تاريح دەگەنىمىز - قاراپ وتىرساق، «تار جول تايعاق كەشۋلەردەن» كەيىن جازىلادى ەكەن. ايتپەسە ول تاريح بولا ما؟ تاريح جانە بارلىق ۋاقىتتىڭ، زاماننىڭ، ءداۋىردىڭ باسى، بىراق سوڭى ەمەس. اراعا كوپ جىلدار سالىپ حالىق ءوزىنىڭ شىن تاريحىن وقۋعا، ءوزىنىڭ وتكەنىنەن ساباق الۋعا قايتا ورالىپ جاتادى. سولايى سولاي بولسا، الاش ارداگەرلەرىنىڭ كۇرەسپەن وتكەن تاعدىرى ءبىز ءۇشىن كىتاپ بەتىنەن وقىپ، جايباراقات جابا سالاتىن تاريح نەمەسە تاريحي ءبىر كەزەڭ عانا ەمەس، تۇتاس ۇلت بولىپ تۇلەۋدىڭ، جاڭعىرۋدىڭ مۇمكىندىگى، ياعني اۋەل باستاعى ۇلتتىق يدەياعا ورالىپ، ازات حالىق بولىپ ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءساتتى جالعاسى. بۇنداي مۇمكىندىكتى ەندى قولدان جىبەرىپ الساق، كەلەر ۇرپاقتىڭ الدىندا كەشۋى جوق كۇناھار بولامىز.

بۇگىنگى قازاقستان جۇرتى 1920-شى جىلداردىڭ باسىندا الاش ارداگەرلەرى بەلگىلەگەن مەملەكەتتىك شەكارا اۋقىمىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. بۇل اقيقاتتى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. بۇعان قوسىپ ايتۋعا ءتيىس تاعى ءبىر اقيقاتىمىز: قازاقستاننىڭ كورشى مەملەكەتتەرمەن شەكارا ءبولىسى 1991 مەن 2000 جىلداردىڭ ارالىعىندا اياقتالىپ، بۇۇ دەڭگەيىندە راسىمدەلىپ، مويىندالدى. بۇل دا اقيقات، بۇل اقيقاتتى دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى. كەيدە ءبىز الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيدىڭ اۋانىمەن ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءداۋىردىڭ كەلبەتىنە شىركەۋ سالا بەرەمىز، بارىمىزدى باعالاۋدىڭ ورنىنا ءبارىن مانسۇقتاي بەرەمىز. ءيا، تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان بەرگى بەل-بەلەستەرىمىز ءبىر ادامنىڭ ەسىمىمەن - نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. راسىندا سولاي. ءسىز بەن ءبىز قالايىق-قالامايىق، الاشورداشىلار ارمانداعان قازاق ەلىنىڭ بوستان ءومىرى مەن بوستان، ازات ەلدىڭ مەملەكەتتىك، ۇلتتىق تالاپ-تىلەكتەرى نازارباەۆ داۋىرىندە بىرتىندەپ جۇزەگە اسا باستادى. ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆ: «مەن ءوز وتانىمنىڭ ىشكى ىستەرىمەن ءومىر سۇرەمىن، مەن ءۇشىن ونىڭ تاعدىرى بارىنەن ارتىق… ەگەر ول قانداي جاعدايدا ەكەنىن بىلمەسەم، ۇيىقتاي المايمىن» دەپ جازعان ەكەن ەلدەن الىستا، ورىستىڭ ايدىك قالاسى پەتەربوردا جۇرگەن كەزىندە.

1929 جىلى قاڭتاردا مىرجاقىپ دۋلاتوۆ بۋتىر تۇرمەسىندە بولعاندا، تاريحقا ايگىلى «ۇرپاققا حاتىندا» الاش زيالىلارىنىڭ باستى ماقساتتارى جايلى جازا كەلىپ، «ازاتتىق تاڭى اتادى، ول تاڭدى ءبىزدىڭ ۇرپاقتارىمىز كورەدى»، — دەپ ساياسي بولجام جاسادى. ال نۇرسۇلتان نازارباەۆ «حالىق تاريح تولقىنىندا» اتتى ەڭبەگىندە الاشورداشىلاردىڭ مۇرات-ماقساتى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كۇن تارتىبىندە ەرەكشە بولىپ تۇرعانىن ەكپىن تۇسىرە ايتادى. ەلباسى ەل تۇتاستىعى مەن تۇركى بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋ يدەياسىن دا الاشورداشىلاردان الاتىنىن جاسىرمايدى. 1990-شى جىلداردىڭ باسىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ورتاازيالىق وداق قۇرۋ يدەياسىن ۇسىنا وتىرىپ، ورتاازيالىق مەملەكەتتەردىڭ بىرلىك يدەياسىن تۇڭعىش رەت مۇستافا شوقاي ۇسىنعانىن اتاپ ءوتتى. ءسويتىپ تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ كەڭەسى، تۇركى اكادەمياسى قۇرىلدى. كوردىڭىز بە، بۇگىنگى تۇركى بىرلىگى مەن بۇتىندىگى دەيتىن يدەيانىڭ باستاۋىندا دا الاش تۇر، ال، الاشتان بۇگىنگە جالعاسقان يگىلىكتى ىستەردىڭ باسىندا ءبىز تۇرمىز.

امال كەم، حح عاسىردىڭ باسىندا ءبىر حالىقتىڭ عانا ەمەس، تۇتاس ادامزاتقا ورتاق ىزگىلىكتى ويلار مەن جاسامپازدىق ىستەردىڭ جالىندى كۇرەسكەرلەرى بولعان سول عازيز اعالار قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، ەل ءۇشىن قۇربان بولدى. ولار بىزگە القاراق اسپانداعى تەمىرقازىق جۇلدىزىنداي ماڭگى باعىت-باعدار بەرىپ، جول سىلتەپ جارقىراپ تۇرا بەرمەك. وسىنى تەرەڭ تۇسىنەتىن بۇگىنگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ بۇگىنگى ماقالاسىندا: «تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن اياقتاپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋدى تاپسىردىم.

ءبىز جازىقسىز جازالانعانداردىڭ ارقايسىسىن ەستە ساقتاۋ ارقىلى عانا كەمەل كەلەشەككە جول اشامىز. بولاشاقتىڭ بەرىك نەگىزى تاۋەلسىزدىكتەن باستاۋ الادى.

وتكەن عاسىرداعى ەڭ قيلى كەزەڭنىڭ بىرىندە جازىقسىز جاپا شەككەندەردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋ – بارشامىزدىڭ پەرزەنتتىك بورىشىمىز»، - دەپتى. مىڭ تاعزىم سەندەرگە، اياۋلى الاش اراداقتىلارى.

داۋرەن قۋات

Abai.kz