پاۆلودارداعى پاتشالىق-كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قۇندىلىقتارىن كوكسەۋشى توپتار سول كەزەڭنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن، رامىزدەرىن بارىنشا قۇرمەتتەپ، ءباز-باياعى قالپىندا قالۋىن كوكسەيدى. مەملەكەتتىك ورگاندار نەمەسە جەكەمەنشىك كاسىپورىندار تاراپىنان يدەولوگيالىق ءمان-ماڭىزى ەسكىرگەن نىسانداردى الىپ تاستاۋ جونىندە ماسەلە قوزعالسا تاۋەلسىز ءورىستىلدى باسىلىمدار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى بايبالام سالادى.

سونداي جەرلەستە­رى­مىزدىڭ 1997 جىلى پاۆ­لوداردىڭ ورتالىق الاڭىن­داعى لەنيننىڭ ءمۇسىنىن باسقا ورىنعا كوشىرۋ ىسىنە بارىنشا قارسىلىق تانىت­قانى، ءتىپتى ميتينگ ۇيىم­داس­تىرۋعا تىرىس­قانى ەسىمىزدە. بەرتىن «دوم گەوگرافي» (پاۆگەو) قوعامدىق ۇيى­مىنىڭ باسشىسى، جۋرناليست الەكساندر ۆەرۆەكيننىڭ پاتشا زامانىندا «روسسيا» قوناقۇيى رەتىندە سالىنعان عيماراتتىڭ قيراندىسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءجو­نىندە وبلىس اكىمىنىڭ اتىنا حات ۇيىم­داستىرعانى ۇمىتىلعان جوق. وسى ا.ۆەرۆەكين رەسەيدىڭ ومبى قالا­سىنداعى ارىپتەستەرىن پاۆلودار وبلىسىنا شاقىردى. شاقىرىپ قانا قويماي، كەرەكۋ ءوڭىرىن جاۋلاعان پاتشا اسكەرلەرى قولباسشىسىنىڭ ەسىم-سويىمەن اتالاتىن «دوروگامي بۋحگولتسا» اتتى ەكسپەديتسيانىڭ ءبىزدىڭ وبلىسقا ساپارىن ۇيىمداستىردى. سونداي-اق تەلەجۋرناليست رەتىندە ەرتىس وزەنى بويىنداعى پاتشا اسكەرلەرى بەكىنىستەرىنىڭ قالدىقتارىن ىزدەستىرىپ، «يرتىش ي ەگو كرەپوستي» اتتى كينوفيلم دە ءتۇسىردى. ونىمەن نيەتتەس جۋرناليستەر مەن بەلسەندىلەردىڭ بار ەكەنىن دە بىلەمىز.

