بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ «لەنينگراد» جانە «زۆەزدا» جۋرنالدارى تۋرالى قاۋلىسىنان كەيىن ا.ا.فادەەۆتىڭ 1947 جىلى ماۋسىم ايىندا كەڭەس جازۋشىلارى وداعىنىڭ ءىح پلەنۋمىندا جاساعان بايانداماسىنىڭ «سىننىڭ ۇلت ماسەلەسى توڭىرەگىندەگى قاتەلىكتەرى» دەگەن بولىمىندە ەسما­عامبەت ىسمايىلوۆتىڭ «قازاق سوۆەت ادەبيەتى» اتتى وقۋلىعى مىسالعا الىنىپ، اۋىر ۇكىم ايتىلعان.

سودان كەيىن-اق بۇرىن-سوڭدى بولىپ كور­مەگەن قارا قۇيىن باستالىپ كەتتى. گازەت-جۋرنالدار ەسماعامبەتتىڭ «قاتەلىكتەرىن» تەرىپ ايتۋدى ازسىنىپ، ەندى اۋماعىن كەڭەيتە باستادى، ءبىرازدان سوڭ بۇكىل ادەبيەتتانۋ توڭىرەگىندە جۇرگەن­دەردىڭ ەڭبەكتەرى سۇزگىدەن ءوتتى دە، 1947 جىلى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا ءبىر جىل عانا بولعان «قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ جۇمىسىنداعى ساياسي ورەسكەل قا­تەلىكتەرى تۋرالى» قاۋلىعا ۇلاستى. وندا جالعىز ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ قانا ەمەس، ءامي­نا مامەتوۆا، بەيسەمباي كەنجەباەۆ، اۋەلبەك قوڭىراتباەۆ، تەمىرعالي نۇرتازين، تاعى باسقا­لار اتالىپ، قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ەڭ ءونىمدى دە ويلى ەڭبەككەرلەرى اۋرە-سارساڭعا ءتۇستى دە كەتتى.

بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ «لەنينگراد» جانە «زۆەزدا» جۋرنالدارى تۋرالى قاۋلىسىنان كەيىن ا.ا.فادەەۆتىڭ 1947 جىلى ماۋسىم ايىندا كەڭەس جازۋشىلارى وداعىنىڭ ءىح پلەنۋمىندا جاساعان بايانداماسىنىڭ «سىننىڭ ۇلت ماسەلەسى توڭىرەگىندەگى قاتەلىكتەرى» دەگەن بولىمىندە ەسما­عامبەت ىسمايىلوۆتىڭ «قازاق سوۆەت ادەبيەتى» اتتى وقۋلىعى مىسالعا الىنىپ، اۋىر ۇكىم ايتىلعان.

سودان كەيىن-اق بۇرىن-سوڭدى بولىپ كور­مەگەن قارا قۇيىن باستالىپ كەتتى. گازەت-جۋرنالدار ەسماعامبەتتىڭ «قاتەلىكتەرىن» تەرىپ ايتۋدى ازسىنىپ، ەندى اۋماعىن كەڭەيتە باستادى، ءبىرازدان سوڭ بۇكىل ادەبيەتتانۋ توڭىرەگىندە جۇرگەن­دەردىڭ ەڭبەكتەرى سۇزگىدەن ءوتتى دە، 1947 جىلى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا ءبىر جىل عانا بولعان «قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ جۇمىسىنداعى ساياسي ورەسكەل قا­تەلىكتەرى تۋرالى» قاۋلىعا ۇلاستى. وندا جالعىز ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ قانا ەمەس، ءامي­نا مامەتوۆا، بەيسەمباي كەنجەباەۆ، اۋەلبەك قوڭىراتباەۆ، تەمىرعالي نۇرتازين، تاعى باسقا­لار اتالىپ، قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ەڭ ءونىمدى دە ويلى ەڭبەككەرلەرى اۋرە-سارساڭعا ءتۇستى دە كەتتى.

ەڭ الدىمەن «وققا ۇشقانى» ە. ىسمايىلوۆ بولدى. 1947 جىلى 7 قازاندا: «ينستيتۋتتىڭ ەڭ­بەك­تەرىندە جانە ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا ۇنەمى بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىلدىق يدەولوگيانى ءسىڭدى­رىپ كەلگەنى، ينستيتۋتتى الەۋمەتتىك-ساياسي جاعى­نان جات ادامدارمەن لاستاعانى ءۇشىن قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل جانە ادەبيەت ينس­تيتۋتىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى ىسمايىلوۆ ە. جولداس بق(ب)پ مۇشەلىگىنەن شىعارىلسىن»، دەگەن شەشىم قابىلداندى (708-فوندى، 11-بايلام 145-ءىس، 16-بەت).

پارتيا قاتارىنان قۋىلعاندار ءۇشىن ەندى كۇن جوق ەكەندىگى ول كەزدە ايقىن بولاتىن، بىراق تاپ مىناداي بولارىنا قازىر تاڭ قالماسقا شارامىز جوق. 1953 جىلى سەمەي تۇرمەسىندە وتىرعاندا سەپتىگى تيەر مە ەكەن دەپ ا.فادەەۆكە ءوتىنىش حات جازىپتى. وندا: «مەنىڭ قاتەرلەرىم جانە ءوزىم­نىڭ تۆورچەستۆوم تۋرالى سىزگە جازعان ءتۇسىندىر­مەمدە، سونداي-اق 1948 جىلى ءسىزدىڭ قابىلداۋى­ڭىزدا بولعانىمدا اعىمنان جارىلىپ ايتقان ەدىم. ءسىز مەنىڭ سوزىمە سەنىپ، ماعان ايرىقشا قامقورلىق كورسەتكەننەن كەيىن مەن ماسكەۋدەن باقىت قۇشاعىندا زور شابىتپەن ەلگە قانات­تانىپ قايتقان ەدىم. الايدا، قازاقستاندا ماعان تىنىشتىق بۇيىرمادى: مەن جاساعان قاتەلىك­تەردىڭ ۇساق-تۇيەگىنە شەيىن كورىنگەن جەردە تىلگە تيەك ەتىپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالماعان كەزى، ۇرىسپاعان ءساتى، اراشا تالاماعان تۇسى از بولدى. اقىرى 1951 جىلى قازاق سسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگى مەنى تۇتقىندادى. بەس اي بويىنا تەرگەدى. تەرگەۋ ورىندارىنىڭ كورسەتكەن قورلىعى مەن زورلىعىن ايتۋعا ءداتىم بارمايدى. وزدەرىنىڭ كۇنى بۇرىن دايىنداعان پروتوكولىنا قول قويماعانىم ءۇشىن كورمەگەن تەپەرىشىم جوق، ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ وزىنەن قازىر ەسىم شىعادى»، دەپ جازعانى بۇگىن ايتىلىپ-جازىلىپ جاتقانداردىڭ شىندىق ەكەنىن دالەلدەي تۇسەدى.

عالىمدى نە ءۇشىن، قانداي كۇناسى ءۇشىن سوتتا­دى ەكەن دەگەن وي مازا بەرمەگەن سوڭ، ەساقاڭنىڭ جەسىرى شايزادا جەڭگەيگە تەلەفون شالدىم. ەساقاڭ دۇنيەدەن وتكەننەن بەرى تالاي جيناقتا­رىن شىعارىپ جۇرگەندە دە، قولجازبالارىن قا­زاق سسر ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆىنا تاپ­سىر­عان تۇستا دا سۇراۋعا ءداتىم بارماعان قۇجات­تاردى شەت جاعالاتىپ كورىپ ەم، جەڭگەي قىزى شاريپامەن اقىلداسىپ كورۋگە ۋادە بەردى. اقى­رى ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ەسماعامبەت ىسمايى­لوۆتىڭ 1932-34 جانە 1951-54 جىلدارىنا قاتىسى بار قۇجاتتار قولىما دا ءتيدى-اۋ. ونىڭ ىشىندە «تۇرمەدەن شىققاندا. 1933» دەگەن جازۋى بار ءبىر كىشكەنە فوتوسۋرەت ارالاسا جەتتى. بۇل ەساقاڭنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن، بىراق قازىر جادىمدا كومەسكىلەنگەن ءبىر اڭگىمەنى ويىما ورالتتى. ونى قىزى شاريپاعا تەلەفون شالىپ ايتىپ ەدىم، بۇدان حابارى جوق ەكەن. ال ول مىناۋ ەدى.

قازپي-ءدىڭ ستۋدەنتى ە.ىسمايىلوۆ بك(ب)پ ولكەلىك كوميتەتى مادەنيەت جانە ناسيحات ءبولى­مىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانايدار سادۋاقاسوۆ­تىڭ قولى قويىلعان سەنىم قاعازبەن شىعىس قازاق­ستان وبلىسىنا مادەني-اعارتۋ جۇمىسىن جولعا قوياتىن بريگادانىڭ قۇرامىندا 1932 جىلى 3 ماۋسىمدا جولعا شىعىپ، الماتىعا 28 تامىزدا قايتىپ ورالىپتى.

تەگىندە ەلدەن جايسىز حابار كەلگەن بولۋ كەرەك، وقۋدىڭ باستالىپ كەتكەنىنە قاراماي «ىسمايىلوۆ ە. جولداس «سوتسيالدى قازاقستان» گازەتى رەداكتسياسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قاراعان­دى وبلىسىنا (ول كەزدە بۇكىل سارىارقا قاراعان­دى وبلىسىنا كىرەتىن، - ت.ك.) كومانديروۆكەگە اتتانىپ وتىر. ە. ىسمايىلوۆ جولداسقا جۇمىس­شى - اۋىل تىلشىلەرىن، ەكپىندىلەردى جانە «سوتسيال­دى قازاقستان» دوستارىن ۇيىمداستىرۋ ءھام ورىستەتۋ مىندەتى جۇكتەلەدى. بارلىق پارتيا - سوۆەت جانە قوعامدىق ۇيىمدار ىسمايىلوۆ جولداستىڭ موينىنا جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىن­داپ شىعۋىنا جان-جاقتى كومەك كورسەتۋلەرىن وتىنەمىز»، دەپ رەداكتور ا. بەيسەنوۆ قول قويعان سەنىمحاتپەن 1932 جىلى 14 قىركۇيەكتە جولعا شىعىپتى.

بۇل تىنىمسىز ءجۇرىس ءىز-ءتۇزسىز كەتپەپتى. مەشىن جىلعى اپات، ياعني قازاق حالقىنىڭ 49 پروتسەنتىن، ياعني 2 ميلليون 20 مىڭ ادامىن قىرىپ سالاتىن اشارشىلىقتىڭ ابدەن «داۋىرلەپ» تۇر­عان كەزى بولاتىن. تەگىندە، بۋراباي كۋرورتىنا جىلقىشى بولىپ اۋىسقان اكەسىنىڭ جاي-كۇيى مۇلدەم ناشار بولعان سياقتى. ول كىسى 1933 جىلى مامىر ايىندا قايتىس بولعانىن ەسكە الساق، ايتەۋىر ءبىر قاۋىرت قۇبىلىس ارالاسقانى ايدان-انىق. وسى جولساپاردا ەلدىڭ كۇيزەلگەنىن، قىرىلىپ جاتقانىن كورگەن سانالى ازاماتتىڭ اۋزىنان اشىنعان ءسوزدىڭ شىعۋى ابدەن ىقتيمال عوي. ەساقاڭ اۋزىنان شىققان اششى ءسوزدى سەمەي جاقتا ما، الدە قىزىلجار جاعىندا ما، ەستىگەن بىرەۋ، الدە بىرنەشە ادام ە.ىسمايىلوۆتىڭ ءۇستى­نەن ارىز بەرەدى. سولاردىڭ بىرەۋى رامازانوۆ دەگەن 1952 جىلى ەساقاڭنىڭ «اتاقتى سوتىنىڭ» ۇستىندە قايتادان شىعا كەلىپتى. سوندا جاماندىق ويلاعانعا اشتىق تا كۇش كورسەتە الماعانىن، سو­عىس­تا دا وق تيمەگەنىن، ۇياتتان دا ولمەگەنىن كو­رىپ، لاعنەت ايتۋعا ءسوز تابا الماي قالادى ەكەنسىڭ.

ە.ىسمايىلوۆتىڭ 1952 جىلى قازان ايىندا سسسر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ ءتور­اعاسى ك.ە.ۆوروشيلوۆقا جازعان شاعىم ارى­زىنىڭ ءۇشىنشى بابى تۇگەلدەي وسى وقيعاعا ارنالىپتى.

«3. رامازانوۆتىڭ «كەڭەسكە قارسى اڭگىمە ايتىپ، ۇلتشىل توپپەن بايلانىستا بولدى» دەگەن جالاسىن مويىندامايمىن، ءوزىمدى كىنالىمىن دەپ ەسەپتەمەيمىن. 1932 جىلى قازاقستاندا، ءاسى­رەسە كوشپەلى اۋداندارىندا اشتىق بولدى، كوپ­تەگەن قازاق اشتان قىرىلدى، قايعى-قاسىرەت شەكتى. بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى اشتىقتى ۇيىم­داستىرىپ، ەلدىڭ بوسىپ كەتۋىنە سەبەپشى بولعان قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى گولوششەكيندى جانە ونىڭ جاندايشاپتارىن قىز­مەتىنەن بوساتتى. كەيىن ولاردىڭ كوپشىلىگى حالىق جاۋى بولىپ شىقتى. مەن ءوزىم ستۋدەنت ءارى بەلسەندى كومسومولەتس بولعاندىقتان اۋىلداعى جان تۇرشىگەر اشتىقتى كورىپ قاتتى اشىنعانمىن، قازاقستاندا پارتيانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ساياساتىن بۇرمالاپ وتىر دەگەنىم بار. مەنىڭ رامازانوۆپەن اڭگىمەم وسى رۋحتا بولسا بولعان شىعار.

تەكسەرۋشى ە.سولوۆەۆ وسى فاكت توڭىرەگىندە مەنى 45 تاۋلىك قينادى دا، تەكسەرۋ پروتوكولىن ءوزىنىڭ قالاۋىنشا جازدى. مەن وسى كەزدەگى جاستىعىما بايلانىستى قاتەمنىڭ ساياسي سيپاتى بار ەكەندىگىن مويىنداعانىممەن، رامازانوۆپەن اڭگىمەمدى كەڭەس وكىمەتىنە باعىتتالعان قاستان­دىق دەپ ەسەپتەگەنىم جوق جانە ەسەپتەمەيمىن دە»، دەگەنىنەن ە.ىسمايىلوۆتىڭ 1932 جىلعى اشتىق جايىندا اشىنا پىكىر ايتقانىن اڭعارامىز.

ال گولوششەكينشىلدەر داۋىرلەپ تۇرعاندا ونداي پىكىر ايتقانداردىڭ جازا تارتۋى زاڭدى دا ەدى. اشتىقتىڭ الاپات حابارىن العاش جەتكىزبەك بولعان 28-ءدىڭ 1931 جىلعى حاتى ماسكەۋگە كەتىپ بارا جاتقان جولدا ۇستالىپ، وعان قول قويعاندار ءۇن-ءتۇنسىز قۋعىنعا تۇسكەن-ءدى. ماسەلەن، جاقان سىز­دىقوۆ تۇركىستانعا اۋداندىق گازەتكە جىبەرىلگەن بولاتىن. باسقالارى دا وسىنداي ءارتۇرلى شارا كور­دى. ال ستۋدەنت ەسماعامبەتتىڭ قىزمەتىنەن تايدى­رارى بولماعاندىقتان قارا تىزىمگە ىلىككەنى رامازانوۆ سياقتىلاردىڭ كورسەتۋىنەن بولسا كەرەك.

ە.ىسمايىلوۆتىڭ ۇستىنەن ارىز بەرگەن راما­زانوۆتىڭ ءوزى مە، الدە سول سياقتى ءبىر سۇمىراي ما، ايتەۋىر بىرنەشە اي تۇرمەدە وتىرىپ شىق­قانى راس. ونى ءبىر اڭگىمە ۇستىندە ەستىپ، ونشا ءمان بەرە قويماعانىما وكىنىپ تە وتىرمىن. ويتكەنى وندايلاردى قازبالاپ ايتاتىن، ەل ءۇشىن كورگەن قورلىقتىڭ تاريح ساحناسىنا قاي­تىپ ورالا­تىنىن مەن قۇرال­پىلار ويىنا الىپ، ساۋە­گەيلىك كورسەتىپ ەدى دەپ ايتا المايمىن.

مەنىڭ شامالاۋىمشا، ە.ىس­مايىلوۆ 1933 جىلدىڭ جازىندا تۇرمەگە الىنعان سياقتى. الماتىدا ما، الدە ەلدە مە، ول ەكى اراسىن انىق ايتا المايمىن. ءتىپتى قاجەتتىگى بولسا انىقتاۋ ونشا قيىندىققا دا تۇسپەيدى. گولوششەكيننىڭ ىزعارى تارقاماي تۇرعاندا اباقتىعا الىنىپ، ميرزويان كەلگەننەن كەيىنگى جايما-شۋاقتا جاق­سى­لىقتىڭ شەتى كورىنە باستاعان ءتارىزدى. ويتكەنى، «لەنينشىل جاس» گازەتى رەداكتسياسىنىڭ بەرگەن سيپاتتاماسى 1933 جىلى 13 قىركۇيەكتە جازى­لىپتى. ە.ىسمايىلوۆتىڭ قالامگەرلىگىنە قاتىسى بولعاندىقتان ونى تۇگەل كەلتىرەيىن.

«وسى سيپاتتاما بەرىلدى ىسمايىلۇلى ەسما­عامبەت جولداسقا. ول ولكەلىك كومسومول گازەتى «لەنينشىل جاستىڭ» ەكپىندى قالام قايراتكەرىنىڭ ءبىرى.

بۇل جولداس «لەنينشىل جاس» گازەتىنە 28­-جىل­­دان بەرى ءتىلشى بولىپ، ءتۇرلى ساياسي-شارۋاشىلىق ماسەلەلەرى جونىندە ماقالا جازا باستادى. ونىمەن بىرگە «لەنينشىل جاس» گازەتى ارقىلى جاس قالامى ۇشتالىپ، ادەبيەت مايدا­نىنا ارالاسىپ، كومسومولدىڭ جاس جازۋشىسى، اقىنى بولىپ تاربيەلەنىپ، ءوسىپ كەلەدى. ج.ىسمايىلۇلىنىڭ ءبىزدىڭ گازەتكە جازىپ، باستىر­عان­دارىنىڭ ىشىندە تاپتىق قىراعىلىقتى تاباندى، بەرىك ۇستايتىندىعىن كورسەتتى. كوم­سومولدىق سالت-سانا، پىكىر جۇزىندە جازعاندا­رىندا ەشبىر سولقىلداقتىق، تابانسىزدىق پىكىر سەزىلگەن جوق»، دەپ راستايدى «لەنينشىل جاس» باسقارماسى اتىنان بوكىشۇلى. تەگىندە مۇنداي سيپاتتاما بەلگىلى ءبىر قيىن جاعدايعا، ياعني سوت پەن تەكسەرۋ مەكەمەلەرىنە كەرەك بولعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ويتكەنى، تاپتىق تاباندىلىعىن قايتالاي بەرۋى سونى اڭعارتقانداي.

سونداي-اق، ءتۇپ نۇسقاسى وزىندە ساقتالعان قازاقستان كەڭەس جازۋشىلارى ۇيىمىنىڭ 1933 جىلى 13 قىركۇيەكتە بەرگەن مىنەزدەمەسىن دە وقىپ كورەيىك. «ىسمايىلۇلى ەسماعامبەت جولداس ۇلت پرولەتاريات كوركەم ادەبيەتى مايدانىندا ەرەكشە تاباندىلىق كورسەتىپ، سوتسياليزم يدەيا­سىن قالىڭ ەڭبەكشىلەر اراسىنا تاراتىپ، كوپتى پارتيا ۇرانىنىڭ توڭىرەگىنە ۇيىمداستىرۋدا ايرىقشا كۇش كورسەتىپ جۇرگەن جاس اقىنىمىز. ولەڭدەر جيناعى «تۇلپار جىرى» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ باسىلدى. ودان قالدى پارتيا باسپا­سوزدەرىندە ۇزبەي جازىپ كەلەدى. قازاقستان كەڭەس جازۋشىلار وداعىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. جازعان ەڭبەكتەرىنىڭ سالت-سانالىق بەتى دۇرىس» دەپ ۇيىم­داستىرۋ كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى الىبەك قوڭىراتباەۆتىڭ «قازاقستان كەڭەس جازۋ­شىلارى كەڭسەسىنىڭ» ءمورىن قۇشىرلانا باسقانى، ءسوز جوق، ە.ىسمايىلوۆتى ءبىر پالەدەن قۇتقارۋ ءۇشىن بەرىلگەن قۇجات ەكەندىگىن اڭعارتادى. كوپ قاعازدىڭ ارا­سىنان «تۇرمەدەن شىققاندا، 1933» دەپ شىققان بارماق باسىنداي فوتوسۋرەتتىڭ ءالى دە بولسا ايتارى بار ەكەنىنە ەش ءشۇبا كەلتىرمەيمىن.

1933 جىلعى تۇتقىندالۋ ەسماعامبەت ءومىرىنىڭ العاشقى تاۋقىمەتى بولسا، ونان كەيىنگى كەزدە دە شەكەسى قىزا قويعان جوق. 1934-1939 جىلدارى نەگىزگى قىزمەتى «كوممۋنيست» جۋرنالىندا بولعانىمەن، قازاق ادەبيەت سىنى مەن عىلىمىنا ءىشتارتا بەردى. «تۇلپار جىرى»، «ەڭبەك جەمىسى»، «جاز ەركەسى» اتتى ءۇش ولەڭدەر جيناعىن شىعارعان ە.ىسما­يىلوۆ: «مەنىڭ بۇل تۆورچەستۆولىق تاجىريبەم جال­پى پوەزياعا ەشقانداي ۇلەس بولىپ قوسىلما­عانى­مەن، ەكى ءتۇرلى مىندەت اتقارعان سياقتى. ءبىرى - ىزدەنۋ، تۆورچەستۆولىق بارلاۋ جاساۋ، ەكىنشى كوركەم ادەبيەتتى ەستەتيكالىق تۇرعىدان تۇسىنۋگە بازا جاساۋ. دەمەك، پوەزياداعى ازدى-كوپتى شاكىرتتىك ءتاجى­ري­بەنىڭ ءوزى سىنعا، ادەبيەتتانۋعا كەلەر جولدا­رىمدى كەڭەيتىپ جىبەرگەندەي بولدى»، دەگەنى وسىعان دالەل. ارا-تۇرا قازاقستان ۇلت مادەنيەتى ينستيتۋتىندا عىلىمي قىزمەتكەر قىزمەتىن قاتار اتقارىپ، 1939 جىلى عىلىم اكادەمياسىنىڭ فيليالىنا بىرىڭعاي اۋىستى.

سىن مەن عىلىم جولىنا ە.ىسمايىلوۆ ون رەت ويلانىپ كەلگەن دارىن. «ادەبيەت سالالارىنىڭ ىشىندە سىن ەڭ قيىن جانر ەكەنى جۇرتشىلىققا بەلگىلى. بىراق قيىن بولسا دا قيىپ تاستاعىڭ كەلمەيدى. ەگەر ادام ادەبيەتتى جان-تانىمەن سۇيەتىن بولسا، ول بۇل قيىن جانردىڭ ىستىق-سۋىعىنا دا بىردەي كو­نۋگە ءتيىس» دەپ ءبىلدى.

بۇل پىكىردى ە. ىسمايىلوۆ 1947-1954 جىلدارعى قۋعىن-سۇرگىندى، اباقتىنىڭ ازابىن، تەرگەۋشىنىڭ قورلىق-زومبىلىعىن كورگەننەن كەيىن جازىپ وتىر.

