سۇراق-جاۋاپ بارىسىندا حالەل عابباسوۆ تەرگەۋشىلەردىڭ ءىستى ساۋاتسىز جۇرگىزىپ جاتقانىنا اشىق نارازىلىق بىلدىرۋمەن بولىپ، ولاردى وزىنە قارسى قويىپ العاندىعى  اڭعارىلادى. ارىزدا كورسەتىلگەن ەلدەس وماروۆقا ارنالعان اشىق حات پەن جەرگىلىكتى گازەتكە جاريالاۋعا ۇسىنىلعان مالىمدەمە ىسكە تىركەلمەگەن. ءىستىڭ ەندىگى بارىسى «الاشوردا» تۇسىنداعى تاريحي وقيعالارعا قاراي ويىسادى.

«1929 جىل. قاڭتار. عابباسوۆ حالەلدىڭ تەرگەۋ حاتتاماسى.

سۇراق: ءسىز مالەەۆپەن نەشە رەت كەزدەستىڭىز؟

جاۋاپ: مەن ونى 1917 جىلى جەلتوقساندا كوردىم، ودان كەيىن كەزدەسكەن ەمەسپىن.

سۇراق: ونىمەن اراداعى قارىم-قاتىناسىڭىز قانداي ەدى؟

جاۋاپ: ەشقانداي دا.

سۇراق: 1917 جىلى  اسكەري ءبولىم وقشاۋلانىپ قالدى. سول كەزدە...

جاۋاپ: ونىمەن ەشقانداي دا ماڭىزدى بايلانىسىم بولعان ەمەس. سارسەنوۆتىڭ ۇيىندە عانا كوردىم دەدىم عوي.

سۇراق:1919 جىلى ۆاليدوۆپەن بايلانىس جاسادىڭىز با؟

جاۋاپ: بۇل تۋرالى مەن ەشتەڭە ايتا المايمىن. مۇمكىن سىرتتاي بايلانىستاردىڭ بولۋى.

سۇراق: سارسەنوۆ ۆاليدوۆكە جەتە الدى ما؟

جاۋاپ: ناقتى ايتا المايمىن. مەن ءۆاليدوۆتىڭ كەڭەس وكىمەتى جاعىنا شىققانىن 1919 جىلى ءبىلدىم.

سۇراق-جاۋاپ بارىسىندا حالەل عابباسوۆ تەرگەۋشىلەردىڭ ءىستى ساۋاتسىز جۇرگىزىپ جاتقانىنا اشىق نارازىلىق بىلدىرۋمەن بولىپ، ولاردى وزىنە قارسى قويىپ العاندىعى  اڭعارىلادى. ارىزدا كورسەتىلگەن ەلدەس وماروۆقا ارنالعان اشىق حات پەن جەرگىلىكتى گازەتكە جاريالاۋعا ۇسىنىلعان مالىمدەمە ىسكە تىركەلمەگەن. ءىستىڭ ەندىگى بارىسى «الاشوردا» تۇسىنداعى تاريحي وقيعالارعا قاراي ويىسادى.

«1929 جىل. قاڭتار. عابباسوۆ حالەلدىڭ تەرگەۋ حاتتاماسى.

سۇراق: ءسىز مالەەۆپەن نەشە رەت كەزدەستىڭىز؟

جاۋاپ: مەن ونى 1917 جىلى جەلتوقساندا كوردىم، ودان كەيىن كەزدەسكەن ەمەسپىن.

سۇراق: ونىمەن اراداعى قارىم-قاتىناسىڭىز قانداي ەدى؟

جاۋاپ: ەشقانداي دا.

سۇراق: 1917 جىلى  اسكەري ءبولىم وقشاۋلانىپ قالدى. سول كەزدە...

جاۋاپ: ونىمەن ەشقانداي دا ماڭىزدى بايلانىسىم بولعان ەمەس. سارسەنوۆتىڭ ۇيىندە عانا كوردىم دەدىم عوي.

سۇراق:1919 جىلى ۆاليدوۆپەن بايلانىس جاسادىڭىز با؟

جاۋاپ: بۇل تۋرالى مەن ەشتەڭە ايتا المايمىن. مۇمكىن سىرتتاي بايلانىستاردىڭ بولۋى.

سۇراق: سارسەنوۆ ۆاليدوۆكە جەتە الدى ما؟

جاۋاپ: ناقتى ايتا المايمىن. مەن ءۆاليدوۆتىڭ كەڭەس وكىمەتى جاعىنا شىققانىن 1919 جىلى ءبىلدىم.

