ءامiر نۇرتايۇلى. ۋاحابيزمنiڭ جوعىن جوقتاپ، مۇڭىن مۇڭداعاندار سايات يبراەۆتى سوتتاتىپ تىندى
سوتتان كەيIن جۇرتشىلىق اراسىندا وسىنداي پIكIر قالىپتاستى
سوتتان كەيIن جۇرتشىلىق اراسىندا وسىنداي پIكIر قالىپتاستى
تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايات يبراەۆ – تەك قازاقستانعا عانا ەمەس، الىس-جاقىن شەتەلگە دە كەڭiنەن تانىمال عالىم. ايگiلi گۋمبولت قورىنىڭ شاقىرۋىمەن س.يبراەۆ گەرمانيادا 5 جىل جۇمىس iستەدi. “گۋمبولت قورى تەك نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرiن عانا شاقىرۋشى ەدi. وسىنىڭ وزiنەن-اق شەتەلدiكتەردiڭ قازاق عالىمىن وتە جوعارى باعالايتىنى كورiنiپ تۇر ەمەس پە؟!” دەپ كەزiندە بۇل جونiندە قازاق گازەتتەرi جازدى دا. س.يبراەۆ دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن 28 جاسىندا قورعادى. بەس تiلدە سويلەپ، جازا الادى. دارىندى عالىمنىڭ ەڭبەكتەرi عىلىمي ورتادا وتە جوعارى باعالانادى. مiنە، سول سايات يبراەۆ جۋىردا عانا 12 جىلعا سوتتالدى. ۇكiمدi الماتى قالالىق قىلمىستىق iستەر بويىنشا مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتى شىعاردى. وسى ۇكiمنەن كەيiن رەداكتسيامىزعا حات جازۋشىلار دا، حابارلاسۋشىلار دا كۇرت كوبەيدi. بۇلاردىڭ اراسىندا عالىمدار دا، ستۋدەنتتەر دە، زەينەتكەرلەر دە، قاراپايىم ەڭبەك ادامدارى دا بار. ءبارiنiڭ سۇرايتىنى: “سايات يبراەۆ نە ءۇشiن سوتتالدى؟ سونىڭ اقيقاتىن، انىعىن بiلگiمiز كەلەدi”. “جاس الاش” گازەتi وقىرمانداردىڭ سۇرانىسىنا ەشۋاقىتتا بەيجاي قاراعان ەمەس. ويتكەنi وقىرمان – قوعامنىڭ قۇبىلاناماسى. وسى تۇرعىدا بiز س.يبراەۆتىڭ سوتىنا باستان-اياق قاتىسقان بiراز ادامدى اڭگiمەگە تارتتىق.
ابزال قۇسپانوۆ، س.يبراەۆتىڭ ادۆوكاتى، باتىس قازاقستان وبلىستىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ مۇشەسi:
– سايات يبراەۆقا مىناداي ايىپتار تاعىلدى: 1) قر قك-نiڭ 235-بابىنىڭ 3-ءبولiمi. 2) 126-باپتىڭ 3-ءبولiمi. 3) 125-باپتىڭ 3-ءبولiمi. 4) 102-باپتىڭ 2-ءبولiمi. 5) 164-باپتىڭ 3-ءبولiمi. 6) 337-باپتىڭ 3-ءبولiمi. ەڭ بiرiنشi قاداپ ايتارىم، سايات يبراەۆتىڭ كiناسiن تەرگەۋ ورىندارى دا، وسى سوت بارىسىندا مەملەكەتتiك ايىپتاۋشىلار دا قانشا تىرىسقاندارىمەن، دالەلدەي المادى. قازاقتىڭ “اققا قۇداي جاق”، “وتiرiك پەن شىندىق اراسى ءتورت-اق ەلi”، “Iشi تازا بولماسا، iسi تازا بولمايدى”، “شىندىققا ءولiم جوق” دەگەن ناقىلدارى بار ەمەس پە، وسى ناقىلداردىڭ ومiرشەڭدiگiن س.يبراەۆتىڭ سوتى دا راستاپ بەردi.
ادام ايتام دەپ ايتپايدى عوي، iشiڭ تولىپ كەتكەننەن كەيiن ەرiكسiز ايتاسىڭ. مەنiڭ وسى زاڭ سالاسىندا قىزمەت iستەپ جۇرگەنiمە 10 جىلدان استى. بiراق، بۇرىن-سوڭدى ءدال وسىنداي ءادiلەتسiزدiكتi, جونسiزدiكتi كورگەن دە، ەستiگەن دە ەمەسپiن. بەيiمبەت مايلين ۇستالعاندا عابيت ءمۇسiرەپوۆ ايتقان ەكەن عوي “بەيiمبەت جاۋ بولسا، مەن دە جاۋمىن!” دەپ. زاڭگەرگە كوڭiل-كۇيدiڭ ىقپالىندا كەتۋگە بولمايدى دەسەك تە مەن دە “سايات قىلمىسكەر بولسا، مەن دە قىلمىسكەرمiن!” دەپ بار داۋسىممەن ءارi ۇلكەن جاۋاپكەرشiلiكپەن ايتا الامىن.