سونىمەن، ا.فادەەۆ 1947 جىلى ە. ىسمايى­لوۆقا نەگە شۇيلىكتى، تاس-تالقان ەتىپ سىناۋدىڭ اياعى قانداي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇلاستى دەگەن ماسە­لەگە باراردان بۇرىن قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جايعا كوز سالا كەتۋ قاجەت.

30-جىلدارداعى «زيالىلار قىرعىنى» قانشاما اۋماقتى بولسا دا، ولار قالىپتاستىرىپ كەتكەن كوز­قاراستار تاريح پەن ادەبيەت وقۋلىقتارىنان ءمۇل­دەم جويىلىپ كەتە قويماعان بولاتىن. س.مۇقانوۆ، م.اۋەزوۆ، ق.جۇماليەۆ، ە.ىسمايىلوۆ، ءا.مارعۇ­لان، ب.كەنجەباەۆ، تاعى باسقا اۆتورلار جازعان ەڭبەكتەر مەن وقۋلىقتاردا قازاق حالقىنىڭ تاريحى مەن ادەبيەتى جايىندا ايتىلار ويلار، اتتانار ءورىس نەگىزىنەن دۇرىس باعدارلانىپ، بۇرمالاۋعا ءالى ۇشىراي قويعان جوق ەدى. سونىڭ دالەلى رەتىندە ە.ىسمايىلوۆتىڭ 9 جانە 10-كلاسس وقۋشىلارىنا ارنالعان وقۋلىعىن مىسالعا كەلتىرۋگە ابدەن بولا­دى. ءبىزدىڭ قازىر ايعايلاپ ايتىپ، جامىراي جازىپ جاتقان وي-پىكىرلەرىمىزدىڭ العاشقى سىلەمدەرى ۇلى وتان سوعىسىنا دەيىنگى ەڭبەكتەردە، وقۋلىق­تاردا بەلگىلى دارەجەدە جۇيەلى باياندالعانىن، ءتىپتى سول كوزقاراس ءۇشىن سوتتالىپ وتىرعانىنا قاراماستان ءپرينتسيپتى دە وزەكتى ماسەلەدە ءبىر تابان شەگىنىس جاساماعانىن كورەمىز.

ال اتا-بابا ارۋاعىن قادىرلەۋ، ەلدىڭ ەلدىگىن ارداقتاۋ، ۇلى وقيعالار مەن قايراتكەرلەردى، اسىرەسە باتىرلاردى ماقتان تۇتۋ ي. ۆ. ءستاليننىڭ ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا سويلەگەن سوزىنەن كەيىن كۇشەيە تۇسكەنى امبەگە ايان. بىراق مادەني-ادەبي جانە تاريحي مۇرانى شىنايى يگەرۋدىڭ مۇمكىندىگى اسىرەسە قازاقتار ءۇشىن ۇزاققا بارمادى. 1943 جىلى كەڭەس وداعىندا تۇڭعىش رەت جازىلعان، وداق­تىق ەڭ مىقتى تاريحشىلاردىڭ كۇشىمەن، اسىرەسە اكادەميكتەر گرەكوۆ، درۋجينين، پانكراتوۆا، كۋچكين، بەرنشتام، ۆياتكيندەرمەن بىرگە ءوزىمىزدىڭ اۋەزوۆ، مۇقانوۆ، كەنجەباەۆ، اسىرەسە ە.ىسمايى­لوۆ پەن ەرمۇحان بەكماحانوۆتاردىڭ ىنتىماق-بىرلىگىنەن تۋعان «قازاق سسر تاريحى» ستاليندىك سىيلىققا ۇسىنىلىپ، ەڭ اقىرعى ساتىعا جەتكەندە ءوزىنىڭ شوۆينيستىك كوزقاراسىنان ايىعا قويماعان قارت پروفەسسور ا.ي.ياكوۆلەۆ «ورىسقا قارسى جا­زىل­عان كىتاپ» دەپ، سىيلىق كوميتەتىندە مالىمدەمە جاسايدى. مۇنداي ويدىڭ ويرانداتقىش كۇشى كەيىنگى تالاي جيىن-ماجىلىستەردە تەرىسكە شىعارىل­عا­نىمەن، يدەولوگيا سالاسىنا تالاقتاي جابىسا كەتتى. «قازاق سسر تاريحىنىڭ» سىيلىقتان قاعىلعا­نىن بىلاي قويعاندا، 1943 جىلى 28 ماۋسىمدا ە.بەكماحانوۆ «كەنەسارى قاسىموۆ باستاعان قازاق­تار­دىڭ ۇلت-ازاتتىق كۇرەسى (1837-1847 ج.)» دەگەن تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاۋى ماسەلەنى ونان ءارى ۋشىقتىرا ءتۇستى. بك(ب)پ ورتا­لىق كوميتەتىندە 1944 جىلى مامىر-ماۋسىم ايىن­دا وتكەن تاريحشىلار كەڭەسىندە «قازاق سسر تاري­حى» - «ورىسقا قارسى جازىلعان كىتاپ، ويتكەنى وندا روسسياعا قارسى ۇلتتىق كوتەرىلىستەر دارىپتەلەدى» ال شىندىعىنا كەلگەندە «وتارلاۋ-وبەكتيۆتى تۇرعىدان پروگرەسسيۆتى قۇبىلىس» دەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ، ياعني، اياعى اتاقتى ەدىگەنى داتتايتىن (09. 08.1944) قاۋلىعا ۇلاسىپ، ۇلت رەسپۋبليكالا­رىن­داعى ۇلتشىلدىقپەن كۇرەۋ ناۋقانى سوعىس جىلدارىنىڭ وزىندە-اق باستالىپ كەتكەن-ءدى.

مۇنىڭ اياعى تەكسىز كوسموپوليتيزمگە قارسى كۇرەس ناۋقانىنا ۇلاسىپ، ەڭ ءبىر سويقاندى، قيراتقىش كۇشى بار «زۆەزدا» جانە «لەنينگراد» جۋرنالدارى تۋرالى قاۋلىعا جالعاستى. سول تۇستا «قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل مەن ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ جۇمىسىنداعى ساياسي ورەسكەل قاتەلەردى» تۇزەتۋ (19.01.47) ناۋقانى باستالدى. ماسكەۋدە جەل تۇرسا، قازاقستاندا داۋىلعا اينالاتىنى بەلگىلى. جاندايشاپتىق داعدىمەن ەسىمىزدەن اداسا شاپتىق-اي كەپ، دۋىلدادىق-اۋ كەپ، تالايلاردى قيسىنسىز جەردە سوققىعا جىقتىق-اي كەپ. ونىڭ اياعى «كىنالىنى» ءتاني جابىرلەپ قۇرتۋعا ۇلاستى. وسى ناۋقاننىڭ العاشقى قۇربانى ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ بولدى. ول 1951 جىلى 6 قاراشادا ۇستالىپ، تۇرمەگە جابىلدى، 1952 جىلى 10 مامىر كۇنى اتاقتى 58-ستاتيانىڭ 10-تارماعى بويىنشا 25 جىلعا سوتتالدى، ونى وتەگەننەن كەيىن بەس جىل سايلاۋ قۇقىنان ايىرىلاتىن بولدى، دۇنيە-مۇلكى كونفيسكەلەندى.

سونىمەن، ۇستالعاننىڭ دا، سوتتالعانداردىڭ دا الدى ە.ىسمايىلوۆ بولدى. 1952 جىلدىڭ قوڭىر كۇزىنەن باستاپ سەمەيدەگى № 7 كولونيا­­نىڭ قاپاسىندا زارىقتى.

كەزىندە دە، بۇگىندە دە ەل-جۇرتقا ايگىلى بولعان «بەكماحانوۆ ءىسى» ەرتە باستالعانىمەن، شارا قولدانىلۋى كەيىنىرەك. ەرەكەڭدى 1952 جىلى 5 قىركۇيەكتە تۇتقىنداپ، 3 قاراشادا سوتتادى.

مەنىڭ قولىما ە. ىسمايىلوۆتىڭ تەرگەۋ ءىسى تولىق تيمەگەندىكتەن دە بولار، ەساقاڭ ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن تەك 1953 جىلدىڭ قازانىندا عانا قولى­نا قالام الىپتى. ول ماشينكاعا باسىلعان وتىز بەس بەتتىك ءوتىنىش قانا ەمەس، عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگى سسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى ك.ە.ۆورو­شيلوۆقا جولدانىپتى. وسىنشاما كەش قيمىل­داۋىنا نە سەبەپ بولدى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋدىڭ ءوزى وڭاي بولماسا دا جورامال جاساعان­نىڭ ايىبى جوق. مەن مۇنى ەسماعانبەتتىڭ جاسىقتىعىنان «مەن ءبىر شىرىگەن جۇمىرتقامىن عوي» دەگەن پيعىلعا تۇسكەندىگىنەن دەي الماي­مىن. ونىڭ ەڭ نەگىزگى سەبەبى: ءوزى دىمكاس ادامنىڭ كۇش-جىگەرىن قايتادان جيناۋعا مۇرشاسىنىڭ بولماعاندىعىنان، ابدەن تيتىقتاپ قالعاندى­عىنان دەپ بىلەمىن.

وعان دالەل قايسى؟ وعان دالەل بار جانە ول ءوتىنىش-زەرتتەۋدىڭ العاشقى بەتىنەن-اق كورىنەدى. ەڭ الدىمەن ك.ە.ۆوروشيلوۆكە: «مەنى قازاق سسر مەملەكەتتىك كاۋىپسىزدىك مينيسترلىگى 1951 جىلى قاراشادا تۇتقىنداپ، تۇرمەگە جاپتى. مقم-ءنىڭ تەرگەۋ ورگاندارى مەن قازاق سسر-ءنىڭ جوعارعى سوتى مەنى ۇلتشىلدىق يدەيانى قازاق ادەبيەتىندە ناسيحاتتادىڭ، كەڭەسكە قارسى باعىت­­تالعان ادەبيەتتى ساقتادىڭ، جورا-جولداستا­رىڭنىڭ اراسىندا كەڭەسكە قارسى وسەك تاراتتىڭ دەپ ايىپتاپ وتىر»، دەپ الادى دا العاشقى ءۇش باپتى تۇگەلدەي تۇرمەدە كورگەن قورلىق-زومبىلىعىن بايانداۋعا ارناپتى. ەگەر ول قورلىق-زورلىق تەك اشەيىنگى اباقتىنىڭ ازابى عانا بولسا ءبىر جارىم جىل ىشىندە ۇمىتىلىپ، نەگىزگى اڭگىمەگە كوشەر ەدى عوي. وزدەرىڭىز بايقاپ كورىڭىزدەرشى.

«1. مەنى جەكە كامەراعا جاپتى. تۇتقىندال­عان ساتتەن باستاپ مەنى كۇنى-ءتۇنى تەرگەۋگە الدى، 16-18 ساعات دەم الدىرماي، ۇيىقتاتپاي، مازا بەرمەي تەرگەدى. تەرگەۋدىڭ وسى ءتاسىلى 140 تاۋلىككە سوزىلدى.

2. ءوزىم دىمكاس جانە مۇگەدەك بولعاندىقتان وسى تەرگەۋ كەزىندە ابدەن ارىدىم، جۇدەدىم، كەيبىر كەزدە اقىل-ەسىمنەن اداسىپ قالىپ، ەدەنگە قۇلاپ تۇسكەن ساتتەرىم كوپ بولدى. مىنە وسىنداي كەزدەردە تەرگەۋشى ە.سولوۆەۆ كۇنى بۇرىن دايىن­داپ قويعان پروتوكولعا قول قويۋىمدى تالاپ ەتىپ، ەسىمدى ونان ءارى شىعاردى.

