ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى (ينستيتۋت) ەلىمىزدەگى ءالىپبي ماسەلەسىن شەشۋدىڭ تەوريالىق-عىلىمي نەگىزىن ازىرلەيتىن بىردەن-ءبىر مەكەمە بولعاندىقتان، 2020 جىلعى 11 قاراشادا abai.kz سايتىندا جاريالانعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ اتىنا لاتىن الىپبيىنە بايلانىستى جازىلعان اشىق حاتقا قاتىستى پىكىر ءبىلدىرۋدى ءوزىنىڭ كاسىبي پارىزى سانايدى.

ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرى اشىق حاتتاعى ايتىلعان ماسەلەنى عالىمدار كەڭەسى ماجىلىسىندە تالقىلاپ، تومەندەگى جاعدايلاردى مالىمدەيدى.

ءبىرىنشى، اشىق حاتتا ايتىلعان «ورتاق تۇركى ءالىپبيى» – شارتتى ۇعىم. بۇگىندە تۇركى تىلدەرى وزدەرىنە ءتان ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى ارقايسىسى جەكە ۇلتتىق ءتىل رەتىندە قالىپتاسقان. سوندىقتان ۇلتتىق ءالىپبيىمىزدى ورتاق تۇركى ءالىپبيىنىڭ نەگىزىندە جاساۋ انا ءتىلىمىزدىڭ بارلىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋگە مۇمكىندىك بەرە المايدى.

ەكىنشى، اشىق حات اۆتورلارى ءالىپبي جاساۋ تەورياسىنا قاتىستى گرامماتولوگيالىق، ورفوگرافيالىق-فونولوگيالىق باعىتتا ارناۋلى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ەمەس. وعان قوسا، مۇمكىندىگى بولا تۇرا، ول جوبانىڭ كونتسەپتسياسىن دا، ەملە ەرەجەلەرىن دە، ورفوگرافيالىق سوزدىگىنىڭ ەڭ بولماسا پروسپەكتىسىن دە، قىسقاسى، ەشقانداي عىلىمي نەگىزىن، پراكتيكالىق بازاسىن جاساعان جوق.
دەي تۇرعانمەن، ينستيتۋت عىلىمي قاۋىمداستىعى وسى جوبانى تەكسەرىپ كوردى. مىسالى، 2016 جىلى 250 جازارمان-ساراپشى قاتىسقان سىنامادا 900-دەن استام قاتە جىبەرىلدى.

وعان سەبەپ – جوبادا W (y) جانە ۋ (ي) تاڭبالارىنىڭ بولۋىنا بايلانىستى. وسى ارىپتەر كەزدەسكەن سوزدەردى جازۋدا 90% استام جازارمان قاتەلەستى. ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇعپو جوعارى سىنىپ وقۋشىلار مەن جوو ستۋدەنت-ماگيسترانتتارى اراسىندا سىنامادان وتكىزگەن كەزدە دە جوبانىڭ جوعارىدا ايتقان كەمشىلىگى تاعى دا ايقىندالدى. وسى سەبەپتى ينستيتۋت جانە ورفوگرافيالىق جۇمىس توبى ءتىلتانۋشىلارى جوبانى ءتيىمسىز دەپ باعالالادى.

ال جاقىندا عانا (9 قاراشا 2020 جىل) مەملەكەت باسشىسىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلعان ءالىپبيدىڭ جەتىلدىرىلگەن جوباسى دا، ونىڭ ەملە ەرەجەلەرى دە الۋان ءتۇرلى اپروباتسيادان ءوتىپ، عالىمداردىڭ، زيالى قاۋىمنىڭ جانە قالىڭ كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولدى. جازارمانعا ىڭعايلى ەكەنىنە كوز جەتتى. ونى ازىرلەۋگە وتاندىق بەدەلدى ءتىلتانۋشىلار، سونىڭ ىشىندە اكادەميك رابيعا سىزدىقتىڭ جازۋ تەورياسى بويىنشا عىلىمي مەكتەبىنىڭ وكىلدەرى – ءالىپبي ءتۇزۋ، ەملە جاساۋعا قاتىستى ءتىل عىلىمىنىڭ ارنايى سالالارى گرامماتولوگيا، فونولوگيا، ورتولوگيالىق كوديفيكاتسيا، جازۋ تەورياسى مەن ءتىل مادەنيەتىنىڭ ماماندارى جۇمىلدىرىلدى

ءۇشىنشى، اشىق حاتتى جازعان بىرنەشە ماماننىڭ پىكىرى ءتىلتانۋشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ كوپشىلىگى قولداپ وتىرعان ورتاق شەشىمگە، نەگىزدەلگەن عىلىمي پىكىرگە قاراما-قايشى. ونىڭ ۇستىنە ءا. قايداردىڭ، ر. سىزدىقتىڭ ەشقاشان 28 ارىپتەن تۇراتىن ءالىپبي ۇسىنباعان. كەرىسىنشە، ول كىسىلەر جاقىندا عانا مەملەكەت باسشىسىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلعان ءالىپبي جوباسىن قولداپ، بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن وزدەرىنىڭ كوزى تىرىسىندە قولدارىن قويىپ، ەلباسىنا حات جولداعانىن ءتىلتانۋشىلار قاۋىمى بىلەدى. سوندىقتان اشىق حاتتا كەلتىرىلگەن فاكتىلەر شىندىققا جاناسپايدى.

ءتورتىنشى، اشىق حاتتا مارقۇم بولعان اكادەميكتەر – ءا. قايداردىڭ، ر. سىزدىقتىڭ، ءو. ايتبايۇلىنىڭ ەسىمدەرىن «پايدالانۋ» اۆتورلارعا زاڭدىق تۇرعىدان دا، مورالدىك تۇرعىدان دا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋگە ءتيىس. ويتكەنى مارقۇم بولعان كىسىلەردىڭ ەڭبەكتەرىنە ءارى قاراي اۆتورلىقتى جالعاستىراتىن وتباسى مۇشەلەرى نەمەسە وزدەرى قۇقىق بەرىپ كەتكەن ادامدار عانا يەلىك ەتە الادى.

قورىتىندىلاي كەلە، عالىمدار كەڭەسى مۇشەلەرى اشىق حاتتا كوتەرىلگەن ماسەلە ورفوگرافيالىق جۇمىس توبىنا ۇسىنىلعان ءالىپبي جوباسىن بەكىتۋ پروتسەسىن تەجەۋدى، حالىقتى شاتاستىرۋدى، ياعني ارانداتۋشىلىق ماقساتتى كوزدەيدى دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى.

ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ۇجىمى

Abai.kz