سماتۋللا ابدiعاپپار جانە ونىمەن بايلانىسى بار دەگەن 9 ادام 2010 جىلدىڭ 21 تامىزىندا ۇستالدى. ال سايات بۇلاردان 1,5 ايدان كەيiن تۇتقىندالدى. تەرگەۋشiلەر توبى ساياتقا “سەن بiزگە كەرەك ەمەسسiڭ. سەن بiزگە “بۇدان بىلاي سوپىلىق جولدى ۇستانبايمىن. ودان باس تارتام. مەن اداسىپ ءجۇرiپپiن...” دەگەن قولحات بەرە عوي” دەيدi. س.يبراەۆ بۇدان باس تارتادى. ءويتكەنi, س.يبراەۆ ياساۋي ۇستانعان سوپىلىق جولعا ەرiككەننەن، نە بولماسا زەرiككەننەن كەلگەن جوق. وسى جولدى، ياكي ياساۋي مەن شاكارiم ۇستانعان جولدى ۇزاق زەرتتەپ، ابدەن كوزi جەتiپ، كوڭiلi سەنiپ، سونان كەيiن بارىپ كەلگەن. ەندi تابان استىندا قالاي باس تارتا قويادى؟! ونىڭ ۇستiنە سايات يبراەۆ يسماتۋللا ابدiعاپپاردى قورعاۋ كوميتەتiن قۇرىپ، وعان اراشا تۇسۋگە ۇمتىلدى. مiنە، وسىعان ەرەگەسiپ قۇقىق قورعاۋ ورىندارى س.يبراەۆتى دا تۇتقىندايدى.
مۇنى بiر دەڭiز. ەكiنشiدەن، جاسىراتىن تۇك تە جوق، وتكەندە “ۆرەميا” گازەتi جازدى ەمەس پە “قازاقستاندا ۋاحابيستەر تەك كوشەدە عانا جۇرگەن جوق، پارلامەنتتە دە، بيلiك ساتىلارىندا دا وتىر” دەپ. وسى راس. ارينە، مۇنى دالەلدەۋ وتە قيىن. ءويتكەنi ۋاحابيستەر دە، سالافيتتەر دە ەش جەردە تiركەلمەگەن. مiنە، وسىلار پرەزيدەنت اكiمشiلiگiنە سوپىلاردى جەككورiنiشتi ەتۋگە تىرىسىپ، ءارتۇرلi ءسوز تاراتىپ، وسەك-اياڭدى بۇرقىراتىپ ءوربiتiپ ءجۇر. بۇل، ءسوز جوق، بەلگiلi بiر دارەجەدە سوتقا دا ىقپال ەتتi عوي دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، پروكۋرور س.يبراەۆقا 12 جىل سۇرادى. سوت ونى ءۇتiر-نۇكتەسiنە شەيiن وزگەرiسسiز قالدىرىپ، ساياتتى 12 جىلعا سوتتادى. وسىمەن قاتار بۇل – سوتقا جوعارى جاق ارالاسىپ وتىر دەگەن ءسوز.
ەندi س.يبراەۆقا تاعىلعان باستى-باستى ايىپتاردى تالداپ-تالقىلاپ كورەلiكشi. س.يبراەۆ 19.05.2010 جىلى “ابجاد” ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىندا سويلەگەن سوزiندە “قازiر ەلiمiزدە ۋاحابيتتەر، سالافيتتەر، باسقا دا “يتتەر” قاپتاپ كەتتi” دەگەن بiر اۋىز سوزiمەن دiندەر اراسىندا الاۋىزدىق تۋعىزعان جانە ونىڭ سالدارىنان اۋىر جاعدايلار ورىن العان-مىس. ودان كەيiنگi تاپقان دالەلدەرiن ايتۋ ءۇشiن ايىپتاۋ قورىتىندىسىنان سوزبە-ءسوز ءۇزiندi كەلتiرگەندi ءجون كورەمiن: “ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ باسشىسى جانە قىلمىستىقتىڭ قوعامداستىقتىڭ قاتىسۋشىسى س.يبراەۆ، قىلمىستىق قوعامداستىقتىڭ باسشىسى ي.ابدiعاپپاردىڭ نۇسقاۋىمەن، تەرگەۋمەن انىقتالماعان ادامدارمەن، كۇشپەن ۇستالىپ وتىرعان ءجابiرلەنۋشiلەردiڭ، كوپشiلiكتiڭ اراسىندا ءوزiنiڭ وقۋىندا ۋاعىزدالاتىن دiني جاۋلىقتى توپتىق دiني ءراسiم “زiكiر” جانە ادەپتەر اراسىندا “وبىكنوۆەننىي ۆاحابيزم” بەينەفيلمiن ۇجىمدىق كورسەتۋ كەزiندە ۋاعىزداۋ ارقىلى ۋاحابيتتەردiڭ دiني سەزiمiن قورلاعان” دەلiنگەن. وسى شۇبالاڭقى ءسوزدەردi قانداي قازاق جازعانىن بiلمەيمiن، ايتەۋiر، مەنiڭ زورعا دەگەندە تۇسiنگەنiم، قر قك-نiڭ 337 جانە 164-بابىمەن، ياعني ۋاحابيتتەردiڭ دiني سەزiمiن قورلاپ، دiندەر اراسىندا الاۋىزدىق تۋعىزدى دەپ سايات يبراەۆقا ايىپ تاعۋعا 3 نارسە نەگiز بولعان ەكەن، ولار:
1. “ابجاد” ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىندا “ۋاحابيت، سالافيت، باسقا دا “يتتەر” قاپتاپ كەتتi” دەگەن بiر اۋىز ءسوزi;
2. زiكiر سالۋدى ۋاعىزداعانى;
3. “وبىكنوۆەننىي ۆاحابيزم” بەينەفيلمiن ۇجىم اراسىندا كورسەتكەنi.
ەندi وسى ماسەلەلەردi جەكە-جەكە سارالاپ كورەلiكشi.