3. تەرگەۋشى ە.سولوۆەۆ تەرگەۋ كەزىندە ۇرسىپ-سوگۋدىڭ ۇستىنە اۋزىنا كەلگەندى ىركىلمەي ايتتى، ورىس ءتىلىنىڭ لەكسيكونىنداعى بار بوقتىق سوزدەرمەن بالاعاتتادى، نامىسىما ءتيدى. ول ول ما، تەرگەۋشى ە.سولوۆەۆ كۇنى بۇرىن دايارلاپ قويعان تەرگەۋ پروتوكولىنا تەزىرەك قول قويدىرۋ ءۇشىن مەنى قابىرعاعا تەرىس قاراتىپ قويىپ، قۇلاپ تۇسكەنىمشە اياعىمنان تۇرعىزىپ قويىپ ءجۇردى. ارينە مۇنداي ازاپتاۋ ناتيجەسىز بولمادى. سونىڭ سالدارىنان مەن «كىنالىمىن» دەپ تەرگەۋ پروتوكولدارىنا قول قويدىم. مەن جاساعان قار­سى­لىقتىڭ ءبارى ەسكەرۋسىز قالعان سوڭ 206­­-ستاتياعا قول قويۋ كەزىندە ءوزىمنىڭ وي-پىكى­رىمدى جازۋعا ۇلىقسات بەرۋلەرىن تالاپ ەتتىم. پروتوكولدى ۇسىنعان كەزدە قاسىمىزدا پروكۋرور كۋراپوۆ بولدى، پالەندەي شاعىمىڭىز بولسا سوت ماجىلىسىندە ايتارسىز، ازىرگە مىنا 206-ستاتياعا قول قويىڭىز دەپ ۇگىتتەدى، ءسويتىپ ول دا تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ ءسوزىن سويلەپ كەتتى. مەنىڭ قارسى­لىقتارىم مەن تالاپتارىم تەرگەۋ كەزىندە دە، سوت ماجىلىسىندە دە ەسكەرىلمەي اياق استى بولدى.

قازاق سسر جوعارعى سوتى مەن جونىندە ادىلەتسىز، يمانسىز ۇكىم جاسادى جانە «تەرگەۋشى سولوۆەۆ جاساعان ايىپتاۋ قورىتىندىسىن سوزبە ءسوز قايتالاپ شىقتى»، دەگەندەردەن ءزابىر-جاپا­نى عانا ەمەس، جان شوشىرلىق قياناتتى كورەسىڭ. قازاقتىڭ ۇلكەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ جانى مەن ءتانىن، ادامگەرشىلىك ار-ۇجدانىن شالا ساۋاتتى قانىپەزەر ە.سولوۆەۆتىڭ قولىنا بەرۋدەن وتكەن قانداي قورلىق بولۋى مۇمكىن.

سونىمەن نەگىزگى ماسەلەگە، تاعىلعان ايىپ­تار­عا ويىسايىق.

قانداي كىنا تاعىپتى؟ وعان قالاي جاۋاپ بەرىپتى؟ 35-بەتتىڭ كولەمىندە توعىز ءتۇرلى ايىپتى اشكەرەلەپ، «ءوزىمدى كىنالىمىن دەپ ەسەپتەمەيمىن» دەگەن تۇيىنمەن باستايدى دا اياقتايدى.

1.      «كەڭەسكە قارسى جازىلعان ادەبيەتتى ساق­تا­دىڭ»، دەگەن ايىپتى مويىندامايمىن، ءوزىمدى كىنالىمىن دەپ ەسەپتەمەيمىن، ويتكەنى ونداي ادەبيەت مەندە بولعان ەمەس. قازاق ادە­بيەتىنىڭ زەرتتەۋشىسى ءارى تاريحشى رەتىندە جانە ءوزىمنىڭ قىزمەت بابىما قاراي مەن بۋرجۋا­زياشىل-ادەبيەتشىلەردىڭ شىعارمالارىن وقىپ بىلۋگە مىندەتتىمىن. مامانداردىڭ قايسىسىندا بولماسىن ق. بالمونت، ۆ.سولوۆەۆ، ا.بەلىي، ا.اۆەرچەنكو، مەرەجكوۆسكي سياقتى بۋرجۋازيا­شىل-كەرىتارتپا جازۋشىلاردىڭ بىرقىدىرۋ شىعارمالارى جەكە كىتاپحانالارىندا بولۋعا ءتيىس. مەنىڭ دە جەكە پايدالانۋىمدا قازاقستاننىڭ سوۆەتتىك مەملەكەتتىك باسپالارىنان شىققان بۋرجۋازياشىل-ۇلتشىل جازۋشىلاردىڭ بىرقاتار شىعارمالارى مەن وقۋلىقتارى بولدى. ونى مەن قىلمىس دەپ ەسەپتەمەيمىن.

2. مەن ءوزىمدى جورا-جولداستار اراسىندا كەڭەس­كە قارسى اڭگىمە ايتىپ، وسەك تاراتقان اداممىن دەپ ەسەپتەمەيمىن; ۇلى وتان سوعىسى جولدارىندا كەڭەس جەڭىلسە ەكەن دەپ ەش ۋاقىتتا تىلەگەن جوق­پىن، كوممۋنيستىك پارتيا قازاق­ستاندا ۇلت سايا­ساتىن بۇرمالاپ وتىر دەگەن ەمەسپىن; 1937 جىلدان كەيىن بۋرجۋازياشىل-ۇلتشىل س.سەيفۋلليندى جانە كەرىتارتپا اقىنداردىڭ ونە­­رىن ماداقتاعان ەمەسپىن. بۇلار جونىندە قۋا­لىك بەرگەن ش.ابەنوۆ، X.ناريمانوۆ، ق.بوران­باەۆتاردىڭ ايت­قاندارى جالا، وتىرىك جانە ولار تەرگەۋ ورىن­دارىنىڭ ايتاقتاپ ازعىرۋىمەن اي­تىپ وتىر» دەپ بەت باقتىرمايدى. جانە كوپتە­گەن ءدا­لەلدەر كەلتىرىپ، ءاربىر ايىپتى جوققا شىعارادى.

مىنە وسىنداي دالەلدەۋ بارىسىندا ەساقاڭ ءوزىنىڭ بۇرىنعى عىلىمي تۇجىرىمدارىن قايتا­لاي پىسىقتاۋمەن قاتار جاڭاشا وي تولعاپ، سوت ورىندارى مەن ءبىزدىڭ يدەولوگيالىق اپپارا­تىمىز كىنالى دەپ تاپقان وتكەن زاماننىڭ اقىن-جىراۋلارىن قىزعىشتاي قورعاپ، اقتاپ شىعادى، تولىمدى تۇجىرىمدار تۇيەدى، قوماقتى ويلار ايتادى. وكىنىشكە قاراي، تەرگەۋ ورنىنىڭ ءوتى­نۋىمەن ە.ىسمايىلوۆتىڭ شىققان ەڭبەكتە­رىنە، ءالى جاريالانا قويماعان قولجازبالارىنا تورەلىك ايتۋعا ءتيىستى ق.جارماعانبەتوۆ پەن م.عابدۋللين بىرقىدىرۋ جاعدايدا ءادىلىن ايتپاي كۇمىلجىگەن­دەرىن دە جاسىرا المايمىز. ساراپشى كوميسسيا­سى­نىڭ قيسايتقانىن تۇزەيمىن دەپ وتىرىپ، ەساقاڭ عىلىم ءۇشىن تالاي قۇندى پىكىرلەر اي­تىپ­تى. «عىلىم اكادەمياسىنىڭ قىزمەتكەرى بولعان­دىقتان مەن قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىنا قاتىستى قولجازبالاردىڭ كىمنەن تۇسكەنىنە قاراماي جيناي بەرۋگە جانە ينستيتۋتقا قابىل­داتا بەرۋگە ءتيىستى بولدىم». سوندىقتان دۋلات، شورتانباي، شوجە، جاناق، تۇبەكتەردىڭ ولەڭدە­رىن جيناتقانىن، ءسوز جيناۋشىلارعا حات جازىپ، ماقالا ارقىلى نۇسقاۋ بەرىپ وتىرعانىن جاسىرمايدى.

ال ءۇشىنشى باپتاعى رامازانوۆقا بايلانىستى اڭگىمە 1932 جىلعى تۇتقىندالۋى تۇسىندا باياندالسا، ءتورتىنشى باپتاعى ەڭ نەگىزگى ايىپتى ءباشايلاي تالداپ، ءتورت بەتكە جازىپتى: «مەن قازاق ادەبيەتى تاريحىن ادەيى بۇرمالاپ جازدى، كەرىتارتپا اقىندار مەن كەيبىر فەودالداردى ادەيى ماداقتاپ جازدى دەگەن ايىپتى مويىن­دامايمىن، ونداي كىنا مەندە بولعان ەمەس»، دەپ الادى دا سۇبەلى دالەلدەر كەلتىرەدى.

ادەبيەت تاريحىندا قاتەلىكتەر بولسا، وعان الدىمەن عىلىمي نەگىزدە، ماركستىك-لەنيندىك جۇيەدە جازىلعان تاريحتىڭ بولماعاندىعىنان دەپ بىلەدى. ءتىپتى قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىلارى م.ابدىحالىقوۆ (19.43) پەن I. وماروۆ (1949) باسشىلىعىمەن شىققان «قازاق سسر تاريحىندا» كەنەسارى قاسىموۆ باستاعان كوتە­رىلىس وڭ باعالانىپ كەلەدى.

ونىڭ كەرىتارتپا قوزعالىس ەكەندىگىن ايتىپ تۇسىندىرگەن زەرتتەۋ، پارتيا-سوۆەت ورگاندارى بولعان ەمەس. ال بۇقار، شورتانباي، مۇرات، تاعى باسقا اقىن-جىراۋلار شىندىقتى جىرلاعاندار دەپ باعالانىپ كەلەدى. «كوپشىلىكتىڭ قاتەلە­سۋى­نىڭ، ونىڭ ىشىندە اۆتور رەتىندە مەنىڭ قاتەلە­سۋىم­نىڭ ەڭ نەگىزگى سەبەبى الدىمەن قازاقستاننىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنە قاتىستى ارحيۆتىڭ، ناقتى قۇجاتتاردىڭ، ناشار زەرتتەلۋىندە، قازاق­ستاندا گۋمانيتارلىق عىلىمنىڭ سوناۋ لومونوسوۆ، بەلينسكيدەن باستاپ، ماركسيزم كلاسسيكتەرى، قالىپتاستىرعان ورىس گۋمانيتارلىق عىلى­مىن­داي عىلىم ءداستۇرىنىڭ بولماعاندىعىندا دەپ بىلەمىن» دەپ ورىندى دالەل كەلتىرەدى. سونىڭ وزىندە دە ورىس عالىمدارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە قاتەلىكتەر كەزدەسىپ جاتادى، بىراق ولاردى ادەيى جاسادىڭ دەپ ايىپتاۋعا بولا ما؟» دەپ قارسى ساۋال قويادى. مىسالى، ءوزىنىڭ 1938 جىلعا دەيىن كەنەسارى كوتەرىلىسىن كەرىتارتپا دەپ كەلگەنىن («لەنينشىل جاس»، 18.09.38), ال 1938 جىلى «اگي­تاتسيا ي پروپاگاندا رككا» جۋرنالىنىڭ 9-سانىندا پروفەسسور شەستاكوۆ ورىس سوۆەت تاريحشىلارىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ كەنە­سارى قوزعالىسىنىڭ ۇلت-ازاتتىق سيپاتى بارىن ايتىپ، دالەلدەگەننەن كەيىن، جۇرتتىڭ ءبارى وسى كوزقاراسقا ويىسىپ، ناسيحاتتاپ كەتكەنىن، ءتىپتى ريازانوۆ سىندى ورىس تاريحشىسى وسى ويعا 1930 جىلدارى كەلىپ، ءۇش توم ەڭبەك جازعانىن دالەل­دەي ايتادى. نە كەرەك، بەدەلدى دەگەن عالىمدار مەن باسشىلاردىڭ 11 ەڭبەگىن اتاپ كورسەتەدى. وسىلاردىڭ ءوزى بۇگىنگى بىزدەر ءۇشىن تاپتىر­مايتىن بۇلاق كوزدەرى دەر ەم.

