(كينوشنيكتەر مەن كينەماتوگرافيستەر)

قياناتتىڭ ۇلكەنى – ونەرگە جاسالعان قيانات. قاسىرەتتىڭ ۇلكەنى - رۋحى جاسىعان الەۋمەت. ونەر قيانات كورسە، رۋحانيات وركەندەمەيدى. رۋحاني ازىقتان قاعىلعان ەل – بارىنان قاعىلادى.

ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى تالقىسىنا مەن «تالاق» اتتى تۋىندىمدى ۇسىنعان ەدىم. بياعامنىڭ – بەيىمبەت ءمايليننىڭ «اجە» جانە «تالاق» اتتى اڭگىمەلەرىنىڭ نەگىزىندە وسىدان بەس جىل بۇرىن جازىپ شىقتىم. 37 بەتتەن تۇراتىن كينوستسەناريىمدى قولتىعىما قىسىپ، تەلمەڭدەپ «بيىك تابالدىرىقتارعا» ۇمسىنىپ، «ەمەن ەسىكتەردى» قاعىپ جۇرگەندە تاعى بەس جىل ءوتتى. بەس جىل ءۇمىتتىڭ جەتەگىندە ءجۇرىپ، ستسەناريدى دامىتىپ، تۇرتىنەكتەپ، تىنباي ىزدەندىم. اۋەلدە مەندە عاجاپ سەنىم بولدى. قولتىعىما بەيىمبەت ءمايليننىڭ شىعارماسى ىزىمەن جازىلعان كينوستسەناريدى ەمەس، بياعاڭنىڭ ءوزىن قولتىعىنان دەمەپ تورگە وزدىرىپ بارا جاتقانداي شابىتتى ەدىم. بياعاڭنىڭ عاجاپ تۋىندىلارى بويىنشا قاعاز بەتىنە تۇسكەن ستسەناريدىڭ جولى تاقتايداي جازىق، اسپانداي اشىق بولاتىنىنا سۇمدىق سەنىمدى ەدىم. وعان مىناداي ساباۋداي سەبەپتەرىم بولدى:

1. سول جازىپ شىققان جىلى-اق كينوستسەناريىمدى«قازاقفيلمدەگى» كوركەمدىك كەڭەس قاراپ، د.يسابەكوۆ، س. نارىمبەتوۆ، س. ەلۋباي، ن.سانجار اعالارىم قۋانا قۋاتتاپ، اكتۋالدىلىگىن انىقتاپ، قاجەتتىگىن جىلىكتەپ، اقجول تىلەگەن ەدى.

2. وسى ۋاقىتقا دەيىن بەيىمبەتتىڭ شىعارمالارى نەگىزىندە مادەنيەت مينيسترلىگى شىراي بەرىپ، ءبىر دە ءبىر تولىقمەتراجدى فيلم تۇسىرىلمەپتى. ەندى تۇسىرمەگەندە قاي كەزدە تۇسىرمەك؟ بار ەل ءوزىنىڭ تاڭداۋلى كلاسسيك جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن ەكى-ءۇش قايتارا ءتۇسىرىپ، كينوعا اينالدىرىپ، شىعارماعا جاڭا ءتۇر بەرىپ، الەمگە ناسيحاتتاپ جاتتى. ءبىز نەگە بارىمىزدى بۇگىپ، بيشارا قالىپ تانىتامىز؟ ال، ءمايليننىڭ بۇل ەكى اڭگىمەسى سويقان كينەماتوگرافياعا ساي ەدى. زاماننىڭ رايى، ءداۋىردىڭ دەمى، ۇلتتىڭ قاسىرەتى، مۇڭى، ءتۇرلى حاراكتەرلەر، ۇلتقا عانا ءتان تيپتىك وبرازدار، سول تيپتىك وبرازدارعا ءتان قىزىقتى دا قاسىرەتتى، وريگينالدى ارەكەتتەر مەن سيتۋاتسيالار – ءبارى-ءبارى تۇنىپ تۇر عوي! سۇرانىپ تۇر عوي؟ قالاي تۇسىرمەيسىڭ؟ ۇيات ەمەس پە؟