1. №3007 ساندى 01.04.2011 جىلعى سوت پسيحولوگيالىق-فيلولوگيالىق ساراپتاما نەگiزiندە دiنتانۋشىلىق ساراپتاما جۇرگiزگەن س.ەنچباي 23.09.2011 جىلعى سوت وتىرىسىندا ءوزiنiڭ بولiگiنە قاتىستى ساراپتامادان تولىق باس تارتتى. ياعني، “دiنارالىق الاۋىزدىق تۋعىزدى” دەپ ايىپ تاعۋعا بiردەن-بiر نەگiز بولعان ساراپتاما ءوز كۇشiن اۆتوماتتى تۇردە جويدى.
وسى ساراپتامانىڭ فيلولوگيالىق بولiگiنە جاۋاپتى ساراپشى د.رابيلوۆ سوت وتىرىسىنا كەلمەدi, الايدا ونىڭ ساراپتاما قورىتىندىسىن تەرiسكە شىعاراتىن قورعاۋ تاراپىنان سوتقا 2 فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، 1 عىلىم كانديداتى جانە 1 جازۋشى شاقىرتىلدى. اتاپ ايتقاندا، ب.قورعانبەك، د.كەنجەتاي، عالىم م.مىرزاحمەتوۆ، جازۋشى د.ءاشiمحان مىرزالار سوت وتىرىسىندا س.يبراەۆتىڭ “ۋاحابيتتەر، سالافيتتەر، باسقا دا “يتتەر” دەگەن سويلەمiندەگi “يتتەر” ءسوزiنiڭ تەڭەۋ ەمەس، كوپتiك جۇرناق ەكەنiن جان-جاقتى دالەلدەدi جانە جازباشا دا پiكiرلەرiن سوتقا بەردi. ءوز كەزەگiندە ساراپشى د.رابيلوۆتىڭ ەشقانداي عىلىمي اتاعى جوق، تەك فيلولوگيا فاكۋلتەتiن 2007 جىلى تامامداعانى تۋرالى ديپلومى عانا بار ەكەنiن ايتا كەتكiم كەلەدi. دەمەك، پسيحولوگيالىق-فيلولوگيالىق ساراپتاما تولىعىمەن زاڭسىز بولۋى سەبەپتi س.يبراەۆقا بۇل تۇرعىدا ايىپ تاعۋ ەش مۇمكiن ەمەس.
2. سايات يبراەۆ زiكiر ءراسiمiن سالاتىنىن ەشقاشان جاسىرعان ەمەس. زiكiر سالۋ – سوپىلىق iلiمگە عانا ەمەس، جالپى يسلامدا بار ەكەنi, ونىڭ iشiندە قاسيەتتi قۇران حاديستەرiندە دە ايتىلاتىنى تۋرالى باسقا ەمەس، ايىپتاۋ جاعىنان شاقىرىلعان كۋا ا.داۋرەنبەكوۆتiڭ ءوزi دە ايتىپ كەتكەن بولاتىن. سويتە تۇرا، ەگەر ادامدار زiكiر سالاتىن بولسا، ول قالايشا ۋاحابيتتەردiڭ دiني سەزiمiن قورلاۋى مۇمكiن ەكەنiن ايىپتاۋشى جاق ەشكiمگە “تۇسiندiرە” الماي-اق قويدى.
3. قورعاۋ جاعىنىڭ كۋالارىن ايتپاعاننىڭ وزiندە ايىپتاۋ تاراپىنان كەلگەن جابiرلەنۋشiلەر مەن كۋالاردىڭ وزدەرi “سەنiم. بiلiم. ءومiر” رقب-نiڭ الماتى فيليالىندا “وبىكنوۆەننىي ۆاحابيزم” بەينەفيلمiن كورسەتكەنi تۋرالى ەشقانداي مالiمەت بەرمەگەن. دەمەك، بۇل – ەشبiر ءدالەلسiز سايات يبراەۆقا جاعىلعان نەگiزسiز جالا. ايىپتاۋ قورىتىندىسىنان مىناداي ءۇزiندi وقيىن: “استانا قالاسىنىڭ سسو وعوز ساراپشىلارىنىڭ №3303 ساندى 27.09.2010 جىلعى قورىتىندىلارىنا ءسايكەس، №№33,34 وبەكتiلەدە ء“سبو” رقب استانا فيليالىنان الىنعان “وبىكنوۆەننىي ۆاحابيزم” سيۋجەتتەرiندە دiنارالىق جاۋلىقتى جانە ارازدىقتى قوزدىرۋ بەلگiلەرi بارلىعى انىقتالعان. وسىنداي بەينەجازبالار ء“سبو” رقب ورال، سەمەي، اقتوبە، قىزىلوردا، اقتاۋ، الماتى، تۇركiستان جانە شىمكەنت قالالارىنداعى فيليالدارىندا دا ۋاعىزدالعان”، – دەيدi. ەندi مىنا قىزىقتى قاراڭىز، سايات يبراەۆقا ونىڭ فيليالىنان جوعارىداعى بەينەجازبا تابىلدى دەپ قىلمىستىق iس قوزعالادى، ايىپ تاعىلادى، ال باسقا فيليال باسشىلارىنا قاتىستى وسىنداي قىلمىستىق iستەر نەگە قوزعالماعان؟ ولار ەشقايدا قاشقان جوق، بارلىعى دا تەرگەۋ بارىسىندا كۋا رەتiندە جاۋاپ بەرگەن. وسى جاعدايدىڭ ءوزi ايىپتاۋ تاراپىنىڭ ايتەۋiر سايات يبراەۆقا جەكە-دارا قالايدا جالا جابۋدىڭ بارلىق امالىن قولدانعانىن كورسەتەدi.
جوعارىدا اتالعانداردان باسقا، ۋاحابيتتەردiڭ دiني نانىم-سەنiمiن قورلاعان، سول ارقىلى دiندەر اراسىندا الاۋىزدىق تۋعىزدى، ناتيجەسi اۋىر سالدارعا اكەلiپ سوقتى دەپ قىلمىستىق iس قوزعالعانىمەن، iس بويىنشا بiردە-بiر سول ۋاحابيزم وكiلi نە تەرگەۋ بارىسىندا، نە سوت وتىرىسىندا ارىزبەن جۇگiنبەگەنiن دە اتاپ ءوتۋ كەرەك. ياعني، قر قIجك-نiڭ تالاپتارىنا سايكەس، ولار، ياعني ۋاحابيتتەر جابiرلەنۋشi دەپ تانىلماعان.
وسى ورايدا، 05.10.2011 جىلعى سوت وتىرىسىندا كۋا رەتiندە جاۋاپ بەرگەن مەكەمەارالىق تەرگەۋ توبىنىڭ جەتەكشiسi, پوليتسيا پولكوۆنيگi م.قۇماربەكوۆ ادۆوكات ش.بايجانوۆتىڭ “ۋاحابيتتەردiڭ قۇقىعى بۇزىلسا، ولار نەگە جابiرلەنۋشi رەتiندە تانىلماعان؟” دەگەن سۇراعىنا، قۇماربەكوۆ: “بۇل جەردە جابiرلەنۋشi بولىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكiمەتi تانىلادى”، – دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن. الايدا ارتىنشا ول “مەن ولاي دەگەن جوقپىن” دەپ ءوز سوزiنەن ءوزi جالتارعانىن ءبارiمiز كوردiك، ەستiدiك. مۇنىڭ ءبارi اۋديوجازبادا جازۋلى تۇر.
قازاقستان بويىنشا ۋاحابيزم نەمەسە سالافيزم اتاۋىمەن بiردە-بiر دiن تiركەلمەگەن، ياعني ونداي دiن رەسمي تۇردە جوق ەكەن. بۇل جونiندە سوتتا قورعاۋ تاراپىنان كۋا رەتiندە شاقىرتىلعان تەولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر پرەزيدەنتi جانىنداعى قاۋiپسiزدiك كەڭەسiنiڭ مۇشەسi, قر دiن iستەرi اگەنتتiگiنiڭ باس ساراپشىسى، “ياساۋيتانۋ” ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، تۇركiستان قازاق-تۇرiك حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ پروفەسسورى دوساي كەنجەتاي: “ۋاحابيزم نەمەسە سالافيزم دەگەن ءوز الدىنا بولەك دiن تابيعاتتا جوق، ولار يسلام دiنiنiڭ iشiندەگi بiر ساياسي اعىم بولىپ ەسەپتەلەدi” – دەپ جاۋاپ بەردi. ءدال وسىنداي جاۋاپتى تەولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دۇنيەجۇزiنە تانىمال عالىم، جاپونياداعى كيوتو ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ پروفەسسورى باحتيار باباجانوۆ تا ايتتى. ول كiسiدەن جاۋاپ سوت زالىندا ورناتىلعان بەينە قۇرال ارقىلى on-line جۇيەسiندە الىنعان بولاتىن.
سوندا ۋاحابيزم دiن بولماسا، دiنارالىق الاۋىزدىق قالايشا تۋىنداۋى مۇمكiن؟ نەگە تەرگەۋ ورگاندارى مەن پروكۋراتۋرا قازاقستاندا تiركەلمەگەن، بۇكiل دۇنيە جۇزiندە قاسيەتتi يسلام دiنiنە “تەرروريستەر دiنi” دەپ كۇيە جاعۋعا سەبەپ بولعان ۋاحابيزم دەپ اتالاتىن دiني-ساياسي اعىمنىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇڭىن مۇڭدايدى؟ ءالدە قۇماربەكوۆتiڭ ء“جابiرلەنۋشi – قازاقستان ۇكiمەتi” دەۋiندە بiر سىر بار ما؟ ء“ار كاللادا بiر قيال” دەگەندەي، قۇماربەكوۆ مىرزانىڭ ويىندا نە بولعانىن بiلمەيمiن، الايدا قولدانىستاعى قىلمىستىق زاڭناما تالاپتارىمەن الىپ قارايتىن بولساق، سايات يبراەۆقا تاعىلعان ايىپتار دالەلدەنبەۋiنە بايلانىستى تولىعىمەن اقتالۋعا جاتادى دەپ ەسەپتەيمiن.
ال ەندi سايات يبراەۆتى قر قك-نiڭ 235-بابىنىڭ 3-ءبولiمiمەن ايىپتاۋ (ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ باسشىسى) – مۇلدە ابسۋرد. ءيا، ءيا، ابسۋرد.
ۇيىمداسقان قىلمىستىق قۇرىلىمدارعا قاتىستى قىلمىستىق تەوريادا دا، ءتاجiريبەدە دە بەلگiلi بiر قالىپتاسقان ۇعىمدار بار. شەتەلدiك عالىمداردى ايتپاعاننىڭ وزiندە بۇل جونiندە رەسەيلiك جانە قازاقستاندىق عالىمدار كوپتەگەن زەرتتەۋلەر جۇرگiزiپ، ۇيىمداسقان قىلمىس ۇعىمى مەن ونىڭ نەگiزگi بەلگiلەرiن، ونىڭ iشiندە قىلمىستىق قوعامداستىقتىڭ (سينديكات، مافيا) بەلگiلەرiن الدەقاشان انىقتاپ كەتكەن. ولار مىنالار:
– ماتەريالدىق بازاسى ء(ۇلكەن اقشا قورى) بولۋى.
– باسقارۋدىڭ القالى ءتۇرiنiڭ بولۋى، ياعني قوعامداستىقتى ستاتۋسى بويىنشا ءوزارا تەڭ بiرنەشە ادام باسقارادى;
– قوعامداستىقتى ادەتتە، بۇرىن بiرنەشە رەت سوتتالعان ادامدار عانا قۇرا الاتىندىقتان، “ۆوروۆسكايا تراديتسيا” سالتىن ۇستانۋ جانە ونى بۇزعاندار ءۇشiن جازالاۋ شارالارىنىڭ بولۋى;
– يەرارحيالىق ساتىداعى جۇيە قۇرامىندا بiرنەشە توپتار، وڭiرلiك نەمەسە شەتەلدiك بايلانىستارى، باسشىلىق قۇرامى، وققاعارلار، اقشا قورىن (كاسسانى) ۇستاۋشىلار، “ۇكiمدi” ورىنداۋشىلار جانە ت.ب. بولۋى.
– قىزىقتىراتىن وبەكتiلەرi تۋرالى ءارتۇرلi قاينار كوزدەردەن الىنعان اقپاراتتىق بازاسى بولۋى شارت. وسى ايتىلعان بەلگiلەردiڭ جيىنتىعى قىلمىستىق قوعامداستىق دەپ اتاۋعا نەگiز بولادى.
ال تەرگەۋ ورگاندارى “سەنiم. بiلiم. ءومiر” رقب-نە قاتىستى ۇلكەن اقشا قورىن، ياعني كاسسانى انىقتاعان جوق. تiپتi وسى بiرلەستiككە قاتىسى بار، ونىڭ باسشى قۇرامىنداعى ادامداردان اقشا قورى تۇرماق، جiبi ءتۇزۋ قىمبات بۇيىمدار دا تابا المادى. وعان دالەل قىلمىستىق iس قۇجاتتارىنداعى 34-35 بۋماسىنداعى ءمالiمەتتەر. وندا “سەنiم. بiلiم. ءومiر” رقب-نە جانە سوتتالۋشىلاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنا قاتىستى بۇكiل ءمالiمەتتەر، بانكتە اقشاسى، جەرi, اۆتوكولiكتەرi بار ما، تۇگەل سۇراعان. ال بۇلاردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا (ونىڭ iشiندە مەنiڭ قورعاۋىمداعى سايات يبراەۆتىڭ دا) ماتەريالدىق جاعدايى وڭىپ تۇرعانى شامالى بولىپ شىقتى. قازاقتىڭ “نە كۇلەرiمدi, نە جىلارىمدى بiلمەدiم” دەگەنi دە وسىندايدا ايتىلسا كەرەك. تەرگەۋشiلەردiڭ قيسىنسىزدى قيىستىرعان، بiر-بiرiمەن ون قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن نارسەنi كۇشتەپ قوساقتاعان تiرلiگiنە، شىنىندا دا، قايران قالاسىڭ. بiر سوزبەن ايتقاندا، مەنiڭ قورعاۋىمداعى سايات يبراەۆ قىلمىسى ءۇشiن ەمەس، تەك قانا ۇستانعان يدەياسى ءۇشiن سوتتالدى!
شىنقۋات بايجانوۆ، س.يبراەۆتىڭ ادۆوكاتى، الماتى قالالىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ مۇشەسi:
– مەن ءوزiم سايات يبراەۆتىڭ ادۆوكاتى بولعاندىقتان ونىڭ بالالىق شاعىنان بەرگi ءومiرiن تۇگەل زەرتتەپ بiلدiم. سوندا مەن بiر نارسەگە انىق كوز جەتكiزدiم. سايات يبراەۆتىڭ بويىندا مال تابايىن، مۇلiك جينايىن، بيلiككە قول جەتكiزەيiن، اتاققا كەنەلەيiن، ساياساتقا ارالاسايىن نەمەسە تاعى دا باسقا كۇيبەڭ ماقساتتاردىڭ بiردە-بiرi جوق. تاپ-تازا نيەتپەن، رياسىزدىقپەن، ەلiنە ەڭبەك سiڭiرگiسi كەلگەن التۋريست ازامات. قاي سالادا ءجۇرسە دە قازاق ءۇشiن پايدا iزدەپ جۇرەدi. تەحنيكا عىلىمىنداعى جەتiستiكتەرiن سول سالانىڭ ۇلكەن-ۇلكەن عالىمدارىنىڭ، پروفەسسور، اكادەميكتەرiنiڭ اۋزىنان ەستiدiم. سول عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ساياتتىڭ تەحنيكا عىلىمدارى، ماشينا جاساۋ سالاسىنداعى بiلiمi دە بiزدiڭ قازاقستاندىق عالىمداردان كوش iلگەرi. شەتەلدiكتەردi قىزىقتىراتىن نەشە ءتۇرلi جوبالارى بار ەكەن. جوبالارىن قىرۋار اقشاعا دا شەتەلگە ساتپاي قويعان. سونداعى ويى – ەڭبەگiنiڭ جەمiسiن الدىمەن قازاقتاردىڭ وزدەرi كورسە ەكەن دەگەن ءۇمiتi. ەكiنشiدەن، ساياتتىڭ رۋحاني iلiمگە دەگەن iزدەنiسi دە كەشە باستالماعان. ماسكەۋدە وقىپ ءجۇرiپ ابايدىڭ ولەڭدەرiن، قارا سوزدەرiن تۇگەلگە جۋىق جاتتاپ العان. ونى مەن اكەسiنiڭ ءوز اۋزىنان ەستiدiم. ۇشiنشiدەن، ساياتتىڭ سوپىلىق iلiمدi قولداۋشىلاردىڭ اراسىنان تابىلۋى دا كەزدەيسوقتىق ەمەس. ول سالافيزمنiڭ مەملەكەتكە ايتارلىقتاي قاۋiپ توندiرەتiنiن وسىدان ون جىل بۇرىن ەسكەرتتi. ول بۇعان دەيiن دە الەمدiك فيلوسوفيا عىلىمىن، شىعىستىق، باتىستىق دۇنيەتانىم ماسەلەلەرiن بۇرىننان-اق زەرتتەپ جۇرگەن ەدi. ءال-فارابيدi پiر تۇتىپ، ءوزiن قانىش ساتباەۆ پەن اقجان ماشاني سىندى عالىمداردىڭ عىلىمىن جالعاستىرۋشى بولسام دەگەن ماقساتپەن جiگەرلەندiرۋمەن بولعان. ەندi سول عالىمدى بiز تۇرمەدەگi قانiشەر مەن ءتۇرلi قىلمىسكەرلەردiڭ اراسىنا اپارىپ وتىرعىزىپ قويماقپىز. تiپتi ستالين دە عالىمداردى تۇرمەدە شiرiتپەي، ءتۇرلi زەرتحانالاردا ۇستادى عوي. سايات يبراەۆتىڭ بۇل جۇمىستارىنان ەشكiم، ەشقانداي كiنارات، زاڭسىزدىق تابا المايدى جانە تابا العان جوق. سوتتاعى تاعىلعان ايىپتاردىڭ بارلىعى – جالا، قارا كۇيە. ماسەلەن، ەۆگەني جوۆتيستi الايىق. ول ابايسىز جاساعان قىلمىسى ءۇشiن ءتورت جىلعا سوتتالدى. كۇيەتiن جەرiمiز، سايات يبراەۆتا سول ابايسىز جاسالعان قىلمىس تا جوق قوي. بiرەۋگە بايقاۋسىزدا قيانات كەلتiرگەن جوق. ياعني ول سالافيزمگە، ۋاحابيزمگە قارسى كەلگەنi ءۇشiن سوتتالىپ بارا جاتقان ادام. ال سۋديالار iستiڭ ءمانiن جەتە تۇسiنبەستەن شەشiم شىعارىپ جiبەردi. قۇقىق قورعاۋشىلار سايات يبراەۆقا قاتىستى ءتۇرلi ايىپتاۋلاردى ويدان قۇراستىردى. سايات يبراەۆ تاپ-تازا ادام دەپ تولىق ايتا الامىن. ول “سالافيزم، ۋاحابيزم قازاق ءۇشiن، مادەنيەتiمiز بەن ءداستۇرiمiز ءۇشiن زيان” دەگەن پiكiرiنەن قازiر دە، سوتتالىپ بارا جاتسا دا باس تارتپايدى.
ەندiگi ءۇمiت تەك جوعارعى سوتتا. جالپى، مەن قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسiنە سەنەمiن. ءوزiم جيىرما جىل وسى سالادا قىزمەت ەتiپ ءجۇرiپ، تالاي ادiلدiككە قول جەتكiزە الدىم. الايدا ءدال قازiرگi جاعدايدا، سوپىلارعا قاتىستى iستە بۇل مۇمكiن ەمەس. سەبەبi بۇل جوعارىدا وتىرعان بازبiر شەنەۋنiكتەردiڭ، ۋاحابيزمدi, سالافيزمدi قولدايتىن ىقپالدى كۇشتەردiڭ ساياسي تاپسىرىسى بولىپ وتىر. ونداي تاپسىرىستاردى تەك جوعارعى سوت قانا ءادiل تارقاتا الادى. ال مەن جوعارعى سوتتاعى ازاماتتاردىڭ ادiلدiگiنە، ولاردىڭ تاريحي جاۋاپكەرشiكتi سالماقتاي الاتىنىنا سەنەمiن. ال الداعى ۋاقىتتا بولاتىن الماتى قالالىق كاسساتسيالىق سوت كەشەگi سوتتىڭ شەشiمiن ءدال سول قالپىندا قايتالاپ بەرەتiنiنە مەنiڭ ەش ءشۇبام جوق. سەبەبi ول ءوز قولىن ءوزi كەسپەيدi, ءوزiنە-ءوزi قارسى كەلمەيدi. ماسەلەن، كەشە سايات يبراەۆتى 12 جىلعا كەسكەن سۋديا قالمۇحامەدوۆتiڭ ءوزi دە سوپىلاردىڭ كiناسi جوق ەكەنiن ءتۇسiنiپ وتىر. بiراق قولىنان كەلەر شارا جوق. سەبەبi بۇل iستiڭ ۇكiمiن وعان الدىن الا دايىنداپ بەرسە كەرەك. ال ول ۇكiمدi وزگەرتiپ جiبەرۋگە سۋديانىڭ كۇشi جەتپەيدi-اق. بۇل، ارينە، تاپسىرىس بەرۋشiلەردiڭ كۇشتiلiگiنەن بولىپ وتىر. ياعني ەندiگi ءۇمiت – جوعارعى سوتتا. ال ەگەر ول دا شالىس باساتىن بولسا، سايات يبراەۆتى تاريحتىڭ ءوزi اقتايتىنىنا مەنiڭ قىلداي كۇمانiم جوق.
ءلاززات يبراەۆا، س.يبراەۆتىڭ ايەلi:
– ساياتتى ون ەكi جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىپ، ءمۇلكiن تاركiلەپ، جازاسىن قاتاڭ ءتارتiپتەگi تۇرمەدە وتەۋگە ۇكiم شىقتى. بۇعان ەندi نە ايتارىمدى بiلمەيمiن...
رفمم-دى التىن مەدالمەن، م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتiن قىزىل ديپلوممەن بiتiرگەن، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، الىس-جاقىن شەتەلدەرگە تانىمال عالىم، قازاقستاننىڭ مەحانيكا جانە ماشينا جاساۋ عىلىمى سالاسىنداعى بiلiكتi مامان، III شاقىرىلعان الماتى قالالىق ءماسليحاتىنىڭ №9 وكرۋگi بويىنشا دەپۋتات، بiرنەشە رۋحاني-تانىمدىق باعدارلامالاردىڭ اۆتورى جانە جۇرگiزۋشiسi, تۋعان حالقىمىزدىڭ ۇلى ويشىلدارى مەن اعارتۋشىلارىنىڭ iلiمiن ناسيحاتتاۋشى سايات يبراەۆتى الماتى قالاسىنداعى اۋدانارالىق مامانداندىرىلعان سوتى وسىلايشا ەشقانداي ءدالەلسiز، نەگiزسiز، الدىن الا دايىندالعان ۇكiم ارقىلى 12 جىلعا سوتتادى. بiر جىلعا جۋىق سوزىلعان تەرگەۋ ارەكەتتەرi, 3 ايعا سوزىلعان سوت تەرگەۋi, ءۇيگە تiنتۋ، ۇيالى تەلەفونىن تىڭداۋ، بارلىق جازىلعان ماقالا، وقىلعان لەكتسيالارىن تىڭداۋ، باسقان iزi اڭدىلىپ، سوڭىنان قالماي ەرiپ جۇرگەندەگi بار تاپقانى – 2010 جىلدىڭ 19 مامىرىندا “ابجاد” ينتەللەكتۋالدى-تانىمدىق كلۋبى وتىرىسىندا ايتقان: “ۋاحابيت، سالافيت، باسقا “يتتەر” قاپتاپ كەتتi” دەگەن بiر اۋىز ءسوزi. وسى ءسوز ءۇشiن قر قك-نiڭ 164-بابى بويىنشا “دiنارالىق ارازدىق تۋعىزدى” دەپ تە سوتتاۋعا بولادى ەكەن.
سوت تەرگەۋi كەزiندە اتاقتى يسلامتانۋشى باقتيار باباجانوۆ پەن فيلوسوفيا جانە تەولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دوساي كەنجەتاي تاراپىنان “ۋاحابيزم – دiن ەمەس، ول – دiني-ساياسي اعىم” دەگەن پiكiر ايتىلدى. ەگەر ۋاحابيزم دiن بولماسا، وندا قانداي دiندەردiڭ اراسىندا ارازدىق تۋىپ وتىر؟ سۇراق پا؟ سۇراق. “يتتەر” دەپ ۆاحابيزم وكiلدەرiنiڭ ار-نامىسىن قورلادى” دەيدi. ال بۇعان ساراپتاما جاساعان ساراپشى – 2007 جىلى قازۇۋ-دiڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتiن بiتiرگەن د.رابيلوۆ دەگەن بiرەۋ. بiراق فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مەكەمتاس مىرزاحمەت، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ا.سالقىنباي، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت ب.قورعانبەك جانە وزگە دە تiل عالىمدارى “يتتەر” ءسوزi بۇل جەردە تەڭەۋ ەمەس، كوپتiك جۇرناق ەكەنiن عىلىمي تۇردە دالەلدەپ بەرسە دە، ەش ەسكەرۋسiز قالدىرىپ، تاپسىرىسپەن جاسالعان ساراپتاما قورىتىندىسىنا سۇيەنiپ، ورەسكەل ۇكiم شىعارىلدى.
سوندا بۇل نە؟ ايتپاسا، شىندىقتىڭ اتاسى ولەدi. سايات يبراەۆتى وسى باپپەن سوتتاۋ ارقىلى بۇكiل دۇنيەجۇزi, پرەزيدەنتiمiزدiڭ ءوزi باس بولىپ كۇرەسiپ جاتقان ۋاحابيزمدi سوت ۇكiمiمەن ءوز الدىنا “بولەك دiن” دارەجەسiنە كوتەردiك. بiر قىزىعى، “مەن – ۋاحابپىن، مەنiڭ ار-نامىسىما تيدi” دەگەن بiردە-بiر جابiرلەنۋشi جوق. سوندا بۇلار كiمنiڭ قۇقىعىن قورعاپ، جازىقسىز عالىمدى قىلمىسكەر دەپ تانىپ وتىر؟
ساياتقا تاعىلعان تاعى بiر سوراقى ايىپ – 235-باپتىڭ، 3-ءبولiمi. ياعني قىلمىستىق توپتىڭ جەتەكشiسi, قىلمىستىق قوعامنىڭ (مافيا) بەلسەندi ءمۇشەسi بولعان دەگەن جالا. پروفەسسور قۇرعان “قىلمىستىق توپ”. بۇعان ەلدiڭ ءبارi كۇلەدi...
ء“وز قارا باسىم ءۇشiن ەشتەڭە تiلەمەيمiن، سوقىردىڭ تiلەگەنi – ەكi كوزi, بiزدiڭ تiلەك بiرەۋ – ەلگە بولسا...” – دەيدi سايات ءوزi جازعان قولجازبالارىندا. “...22 جاسىمدا ماسكەۋدiڭ ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ اسپيرانتۋراسىندا قالعىم كەلمەي، ساعان اسىققانمىن، تۋعان جەر! “كوپ قارىز موينىمىزدا وتەلمەگەن” دەپ قاسىم امانجولوۆ ايتقانداي، جانىم قىسىلىپ، ارقا-باس تەرلەپ، قايتسەم ساعان كومەكتەسiپ، قىزمەت قىلسام دەپ كەلەم...” دەپ جازىپتى تاعى بiر قولجازباسىندا.
“بۇكiل جاستىق قۋات-جiگەرiمدi, جالىن عۇمىرىمدى ارناۋعا لايىق جول iزدەگەم. گەرمانيادان ەلگە اسىققاندا دا، كاناداعا بارماي قالعانىم دا ەلگە پايدام تيسە، قازاقستان قۋاتتى مەملەكەت بولسا، مەن سونىڭ تورiندە ەمەس، بوساعاسىندا بiر پايدامدى تيگiزiپ تۇرسام دەپ تiلەگەم... ەندi مەنiڭ قولىمنان ەلگە دۇعا-تiلەك تiلەگەننەن باسقا، ەشتەمە كەلمەيدi, كەشiرگiن مەنi, كەشە گور، تۋعان جەر! ساعان تاعى دا جان اياماي قىزمەت قىلۋعا اسىقپىن مەن!” – دەپ ءوز سىرىن قاعاز بەتiنە تۇسiرگەن سايات بiر اتانىڭ عانا بالاسى ەمەس، بۇكiل ەلدiڭ ازاماتى. وسىنداي ازاماتتى قالايشا “قىلمىسكەر” دەگەن اتقا لايىق كورۋگە بولادى؟! قارعا بالاسىن “اپپاعىم” دەيدi, ال اپپاعىمىزدى “قارا” دەسەك، بiزدiڭ كiم بولعانىمىز؟!
ويدان-قىردان قىرناپ، جاساندى ۇكiم شىعارىلعانى ايدان انىق. جالعان ۇكiمنiڭ بiرجولاتا كۇشiنە ەنۋiنە جول بەرمەۋگە ەلباسىدان، ەل ازاماتتارىننان كومەك سۇرايمىن. كومەكتەسiڭiزدەر!
ساياتقا سوت ۇكiمi شىققاننان كەيiن (25.10.2011 جىل) «سايات يبراەۆتى قورعاۋ كوميتەتi» قۇرىلدى. بۇل كوميتەت قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ اق-قارانى ءوزدەرi ايىرىپ وتىرۋى ءۇشiن ينتەرنەتتەن «ibrayev.kz» سايتىن اشتى. مۇندا س.يبراەۆقا قاتىستى مالiمەتتەردiڭ ءبارi بار.
كەنجەتاي دوساي، قر پرەزيدەنتi جانىنداعى قاۋiپسiزدiك كەڭەسiنiڭ مۇشەسi, قر دiن iستەرi اگەنتتiگiنiڭ باس ساراپشىسى، “ياساۋيتانۋ” ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، تۇركiستان قازاق-تۇرiك حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ پروفەسسورى:
– ياساۋي دۇنيەتانىمىنىڭ نەگiزiندە سوپىلىق جاتىر. سوپىلىق – باسقا تانىمداردان ەرەكشە يسلامدىق دۇنيەتانىم فورماسى. سوپىلىق ەشقاشان يسلامعا سىرتتاي دا، iشتەي دە وپپوزيتسيالىق سيپاتتا بولعان ەمەس! سوپىلىق يسلامنىڭ، مۇسىلمانداردىڭ ەڭ قيىن-قىستاۋ كەزiندە قورعاۋشىسى بولا بiلگەن. سۋفيزمنiڭ iشكi ءمانiن اشىپ تۇسiندiرۋگە بiر ماقالا تۇگiل، زەرتتەۋشiنiڭ ءومiرi دە جەتپەيدi. سوندىقتان سوپىلىقتىڭ سىرتقى قىرىنا قاراپ-اق ونىڭ مۇسىلماندىق تاريحىنداعى ورنىن تانۋعا بولادى. مىسالى، تاريحتا موڭعول شابۋىلىنا قارسى – كۋبرايا، كرەستشiلەرگە قارسى – شازيليا، ورىستاردىڭ وتارلاۋىنا قارسى – ياساۋيا، ناقشبانديا، قالماقتارعا قارسى – ناقشبانديا، افريكادا فرانتسۋز يمپەرياليستەرiنە – سەنۋسيا، تيجانيا، اعىلشىندارعا قارسى – سۋحراۋارديا تاريقاتتارى ۇزدiكسiز سوعىس جۇرگiزگەن. كوردiڭiز بە، سىرتقى دۇشپاندارعا سوپىلىق تاريقاتتار قالاي قارسى تۇرعان؟!
قازاقستانعا زiكiردەن كەلەتiن قاۋiپ جوق. سوپىلىق جولدى تۇتىنعانداردى سوتتاۋعا، جازعىرۋعا، ايىپتاۋعا بولمايدى!
ءامiر نۇرتايۇلى.
http://www.zhasalash.kz/kukyk-zan/5783.html