جانە ءبىر قايران قالاتىن جاي، تۇرمەدە وتىرىپ وسى ەڭبەكتەردىڭ شىققان كۇنى، جىلىنا دەيىن، قانداي كولەمدە ەكەنىن ايتىپ بەرۋى، ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ 1931 جىلدان بەرى جاريالاعان 95 ەڭبەگى مەن ماقالالارىن ويشا ءتىزىپ شىققانى بارىمىزگە ۇلگى بولعانداي. تاريحتى سانالى تۇردە بۇرمالاماعاندىعىن وسىلاي بايانداپ كەلىپ: «تەرگەۋ ورىندارى مەن ساراپشى كوميسسيا ەڭ الدىمەن مەنىڭ جاريالانباعان، ەشبىر گازەت-جۋرنالعا ۇسىنىلماعان ماقالالارىمنىڭ قول­جاز­باسىنا شۇكشيا جابىستى. جاريالانعان ماقالالارىمدا ايتقان ويلارىما نازار اۋدار­مادى»، دەگەن نارازىلىعى تۇسىنە بىلگەندەر ءۇشىن جانعا باتاتىن ماسەلە.

سونداي-اق ول:  «وتكەن    زاماننىڭ    اقىن-جى­راۋلارىنىڭ ولەڭدەرىندە جانە باتىرلىق جىرلارىندا ارقيلى كوتەرىلىستىڭ   باسشىلارىن    تاريحي   قايراتكەر   جانە   باتىر رەتىندە    ما­داق­تاپ   جىرلاعاندار   ءۇشىن   مەن   تىپتەن   دە ايىپ­­تى  بولا  المايمىن.  وعان  مەنىڭ  قانداي قاتىسىم بولۋى مۇمكىن؟ بۇل جونىنەن ءوزىمدى كىنالىمىن دەپ ەسەپتەمەيمىن،  مويىندامايمىن»  دەپ  بۋىرقانادى  دا،  اقىن جىراۋلار جونىندە ءوزىنىڭ ورنىققان    كوزقاراسى بارىن دالەلدەپ    شى­عادى.    ولاردىڭ    تۆورچەستۆوسىن    زەرتتەۋ كەشەۋىلدەپ جاتقانىن ايتا كەلىپ:    «قازىر تەرگەۋ ورىندارى مەن ساراپشى   كوميسسيا   قالامدا­رى­نىڭ   ۇشىمەن وتكەن زاماننىڭ اقىن-جىراۋ­لارىنىڭ ءبارىن كەرىتارتپا، سونداي-اق   ەپيكالىق   پوەمالاردىڭ   كەيىپكەرلەرىن   (قوبىلاندى، ەر­تار­عىن، الپامىس، قاراساي-قازى، قىز جىبەك، قوزى-كورپەش) جانە ءار ءتۇرلى   كوتەرىلىستەردىڭ   قول­باسشىلارى مەن   تاريحي   قايراتكەرلەردى (ابىلاي،  قابانباي،  بوگەنباي، جانىبەك،  سىرىم،  يساتاي، جانعوجا، ەسەت، بەكەت، كوتىبار، دوسان، ت.ب.) كەرىتارتپا،  ەلگە قاس حالىق جاۋلارى قىلىپ شىعارىپ وتىر. وسىنداي دورەكى پوزيتسيانىڭ نەگىزىندە تەكسەرۋ ورىندارى مەنىڭ كەيبىر ەپيكالىق پوەمالار جانە ارقيلى كوتە­رىلىستىڭ باسشىلارى (كەنەسارىنى بىلاي قوي­عاندا) جونىندەگى ايتقان ويلارىمدى ۇلتشىلدىق بۇرمالاۋ دەپ تانۋدا. بۇل ايىپتى مويىن­دامايمىن، ويتكەنى قازاقستاننىڭ جانە قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى جونىندەگى ماسەلەلەر ءالى كۇنگە دەيىن جان-جاقتى ايتىس پەن تالقىلاۋدىڭ وبەكتىسى بولىپ كەلەدى»، دەپ تالاي قۇنارلى ويلار تولعايدى.

تەرگەۋ ورىندارى مەن ساراپشى كوميسسيا­سىنىڭ كەيبىر اقىن-جازۋشى تۆورچەستۆوسى جونىندە ادەيى قىڭىرايتا ايتقان ورىنسىز پىكىرىنە قارسى داۋ ايتادى، ءوز تۇسىنىگىن، ءوز بولجا­مىن ۇسىنادى. ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەەۆ (1857-1931), نارمامبەت ورمامبەتوۆ (1860-1918) تۋرا­لى وقۋلىقتا جازعان پىكىرىنەن بەزبەيتىندىگىن تۇجىرا ايتادى دا، ومار قا­را­­­شەۆقا كەڭىرەك توقتالادى. مۇنى سوت ورنىنا بەرىپ وتىرعان تۇسىندىرمە دەۋ قيىن، قايتا تۇرمەدە جۇرگىزگەن عىلىمي-زەرتتەۋ دەسە ورىندى. جانە سول كەزدەگى كوزقاراستىڭ تاپ بۇگىنگى ءبىزدىڭ تانىم-بىلىگى­مىزبەن قابىسىپ جاتقانىن كورەمىز.

«تەرگەۋ ورىندارى، سونداي-اك X. بەكحوجين مەنى بۋرجۋازياشىل ۇلتشىل اقىن ومار قارا­­شەۆتى ادەيى ماداقتاپ ناسيحاتتايدى دەپ ايىپ­­­تادى. مەن ايىپتاۋدىڭ مۇنداي ءتۇرىن مويىن­­­داعان ەمەسپىن جانە مويىندامايمىن دا»، دەپ شامىرقانىپ الادى، ءوز تۇسىنىگىن تارامداتا باياندايدى. «ومار قاراشەۆ (1876-1921) شىعار­­ما­­­شىلىعىندا قايشىلىعى كوپ اسا كورنەكتى اقىن. جاس كۇنىندە ءدىني مەكتەپتە وقىپ، 1905 جىلعا دەيىن يشان ء(دىني لاۋازىم) بولىپ جۇرەدى دە، ءبىرىنشى ورىس رەۆوليۋتسياسىنىڭ (1905) ىقپا­لىمەن اعارتۋشىلىق جولعا تۇسەدى، ءتىپتى مەشىت جانىنداعى مەدرەسەدە (مەكتەپتە). قازاق بالالا­رىنا ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ورىس مۇعالىمىنە ساباق بەرگىزگەنى ءۇشىن ءوزىنىڭ ءدىني اتاعىنان (يشان­­دىقتان) ايىرىلادى. مىنە، وسى كەزدەن 1917 جىلعا دەيىن ءوزىنىڭ شىعارمالارىن وندىرە جازىپ جاريالايدى، حالىقتىڭ قاراڭعىلىقتا، نادان­دىق­تا كەلە جاتقانىنا ناليدى، ورىس مادەنيەتىن يگەرۋگە ۇندەيدى، سونىمەن قاتار پاتشا اكىم­­شىلىگىنىڭ، بولىس-بيلەردىڭ، قاناۋشى تاپ وكىل­دەرىنىڭ ادىلەتسىزدىكتەرىن قاتتى سىنعا الادى.

1917 جىلى بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلدىق سوق­­پا­عىنا ءتۇسىپ، الاشورداشىل بولادى; 1918 جىلى سوتسياليستىك رەۆوليۋتسيا جاعىنا شىعادى. 1919 جىلى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قاتارىنا ءوتىپ، كەڭەستىڭ بەلسەندى قىزمەتكەرى بولادى. 1921 جى­لى استىق دايىنداۋ ناۋقانىندا جاۋاپتى قىزمەتكەر رەتىندە ۋاكىل بولىپ جۇرگەنىندە اق باندىلاردىڭ قولىنان قازا تابادى. وسى ايتىل­­عانداردى دالەلدەيتىن مىسالدار ونىڭ تۆورچەس­تۆوسىنان اپ-ايقىن كورىنەدى.

ۆ.ي.لەنيننىڭ ل.تولستوي قايشىلىقتارى ءجو­­نىن­دە ايتقاندارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، سونداي-اق ورىس ادەبيەتشىلەرىنىڭ    ا.بلوك،    ۆ.بريۋسوۆ، تا­عى باسقا ۇلكەن يدەيالىق قايشىلىقتارعا ۇرىنعان اقىن-جازۋشىلاردىڭ ونەرپازدىعىن زەرتتەۋلەرىندەگى عىلىمي تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، مەن ءوزىمنىڭ وقۋلىعىمدا و.قاراشەۆ شىعارماشى­لىعىنىڭ مىقتى جاعىن دا، وسال جاعىن دا اشىپ كورسەتۋگە تالاپتانعانمىن. الاي­دا، قايتالاپ ايتامىن، قاراشەۆقا ارنالىپ جازىلعان ءبولىم ونشا ءساتتى ەمەس، قاتەلىگى بار دەپ بىلەمىن جانە قازاق ادەبيەتى جونىندەگى وقۋلىقتىڭ اۆتورى بولعاندىقتان، ونىڭ شىعار­مالارىن تالداعان ساتتە  قازاق سسر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى بەكىتىپ بەرگەن پروگراممانىڭ (1939) جانە اقىن شىعار­ما­لارىنىڭ ءتىزىمى اياسى­نان شىعا الماعاندى­عىمدى، ونىڭ ۇستىنە  قا­زاق­­­ستان  جازۋشىلارىنىڭ ءىى سەزىندە جانە «قازاق سسر تاريحىندا» (1943) قاراشەۆتى قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، اعارتۋشى («ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىنىڭ 1939 جىلعى 7-سانىن قاراڭىز) دەپ باعالاعان پىكىردەن باسقاشا پايىمداۋعا بارا قويماعاندىعىمدى مويىندايمىن.

قاراشەۆ جونىندەگى شىندىقتى جانە مەنىڭ قاتەلىگىمدى انىقتاۋ ءۇشىن كازاق ادەبيەت وقۋلى­عى­نىڭ (1943-1946) تاراۋىن، قىسقاشا ءومىربايان­دىق انىقتامانى جانە «ومار قاراشەۆ» دەگەن اتپەن ورىس تىلىنە اۋدارىلعان ولەڭدەرىنىڭ قولجازباسىمەن (33-بەت) تانىسۋعا بولادى، ول قولجازبالار قازاق سسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىندەگى مەنىڭ ءىسىمنىڭ اراسىندا جاتىر» دەگەنىن قازىر مىقتاپ تۇرىپ ەسكەرۋ كەرەك. ويتكەنى، مۇندا عىلىمي تۇرعىدان دا، وماردىڭ مۇراسىن جيناۋ رەتىنەن دە بىرقىدىرۋ قىزىقتى وي ايتىلىپ قانا قويمايدى، تالاي قۇندى قۇجاتتاردىڭ شەتى كورىنىپ تۇر جانە ولاردى ىزدەستىرۋ قاجەتتىگى ايقىن سەزىلەدى.

ءوتىنىش-زەرتتەۋدىڭ جەتىنشى بابىندا تەرگەۋ ورىندارى مەن ساراپشى كوميسسيا ە. ىسمايى­لوۆ­تىڭ قولجازبالارىنان تەك قارالايتىن دەرەك ىزدەگەنىن اشىنا جازىپتى. قازىرگى ءبىزدىڭ وڭعا بۇرىلعان قادامىمىزدىڭ العاشقى سۇرلەۋى ە. ىسمايىلوۆتىڭ سول كەزدەگى ىزدەنىسىنەن كورىنەدى، ءونىمدى دە ءورىستى ويلارمەن تولىسا تۇسەدى.

ارينە، دەپ باستايدى كەلەسى اڭگىمەسىن، - مەنىڭ العاشقى جازبالارىمدا، ءوزىم الدەقاشان ۇمىتىپ كەتكەن شيمايلارىمدا قايشىلىقتى پىكىرلەر، قاتە ويلار، ايتىلۋ، جازىلۋ جاعىنان ءتۇرلى  كەم-كەتىكتەر كەزدەسۋى عاجاپ ەمەس. مىنە سوندىقتان سانالى تۇردە ايماۋىتوۆ جانە سول سياقتى بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلداردى ادەيى ماداقتادى دەگەن ايىپتى قابىلدامايمىن، تەرىسكە شىعارامىن. سونىمەن قاتار، مەنىڭ قولجاز­بامنىڭ العاشقى نۇسقاسىندا بۋرجۋازيالىق وبەكتيۆيستىك سيپاتتاعى وي-پىكىرلەر كەزدەسەتىنىن جوققا شىعارمايمىن. بۇل، اسىرەسە، اي­ماۋىتوۆ، اۋەزوۆ، تاعى باسقالاردىڭ كەيبىر شىعارمالارى جايىندا بولسا كەرەك.

ال سماعۇل سادۋاقاسوۆقا كەلەتىن بولساق، ونىڭ ءجونى ءبىر باسقا. س. سادۋاقاسوۆ كەزىندە رەسپۋبليكانىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرىنىڭ ءبىرى (ۆلكسم ولكەلىك كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، وقۋ-اعارتۋ حالىق كوميسسارى), جازۋشى، ادەبيەت سىنشىسى بولعان ادام، 1934 جىلى كوممۋنيست كۇيىندە ءوز اجالىنان قايتىس بولدى. س.سا­دۋاقاسوۆ ءوزىنىڭ تۆورچەستۆوسىندا ۇلتشىلدىق سىڭايداعى يدەيالىق قاتەلەر جىبەرگەنىمەن، جاس قازاق سوۆەت پروزاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى، وعان 1920 جىلداردىڭ باس كەزىندە جازعان «سالماقپاي»، «كۇلپاش»، تاعى باسقا پوۆەستەرى دالەل. مەن قازاق سوۆەت ادەبيەتى تاري­حىنىڭ وچەركىنە ارناپ جازعان قولجاز­بامنىڭ العاشقى سۇلباسىندا ول جايىندا قىسقا جانە سىني تۇرعىدان پىكىر ايتقان بولاتىنمىن. تەرگەۋ ورىندارى سادۋاقاسوۆتى حالىق جاۋىنا اينال­دىرىپ الدى دا، سودان كەيىن مەنى ونى دارىپتەدى دەپ ايىپتاپ وتىر.

ارينە، مەن ونى ماداقتايىن دەگەن جوقپىن، شىعارماشىلىعىنىڭ ءتاۋىر جانە وسال جاعىن كورسەتە وتىرىپ، ول جونىندە بار شىندىقتى ايتىپ بەرۋگە تالاپتاندىم. الايدا، مەنىڭ وسى ادال كوڭىلىم قاعازعا تۇسكەندە، ادەبي تۇرعىدان ءدال جانە ايقىن باياندالماعان سياقتى»، - دەپ «مويىنداۋى» ءوزىنىڭ نەگىزگى وي-پىكىرىن جان-تانىمەن قورعاي بىلگەن عالىم كەلبەتىن تانىتسا كەرەك. جازعانىمنىڭ بارىنە جاۋاپ­تىمىن دەگەن ويدان ەساقاڭ باس تارتقان ەمەس.

تەرگەۋ بارىسىندا، سوت ماجىلىسىندە تاعىلعان ايىپتاردىڭ ءبىر دە ءبىرىن  مويىنداماي،  ءاي­­­تە­ۋىر    ۇلتشىلدىق دەگەن ءبىر پالەنى جالپىلا­ما اي­تىپ جاتىر عوي، ءوزىم ۇلت مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە قىزمەت ەتىپ جۇرگەندىكتەن، سونىڭ ءوزى ۇلتشىل­دىقتىڭ    بەلگىسى شىعار دەگەن ويمەن ۇساق-تۇيەك بىردەمەلەردى وزىنە كىنا دەپ مويىنداعانى بولماسا، باسقانىڭ ءبارىن  جوققا شىعارىپ وتىر­عان. «قايتسەم جانىم امان قالادى» دەپ جالى­نىپ-جالپايىپ جازعان ءوتىنىش ەمەس،    تۇرمەدە وتىرىپ    ەشبىر ءارحيۆسىز، قۇجاتسىز وي جۇزىندە جۇرگىزگەن    زەرتتەۋ جۇمىسى بۇل. ارينە، تەحنيكا عىلىم­دارىنىڭ وكىلدەرى تۇرمەدە وتىرىپ جاڭالىق اشىپ­تى، اقىن-جازۋشىلار كوركەم شىعارما جازىپتى دەگەندى ەستىگەنىمىزبەن، ادەبيەتشى عالىمداردىڭ ىشىنەن ە. ىسمايىلوۆ سەكىلدى زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ    وتكەن وكىلدەرىن جان-تانىمەن قورعاۋى قازاق قاۋىمى العاش كورىپ وتىرعان قۇبىلىس ەكەنىنە داۋ بول­ماسقا كەرەك. ءوزى سوتتالىپ وتىرعان ادام ءار ءسوزى ءۇشىن قوسىمشا جاۋاپ بەرەتىندىگىن بىلگەندىكتەن ءشۇبا تۋدىرمايتىن، ەكى ۇشتى ءمان بەرمەيتىن وي-تۇجىرىمعا    بارعان.  سوندىقتان،    ەڭبەك سۇبەلى    بولىپ شىققان.

ءوتىنىش-زەرتتەۋدە اتاپ كەرسەتىلگەن توعىز ءما­سە­لەنىڭ ەكەۋى ايىپتان اقتالۋ ەمەس، وي جارىس­تىرۋ، پىكىر تالاستىرۋ، ايىپتاۋشىلاردىڭ ادىلەت­سىزدىگىن اشكەرەلەۋ، قاتە باسقان تۇستارىن كور­سەتىپ، ءوز ورەسىنىڭ بيىكتىگىن، شىن عالىم ەكەندىگىن دالەلدەۋگە ارناپتى.

كوميسسيانىڭ ادىلەتسىز قورىتىندى شىعارعا­نىن ەل الدىندا، اسىرەسە سسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمى توراعاسىنىڭ الدىندا دالەلدەۋ ءۇشىن  عالىم:  «پاتشا ۇكىمەتى 1830 جىلى قازاق دالاسىنداعى قۇلدىقتى جويدى دەگەن ساۋاتسىز ەسۋاس قورىتىندىسىنا قالاي سەنگەندەرىنە تاڭىم بار، دەيدى. - وزىڭىزگە بەلگىلى، بىرىنشىدەن، ول كەزدە قازاق قاۋىمىندا ەشقانداي قۇلدىق ينستيتۋت بولعان ەمەس; ەكىنشىدەن، سامودەرجاۆيەلىك روسسيا­دا كرەپوستنويلىق قۇلدىق ابدەن داۋىرلەپ تۇردى عوي. ءوزىڭىز ويلانىپ كورىڭىزشى، حالقىنىڭ 90 پروتسەنتىن كرەپوستنويلىق قۇلدىقتا ۇستاپ وتىرعان جەندەت I نيكولاي قازاق حالقىنا قانداي جاقسى­لىق جاساي قويماق ەدى»، دەگەن ويىن زور ۇلتجاندى ەكپىنىمەن جەتكىزگەن.

ءوتىنىش-زەرتتەۋدىڭ توعىزىنشى جانە ەڭ سوڭعى بابىندا «ساياسي ەكىجۇزدىلىك جاسادى» دەگەن ايىپ­تىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ، ءومىر بويى جازىپ كەلگەنىنىڭ ءبارى سوۆەتتىك تۇسىنىك دەڭگەيىندە بول­عانىن ايتادى دا، گازەت-جۋرنالدا ءار كەزدە جاريالانعان 95 ماقالاسىن، ەڭبەگىن ويشا جازىپ شىعىپتى. ايىپتاۋ ۇكىمىنىڭ ءاربىر تاراۋىنا ۇڭىلە كاراپ، عىلىمي تالداۋ جاساۋى، ءسوز جوق،   ە.ىس­مايىلوۆتىڭ ادام ايتقىسىز تەپەرىشتەن، قورلىق-زورلىقتان كەيىن تاريحي جادىن مىقتاپ ساقتاعانىن، ءتىپتى بۇل دۇنيەدە عىلىمنان باسقا ىڭكارى جوق جان ەكەندىگىن كوزگە ەلەستەتكەندەي.

ە.ىسمايىلوۆتىڭ بۇل عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىنە ءبىز ءالى تالاي رەت نازار اۋداراتىن بولامىز. ەندى ۇزاق-سونار اڭگىمەنى ك.ە. ۆوروشيلوۆقا ءۇمىت ارتا جازعان مىنا جولدارمەن اياقتايىق.

«سسرو جوعارعى كەڭەس پرەزيديۋمىنىڭ ءتور­اعاسى ازامات! سىزگە ءوز ءىسىمنىڭ بار ءمان-جايىن ايت­قاندا، سۇتتەن اق، سۋدان تازامىن، ەشقانداي كىنام جوق دەمەيمىن، ءوزىمنىڭ ادەبي قىزمەتىمدە جىبەرگەن دورەكى ۇلتشىلدىق قاتەلىكتەرىمدى جوعارىدا بايان­دادىم جانە سول ءۇشىن بىرنەشە رەت جازامدى الدىم دا تارتتىم (قىزمەتتەن قۋىلدىم، پارتيادان شىعارىلدىم). ونىڭ ۇستىنە تۇتقىندالعاننان بەرى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىنىڭ ىشكى تۇرمەسىندە ءبىر جىلدان اسا جاتتىم. ەندى سەمەيدەگى № 7 ەڭبەكپەن تۇزەۋ كولونياسىندا ءبىر جىلعا جا­قىن وتىرمىن. سول ۋاقىت ىشىندە ءوزىمنىڭ جاساعان قاتەلىكتەرىمدى وي جۇزىنەن وتكىزىپ، ءوزىمدى ءوزىم ىشتەي ءمۇجىپ ازاپ شەگۋدەمىن، ارىپ-اشۋدامىن.

مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىنىڭ تەرگەۋ ورىندارى مەن قازاق سسر جوعارعى سوتى اتاپ كورسەتكەنىندەي مەن سوۆەت قوعامى ءۇشىن جوعالعان ادام ەمەسپىن. سوۆەتتىك قازاقستاننىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ ىلگەرى دامۋى ءۇشىن كوپتەگەن تاڭداۋلى ەڭبەكتەرىم ءوزىنىڭ پايداسىن وسى ۋاقىتقا دەيىن تيگىزىپ كەلدى جانە كەلەشەكتە دە تيگىزە بەرەدى. قازاق ادەبيەتى تاريحى جونىندەگى وقۋلىق اۆتورىنىڭ يدەيالارى ودان ءارى پايدالانىلاتىنىنا كوزىم جەتەدى جانە سولاي بولاتىنى ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس، ويتكەنى مەنىڭ وقۋ­لىعىمدا جانە باسقا ەڭبەك­تەرىم­دە كوپ ماتەريالداردى ءبىرىنشى يگەرىپ، عىلىمي تۇجىرىمدار جاساعانمىن. سوندىقتان قازاق سوۆەت ادەبيەتىنە جانە سوۆەت داۋىرىندەگى قازاق فولكلو­رىنا ارنالعان كەيبىر زەرتتەۋ­لەر مەن ديسسەرتاتسيالار مەنىڭ ەڭبەكتەرىمسىز جازىلمايدى، ونداعى يدەيالاردى پايدالانباي وتىرا المايدى. ەڭ سو­ڭىندا، مەنىڭ «جامبىل جانە اقىندار شىعارما­شىلىعىنداعى ەپيكالىق ءداستۇر» دەگەن مونوگرا­فيالىق زەرتتەۋىم رەسپۋبليكانىڭ مادەني قۇرى­لىسىنا ايرىقشا قاجەتتى جانە اكتۋالدى ەڭبەك ەكەنىن ايتپاي تۇرا المايمىن. ونىڭ قولجازباسى قازاق سسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىنىڭ ارحيۆىندە ءوزىنىڭ اياقتالۋىن جانە باسپادان كىتاپ بولىپ شىعۋىن كۇتىپ جاتىر. ءوزىمنىڭ ءتاۋىر جانە ادال ەڭبەكتەرىممەن ءبىزدىڭ ەلدە سوتسياليستىك مادەنيەتتىڭ ونان ءارى وركەندەي بەرۋىنە ۇلكەن پايدا كەلتىرە الاتىنىما كوزىم جەتەدى، ول ءۇشىن ماعان سەنىم كورسەتىلىپ، ادەبي جۇمىسپەن شۇعىلدانۋىما مۇمكىن­دىك بەرسە جەتىپ جاتىر»، - دەپ جازۋى ار-نامىسى بيىك دەڭگەيدەگى جاننىڭ كىسىلىك قالپىن كورسەتەتىنى حاق.

ە.ىسمايىلوۆتىڭ مۇنان كەيىنگى ەكىنشى حاتى 1953 جىلى 5 جەلتوقساندا الەكساندر الەكساندروۆيچ فادەەۆكە جولداندى. ونىڭ مازمۇنىنا قارا­عاندا سسرو جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسىنان گورى ونىڭ ادامگەرشىلىگىنە كوبىرەك جۇگىنگەنىن كورەمىز. «ورىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتىن جاسا­عان جازۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ادامعا جاقسىلىق ويلاپ، قول ۇشىن بەرۋدەن تارتىنباعان، گۋمانيزم ولارعا الدەقالاي جولدان كەزىككەن قۇبىلىس ەمەس، قاندارىنا سىڭگەن قادىرلى قاسيەت بولاتىن. «ءسىز الەكساندر الەكساندروۆيچ، الەمگە اتى تاراعان جازۋشى جانە ورىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتىندەگى گۋمانيستىك ءداستۇردى جالعاستىرۋ­شىنىڭ ءبىرى رەتىندە مەنىڭ وسى ءوتىنىشىمدى جانا­شىرلىق پيعىلمەن قابىلدايدى عوي دەپ وتىر­مىن»، دەپ باستاعانىندا كوپ وي بار. ءىس باسىندا قالقيىپ وتىرعان تورە مەن جاپالاقتاردان ەش قايىر كۇتپەيتىنىن وسى ءبىر اۋىز سوزبەن سەزدىرگەن. ويتكەنى، بۇلاي دەۋگە ە.ىسمايىلوۆتىڭ مىقتى دالەلى دە بار.

1947 جىلى ا.فادەەۆتىڭ سىنىنا ىلىككەنىن، ودان كەيىن قابىلداۋىندا بولعانىن، دۋالى اۋىزدان شىققان جايسىز ءسوزدىڭ جايراتقىش كۇشى مەيلىنشە كۇشتى ەكەنىن كورىپ-ءبىلىپ وتىرعان عالىم ءوزىنىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىن ك.ە­.ۆوروشي­لوۆقا    جازعانىنداي تاراتا بايانداماي «توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن» سىعىمداي جازعان. ءور كەۋدەسىن باستىراتىنداي پيعىل بايقاتپايدى، ءوزىنىڭ تەڭىمەن سويلەسىپ، تاباندىلىعى مەن دايەكتىلىگىن دالەلدەي تۇسۋگە ۇمتىلعان، كىمگە جازىپ وتىرعانىن ءبىر ءسات ەسىنەن شىعارماعان.

«قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ناسيحات ءبولى­مىن­دەگى كەيبىر قىزمەتكەرلەر ادەبيەت ماسەلەسىنەن حابارى جوق، اكىمشىلىك ىسكە ءار ءتۇرلى قىلىقپەن جاناسىپ جۇرگەن يسابەكوۆ، قايىرگەلدين سياق­تىلاردى، سونداي-اق قازاق سسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى وڭداسىنوۆ ون جىل بويىنا ابايدىڭ سكۋلپتۋرالىق ەسكەرتكىشىن ورناتۋ جونىندە (مۇنداي ماسەلە كورشى وزبەكستاندا تەز جانە وپ-وڭاي جاسالادى) ەشتەڭە ىستەمەگەنىن سىناپ جازعانىمدى تەرگەۋ ورگاندارى پارتيا­نىڭ ۇلت ساياساتىنا جابىلعان انتيسوۆەتتىك جالا دەپ ەسەپتەيدى»، دەگەننەن نەمەسە: «الەكساندر الەكساندروۆيچ، سوۆەت ادەبيەتىندە سىن جانرى ناشار دامىپ وتىرعانىن جاقسى بىلەسىز. سىن قازاقستاندا ونان دا كۇيسىز. پروفەسسيونالدى ادەبيەت سىنشىسى بولۋ وتە قيىن. جازۋشى­لاردىڭ كوپشىلىگى سىندى سۇيمەيدى. قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا ءپرينتسيپتى سىن جازعانىمدا تالاي جازۋشىنىڭ ەرتوقىمىن باۋىرىنا الىپ تۋلاعانىن كوردىم. وكپەلەپ قالعان جازۋشىلار مەنى تالاي رەت قۋعىن-سۇرگىنگە سالدى، ەندى ولاردىڭ قايسىبىرى تەرگەۋ ورىندارىنا وپ-وڭاي جەم بەرىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ماعان قازاقستان جازۋشىلارى اراسىنداعى ءپرينتسيپسىز جىكشىلدىك تە وڭاي سوعىپ وتىرعان جوق»، دەگەنىنەن ءبىراز سىردى اڭعارىپ الۋعا بولادى. مۇنىڭ ۇستىنە مىناداي سەنىمىن قايدا قويامىز (ادەيى ورىسشا كەلتىرىپ وتىرمىن): «يا نيكوگدا نە ۆەريۋ ۆ تو، چتو منە، بولنومۋ چەلوۆەكۋ، ينۆاليدۋ، يمەيۋششەمۋ نا سۆوەم يجدەۆەني 4-ح نەسوۆەرشەننولەتنيح دەتەي، سۋجدەنو ناۆسەگدا پوگيبنۋت. وتبىۆايا 25-لەتني سروك ناكازانيا يا نە تەريايۋ نادەجدى نا سپراۆەدليۆوست ي ۆەليكودۋشيە رودنوي سوۆەتسكوي ۆلاستي، كوتورايا بىلا مويم وتتسوم ي ماتەريۋ»، دەگەنى، ءسوز جوق، رۋحى كۇشتى، كەلەشەككە سەنىمى مول ادال ادامنىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز.

ا.فادەەۆكە جازعان حاتىندا ءوز رۋحىنىڭ مىقتىلىعىن تانىتا بىلگەنى جان جۇيەڭدى بوساتقانداي. ا.فادەەۆكە دەيىن قازاقستاننىڭ ەشبىر اقىن-جازۋشىلارىنا حات جازباعانىن، ولار ءوزىنىڭ كىناسىز تازا، ادال ادام ەكەندىگىنە ءشۇبا كەلتىرمەسە دە، قيىن-قىستاۋ كۇندە قول ۇشىن بەرە الماعاندىعىن، قۋعىن-سۇرگىننەن ۇركىپ قالعان­دارىن، تەك وزىنە عانا حات جازىپ وتىرعانىن اشىق ايتادى.

«دوروگوي الەكساندر الەكساندروۆيچ، منە ترۋدنو ۆام يزلوجيت وبو ۆسەم پەرەجيتوم منويۋ. وسوبەننو ترۋدنو منە پەرەدوۆات ۆام، چتو زناچيت وستانوۆيت كيپۋچۋيۋ تۆورچەسكۋيۋ دەياتەلنوست پيساتەليا. كاك يزۆەستنو، سۆوبودا ليچنوستي ۆزايمووبۋسلوۆلەنو سۆوبودوي تۆورچەسكوي دەياتەلنوستي چەلوۆەكا، منە كاك، چەلوۆەكۋ ناحودياششەمۋسيا ۆ زاكليۋچەني سامىم دوروگيم ۆو ۆسەم ياۆلياەتسيا سۆوبودا.

كليانۋس چەستيۋ سوۆەتسكوگو پيساتەليا، كليانۋس يمەنەم سۆويح رودنىح دەتەي ۆ توم، چتو ۆوسپولزۋياس ەتوي سۆوبودوي، ەسلي ونا پرەدستاۆيتسيا منە، يا موگۋ پوكازات ي دوكازات سۆويم تۆورچەستۆوم ي سۆويم چەستنىم ترۋدوم، پرەداننوستيۋ دەلۋ كوممۋنيزما ۆ ناشەي رودينە»، دەگەن جان ءسوزى تالاي تاس جۇرەكتى ءجىبىتىپ، ويلاندىراتىنى ءسوزسىز. وسى حاتتار، ءوتىنىش-زەرتتەۋلەر اياقسىز قالمادى. ە.بەكماحانوۆ ءىسى بۇزىلعاننان كەيىن باسقالارعا دا جىلى شۋاق جەتە باستادى.

ەساقاڭنىڭ وسىنداي ءوتىنىش حاتتارى «ىرىلەردى» ىزدەپ جۇرگەندە، ۇيدەگى ادال جارى شايزادا سوت، پروكۋراتۋرا ورىندارىنا شاعىم ۇستىنە ارىز، ءوتىنىش جازىپ، مازالارىن الا بەرىپتى. العاشقى قۋانىش لەبىزى سسرو پروكۋراتۋ­را­سىنان № 13 (2-1072-54) سانمەن 1954 جىلدىڭ 19 ماۋسىمىندا الماتىداعى كالينين كوشەسىنىڭ 75-ءۇيى، 38-پاتەرىندەگى شايزادا ىسمايىلوۆاعا جەتتى. ارنايى ىستەر جونىندەگى ءبولىم باستى­عى­نىڭ ورىنباسارى تيۋفاەۆ 1954 جىلى 12 ماۋ­سىم­دا ەسماعامبەت ىسمايىلوۆتىڭ قىلمىسى دالەلدەن­بە­گەندىكتەن تولىق اقتالعانىن حابارلاپتى.

تۇرمەگە ءتۇسۋ وڭاي بولعانىمەن، ودان شىعۋ ونشا جەڭىل بولماسا كەرەك. 1954 جىلدىڭ 23 تامىزىندا، ياعني رەسمي اقتالۋدان ءبىر اي ون ءبىر كۇننەن كەيىن ەساقاڭ قولدان جاسالعان تامۇقتىڭ ەسىگىنەن شىقتى-اۋ ايتەۋىر. الماتىعا جەتكەنشە دە ءبىر جۇما ۋاقىت شىعىندادى.

ازاتتىقتىڭ اۋاسىن قانشاما قۇشتارلانا جۇتقانىمەن ءومىردىڭ تولىپ جاتقان قياستىعى ەساقاڭدى مىقتاپ-اق توسىپ تۇرعان ەكەن. تىرشىلىك ءوزىنىڭ وكتەمدىگىن جاسادى. 1949 جىلى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنان جىك-جاپار بولىپ ارەڭ سۇراپ العان قازاق ۋنيۆەرسيتەتى ە.ىسما­يىلوۆ سوزگە ىلىگىپ، جاعدايى قيىنداي باستاعاندا «ۋنيۆەرسيتەت اتىنا كىر كەلتىرىپ جاتقان» دوتسەنتتەن تەز قۇتىلۋدىڭ شاراسىن ەرتەرەك ويلاستىرىپتى. ءجۇرىپ جاتقان ساياسي ناۋقاندى «ادەيى ۇمىتىپ»، 1951-1952 جىلعا پەداگوگي­كالىق مىندەتتەمە جەتىسپەگەندىكتەن قىزمەتىنەن قىسقارتىلادى دەپ 1951 جىلى 23 ماۋسىمدا كزوت-تىڭ 47-ستاتياسىنىڭ «ا» تارماعى بويىنشا بۇيرىق شىعاردى دا، بوساعان ورىنعا 3.قابدولوۆ، X. سۇيىنشاليەۆتى تولىق، 3. احمەتوۆتى 0,5 ستاۆكاعا الادى. شىدامسىز جالعان بۇيرىق تەز بۇزىلىپ، ەندى 28 قىركۇيەكتە الگىنىڭ «ج» تارماعىمەن تاعى دا جۇمىسىنان بوساتىلادى.