3. ب. ءمايليننىڭ دۇنيەسىنە كۇمان كەلتىرۋ – كۇنا! وعان دالەل – قانى مەن تەرىن ارالاستىرىپ جازعان جاۋھار شىعارمالارى! 2005 جىلى وتكەن ءۇش اسا ءىرى ءۇش (كانن، بەرلين، ۆەنەتسيا) كينوفەستيۆالدەردىڭ ءبىرى – بەرلين كينوفەستيۆالىندە «تۋيدىڭ ۇيلەنۋ تويى» دەگەن فيلم (رەج. ۆان چۋانان) باس جۇلدەنى – «التىن ايۋدى» جەڭىپ الدى. سول ءفيلمنىڭ سيۋجەتى بەيىمبەتتىڭ «كۇلپاش» اڭگىمەسىنە عاجاپ ۇقساس ەدى. ءتىپتى، كوشىرىپ العانداي... سوندا وكىنگەن ەدىم، ءبىز توبەمىزدەگىنى كورمەي، «ۇيىقتاپ» جۇرگەندە بياعامنىڭ اڭگىمەسىنىڭ سيۋجەتى الدەبىرەۋگە تەلىنىپ، باسقا جۇرتتىڭ باعىن جاندىرىپ، قولدان سۋسىپ كەتتى-اۋ دەپ... قۋانىشىم دا بولدى، ويتكەنى، الەمدى دۇركىرەتىپ، الەمنىڭ رۋحاني يگىلىگىنە اسىپ جاتقان دۇنيەنىڭ نوبايىن بياعام باياعىدا شيمايلاپ تاستاعان دەپ... «التىن شىققان جەردى بەلدەن قاز»، مەن بياعاڭا سۇيەنىپ جازعان «تالاق» كينوستسەناريى سول وكىنىشتىڭ ورىنىن تولتىرۋعا دەگەن ۇمتىلىس ەدى: بياعاڭ ءبىزدى الەمدىك ارەناعا ۇلتتىق تانىممەن الىپ شىعۋعا الدەقاشان دايىن ەدى، ال ءبىز... (38 جىلى قىرىقتىڭ بەل ورتاسىنا جەتكىزبەي ءومىرىن ۇزگەنىمىزبەن قويماي، ەندى ولمەيتىن شىعارماسىن قولدان تۇنشىقتىردىق).

وسى دالەلدەر دە جەتكىلىكتى بولار؟

سونىمەن، سارساڭمەن بەس جىل ءوتتى. «قازاقفيلمدى» باۋىرىنا باسىپ ەتپەتتەي جاتقان، «تابالدىرىعى قول جەتپەس بيىك»، «ەمەن ەسىگى قۇزداي بەرىك» مۇحامەديۇلىنىڭ ءداۋىرى وتكەندەي بولعان. وتكەن جىلى «ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعى» قۇرىلدى. ۇمىتكەر ستسەناريلەردى جيناپ، العاشقى پيتچينگى دە ءوتتى. العاشقىسىنا «تالاعىمدى» سۇيرەپ اۋرە بولعام جوق، ول كەزدە مۇحامەديۇلى ءالى مينيستر: «قازاقفيلمدى» دىمسىز قويا بەرىپ، قورجىنى قارجىعا تولى ورتالىقتى ءوزى قۇرىپ، ادامىن ءوزى سايلاپ، «قۇيرىعىن وكشەسىمەن باسىپ» وتىرعان ەدى. سوسىن ول دا كەتتى. جاڭا مينيستر – اقتوتى راحمەتوللاقىزى كەلدى. ول كىسىنىڭ القاۋىمەن ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى وزگەردى. ەكسپەرتتىك كەڭەس قۇرامى دا جارتىلاي جاڭاردى. جاڭا باسشى (گۇلنار سارسەنوۆا) كەلە سالا ەندى ءبارى اشىق، تاماشا، ءادىل بولادى دەپ ۇرانداتتى. پيتچينگ ونلاين وتەدى دەدى. سان جۇرت كىرپىك قاقپاي قاراپ وتىرادى دەدى.