سۇراق: دۋلاتوۆتىڭ اسكەري ...تۋرالى ۇسىنىسىن قالاي ءبىلدىڭىز؟

جاۋاپ: دۋلاتوۆتىڭ وزىنەن ەستىدىم. ومبى مەن سەمەي جاعىنان قولداۋ كورسەتىلدى.

سۇراق: ماسەلە قاي تۇرعىدا تالقىلاندى؟

جاۋاپ: ماعان ەرمەكوۆ، بايتۇرسىنوۆ، دۋلاتوۆ تالقىلادى دەپ حابارلادى.

سۇراق: ونى بايتۇرسىنوۆ ءبىلدى مە؟

جاۋاپ: ناقتى بىلمەيمىن. ودان باس تارتتى.

سۇراق: ناقتى نە دەپ باس تارتتى؟

جاۋاپ: دەمەك بايتۇرسىنوۆ، دۋلاتوۆ تاعى باسقالار باس تارتان.

سۇراق: باسقالاردىڭ باس تارتقانىن ءسىز ءبىلدىڭىز بە؟

جاۋاپ: قازىر ەسىمدە جوق. ەسكى قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى دە...

سۇراق: ءسىزدى سىرتتاي ىسكە تارتقانىن كىمنەن ءبىلدىڭىز؟

جاۋاپ: ايتقىم كەلمەگەندىكتەن ەمەس، ءتىپتى ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى.

سۇراق: جاساقتاۋدى قانداي دارەجەدە جۇرگىزدىڭىزدەر؟

جاۋاپ: مەن سىزگە ايتتىم عوي، بىرەۋ انانى، بىرەۋ مىنانى ۇسىندى.

سۇراق: جاساقتاعان ادام رەتىندە سىزگە ناقتى ۇسىنىستار جاسالدى ما؟

جاۋاپ: ماعان ەشكىمدە ۇسىنىس جاساعان جوق.

سۇراق: سادۋاقاسوۆ قانداي ۇسىنىس جاسادى؟

جاۋاپ: سادۋاقاسوۆتى مەن قازاتكومنىڭ ومبىداعى كەڭەسىندە كوردىم، ودان كەيىن ونىمەن كەزدەسكەن ەمەسپىن.

سۇراق: وندا ۆاليدوۆ تۋرالى ءسوز بولعان جوق پا؟

جاۋاپ: جوق.

سۇراق: بۇل باعىتتا (سۇراق پەن جاۋاپتىڭ مازمۇنى بۇلىڭعىرلاۋ. اڭگىمە 1917-1919 جىلدار اراسىنداعى الاش يدەياسى مەن „الاشوردانىڭ" قۇرىلۋى، اۆتونوميا جاريالاۋ جانە «الاشوردانىڭ» كەڭەس جاعىنا ءوتۋى تۋرالى بولىپ وتىرعان سياقتى.  - ت.ج.) نە ىستەدىڭىز؟

جاۋاپ: بۇل باس اۋىرتاتىن ماسەلە ەمەس. ەگەردە ءسىز ماعان قىسىم جاساي بەرسەڭىز، وندا مەن بۇل يدەيا تۋرالى پىكىر تالاسىنا دايىنمىن.

سۇراق: بۇل يدەياننىڭ كەڭ تاراعانى سىزگە قالاي ءمالىم بولدى؟

جاۋاپ: بۇل يدەيا جاستاردىڭ اراسىندا كەڭ تارالعان.

سۇراق: ول كىمنەن باستالدى؟

جاۋاپ: ايتا المايمىن، ەسىمدە جوق.

سۇراق: قايدان ءبىلدىڭىز، ناقتىلاي ءتۇسىڭىز.

جاۋاپ: بىلمەيمىن، بۇدان باسقا ەشتەڭە ايتا المايمىن.

سۇراق: ولاردى اشكەرەلەۋ كەرەكتىگىن قالاي ءبىلدىڭىز؟

جاۋاپ: بۇل تۋرالى كەشە سىزگە ايتقامىن. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتىمىز ءۇشىن ولىممەن تەڭ. ءوزارا پىكىر الىستىق، تاريحي دەرەكتەردى كەلتىردىك، كولچاك تۇسىنداعى وقيعالاردى مىسالعا الدىق. بۇل تاريحي كەزەڭ ءۇشىن جاستار دا جاۋاپ بەرەتىن بولادى دەستىك. ەگەردە ولار ول جولمەن (كەڭەس جاعىنا - دەگەن ەمەۋىرىن سياقتى - ت.ج.) كەتەتىن بولسا، ءبىز ولاردى ءسوزسىز اشكەرەلەيمىز دەستىك. بۇل ءبىزدىڭ تاريحي مىندەتىمىز دەستىك».

بۇدان كەيىن سۇراق-جاۋاپ بەرۋشىلەرگە عانا مازمۇنى ءمالىم ماسەلەلەر تۋرالى ايتىلادى. وندا جاستاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى، كىمنىڭ قايدا ەكەندىگى، بوكەيحانوۆتىڭ، بايتۇرسىنوۆتىڭ، دۋلاتوۆتىڭ، ەرمەكوۆتىڭ، ءبىرىمجانوۆتىڭ، سەمەيدەگى، ورىنبورداعى، قىزىلورداداعى ءىس-ارەكەتتەرى، 1918-1921 جىلدار اراسىنداعى سەمەيدەگى ماجىلىستەردىڭ مازمۇنى، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ سەمەيگە جينالۋىنىڭ سەبەپتەرى، عازىمبەك ءبىرىمجانوۆتىڭ سەمەيدەگى اعاسى احمەت بىرىمجانوۆقا دەيىن سۇرالادى. ولاردىڭ بارىنە ح.عابباسوۆ قىسقاشا:

„ەسىمدە جوق، بىلمەيمىن", - دەگەن مازمۇندا ەكىۇشتى جاۋاپتار قايتارادى.

وسىدان كەيىن تەرگەۋ ىسىنە „الاشوردا" ۇكىمەتىنىڭ سەمەيدەگى ءىس-ارەكەتى، ءسىبىر ۇكىمەتىمەن بايلانىسى، بولشەۆيكتەرمەن اراداعى قاقتىعىستار تۋرالى قولمەن جازىلعان قۇجاتتار تىركەلگەن. مۇندا „سارىارقا" گازەتىنىڭ رەداكتورى يمام الىمبەكوۆتىڭ اقگۆاردياشىلار تاراپىنان تۇتقىندالعانى، ونىڭ بولشەۆيكتەرگە قارسى باعىتتالعان استىرتىن جۇمىستارى، الاشتىڭ اسكەري جاساعىن قۇرۋداعى ەڭبەگى باياندالعان حاتتامانىڭ سوڭىنا ساەنكو:

«يمام الىمبەكوۆ وسى ۋاقىتقا دەيىن سەمەي وڭىرىندە ەركىندىكتە ءجۇر. ونى بىزدەگى قۇجاتتارعا سۇيەنىپ تۇتقىنداۋ كەرەك»، - دەگەن ەسكەرتۋ جازعان.

تەرگەۋ ىسىنە قاتىستى وزگە دە جاناما ايعاقتار تىركەلگەن. 1929 جىلى 25 قاڭتار كۇنى حالەل عابباسوۆ ۆوللەنبەرگتىڭ اتىنا تاعى دا قوسىمشا حات جولداعان، وندا:

«وسى جىلعى 9-10 قاڭتار كۇنى ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جازىلعان ءوتىنىشتى جانە وماروۆ جولداسقا جازىلعان اشىق حاتتى گپۋ-ءدىڭ شىعىس ءبولىمىنىڭ باستىعى پەتروۆ ارقىلى سىزگە جولداپ ەدىم. ولار ءسىزدىڭ قولىڭىزعا تاپسىرىلماعان سياقتى. ويتكەنى ولاردىڭ بىردە-بىرەۋىنىڭ ناتيجەسى تۋرالى ماعلۇمات المادىم. وگپۋ - كەڭەس وداعىنداعى بىردەن-ءبىر اسكەري جانە ىشكى ءتارتىبى قاتاڭ مەكەمە بولعاندىقتان دا، ماڭىزدى قۇجاتتاردىڭ جوعالۋى مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا ءتيىستى ادامداردى جاۋاپقا تارتىپ، مەن ءۇشىن اسا ماڭىزدى مالىمدەمەلەردى وقىپ شىعىپ، جاۋابىن بەرۋىڭىزدى وتىنەمىن. بۇل تەك مەنىڭ عانا باسىمنان ءوتىپ وتىرعان جوق، كوپكە ورتاق جاي»، - دەپ تالاپ قويادى.

ارينە، بۇل مالىمدەمە دە پەتروۆتىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ول ح.عابباسوۆقا ءوزىنىڭ „وكپەسىن" ايتىپ، قاتەلىگىن مويىنداپ حات جازۋعا مويىنسىندىرسا كەرەك. تومەندەگى:

«پپوگپۋ-ءدىڭ شىعىس ءبولىمىنىڭ باستىعى پەتروۆ جولداسقا. ء25/ى.29 جىل.

1929 جىلى 25 قاڭتار كۇنگى مەنىڭ  يدەولوگياما ءارى سەنىمسىزدىكپەن قارايتىندىعىڭىزدى بىلدىرگەن ءسىزدىڭ ەسكەرتۋىڭىز ماعان تومەندەگىدەي تۇسىنىك بەرۋگە ءماجبۇر ەتىپ وتىر. مەن ءوزىمنىڭ سانالى ءومىرىمنىڭ بارلىق كەزەڭىندە ءوز حالقىمنىڭ ازاماتى بولۋعا تىرىستىم جانە ونى تاريحي قانالۋدان ازات ەتۋدىڭ جولىن ىزدەستىردىم.  ءوز ۇلتىما ناقتى كومەكتەسۋدىڭ مۇمكىندىگى 1917 جىلدان كەيىن عانا  تۋدى. مەنىڭ ول كەزدەگى يدەولوگيام سول ءداۋىردىڭ پسيحولگياسىنان تۋىندادى. تاريح تولقىنىندا ەزىلگەن بارلىق قازاق حالقىن  مادەنيەتكە، ەكونوميكالىق جەتىستىككە جەتكىزۋدى ماقسات ەتتىم. مەنىڭ نەگىزگى يدەولوگيامدى انىقتاعان جاي دا وسى. مەنىڭ ماقساتىم دا، ساياسي قايراتكەرلىگىم دە سوعان باعىتتالدى...", - دەپ باستالاتىن تۇسىندىرمەسى كوپ كۇدىككە جول بەرەدى.

تەرگەۋشىلەر حالەل عابباسوۆقا ءوزىنىڭ قاتەلەرىن مويىنداپ رەسپۋبليكالىق باسپاسوزدە اشىق حات جاريالاۋدى قايتالاپ ۇسىنعان جانە سوعان قىسىم كورسەتۋدىڭ ناتيجەسىندە «ءماجبۇر دە بولعان» سياقتى. جاۋاپتىڭ جالعاسىنان سونداي سالقىندىق بايقالادى.

«ارينە، ءسىزدىڭ "جالپى ۇلتتىق ەرەكەشەلىك" دەگەنىڭىزدى - ونىڭ ىشىندە (حالىقتىڭ) الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن قوعامعا ءتان ەرەكشەلىكتەردىڭ بار ەكەندىگىن مەن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدىم جانە ونى انىق ءتۇسىندىم.

سونىمەن قاتار ايتىلىپ وتىرعان جاعداي مەن قازان توڭكەرىسىنىڭ جاسامپازدىق كۇشىنە دەگەن سەنىمسىزدىك تە سول ماسەلەگە تىكەلەي بايلانىستى، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ جەكە مەملەكەتتىگىن قۇرۋ مۇمكىندىگىنىڭ تۋعاندىعى. سول ارقىلى ونى ەزگىدەن قۇتقارۋدىڭ قاجەتتىگى جانە الداعى ۋاقىتتا ونى مادەني-ەكونوميكالىق دامۋىنا نەگىز قالاناتىندىعى تۋرالى "ىزدەنىستەرىمىز دە" سودان تۋىنداپ وتىر.

قازان توڭكەرىسى - مەنىڭ يدەيالارىمنىڭ نەگىزگى نىساناسى بويىنشا ۇلتتاردى قاناۋدىڭ تەمىر شىنجىرىن ءۇزدى، ولاردىڭ جەكە مەملەكەت بولۋىنا مۇمكىندىك اشتى، يدەولوگيادان (وتارلاۋشى - ت.ج) تۋىندايتىن ەسكى قوعامدىق ەكونوميكانىڭ نەگىزىن جويدى، سونداي-اق تىرشىلىك ەتۋدىڭ جاڭا نەگىزىن قالادى جانە قالاپ تا جاتىر. ول ءوزىنىڭ بۇدان كەيىنگى ماقساتتى قوزعالىسىنا، قاتىگەز تاپتىق شايقاسىنا قادام باستى، مۇنى قوعامنىڭ مازمۇنى رەتىندە وزىنە ءسىڭىرىپ الدى، بارلىق "قۇندىلىقتاردى" دا سونداي باعىتپەن قايتادان باعالاي باستادى، ءسويتىپ، ءوزىنىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىن تۆورچەستۆولىق ەرىك-كۇشىنە تۇپكىلىكتى كوز جەتكىزدى.

وسىناۋ اۋقىمدى قوزعالىس جاڭا قوعامدىق قارىم-قاتىناستى تالاپ ەتەدى جانە ول سول قوزعالىستىڭ تۇسىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندار ءۇشىن تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىنسىز وتپەيدى. ءتىپتى، ولگەندەردىڭ ءوزى ءۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەدى دەيدى عوي، ال ادام - زات ەمەس، سونداي-اق يدەولوگيا دەگەنىمىز دە - كۇرەستىڭ قاتىپ قالعان ءتۇرى ەمەس. جۇرتتىڭ بارىنە ورتاق قاسيەتتەن مەنىڭ تىس قالماۋىم تابيعي نارسە.

مەنىڭ وي-سانامداعى شەشۋشى وزگەرىس ەرتەرەك، 1918 جىلدىڭ كۇزى مەن 1919 جىلدىڭ جازىندا: ءبىز بىرنەشە ساياسي جۇيەنى، ءبىز ءىش تارتقان قوعامدى باسىمىزدان كەشكەن سوڭ، ەلىمىزدىڭ باسىنا تۇسكەن قوعامدىق قيىنشىلىقتاردى شەشە المايتىنىمىزعا، ءبىزدىڭ ماقساتىمىزدىڭ ورىندالۋىنا تابيعاتتىڭ ءوزى ءساتتى ۇيلەسىمدىلىك تانىتپاعانىنا ءىس جۇزىندە كوزىمىز جەتكەن سوڭ - باستالىپ ەدى. بىراقتا، مەنىڭ سانامداعى بۇل وزگەرىس پەن سەنىم - كەڭەس قىزمەتىندە ىستەگەن سوڭعى 9 جىلدا، اسىرەسە، كەيىنگى 4-5 جىلدا، وتكەن ءومىرىمنىڭ ءمان-ماعىناسىن قورىتىندىلاپ، كورگەندەرىمدى سانامدا سالماقتاپ، تالداۋ جاساپ، جاڭا قوعامدىق وزگەرىستەر مەن ناقتى جەتىستىكتەردى سەزىنگەن سوڭ بارىپ نىقتاپ ورنىعا باستادى. ەڭ سوڭىندا، مەنىڭ ۇلتىمنىڭ نەگىزگى مايەگى، ەڭ ءونىمدى جانە كوپشىلىك بولىگى (ورتاشالار مەن كەدەيلەر) جۇمىسشى، شارۋالار توبىنىڭ قۇرامداس جىگى رەتىندە كەڭەس وكىمەتىنىڭ وڭ كوزىنە ىلىنگەنىن جانە ءوزىنىڭ تاعدىرىن سوڭعىسىمەن (كەڭەس وكىمەتىمەن) بايلانىستىراتىنىن كورگەن سوڭ بارىپ نىقتاپ ورنىعا باستادى.

مەنىڭ شىن جۇرەكتەن شىققان پايىمداۋىم بويىنشا، كىمدە-كىم ءوزىنىڭ حالقىن سۇيسە، كىمدە-كىم وعان ادال قىزمەت ەتۋدى ءوزىنىڭ ومىرلىك ماقساتىم دەپ تۇسىنسە - بۇل ادامنىڭ تاڭدايتىن جالعىز- اق جولى قالدى، ول كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىن ورىنداۋ جانە سوعان ادال قىزمەت ەتۋ. مەنىڭ سىزدەرگە تالماستان-اينىماستان; توعىز جىل بويى كەڭەس وكىمەتىنە ادال قىزمەت ەتكەنىمدى، بۇل وكىمەتكە قارسى باعىتتاعان ەشقانداي توپقا قوسىلماعانىمدى جانە قوسىلمايتىنىمدى قايتا-قايتا تاپتىشتەپ ايتىپ - ايتا بەرۋىمنىڭ سەبەبى وسى.

مەنىڭ بۇل "كرەدومنىڭ" (لاتىن قارپىمەن جازىلعان - ت.ج.) نەگىزگى مازمۇنىن 1925 جىلى سەمەي گۋبەرنيالىق كوميتەتىنىڭ اتىنا جازىلعان مالىمدەمەمنەن، تەرگەۋ بارىسىندا قويىلعان كەڭەستىك قۇرىلىم تۋرالى سۇراقتارعا بەرگەن جاۋابىمنان انىق بايقالادى، قىسقاسىن ايتقاندا، مەنىڭ وسى "تولعاۋ - ءمىناجاتىمنىڭ" ءوزى دە سونى كورسەتەدى.

مەنىڭ بۇل مالىمدەمەمدى ۆوللەنبەرگ جولداسقا - ونىڭ اتىنا 29 جىلى ء9/ى كۇنى جازىلعان مالىمەتىممەن بىرگە تىركەپ، سوعان تابىس ەتۋدى، ال ارىزدىڭ كوشىرمەسىن رسفسر-ءدىڭ باس پروكۋرورى كرىلەنكو جولداسقا ونىڭ اتىنا جازىلىپ، 29-جىلدىڭ ء14/ى كۇنى №3 كامەراعا كەلگەن رەسپۋبليكا پروكۋرورىنىڭ كومەكشىسى مۋسين ارقىلى بەرىپ جىبەرگەن مالىمدەمەگە قوسىمشا رەتىندە سالىپ جىبەرۋىڭىزدى وتىنەمىن.

