كسرو-نىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى پرەزيدەنتى ميحايل گورباچەۆ كەڭەس وداعىنىڭ قالپىنا كەلۋ ىقتيمالدىعىنا باعا بەردى. «گوۆوريت موسكۆا» راديوستانتسياسىنا بەرگەن سۇحباتىندا گورباچەۆ «كسرو-نى قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن بە» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، بۇل وتە ۇزاق ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى دەپ ءتۇسىندىردى.

ونىڭ پىكىرىنشە، بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالار وزدەرىنىڭ ساياسي تاجىريبەلەرىن جوعالتتى. «تاريح بارىسى بۇعان جاۋاپ بەرەدى، مەن ونداي ىستەرمەن اينالىسپايمىن. بىرىكتىرۋ پروتسەستەرى وتە قيىن، ولار نە ىستەسە دە، ناتيجە بەرمەيدى»، - دەدى گورباچەۆ. 

«مەنىڭ ويىمشا، بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ءالى كوپ ۋاقىت ءوتۋ كەرەك جانە ءبىز اقىل مەن تاجىريبە جيناپ، سالىستىرار ەدىك. مەنىڭ ويىمشا، ەندى وسىنداي ديرەكتيۆالار شىعارا باستايدى - بۇل اقىماقتىق»، - دەپ قوستى كسرو-نىڭ ەكس-پرەزيدەنتى.

ەسكە سالايىق، 3 قازاندا كسرو-نىڭ العاشقى ءارى سوڭعى پرەزيدەنتى ميحايل گورباچەۆتىڭ ەسكەرتكىشى گەرمانيانىڭ بىرىگۋىنىڭ 30 جىلدىعىندا دەسساۋ - روسلاۋ قالاسىندا (گەرمانيا، ساكسونيا - انحالت فەدەرالدى جەرى) اشىلعان بولاتىن. 

سونداي-اق، بيىل 10 ساۋىردە ميحايل گورباچەۆ تاريحتاعى ەڭ ۇزاق ءومىر سۇرگەن رەسەيلىك بيلەۋشىسى اتاندى. بۇعان دەيىن بۇل اتاق ءبىراز ۋاقىت 1917 جىلى ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ ءمينيسترى – توراعاسى بولعان جانە ەلدى ءىس جۇزىندە باسقارعان الەكساندر كەرەنسكي تيەسىلى بولعان ەدى. ول 1881 جىلى 4 مامىردا دۇنيەگە كەلىپ، 89 جاس، 1 اي 7 كۇن ءومىر ءسۇرىپ، 1970 جىلى 11 ماۋسىمدا قايتىس بولدى. گورباچەۆ 1931 جىلى 2 ناۋرىزدا دۇنيەگە كەلدى. بۇگىنگى تاڭدا ونىڭ جاسى 89 جاس، 1 اي 8 كۇن. ميحايل گورباچەۆ 1985 جىلى 54 جاسىندا كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى بولدى. 1986 جىلى 6 ناۋرىزدا گورباچەۆ باس حاتشى قىزمەتىنە قايتا سايلاندى، ال 1990 جىلعى 15 ناۋرىزدا كەڭەس وداعىنىڭ تاريحىنداعى العاشقى پرەزيدەن بولدى ء(ارى سوڭعى).

گورباچەۆ بيلىككە كەلگەندە، كسرو تەرەڭ داعدارىستا بولدى – قارۋلانۋ جارىسى، بارلىق سالاداعى ءوندىرىستىڭ باسەڭدەۋى، سىبايلاس جەمقورلىق، كەڭەس حالقىنىڭ كوممۋنيزم يدەيالارىنان كوڭىلى قالۋى، كسرو حالقىنىڭ كوپ بولىگى اراسىندا ماسكۇنەمدىك، بيلىكتىڭ قارت باسقارۋشىلاردىڭ قولىندا بولدا بولۋى جانە ت. ب. گورباچەۆ تۇبەگەيلى وزگەرىستەردىڭ قاجەتتىلىگىن ءتۇسىندى، سوندىقتان «قايتا قۇرۋ ارقىلى بارىنە تۇزەتۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى» دەپ سانادى.

قايتا قۇرۋ 6 جىلعا سوزىلدى جانە ءۇش نەگىزگى كەزەڭنەن ءوتتى:

1-كەزەڭ (1985 – 1988), الكوگولگە قارسى باعدارلاما جاسالىپ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس باستالدى، جوعارعى باسشىلىق قۇرامىنداعى كادرلار جاسارتىلدى. بىراق وسىنىڭ بارىمەن قايتا قۇرۋدىڭ ناقتى جوسپارى بولمادى، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار بۇزىلدى، ۇلتتىق مۇددەلەر باتىستى قۋانتۋ ءۇشىن ءجيى ەسكەرىلمەدى.

2-كەزەڭ 1988 جىلدان 1989 جىلعا دەيىنگى كەزەڭ بولدى. بۇل كەزدە تسەنزۋرا اقىرى جەڭىلدەتىلدى – حالىقتى دەموكراتيالاندىرۋعا قادام جاسالدى، كاسىپكەرلىك قىزمەتتى دامىتۋ ءۇشىن العىشارتتار قالىپتاسا باستادى – كووپەراتيۆتەر، جەكە ەڭبەككە جول بەرىلدى، شىعارماشىلىق ەركىندىگى مەن ونەردىڭ دامۋى باستالدى. سونداي-اق 1989 جىلى اۋعانستاننان اسكەرلەر شىعارىلىپ، امەريكا قۇراما شتاتتارىمەن قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋ ارەكەتتەرى جاسالدى، ياعني كسرو باسقا ەلدەردىڭ سوتسياليستىك رەجيمدەرىنە قولداۋ كورسەتۋدى دوعارادى. جاعىمسىز جاقتارعا قارۋلى كۇشتەردىڭ جاۋىنگەرلىك دايىندىق دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، بيلەۋشى پارتيانىڭ بەدەلىنىڭ تومەندەۋى، چەرنوبىل اپاتى، پورنوگرافيانىڭ، ناشاقورلىقتىڭ تارالۋى، ياعني جاستاردىڭ مورالدىق دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى جانە ۇلتارالىق جانجالداردىڭ پايدا بولۋى (1986 ج. قازاقستاندا بولعان وقيعالار جانە ت. ب.) جاتادى.

3-كەزەڭدە (1989 ج. ماۋسىم – 1991 ج. قىركۇيەك) ەلدەگى بارلىق پروتسەستەر باقىلاۋدى توقتاتتى. كوكپ پارتياسى ءوز كۇشىنەن ايرىلىپ، فراكتسيالار اراسىنداعى كۇرەس باستالادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا كوپتەگەن وپپوزيتسيالىق قوزعالىستار تۋىپ، دامي باستايدى. ەگەمەندىك شەرۋى ءوتىپ جاتتى – ەلدەر كەڭەس وداعىنان شىعا باستادى. 1977 جىلعى كونستيتۋتسيا دا جويىلىپ، حالىقتىڭ ماتەريالدىق جاعدايى ەداۋىر ناشارلادى. عالىمداردىڭ، كورنەكتى قايراتكەرلەردىڭ شەتەلگە كەتۋى باستالدى.

گورباچەۆتىڭ قايتا قۇرۋىمەن 1986 جىلى جەلتوقساندا «كسرو-داعى جاريالىلىق جانە دەموكراتيالاندىرۋ» ساۋلەتشىسى بەيبىت جانە سەنەتىن ستۋدەنت جاستاردىڭ ۇراندارىنا قارسى قاندى رەپرەسسيالار جاساعاندىعىمەن ايگىلى بولدى. جەلتوقسانداعى الماتىداعى نارازىلىق ورتالىقتىڭ ءداستۇرلى كوماندالىق ءىس-ارەكەتى مەن گورباچەۆتىڭ قايتا قۇرۋىنىڭ جاريالانعان دەموكراتيالىق قاعيدالارى اراسىنداعى ايقىن قايشىلىقتان تۋىندادى. 1986 جىلعى جەلتوقساننىڭ سەبەبى قازاقستاننىڭ جوعارعى باسشىلىعىنىڭ اۋىسۋى بولدى.

الايدا، بۇل دەموكراتيالىق جولمەن بولادى دەپ كۇتىلگەن، سوندىقتان ادامدار ودان ءارى وقيعالاردى گورباچەۆ بيلىگىنىڭ وزدەرىنىڭ جاريالاعان قاعيدالارىن بۇزۋى رەتىندە قابىلدادى. 1986 جىلى الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسى گورباچەۆتىڭ بۇكىل كەڭەس وداعىنىڭ ساياسي ءومىرىن دەموكراتيالاندىرۋدىڭ كاتاليزاتورى بولعانىن جانە كسرو حالىقتارى ءۇشىن دە، بۇكىل الەم ءۇشىن دە ماڭىزدى تاريحي ماڭىزى بارىن اتاپ وتكەن ءجون. سونىمەن قاتار، بۇل بۇرىنعى كسرو اۋماعىندا قالىپتاسقان ساياسي جۇيەگە قارسى العاشقى دەموكراتيالىق كوتەرىلىس بولدى، ول قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىك پەن ەگەمەندىككە قول جەتكىزۋىنە جول اشتى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz