ءتىل ماسەلەسى ءدىل ماسەلەسىمەن تىكەلەي قاتىستى بولعاندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ كۇننەن-كۇنگە قۇلازىپ، قۇلدىراۋعا بەت الۋى مەنى قاتتى ۇرەيلەندىرىپ وتىر. ويتكەنى، باسقانى قويعاندا، ادەتتە، ءبىز كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن "ۇلكەن" ءسوزى بۇگىنگى اقپارات قۇرالدارى مەن باسىلىمداردا جانە كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءوز ورنىن تاپپاي، وگەيسىپ بارا جاتقاندىعى جانىما قاتتى باتىپ كەلەدى. مىسالى: "ۇلكەن تابىسقا جەتتى", "ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى", "ۇلكەن ساحنادا ونەر كورسەتتى", "ۇلكەن مەدال الىپ قايتتى", "ۇلكەن اسەر ەتتى", "ۇلكەن جازۋشى", "ۇلكەن شارا قولداندى", "ۇلكەن پىكىرتالاس", "ۇلكەن سىن ايتتى", "ۇلكەن سەزىم", "ۇلكەن راحمەت" دەگەن ءسوز تىركەستەرىندەگى "ۇلكەن" ءسوزى بۇل تىركەستەردە ءوز ورنىن تاۋىپ تۇرعان جوق. بۇل ءسوز تىركەستەرىن اتام قازاق "زور تابىسقا جەتتى", "ەلەۋلى ەڭبەك ءسىڭىردى", "كورنەكتى نەمەسە ابىرويلى ساحنادا ونەر كورسەتتى", "التىن نەمەسە كۇمىس مەدال الىپ قايتتى", "تەرەڭ اسەر ەتتى", "كورنەكتى نەمەسە ايگىلى جازۋشى", "قاتاڭ شارا قولداندى", "داۋلى پىكىرتالاس", "وتكىر سىن ايتتى", "پاك سەزىم نەمەسە نازىك سەزىم", "كوپ راحمەت" دەپ، سوزدەردىڭ ءوزارا قيىلىسۋ قيسىنىنا نەگىزدەلە وتىرىپ، قولدانباۋشى ما ەدى؟

ءتىل ماسەلەسى ءدىل ماسەلەسىمەن تىكەلەي قاتىستى بولعاندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ كۇننەن-كۇنگە قۇلازىپ، قۇلدىراۋعا بەت الۋى مەنى قاتتى ۇرەيلەندىرىپ وتىر. ويتكەنى، باسقانى قويعاندا، ادەتتە، ءبىز كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن "ۇلكەن" ءسوزى بۇگىنگى اقپارات قۇرالدارى مەن باسىلىمداردا جانە كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءوز ورنىن تاپپاي، وگەيسىپ بارا جاتقاندىعى جانىما قاتتى باتىپ كەلەدى. مىسالى: "ۇلكەن تابىسقا جەتتى", "ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى", "ۇلكەن ساحنادا ونەر كورسەتتى", "ۇلكەن مەدال الىپ قايتتى", "ۇلكەن اسەر ەتتى", "ۇلكەن جازۋشى", "ۇلكەن شارا قولداندى", "ۇلكەن پىكىرتالاس", "ۇلكەن سىن ايتتى", "ۇلكەن سەزىم", "ۇلكەن راحمەت" دەگەن ءسوز تىركەستەرىندەگى "ۇلكەن" ءسوزى بۇل تىركەستەردە ءوز ورنىن تاۋىپ تۇرعان جوق. بۇل ءسوز تىركەستەرىن اتام قازاق "زور تابىسقا جەتتى", "ەلەۋلى ەڭبەك ءسىڭىردى", "كورنەكتى نەمەسە ابىرويلى ساحنادا ونەر كورسەتتى", "التىن نەمەسە كۇمىس مەدال الىپ قايتتى", "تەرەڭ اسەر ەتتى", "كورنەكتى نەمەسە ايگىلى جازۋشى", "قاتاڭ شارا قولداندى", "داۋلى پىكىرتالاس", "وتكىر سىن ايتتى", "پاك سەزىم نەمەسە نازىك سەزىم", "كوپ راحمەت" دەپ، سوزدەردىڭ ءوزارا قيىلىسۋ قيسىنىنا نەگىزدەلە وتىرىپ، قولدانباۋشى ما ەدى؟

ءتىپتى، ءمۇيىزى قاراعايداي-قاراعايداي ءسوز زەرگەرلەرى سانالىپ جۇرگەن اعا- بۋىندارىمىزدىڭ تۋىندىلارى مەن سويلەگەن سوزدەرىنەن "ۇلكەن" ءسوزىنىڭ ءوز ورنىندا قولدانىلماعاندىعىن كورىپ-ەستىگەندە، جەرگە كىرىپ كەتە جازدايسىڭ. بۇعان دا مىسال كەلتىرە كەتۋ ارتىق بولماس. "ۇلكەن سىر بار", "ۇلكەن ۇلگىسى" (ا. ءالىمۇلى "پاراساتپەن ساناسۋ" اتتى ماقالاعا قاراڭىز، "قازاق ادەبيەتى" 19. 05. 2006 7-بەت) دەگەن ءسوز تىركەستەرىن "تەرەڭ سىر بار", "جاقسى ۇلگىسى" دەپ قولدانساق ورىندى بولماس پا ەدى؟ "ۇلكەن ۇلى كۇندى كۇتەمىز!" (ت. مەدەتبەك "اقيقات" جۋرنالى 2006 جىل 7 سان 85 بەت) دەگەن سويلەمدەگى "ۇلكەن" ءسوزى سويلەمنىڭ شىرايىن كەتىرىپ تۇر. ويتكەنى، ول بۇل جەردە "ۇلى" دەگەن ءسوزدىڭ انىقتاۋىشى بولا المايدى. سوندىقتان، "ۇلكەن" ءسوزى بۇل ارادا مۇلدە باسى ارتىق دۇنيە بولىپ تۇرعاندىعى ءوز-وزىنەن بەلگىلى. بۇدان دا سوراقىسى "ۇلكەن ماحاببات پەن ۇلكەن جەتىستىك ۇلكەن تاۋەكەلدى قاجەت ەتەدى" (ايدارلى "نۇر-استانا" گازەتى 2006 جىل 15 قاراشا سانى 8 بەت) دەگەن سويلەمدەگى "ۇلكەن" ءسوزىنىڭ ءوز قيسىنىن تاپپاي، ارت-ارتىنان ءۇش رەت قولدانىلۋى بولىپ وتىر. مىنە، بۇنىڭ وزىنەن ءبىز ءتىلىمىزدىڭ شۇرايلىلىعىنىڭ قانشالىقتى السىرەپ بارا جاتقاندىعىن ايقىن اڭعارا الامىز. بۇل ارادا ولاردىڭ سوكراتتىڭ: "ۇعىمداردى لوگيكالىق تۇردە ءدال انىقتاۋ - شىنايى ءبىلىمنىڭ ەڭ باستى شارتى" دەگەن قاعيداسىن مۇلدە ەلەپ-ەسكەرمەگەندىگى ايدان انىق.

ءسوز ونەرىندە سوزدەردى قالاي بولسا سولاي قولدانا بەرۋ ەشكىمگە دە ابىروي اپەرمەيتىنى بەلگىلى. سوندىقتان، ءاربىر ءسوزدىڭ قولدانۋ كولەمىن ءبىلۋ وتە قاجەت. مىسالى: "ۇلكەن" سوزىنە "قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى" بىلاي دەپ تۇسىنىكتەمە بەرەدى: "ۇلكەن، سىن ەسىم 1. كولەمى جاعىنان اۋماقتى، زور، ءداۋ 2. اۋىس، بۇرىن تۋعان، جاسى ارتىق 3. اۋىس، كوپتى كورگەن، كوپ جاساعان قارت" ("قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى" 9 توم، 546 بەت، قازاق سسر-ءىنىڭ "عىلىم" باسپاسى، الماتى، 1986) ءبىز جوعارىدا مىسال كەلتىرىپ وتىرعان "ۇلكەن" ءسوزى بار ءسوز تىركەستەرىندەگى "ۇلكەن" ءسوزىنىڭ ماعىناسى "قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندەگى" "ۇلكەن" ءسوزىنىڭ ماعىناسىمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. سوندىقتان، ونى ورىس ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسى نەمەسە ىقپالى بويىنشا انا تىلىمىزگە قاز-قالپىندا كوشىرىپ اكەلىپ، قولداناتىن بولساق، وندا ءبىز ءوز انا ءتىلىمىزدىڭ زور مولشەردەگى تەرەڭ ءماندى دە ماعىنالى تەگى جانە ەستەتيكالىق قۇنىنان ايرىلىپ شىعا كەلەمىز. "ۇلكەن" ءسوزىنىڭ كەلسە كەلمەس جەردە قولدانىسقا ەنە باستاۋىنىڭ ءوزى انە، سونىڭ ايعاعى.

مەنى ۇرەيلەندىرىپ وتىرعان "ۇلكەن" ءسوزى ءبىزدىڭ ءتۇرلى اقپارات قۇرالدارى مەن باسىلىم بەتتەرىندە وسى قارقىنمەن قولدانىلا بەرەتىن بولسا، سوزدىك قورعا ەرەكشە باي، شۇرايلى ءتىلىمىز ەندى ءبىر از جىل وتكەن سوڭ، تابيعي تۇردە سولعىن تارتىپ، قۇلازي باستايتىندىعى اقيقات. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە ەڭ الدىمەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جۇمىس ىستەپ وتىرعان رەداكتورلارىمىز بەن جۋرناليستەرىمىزدىڭ ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى قاجەت. ولار الدىلارىنا كەلگەن ماتەريالداردا كەزدەسەتىن "ۇلكەن" ءسوزىنىڭ بەيبەرەكەت، قيسىنسىز قولدانىلۋىمەن بىرگە، "پروتسەسس" دەگەن ءسوزدى ء"ۇردىس", "پرەمەرا" دەگەن ءسوزدى "تۇساۋكەسەر", "فيليال" دەگەن ءسوزدى "بولىمشە", "ليدەر", دەگەن ءسوزدى "كوسەم", "پروۆينتسيا" دەگەن ءسوزدى "ولكە", "ديرەكتور" دەگەن ءسوزدى "مەڭگەرۋشى", ء"يميدجى" دەگەن ءسوزدى "ابىرويى نەمەسە بەدەلى", "رەتسەنزيا" دەگەن ءسوزدى "باعالاۋ نەمەسە پىكىر", "پەرسپەكتيۆاسى" دەگەن ءسوزدى "بولاشاعى", "سيتۋاتسيا" دەگەن ءسوزدى "جاعداي", "وتستاۆكاداعى" دەگەن ءسوزدى "دوعارىستاعى", "پروبلەما" دەگەن ءسوزدى "ماسەلە" "كومەنتاتور" دەگەن ءسوزدى ء"تۇسىندىرۋشى" (مۇنداي ماڭگۇرت تەرميندەردىڭ ءتىزىمىن ارى قاراي شەكسىز سوزا بەرۋگە بولار ەدى، بىراق...) دەپ قازاقشالاپ بارىپ، باسىلىم بەتتەرىندە جاريالاۋعا مىندەتتى. سونىمەن بىرگە، قازاق تىلىندەگى عىلىمي ەڭبەكتەردە كەزدەسەتىن ورىس تىلىندەگى دايەك سوزدەر مەن سىلتەمە-دايەكتەردىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلۋىن قالامگەر-عالىمدارىمىزدان تالاپ ەتىپ، ونى قاداعالاۋعا دا قۇقىلى. ويتكەنى، قازاق ءتىلدى باسىلىم بەتتەرىنىڭ ىشىندە بوگدە ءتىلدىڭ شۇلدىرلەپ، ءجۇرۋى بەيشارالىقتان باسقا ەشنارسە ەمەس. قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ورىس تىلىندە سويلەنگەن ءسوزدى قازاق تىلىنە اۋدارماي بەرۋى ء(تىپتى پرەزدەنتتىڭ ءسوزى بولسا دا) قازاق حالقىنىڭ قاجەتىن ەلەمەگەندىك، مەملەكەتتىك تىلگە ات ءۇستى قاراعاندىق بولادى. مىنە، وسىنداي مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندەگى كەلەڭسىزدىكتەردى ءبىر جۇيەگە تۇسىرۋگە قۇلشىنباعان ءتىلشى-جۋرناليستەر مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن زاڭ بويىنشا جازالاپ، ءوز كەزەگىندە قاتاڭ سىنتەزگە الىپ، ولاردىڭ كوكەسىن كوزىنە كورسەتىپ وتىرسا، وندا بۇل ماسەلە بىرتە-بىرتە شەشىمىن تاپقان بولار ەدى. امال قانشا، ونى كورەتىن "قۇدايدىڭ" كوزى سوقىر، ۇكىمەتتىڭ قۇلاعى تاس كەرەڭ بولىپ، بەتى بەزەرىپ وتىر! سول سەبەپتى دە ءبىز ورىس ءتىلىنىڭ وراشولاق ىقپالىنان تەزىرەك قۇتىلۋىمىز ءۇشىن ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى قازاق ءتىلىنىڭ ەملە ەرەجەسىنە بەيىمدەپ جازۋىمىز نەمەسە لاتىن جازۋىنا كوشۋدى تەز ارادا قولعا الۋىمىز كەرەك سياقتى.

قىسقاسى، مەمىلەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە نەمقۇرايلى قاراۋ مەن باق-تىڭ ءتىل شۇبارلىعىنا نەمكەتتىلىك ۇستانىم ۇستانۋى ۇلتتىق مۇددەمىزدىڭ تامىرىنا بالتا شاپقانمەن بىردەي. سوندىقتان "ۇلكەن" سوزىنەن باستاۋ الاتىن ۇرەيگە جۇدىرىقتاي جۇمىلا وتىرىپ، قارسى تۇرۋ ءارى ودان تۋىندايتىن لوگيكالىق جانە لەكسيكالىق قاتەلىكتەردى تۇزەتۋ بويىندا قازاقي قانى بار كەز كەلگەن ازاماتتىڭ ار الدىنداعى اقتىق بورىشى.

«اباي-اقپارات»