اباقتىدان ابدەن اقتالىپ شىققان ازاماتتى ايالاپ قارسى الۋدىڭ ورنىنا، پىسىققايلار ونى قازمۋ ماڭىنا جاقىنداتپاۋعا جان سالىپتى. وسىنداي كەدەرگىگە كەزدەسكەن سوڭ ە. ىسمايىلوۆ سسرو جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ستولەتوۆكە، ەليۋتينگە، الماتىنىڭ وبلىستىق، فرۋنزە اۋداندىق سوتتارىنا شاعىنۋىنا تۋرا كەلدى. جانە دە ساياسي ايىپپەن سوتتالعانىمدى ەسكەرىپ، ءوز ەركىمنەن تىس بوس وتكىزگەن كۇندەرىمنىڭ اقىسىن تولەڭدەر دەپ تالاپ قويادى.

ال 50-جىلدىڭ ورتا تۇسىندا ەلىمىزدىڭ ءىشىپ-جەمى جەتىسە بەرمەگەنى جانە سوت ۇكىمى بويىنشا بارى-جوعى كونفيسكەلەنىپ كەتكەن پەندەگە ءاربىر تيىن-تەبەننىڭ تۇتامى تۋ بيەدەن قىمبات بول­عانى بەلگىلى. وسىنى سەزبەگەن، تۇسىنبەگەن جاندار ە.ىسمايى­لوۆ­تى ءبىراز تەنتىرەتتى. زوردىڭ كۇشىمەن جىل اياعىندا ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتىنا ازەر ورنالاستى.

مەن ول كەزدە قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى جانىنداعى پارتيا تاريحى ينستيتۋتىندا قىزمەت ىستەپ، سوۆەت ادەبيەتىنىڭ العاشقى كەزەڭى جايىندا، ۇمىتىلىپ بارا جاتقان جيەنعالي تىلەپبەرگەنوۆ، ەلجاس بەكەنوۆ، ودان كەيىن ساتتار ەرۋباەۆ تۋرالى ماقالالار جازىپ جۇرەتىنمىن. سولاردىڭ قايسىبىرىنە ەساقاڭنىڭ كوزى ءتۇسىپ، 1958 جىلى باسىلىپ شىعاتىن «قازاق سوۆەت ادەبيەتى تاريحى وچەركىنىڭ «قولجاز­باسىن تالقى­لاۋعا شاقىردى دا، اياعىن اسپيرانتۋراعا ءتۇسۋ ۇسىنىسىمەن اياقتادى. ءسويتىپ مەن ە.ىسمايى­لوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن «قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋ داۋىرىندەگى يدەيالىق-تۆورچەستۆولىق ماسە­لەلەر (1917-1929 جج.)» دەگەن تاقىرىپتا كاندي­داتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادىم. ونان كەيىن قاراماعىندا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ، دۇنيەدەن وتكەن 1966 جىلعا دەيىن بىرگە بولدىم.

مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ جاتقانىم، ا.فادەەۆكە جازعان حاتىنداعى جالعىز تىلەگى - ازاتتىققا شىقسام ايانباي ەڭبەك ەتەر ەدىم دەگەنىنە كۋا بولدىم. سوۆەت ادەبيەتى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعاندىقتان ەساقاڭ «وچەركتى» اۋەلى الماتىدا قازاقشا، ورىسشا شىعارۋ، ودان كەيىن م.گوركي اتىنداعى الەم ادەبيەتى ينستيتۋتىمەن بىرىگىپ موسكۆادا شىعارۋ ىسىنە جان اياماي باسشىلىق ەتتى. تۇرمەنىڭ ارحيۆىندە جاتقان قولجازباسىن اۋرە-سارساڭمەن ازەر العاننان كەيىن ونى 1956 جىلى «اقىندار» دەگەن اتپەن جاريالادى. قاي­تادان وڭدەپ، تولىقتىرىپ ورىس تىلىندە شىعار­عاندا، بۇكىلوداقتىق ادەبيەتتانۋ    عىلى­مىنىڭ    وكىلدەرى سوۆەتتىك فولكلوريستيكاعا قوسىل­عان زور ۇلەس دەپ باعالاپ، ە.ىسمايىلوۆقا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دەگەن اتاق بەردى.

قازاق ادەبيەتىنىڭ داۋلى ماسەلەلەرىنە ارنال­عان 1959 جىلعى ءماندى كونفەرەنتسيانى دايىن­داپ، وتكىزۋشىلەردىڭ ءبىرى دە ەساقاڭ بولدى. سول كەزدە سىرتتاي بايقاعان ادام ەساقاڭنىڭ ايرىق­شا قۇمارلىقپەن جانىعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىن بايقار ەدى. ول كىسى ءۇشىن كۇن مەن ءتۇن­نىڭ، جۇمىس كۇنى مەن مەيرام، دەمالىس كۇن­دەرىنىڭ ارا-جىگى بولمايتىن. وعان تولىپ جاتقان دالەلدەر بار. 1958 جىلى 6 قاراشا كۇنى كەشكە تامان نەمەرە ءىنىسى ءمۇتاللاپ ءنۇرتازيندى جىبەرىپ، تەز كەلسىن دەپ حابار ايتتى. ءبىزدىڭ ۇيدە ەرتەڭگى ۇلى مەرەكەنىڭ قۇرمەتىنە دوس-جاراندار باس قوسىپ، دۋىلداتىپ جاتقانبىز. ەرتەڭ ساعات توعىزدا بارماققا ۋادە بەردىم. پاراد بولاتىن كۇنى وپەرا تەاترىنىڭ ماڭىنداعى ەساقاڭ پاتەرىنە وتەر جول تابا الماي قاتتى قينالدىم. ايتەۋىر، ءولدىم-تالدىم دەگەندە ساعات ون ءبىر شاماسىندا جەتتىم-اۋ. تۇڭعىش كەلۋىم، يمەنە ەسىك قاقتىم. ەساقاڭ اشتى دا: «ۋاقىتى كوپ اداممەن سويلەس­پەي­مىن»، دەپ ىشكە كىرىپ كەتتى. مەنىڭ ءبىر اياعىم تابال­دىرىقتى اتتاپ ۇلگەرگەن كۇيدە ءارى قاراي كىرەر-كىرمەسىمدى بىلمەي اڭى­رىپ قالىپ ەم، اس ۇيدەن شىعىپ كەلە جاتقان شايزادا جەڭگەي كىرگىزىپ العان-دى.

ءۇش وتباسىعا ورتاق تورتباق كوريدوردان ءوتىپ، اياداي بولمەگە كىردىم. دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ ءبىر جاق شەتىنە جۇرەكسىنە وتىردىم. جەڭگەي داستارقان جايىپ، ازانعى تاماقتارىن جايعاستىرىپ ءجۇر. ەساقاڭ ىشكى بولمەگە كىرىپ كەتىپتى. ءبارى رەتتەلگەن سوڭ جەڭگەي مەنى جوعارىراق وتىرعىزىپ:

- ەسەت-اي، ەسەت، ورازاڭدى اش، تاماق دايىن،- دەگەنى جاۋاپسىز قالدى.

ەداۋىر ۋاقىت ءوتتى، قۇيىلعان شاي سۋعا اينالعاندا جەڭگەي قاتقىلداۋ سويلەپ:

- نەمەنەگە قادالىپ قالدىڭ، ەسەت،- دەگەن كەزدە ەكىنشى بولمەدەن شىعىپ، وكپەلەگەن ادامداي ۇستەل جانىنا سۇلىق وتىرا كەتتى. - سەن دە قىزىقسىڭ ءوزىڭ، مىنا بالا پىسىق ەكەن، بۇگىن ءبىزدىڭ ۇيگە كەلۋ قيامەت ەكەنىن تالاي كوردىڭ عوي، ءوز ۇيىڭە ءوزىڭ وتە الماعانىڭدى ۇمىتتىڭ با، سەن، ەسەت؟- دەپ ءبارىن جۋىپ-شايىپ جاتتى. سول كەزدە ەساقاڭ:

- اۋەلى ادام بولىپ الماي، توي-تومالاق دەگەننىڭ نە كەرەگى بار، - دەپ تاناۋىنىڭ استىنان بۇرق ەتە ءتۇستى. سوندا «كۇيىپ» بارا جاتقان شارۋا­سى - مەنىڭ ديسسەرتاتسيامدى وقىپ، سوعان ءوزىنىڭ اقىل-كەڭەسى مەن ەسكەرتپەسىن ايتۋ ەكەن.

- مىنا مەرەكە كۇندەرى قولىڭ بوس، وندىرە ەڭبەك ەتىپ   تەزىرەك   قورعاۋدىڭ   قامىن   ويلاس­تىر­مايسىڭ   با؟ - دەپ، ءجىبي سويلەگەنى ءالى كۇنگە دەيىن قۇلاعىمدا تۇر.

مەن بۇل تاريحتى ەساقاڭنىڭ جۇمىس ىستەۋ ماشىعىن كورسەتۋ ءۇشىن عانا ەمەس، «ازاتتىققا جەتسەم، ايانباي ەڭبەك ەتەر ەدىم» دەگەن ءسوزىن جۇتپا­عاندىعىنىڭ مىسالى رەتىندە ايتىپ وتىرمىن.

زەيىن شاشكين ەكەۋمىز «سوتسياليستىك قا­زاق­ستان» گازەتىنە ەساقاڭنىڭ ەلۋ جىلدى­عىنا ارناپ 1961 جىلى ماقالا جازباقشى بولدىق. ونىڭ العاشقى ۆاريانتىن مەن تۇسىرۋگە مىندەتتەندىم. جازا باستاعاندا ەساقاڭ ماعان الپىسقا كەلىپ قالعان ادامداي بولىپ كورىندى دە، وزىمنەن-ءوزىم كۇدىكتەنىپ، زەيىن اعايعا تەلەفون شالدىم.

- بالا، سەنىڭ تۇسىنىگىڭ شاتاستىرىپ وتىر. مەن دارىگەرمىن عوي، ونىڭ پسيحولوگيالىق سىرىن جاقسى بىلەمىن. ەسەت 60-تا ەمەس، نەبارى 50 جاستا. وراسان كوپ ەڭبەك ەتىپ، شىعارمالارى ءۇستى-ۇستىنە شىعىپ جاتقان، اسىرەسە، مەكتەپ وقۋلىعىن جازعان ادامدار ارقاشان ەرەسەك بولىپ كورىنەتىن ادەتى. سول تۇسىنىك قوي سەنى شاتاستىرىپ وتىرعان. ەسەت 50-دە، تۇيدەي قۇرداسپىز،- دەپ مەنى وڭ جولعا سالىپ جىبەرگەنىن دە ەسكە الا كەتەيىن.

بۇل ەسسە تالايدان بەرى مازانى الىپ جۇرگەن دۇنيە ەدى. ويتكەنى، قياس زاماننان ءزابىر-جاپا كورگەندەردىڭ ءوزى، ءوزى جوقتاردىڭ بالا-شاعاسى، جاقىن تۋىسى ءبارىن اشىپ جازىپ جاتقاندا مەنىڭ موينىمدا ءبىر ءزىل قارا تاس بايلاۋلى سياقتى بولىپ جۇرەتىن. ونىڭ نە ەكەنىن انىق بىلمەيتىنمىن. سونى «ليتەراتۋرنايا گازەتاداعى» ماقالا ەسكە ءتۇسىرىپ، ەساقاڭنىڭ ەسكى ءىسىن جەدەل جاز­دىرىپ وتىر. بۇگىن سول ءبىر مىندەتتىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ، جەڭىلدەپ قالعاندايمىن.

ارينە، مەن قۋانا قويارلىق حيكايا جازىپ وتىر­عان جوقپىن، الايدا ەلىنىڭ مادەني ءمار­تەبەسى، حالقىنىڭ ار-نامىسى ءۇشىن بويىنداعى بار اقىل-پاراساتى مەن دارىنىن اياماعان، سول ءۇشىن ازاپ-بەينەت شەككەن قايراتكەردى قالاي قاستەرلەپ، ماداق ەتسەك تە ارتىق ەمەس. ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ سىندى ەر ازاماتتى، تاباندى جاۋىنگەر سىنشىنى، بىلىكتى عالىمدى قۇرمەت تۇتۋ، اسىرەسە، كەيىنگى ۇرپاقتىڭ زور ادامگەرشىلىك پارىزى.

«ەگەمەن قازاقستان»، سارسەنبى، 28 جەلتوقسان، 2011

الماتى.