سەنىپ قالدىق. (سەنبەگەندە دە، «قازاقفيلمدى» قاۋقارىنان ايىرعان، قايدا باراسىڭ؟)

ەكىنشى پيتچينگىنە جاتپاي دايىندالىپ، قوستىق «تالاقتى».

پيتچيگ تە ءوتتى. قالاي وتەتىنىن وتكەندەگى جازبامىزدا تۇسىندىردىك ءبىراز.

ۇلتتىق كينونىڭ جىرتىسىن جىرتىپ قازاقشا ۇسىندىق جوبانى. ستسەناريىمىزدى الدىن-الا ورىسشاعا اۋدارتىپ العان. پيتچينگ الاڭىنا كوتەرىلگەننەن كوڭىل قۇلازىپ سالا بەردى. سامساپ وتىرعان ەكسپەرت كەڭەسى مۇشەلەرىنەن ءتىل تۇسىنەتىن ادام ەكەۋ-ۇشەۋدەن اسپايدى ەكەن. ۇلتتىق كينونىڭ جالاۋىن كوتەرىپ جۇرگەن ماستەرلەر: ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، ەرمەك تۇرسىنوۆتار ىرىكتەۋ كەزىندەگى ادىلەتسىزدىكتەرگە توزبەي ءوز ەركىلەرىمەن ەكسپەرتتىك كەڭەس مۇشەلىكتەرىنەن باس تارتتى دەپ ەستىگەنبىز، ورىندارى ۇڭىرەيىپ تۇر. سويلەدىك سوندا دا. سويلەۋ قيىن بولدى، «اناۋ تۇسىنبەدى-اۋ»، «مىناۋ تۇسىنبەدى-اۋ»، «مەن كىمگە ايتىپ جاتىرمىن» دەگەن ويلار جۇيكەنى قاجاپ، دەگبىردى الدى. ءبىر-ەكى سۇراق قويىلعان بولدى. بار ىنتاممەن ەكى-ءۇش جاۋاپ بەرگەندەي بولدىم. «جارتاسقا بارىپ، ايقايدى سالعانداي» ساحنادان تۇستىك.

تۇنعان بەلگىسىزدىك. قالاي قورعاعانىڭدى دا بىلمەيسىڭ، ولاردىڭ ويىندا نە بار ەكەنىن دە بىلمەيسىڭ، جەتىستىگىڭدى دە بىلمەيسىڭ، كەمشىلىگىڭدى دە بىلمەيسىڭ... پيتچينگتەن سوڭعى ىرىكتەلگەن كينوجوبالاردى ۆاك قۇزىرىنا اتتاندىرادى دەگەن، وعان جىبەرىلگەن-جىبەرىلمەگەنىڭدى دە بىلمەيسىڭ...

سودان سان اي، سان سارساڭنان كەيىن جەڭىمپازداردىڭ، «ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ» قارجىلاي قولداۋىنا يە بولعان فيلمدەردىڭ ءتىزىمى جاريالاندى. ىشىندە «تالاق» جوق بولىپ شىقتى. بەيىمبەت ءمايليننىڭ شىعارماسى - مەن پاقىردىڭ ستسەناريىن مينيسترلىك پەن ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى «ۇلتتىق كينو مارتەبەسىنە لايىقتى ەمەس» دەپ تاۋىپتى! پاح! براۆو! بياعامنىڭ كىتابى مەن ستسەناريدى باۋىرعا باسىپ، ەسەڭگىرەپ، بۇك ءتۇسىپ جاتتىق تا قالدىق... نە ءۇشىن؟ نە سەبەپتى؟ قالايشا؟ سۇرايتىن ادام تاپپايسىز! قاپ-قارا ءتۇرىڭ ۇنامادى ما، جالبىراعان شاشىڭ ۇنامادى ما، سولبىرەيگەن پوشىمىڭ ۇنامادى ما، ءبىر قۇداي ءبىلسىن... مىنە، «اشىق»، «ءادىل»، «ونلاين» «تەڭدەسىز» پيتچينگتىڭ سيقى!

ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟

ءسال شەگىنىس جاسايىق.

پيتچينگ وتەردەن بۇرىن، ەكسپەرتتىك كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ شەتى سەتىنەمەي تۇرىپ، ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعى ۇمىتكەرلەردى جيىپ وتكىزگەن ءبىر جيىندا «قازاقفيلم» اق توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قانات تورەباي: «ەكسپەرت كەڭەسى مۇشەلەرىنىڭ ىشىندە قازاق تىلىندەگى كينوستسەناريدى وقىپ، تۇسىنە الاتىن ءتورت-اق ادام بار، قازاق تىلىندەگى كينوستسەناريلەرگە قالاي باعا بەرىپ، ىرىكتەمەكسىزدەر»، - دەگەن اششى سۇراق قويدى. ءبىرازىمىزدىڭ كوكەيىمىزدەگى سۇراق ەدى بۇل. بۇل كەزدە ورتالىق ءتورايىمى گۇلنار سارسەنوۆا سىرتقا شىعىپ بارا جاتقان ەدى. جاۋاپتى ەكسپەرتتىك كەڭەس مۇشەسى - ەرمەك تۇرسىنوۆ بەردى: «وسى ماسەلە مەنى دە ويلاندىرادى، نەگىزى، اعىلشىن تىلىنەن بۇرىن، اۋەلى وسى ەلدە كينو تۇسىرەمىن، باعالايمىن دەگەن ادام قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋى كەرەك»، - دەدى. سونىڭ الدىندا عانا ورالىق ءتورايىمى گۇلنار سارسەنوۆا «اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋىمىز كەرەك، اعىلشىنشا سويلەيتىن مامان دايىنداۋىمىز كەرەك»، - دەپ ءبىراز كوسىلگەن-ءتىن. ەرەكەڭە ول اۋىر تيسە كەرەك.

ارتىنشا-اق، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ پەن ەرمەك تۇرسىنوۆ ەكسپەرتتىك كەڭەستەن شىعاتىنىن مالىمدەدى. ارينە، وعان ۇلتتىق دۇنيەگە دەگەن سالعىرتتىقپەن قوسا، باسقا دا ادىلەتسىزدىكتەر سەبەپ بولعانى انىق. وسى كەزدەن باستاپ-اق ۇلتتىق كينونىڭ شىن جاناشىرلارىن، شىن مامانداردى ەكسپەرتىك قۇرامنان ەندى كورمەيتىنىمىزدى ۇققانبىز.

ەندى وسى ادىلەتسىزدىككە جول بەرگەن كىم؟

بۇل ادىلەتسىزدىكتىڭ ۇزىك-ۇزىك، ابدەن تۇتىلگەن، ۇيپالانعان، ءجۇز ءۇزىلىپ، ءجۇز تۇيىلگەن ءجىبىن قۋالاساڭىز قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ باسىندا وتىرعان ا. رايىمقۇلوۆاعا بارىپ تىرەلەدى.