وسى جازدا پاۆلودارداعى جەكەمەن­شىك ءدارىحانا يەسى عيماراتقا جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ جۇرگىزىلۋىنە بايلانىستى ءبىر قابىرعاسىندا كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان بارەلەفتى الىپ تاستادى. بەدەرلى سۋرەتتە بولشەۆيكتەر كوسەمى لەنيننىڭ رەۆوليۋتسيا كەزىندە «جەر – شارۋالارعا، زاۋىتتار – جۇمىسشىلارعا، اعارتۋ – بارشاعا!» اتتى ۇرانى اسپەتتەلىنگەن ەدى. سول-اق ەكەن الگىلەر ايعايلاپ شىعا كەلدى. اتىشۋلى ۇراننىڭ سوڭى قىزىل قىرعىنعا ۇلاسقانىن، ءجۇز مىڭداعان ونەركاسىپ پەن شارۋاقوجالىقتارى يەلەرىنىڭ «بۋرجۋي»، «كۋلاك» اتانىپ اتىلعانىن يا دۇنيە-مۇلكى كامپەسكەلەنىپ جەر اۋدارىلعانىن; لەنيندىك اعارتۋدىڭ سالدارى بايلار مەن كەدەيلەر ساناسىندا عانا ەمەس، اعايىندىلار اراسىندا دا اسقان وشپەندىلىك سەزىمىن تۋدىرعانىن ولار بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. سويتە تۇرا، مەملەكەتتىك ورگانداردان بەدەرلى سۋرەتتى قالانىڭ كورنەكتى ورىندارىنىڭ بىرىنە قويىلۋىن تالاپ ەتىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردى ءالى دە ­شۋلاتۋدا. كەڭەستىك كەزەڭدە كوممۋنيستىك يدەولوگيانى دارىپتەگەن بۇل دۇنيەنىڭ «مادەني مۇرا» تىزىمىنە ەنبەگەنىن، سوندىقتان قانداي دا ءبىر قۇندىلىق بولىپ تابىلمايتىنىن دا بىلەدى. ايتسە دە، ونداي فاكتىلەرگە كوز جۇمىپ، كوركەم تۋىندىنىڭ اۆتورى، تالانتتى سۋرەتشى الەكساندر ءبيبيننىڭ (1939-2009) شىعارماشىلىق جولىن، شىعارمالارىن، جەتىستىكتەرىن، ماراپاتتارىن جالاۋلاتىپ العا تارتۋدا. ا.ءبيبيننىڭ كاسىبي سۋرەتشى ەكەندىگىندە داۋىمىز جوق، كوممۋنيستىك قوعامدا وبكومنىڭ تاپسىرىسىن ورىنداعانى ءۇشىن تاعار كىنامىز دە جوق. تەك الگىلەردىڭ مارقۇمنىڭ اتى-ءجونىن وزدەرىنىڭ مۇددەسىنە پايدالانىپ، ويىنعا اينالدىرعانىنا قىنجىلامىز.

حوش، وسىمەن پاتشالىق-كەڭەس­تىك كەزەڭنىڭ قۇندىلىقتارىن اسپەت­تەۋشىلەردىڭ «ءالۋلايلىمىن» دوعارايىق تا، مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە قاتىستى ماسەلەگە نازار اۋدارايىق. جەرگىلىكتى «Ertis» تەلەارناسى تىلشىلەرىنىڭ الگىندەي توپتىڭ سويىلىن سوعىپ، ماسەلەنى ءبىر جاقتى باياندايتىن سيۋجەت جاساعانىن نەگە جورىرىمىزدى بىلمەي وتىرمىز. ال وبلىس ساۋلەت جانە قالاقۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ ­باسشىسى نۇرلان قاقامبەتوۆتىڭ تىلشىلەرگە بارەلەۆتىڭ الىنعانى ءوزىنىڭ ­اشۋ-ىزاسىن تۋدىر­عانىن، ونى قايتا ورناتۋعا جاڭا ورىن تاباتىنىن ايتىپ سۇحبات بەرگەنى ەشبىر شەڭبەرگە سىيمايدى. وبلىس اكىمدىگىندە باس ساۋلەتشىگە «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا كوممۋنيستىك قوعامنىڭ قۇندىلىقتارىن جاڭعىر­تىپ ناسيحاتتاۋ ءىس-شارالارى قاراستىرىلماعانىن ايتىپ تۇسىندىرەتىن ءبىر شەنەۋنىك تابىلماعان سياقتى. نۇرلان ىنىمىزگە: «قاراعىم، سۇحباتىڭدا وتانشىل ازاماتتاردىڭ نامىسىن قورلايتىن، ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ساياساتىمەن ۇيلەسپەيتىن سوزدەر ايتقانىڭ قالاي؟» دەپ، وزىمەن سويلەسۋگە بەل بۋعانبىز. كەزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى، باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتىپتى. ونىڭ ورنىنا كەلگەن باس ساۋلەتشى بۇرىننان ايتىلىپ جۇرگەن «الەۋلايلىمگە» نازار اۋدارمايتىن شىعار دەگەن ۇمىتتەمىز.

P.S: شارباقتى اۋدانى اكىمدىگى عيماراتىنىڭ جانىندا لەنيننىڭ ءمۇسىنى ءالى تۇر. قولا ءمۇسىندى بالقىتىپ، ابايدىڭ ءمۇسىنىن قۇيىپ شىعارۋدىڭ ۋاقىتى جەتتى دەپ بىلەمىز.

ارمان قاني،

پاۆلودار قالاسى

Abai.kz