ء25/ى-29 جىل حالەل عابباسوۆ   (قولى قويىلعان)».

حالەل عابباسوۆتىڭ بۇل مالىمدەمەنى قىساستىقپەن جازعانى انىق تانىلادى. استارلى كەكەتۋ دە بار. «الاشورداشىلاردىڭ حالىق ءۇشىن كەڭەس وكىمەتىنە قىزمەت ىستەيىك» دەگەن «يدەياسىنىڭ» ۇشقىنى بار. تەرگەۋ بارىسىندا باس پروكۋروردىڭ كومەكشىسى كەلىپ كەتكەن. سونداي-اق ادىلدىك دامەتىپ سسسر-ءدىڭ باس پروكۋرورى كرىلەنكوعا دا حات جازعان.

4.

وسىدان كەيىن ىلە-شالا، ياعني، ەكى كۇننەن كەيىن، 1929 جىلى 27 قاڭتار كۇنى، قىزىلوردا قالاسىندا ۇشتىكتىڭ قاۋلىسى شىعىپ، ونى ايىپتى دەپ تاپقان. ونىڭ سوڭىنا:

"مەن ءوزىمدى ايىپتىمىن دەپ سانامايمىن. ح. عابباسوۆ", - دەپ قول قويعان.

ءسويتىپ، حالەل عابباسوۆتىڭ سۇراق-جاۋاپتارى «كەڭەس وكىمەتىنە قارسى قارۋلى كوتەرىلىس دايىنداعان» وزگە دە 71 ادامنىڭ ىسىنە قوسا تىركەلدى. ەتاپپەن ماسكەۋگە جىبەرىلدى. 7-تومنىڭ 373-بەتىندەگى:

«ء17/Vىى - 29 ج. № 1675 بۋتىركا تۇرمەسىنىڭ باستىعىنا. تومەندەگى 8 تۇتقىن ايداۋىلمەن جىبەرىلىپ وتىر. 1. تاشەكەنوۆ قابي كەنتاەۆيچ 2. بايتۇرسىنوۆ احمەت بايتۇرسىنوۆيچ 3. دۋلاتوۆ مىرجاقىپ دۋلاتوۆيچ 4. ايماۋىتوۆ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆيچ 5. يسپولوۆ مىرزاعازى يسپولوۆيچ 6. ءبىرىمجانوۆ عازىمبەك قورعانبەكوۆيچ 7. بولعانباەۆ حايرەتدين ءابدىراحمانوۆيچ 8. عابباسوۆ حالەل احمەتجانوۆيچ - ايداۋىلمەن اپارىلسىن جانە ءبىر-بىرىنەن وڭاشا ۇستالسىن. وگپۋ- ءدىڭ اسكەري ءبولىمى» ،- دەگەن  بۇيرىق بويىنشا تۇتقىندار ماسكەۋگە جونەلتىلدى.

تىزىمدەگى تاشەكەنوۆ قابي دەگەن كىم؟ ونى ىندەتە المادىق. اراعا كوپ ۋاقىت وتكىزبەي قازاقستاندا قالعان تۇتقىندار دا ماسكەۋگە جەتكىزىلەدى. ول تۋرالى وگپۋ-ءدىڭ اسكەري ءبولىمى:

«بۋتىركا تۇرمەسىندە مىرجاقىپ دۋلاتوۆپەن ءبىر كامەرادا جاتقان تومەندەگى تۇتقىنداردى: بايتۇرسىنوۆ احمەتتى، ايماۋىتوۆ جۇسىپبەكتى، يسپولوۆ مىرزاعازىنى، بولعانباەۆ حايرەتديندى، ءبىرىمجانوۆ عازىمبەكتى، جۇماباەۆ ماعجاندى، يۋسۋپوۆ احمەتسافانى، بايتاسوۆ ابدۋللانى، وماروۆ ەلدەستى، جالەلوۆ كارىمدى، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ № 14 ۇيگە اۋىستىرىلعاننان كەيىن ولاردى عابباسوۆ حالەلگە جانە № 54 كامەرادا جاتقان قازاقستاننان كەلگەن 33 ادامعا ء(ادىلوۆ جانە باسقالار) جولىقپايتىنداي ەتىپ ءار كامەراعا ءبولىپ-ءبولىپ ورىنالاستىرۋدى وتىنەمىن.

وگپۋدىڭ اسكەري ءبولىمى - قولى»، - دەپ (7 توم، 379- بەت) نۇسقاۋ بەرگەن.

ءسويتىپ، العاشقى 41 ادام ماسكەۋدە باس قوستى. وسىدان كەيىن ولاردىڭ ءبىر-ءبىرىن امان-ەسەن كورىسۋىنە تاعدىر جازباپ ەدى. ح.عابباسوۆتىڭ تۇرمە باستىقتارىنا جازعان مىناداي ارىزى بار:

«كورپۋسونوي جولداسقا! بۇرىنعى جاتقان №72 كامەرادا، اقبولات جولداستا مەنىڭ ىشكيىمدەرىم (كويلەك پەن كالتسون) قالىپ قويدى. جۋعاننان كەيىن كەپتىرىپ قويعامىن. سونى ماعان بەرىپ جىبەرۋىڭىزدى وتىنەمىن. №4 پالاتاداعى سىرقات - عابباسوۆ. ء3/ۇىىى - 29 ج.».

بۇعان قاراعاندا ح.عابباسوۆتىڭ تۇرمە لازەرتىنە جاتقىزىلعانى بايقالادى.سونداي-اق ىسكە:

«بۋتىر تۇرمەسىنىڭ كومەندانتىنا تۇتقىن عابباسوۆتان ءوتىنىش

وسى جىلدىڭ 28 قىركۇيەك كۇنى 20 سومنىڭ مولشەرىندە مەنىڭ اتىما اۋدارىلعان بلانكىنىڭ تۇبىرتەگى ماعان پوچتا ارقىلى بەرىلدى. ونىڭ ءبىر تۇبىرتەگى بويىنشا اۋدارىلعان اقشانى الدىم، ال ەكىنشى تۇبىرتەك بويىنشا جىبەرىلگەن اقشانى العامىن جوق. سىزدەن ءوتىنىشىم، ەكىنشى تۇبىرتەك بويىنشا جىبەرىلگەن  20 تەڭگەنىڭ بەرىلمەۋىن نەمەن تۇسىندىرەسىز، سونىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرۋىڭىزدى سۇرايمىن. عابباسوۆ. 24/ح - 29 ج.»، - دەگەن تىلشە دە تىركەلگەن (7 توم، 363-بەت).

بۇل ونىڭ ەڭ سوڭعى وتىنىشتەرىنىڭ ءبىرى. ءۇىى تومىنىڭ سوڭىنا تىركەلگەن:

«وگپۋ (سوت)كوللەگياسىنىڭ 1930 جىلعى 4 كوكەك كۇنگى كەڭەسىنىڭ حاتتاماسىنا سايكەس:

№78754 ءىس بويىنشا ايىپتالعانعابباسوۆ حالەلگە -قە 58/2 بابى بويىنشا» - ايىپ تاعىلىپ،...4.عابباسوۆ حالەل-ا ت ى ل س ى ن» ،- دەپ قاۋلى قابىلداعان.

وسىمەن وگپۋ-ءدىڭ تەرگەۋى مەن سوتى اياقتالعان. ارادا ءبىر جىل وتكەن سوڭ "1931 جىلى 8 قاڭتار كۇنى ءىستى قايتا قاراۋ ماسەلەسى تىڭدالىپ، وندا:

وگپۋ كوللەگياسىنىڭ ء4/ىۇ-30 جىلعى مىنا ازاماتتارعا شىعارعان ۇكىمى: ءبىرىمجانوۆ عازىمبەككە، ەسپولوۆ مىرزاعازىعا، دۋلاتوۆ مىرجاقىپقا، بايتۇرسىنوۆ احمەتكە  شىعارىلعان ۇكىم كۇشىن جويسىن", - دەگەن قاۋلى قابىلدانعان.

بۇل تىزىمگە، وكىنىشكە وراي، حالەل عابباسوۆ ىلىنبەي قالدى. ول وسى ىستەگى ەشقانداي كەشىرىمگە جاتپاعان، ەڭ جوعارى ۇكىم ورىندالعان ءتورت ادامنىڭ ءبىرى بولدى، ياعني، اتىلدى.

ح.عابباسوۆتىڭ قاراستى ۇكىمنىڭ كەشىرىمگە جاتپاۋىنا قوسىمشا مىنا ءۇش وقيعا اسەر ەتۋى مۇمكىن. ءبىرىنشىسى: حالەلدىڭ تۋعان جەزدەسى يكە ادىلەۆ وسى ۇكىم شىققان جىلدارى شاكارىمنىڭ ۇلى زياتپەن، قۇنانبايدىڭ نەمەرەسى بەردەش ءازىمبايۇلى تاكەجانوۆپەن، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ نەمەرە اعاسى بۋراحان اۋەزوۆپەن، رايىمجان مارسەكوۆپەن بىرگە قارۋلى جاساقپەن شىعىس تۇركىستانعا قونىس اۋدارىپ كەتتى. شىڭعىستاۋ مەن شۇبارتاۋداعى «اق سيىردىڭ كوتەرىلىسى» ح.عابباسوۆقا قاراتىلعان ۇكىمگە كەشىرىم جاسالماۋىنا، ونى ورىنداتىپ تىنۋعا بەلگىلى دارەجەدە ىقپالىن تيگىزدى - دەۋ قيسىنعا كەلەتىن سياقتى.

تاعدىردىڭ جازمىشىنان وزمىش جوق. حالەل عابباسوۆ پەن يكە ادىلەۆتىڭ قۇيىندى ءيىرىمى مەنىڭ دە اكەم مەن اتامدى جاناي ءوتىپتى. جۇرتبايدىڭ ءىنىسى رايباي شەكارانىڭ قاراۋىل جاساعىنىڭ ەلۋباسى بوپ تۇرعاندا، يكە ادىلەۆ اتام رايبايدى ىقتاي قونىستانىپتى. شەكارانى بويلاي جۇرگەندە ىلعي دا جاناسالاي قىرىنداپ: «وسى شەگىر كوزدەر مەن شەگىرەن بىلعارى كيگەندەردەن قورقامىن. اجالىم سودان بولماسا نەتتى»، - دەپ تايساقتاي بەرەدى ەكەن.يكە - رايبايدىڭ مەرگەندىگىنە ءسۇيىنىپ، رايباي- يكەنىڭ بۇراندى مىلتىعىنا قىزىعىپ جۇرەدى ەكەن. ءبىر جولى يكە رايبايدىڭ تۇڭعىش پەرزانتى جاباعىنى الدىنا الىپ وتىرىپ: «رايباي، مەرگەندىگىڭدى سىنايىن. اناۋ اعاشتىڭ باسىنا مىلتىعىمنىڭ قايىس باۋىن قىرىنان كەلتىرىپ ءىلىپ قويامىن. ەگەر سەن سول قايىس باۋدى قىرىنان قيىپ تۇسىرسەڭ، مىنا مىلتىعىمدى سىيلايمىن»، - دەپتى. رايباي ءوزىنىڭ مىلتىعىمەن كوزدەپ اتقاندا، قايىس باۋدى قيىپ ءتۇسىپتى. ۋادەلەسكەندەي رايبايعا مىلتىعىمەن قوسىپ قولتىعىن وق ىسىپ كەتكەن قوڭىر بايتالدى سىيلاپتى. ءبىر جولى الىستان كەلگەن سيلى قوناق رەتىندە ەرجان تورە يكەنى قوناققا شاقىرىپتى. رايباي: «بار ما. ەرجان سىمپىس ادام»، - دەپ ەسكەرتەدى. وعان يكە: «تورە باسىمەن ساتقىندىققا بارا قويماس. بۇگىن بارماسام، كەيىن جۇرتپەن سىيىسۋ قيىنعا سوعادى»، - دەپتى.قوناقتار جايعاسىپ وتىرا بەرگەندە ءۇش-ءتورت سولدات كىرىپ كەلىپ، تاپانشالارىن كەزەي قالادى. يكە دە ساپتاماسىنىڭ قونىشىنا قولىن ساپ جىبەرىپ، بۇل دا ناگانىن سۋىرىپ الادى. ەكى جاق ءبىر ءسات ءۇنسىز ارباسىپتى. سودان يكە: «ءاي، ەرجان-اي! سىمپىستىعىڭدى ەستىپ ەم، سۇمپايلىعىڭ دا بار ەكەن-اۋ. مىنا ەلدىڭ وبالىنا قالارمىن»، - دەپ ناگانىن جەرگە تاستاي سالىپتى. سول ۇستالعان مول ۇستالىپ، قۇردىمعا كەتتى. جاباعى اپايىمىزعا بەرگەن الگى بايتالدىڭ ءبىر قۇلىنى كەيىن «رايبايدىڭ بايگە قوڭىرى» اتاندى. ال ونىڭ تۇقىمى قوڭىر ايعىرعا ءبىزدىڭ دە تاقىمىمىز ءتيىپ، قىزىعىن كورىپ ەك. اقىرى ونىڭ دا قىزىعىن سەمەيدىڭ قاساپحاناسى كوردى. ال رايبايدىڭ قىزدارى جاباعى مەن يزاگۇلگە، ءبىزدىڭ اكەمىز قۇداكەلدىگە سول يكەنىڭ اتا قونىسىنان توپىراق بۇيىردى.

كىم ءبىلسىن، بۇل دا ءبىر تاعدىردىڭ ىلىگى شىعار.

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»