ا.رايىمقۇلوۆا مينيستر تاعىنا وتىرعاننان-اق، ۇلكەن ۇمىتپەن قاراعانىمىز راس. كينودا بولىپ جاتقان بەرەكەسىزدىكتى رەتتەيدى دەگەن ۇمىتپەن وتكەن جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە «قازاق كينوسنىڭ (شەشىلمەي جاتقان) ءتورت ءتۇيىنى» دەگەن پروبلەمالىق ماقالا جاريالادىق. وسى بولىپ جاتقان بەرەكەسىزدىكتەر ۋشىعىپ كەتپەس ءۇشىن الدىن-الا ايتتىق. ىشىندە جاڭا مينيسترگە قاراتىپ ايتقان ىزگى تىلەگىمىز بەن بازىنامىز دا بولدى. مينيسترلىك تاراپىنان تىرس ەتكەن جان بولمادى. سوسىن، وسى ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىندا وتكەن ەكىنشى پيتچينگ اياقتالماي جاتىپ «ۇلتتىق كينو جايلى» اتتى جازبامىزدى جاريالادىق. ءتۇرلى سايتتار كوشىرىپ باسىپ جاتتى. ونى دا مينيسترگە قاراتا ايتتىق. مينيسترلىك تىرس ەتپەدى تاعى. (الدە، مەنسىنبەدى...) «ايدالادا اق وتاۋ، اۋزى مۇرنى جوق وتاۋ» بولدى. ەسەسىنە قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى باقىلاۋىنداعى باسقارمالار، مەن ورتالىقتاردا سىبايلاس جەمقورلىق لاڭى ءورشىپ كەتتى. اۋەلى سپورت جانە دەنەشىنىقتىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى س. ساپيەۆتىڭ ورىنباسارى ءىرى كولەمدە پارا الدى دەگەن كۇدىكپەن ۇستالدى. ارتىنشا ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ باسشىسى گۇلنار سارسەنوۆا ءىرى كولەمدە پارا الدى دەگەن كۇدىكپەن قولعا ءتۇستى. كيەلى مەكەن، الىپتاردىڭ تابانىنىڭ ءىزى جاتقان قاراشاڭىراق «قازاقفيلم» ناپاقاسىنان قاعىلىپ، سان قىزمەتكەر قىسقارىپ ول كەتتى... (باسقا باسقا «قازاقفيلمدى» تۇنشىقتىرۋعا بولمايتىنىن، وندا ۇلكەن بازا، شىن كينونىڭ پارقىن بىلەتىن، اجىراتا الاتىن مول تاجيىربەسى بار كينو ماماندارى شوعىرلانعانىن، ەندى ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنى قۇزىرەتىن وسى «قازاقفيلمگە» بەرۋ كەرەك ەكەنىن وتكەن جازبامىزدا باسا ايتتىق.)

سوڭعى ءتىزىمى مينيستر اقتوتى راحمەتوللاقىزىنىڭ الدىنا بارىپ (ۆاك) بەكىتىلەتىن مىنا ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ قورىتىندىسى ءتىپتى شالقادان ءتۇسىردى. «ءشوپ» تە ءجۇر ىشىندە، «شوڭگە» دە ءجۇر! تەك، ۇلتتىق كينەماتوگرافيا جوق! نەگىزى، مينيسترلىككە كينوشنيك پەن كينەماتوگرافيستىڭ ەكى بولەك الەم ەكەنىن جاي قۇلاققاعىس قىلسام دەيمىن. ول ءۇشىن ۇلى كينو تەورەتيگى، كينورەجيسسەر ر. برەسسوننىڭ «زامەتكي و كينەماتوگرافە» مەن ا. تاركوۆسكيدىڭ «زاپەچاتلەننوە ۆرەميا»شىعارمالارىن ءبىر شولىپ شىقسا جەتكىلىكتى بولار ەدى. باسقالاي ءتۇسىندىرىپ، ەندى بەكەر اۋرە بولعىم كەلمەيدى...

ەندى ولارعا (مينيسترلىككە) قانداي تالاپ دەيسىزدەر عوي؟

تالاپ جوق ەشقانداي... ويتكەنى ولاردىڭ قولدارىنان كەلەتىنى - وسى! سوڭىن كۇتەمىز تەك... بۇك ءتۇسىپ، جاتا تۇرامىن ازىرگە... قازاق رۋحانياتىنىڭ التىن دىڭگەگى – بياعامنىڭ شىعارماسىن باۋىرعا باسىپ...

دانيار سالاماتتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz