(سەيفوللا شايىنعازىعا جاۋاپ)

العاشىندا قىتايداعى قانداستاردىڭ «كۇلتەگىن» اتتى سايتىن اقتارىپ وتىرىپ، «ءوز ەلىندە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمان اعايىنداردىڭ ويلاعاندارى نە؟» دەگەن ماقالانى كوزىم شالعان. كىم، قاشان جازعانىنا ءمان بەرمەستەن، جاي شولىپ قانا وتە شىققام. ايتەۋىر ارعى بەتتەگى اعايىندار جەردەن الىپ-جەرگە سالىپ، جەتى اتاسىن جەزدەي قاقتاپ جاتقان كورىنگەن. بۇل كۇندە كىم نە ايتپايدى، ەرىككەن بىرەۋدىڭ ساندىراعى شىعار دەگەم دە قويعام. ەندى كەلىپ «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» بەتىن اشىپ قالسام، ماناعى ماقالام تۇر تاباقتاي بولىپ. ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي، سالىستىرىپ كەپ جىبەرسەم، ءدال ءوزى. كادىمگى  «ەگەمەن قازاقستان»، ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ باسقاراتىن، ءوزىمنىڭ جانىمداي جاقسى كورەتىن، كەزىندە قىتايدا تۋىلىپ، بالا كەزىندە مۇندا كەلگەن، تۋمالارىنىڭ تەڭ جارىمى ارعى بەتتە كەلە الماي ۇلارداي شۋلاپ  وتىرعان، جەرلەسىم دەپ بۇيرەگىم بۇرىپ تۇراتىن جانبولات اۋىپبايۇلى جاۋاپتى بولىپ شىعاراتىن ەلىمىزدىڭ ەڭ باس گازەتى. ال، جازعان پاقىرىڭىز سەيفوللا شايىنعازى دەگەن بەيباق بولىپ شىقتى. مەن ءومىرى ەستىمەگەن ەسىم. تەلەفون شالىپ، استاناداعى اعايىنداردان ۇعىسسام، وسى باسىلىمنىڭ بىلدەي ورىنباسارى، جاسى الپىستى القىمداعان اقساقال بولىپ شىققانىن قايتەرسىڭ. ءوزى قوستانايدىڭ تۋماسى دەيدى.

(سەيفوللا شايىنعازىعا جاۋاپ)

العاشىندا قىتايداعى قانداستاردىڭ «كۇلتەگىن» اتتى سايتىن اقتارىپ وتىرىپ، «ءوز ەلىندە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمان اعايىنداردىڭ ويلاعاندارى نە؟» دەگەن ماقالانى كوزىم شالعان. كىم، قاشان جازعانىنا ءمان بەرمەستەن، جاي شولىپ قانا وتە شىققام. ايتەۋىر ارعى بەتتەگى اعايىندار جەردەن الىپ-جەرگە سالىپ، جەتى اتاسىن جەزدەي قاقتاپ جاتقان كورىنگەن. بۇل كۇندە كىم نە ايتپايدى، ەرىككەن بىرەۋدىڭ ساندىراعى شىعار دەگەم دە قويعام. ەندى كەلىپ «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» بەتىن اشىپ قالسام، ماناعى ماقالام تۇر تاباقتاي بولىپ. ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي، سالىستىرىپ كەپ جىبەرسەم، ءدال ءوزى. كادىمگى  «ەگەمەن قازاقستان»، ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ باسقاراتىن، ءوزىمنىڭ جانىمداي جاقسى كورەتىن، كەزىندە قىتايدا تۋىلىپ، بالا كەزىندە مۇندا كەلگەن، تۋمالارىنىڭ تەڭ جارىمى ارعى بەتتە كەلە الماي ۇلارداي شۋلاپ  وتىرعان، جەرلەسىم دەپ بۇيرەگىم بۇرىپ تۇراتىن جانبولات اۋىپبايۇلى جاۋاپتى بولىپ شىعاراتىن ەلىمىزدىڭ ەڭ باس گازەتى. ال، جازعان پاقىرىڭىز سەيفوللا شايىنعازى دەگەن بەيباق بولىپ شىقتى. مەن ءومىرى ەستىمەگەن ەسىم. تەلەفون شالىپ، استاناداعى اعايىنداردان ۇعىسسام، وسى باسىلىمنىڭ بىلدەي ورىنباسارى، جاسى الپىستى القىمداعان اقساقال بولىپ شىققانىن قايتەرسىڭ. ءوزى قوستانايدىڭ تۋماسى دەيدى.
الىستان كەلگەن، ونسىز دا كوشى توقىراپ، كەلە الماي جاتقان سول قازاقتاردا نە اكەسىنىڭ كوز قۇنى كەتتى ەكەن دەپ وقىساق، جۇرەگىڭ اينيتىن باياعى ورالمانداردى سىناپ-مىنەگەن بىلجىراق. ول سورلىلاردى توپەشتەمەگەن ەندى سەيفوللا شايىنعازى قالىپ ەدى. ەلباسىنىڭ ءبىر كەزدە ورالمانداردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ەڭبەگى سىڭگەن جوق دەپ قالۋى مۇڭ ەكەن، تۇس-تۇستان ءبورىنىڭ ك...ءتى قۇساپ، شۋلاپ شىعا كەلدى ءبارى. ونى دا ن. نازارباەۆ ايتايىن دەپ ايتقان جوق، اۋزىنا سالىپ جىبەرگەن وسى سەيفوللا سەكىلدى توعىشار، جاندايشاپتار بولاتىن. سودان نە كەرەك، ارەڭ تۇرعان كورىنەدى، شەگىرتكەنىڭ ايعىرى قۇساپ ت. ماماشەۆ گىدىڭدەدى «ۇرعانىم بار سەندەردى»- دەپ. كۇيەۋ بالا ت. قۇلىباەۆ پەن ءو. شۇكەەۆ «جاڭاوزەندەگى كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرعان ورالماندار»-دەپ باستان ءبىر-ءبىر سالىپ وتە شىقتى. ول از بولعانداي ە. ەرتىسباەۆ دەگەن جەلوكپە جەردەن جەتى قويان تاپقانداي ىسقىرتىپ، سوناۋ لوندونعا جەتكىزدى بۇل كۇستانالاۋدى. ەندى كەلىپ، سوماداي «ەگەمەن قازاقستاندىكى»، ونىڭ قىزمەتكەرى سەيفوللا شايىنعازىنىكى مىناۋ...
«ەلىم» دەپ «ەڭىرەپ..»! -دەيدى اۆتور، وزىنشە تىرناقشاعا الىپ. كەكەگەن ءتۇرى عوي بەيشارانىڭ. باسقا - باسقا، قازاق بىرىنە-ءبىرى بۇلاي شەكەسىنەن قارايتىن، قىجىرتاتىن دەڭگەيگە جەتە قويعان جوق. ەل بولعانىمىزعا ارەڭ جيىرما جىل بولدى. ءوز قولىنان وتكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ: «ءبىزدىڭ ەلىمىز - جاس، جەرىمىز - ۇلان-عايىر، حالقىمىزدىڭ سانى بولسا - كوپ ەمەس. سوندىقتان ەلباسى رەتىندە ەلىمنىڭ بولاشاعىن ويلاپ الاڭ¬دايمىن» (تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىندا سويلەگەن سوزىنەن) - دەگەن ءسوزىن ەستىمەگەن، وقىماعان كورىنەدى مىنا قاسقا.
سول سورلى قازاقتار ءوزى قايدان كەلگەن؟ قايدا كەلىپ جاتىر؟ ونىڭ ءبارىن ءوزى شىمىرىكپەستەن پايىزعا شاعىپ تۇرىپ ايتادى. الىپ قىتايدان، كەشەگى ءوزى شەكپەنىنەن ازەر شىققان جەندەت رەسەيدەن تىشقانشىلاپ بەرى سىرعىپ جاتقانىن بىلەدى. ارينە، ەلىم دەپ، ەڭىرەپ كەلىپ جاتىر. نەمەنە سوندا، قازاقستان قازاقتىڭ مەملەكەتى ەمەس پە ەكەن؟! وسىدان باسقا ونىڭ بارار جەرى، باسار تاۋى جوق. بۇگىن جولى توسىلسا، ەرتەڭ ءبىر مۇسىلمان كەلىپ اشادى، ءجۇرىسىن جەدەلدەتەدى. سونداعى كوپسىنىپ وتىرعانى ەكى ون جىلدا ارەڭ ورالعان ءبىر-اق ميلليون قانداس. كەلمەگەنى تاعى بەس ميلليون. بۇل جەر بەتىندەگى قارايعان جالپى قازاقتىڭ ۇشتەن ءبىرى دەگەن ءسوز. قازاقتى وسىلاي تاعدىردىڭ تار سوقپاعىنا سالىپ، شايىنعازى سەكىلدى شاياندارعا شاقتىرىپ قويعان قۇداي شىعار. ءبىز ەگەمەن ەلدە وتىرىپ الىپ ولاردى نەگە كىنالايمىز؟ سول ورىستىڭ قولىنا قاراپ، تەلمىرگەن، كوزتۇرتكى بولعان كۇندەردى 20 جىل وتپەي جاتىپ، بەيىشكە قولى جەتكەندەي، ۇمىتا قاپتى ەگەمەندىكتەر. كەشە عانا سوتسياليستىك قازاقستاندىقتار ەدىڭدەر عوي. تاپ ءبىر جارالعالى ەشكىمگە باعىنىپ كورمەگەن جانداي شەكەسىنەن، كەكەسىنمەن قارايدى ءوز تۋمالارىنا. رەتكە تۇرعىزىپ، جاقسىلارىن باسقا ۇرىپ ساناپ العىسى كەلەدى. باسقانىڭ ءبارىن قويشى، سەيفوللاقتىڭ كەشەگى تورعاي مەن قوستاناي دالاسىندا قولدان جاسالعان اشارشىلىقتان قىرىلعان ءوز اتا-بابالارىن (وتە-موتە ارعىنداردى) ءبىر ويلاپ قوياتىن ءجونى بار. ولار اشتىقتان قىرىلسا، مىنالار ۇلت رەتىندە باسقا الپاۋىتتارعا جۇتىلىپ، جويىلىپ بارادى بۇگىن. ەكەۋىندە ەش ايىرما جوق. «ەگەمەن قازاقستاندا» ورىنباسارمىن دەپ وتتاۋعا بولمايدى. «ءار قازاق - سەنىڭ جالعىزىڭ» بولۋ كەرەك، سەيفەكە!
تاعى ءبىر تۇسىندا «...ايتپەسە قازاق ءۇشىن، اسىرەسە، الىستا،  جات جۇرتتا ءجۇرىپ تۋعان ەلىن اڭساعان قازاق ءۇشىن ۇلان-بايتاق قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرى وتان ەمەس پە؟ جالپى، وتان دەگەن اسىل ءسوزدى بەلگىلى ءبىر وبلىستاردىڭ شەڭبەرىمەن عانا شەكتەپ،  مىنا جەر جاقسى، مىنا جەر جامان دەپ، اتامەكەندى الالاۋعا بولا ما ءوزى» - دەپ اقىلمانسيدى.
ەي، كوكە، بۇل اقىلدى ولار سىزدەن ون ەسە جاقسى بىلەدى. بىراق، سول قانداستاردى اناۋ سولتۇستىگىڭە اپارىپ، ورنالاستىراتىن دەنى دۇرىس باعدارلاماڭ بار ما ءوزى؟ كىم ولارعا سول جەرگە كەل، مىنا اۋىلعا قونىستان دەپ وتىر. ءتىپتى، كوشى-قون سالاسىمەن اينالىساتىن قۇزىرلى ورىننىڭ ءوزىنىڭ، تاۋەلسىزدىكتەن بەرى بايىرقالاپ، ك...ءتى جەر يىسكەپ كوردى مە ەكەن؟ ەڭ العاش وسى مەكەمە دەپارتامەنت بوپ، اياعىن قاز-قاز باسقانى ەسىمدە. سونان كەيىن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەنتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىن اتاقتى سۇلۋ بيكەش كارجوۆا باسقارعان تۇستا، اتالمىش دەپارتامەنتتىڭ باسىنان باعى تايىپ، باسقارما دەڭگەيىنە دەيىن قۇلدىراعانى تاعى كوز الدىمىزدا تۇر. بۇل باسسىزدىققا شىداماي، ۇلت زيالىلارى ورە تۇرەگەلگەن بولاتىن. سول كەزدەگى «ەگەمەن قازاقستانندى» ايتساڭشى!  باس رەداقتورى ۋاليحان قاليجان ەمەس پە ەدى، «كوش كەرۋەنى كەرى بۇرىلىپ كەتپەسە ەكەن» دەگەن ماقالانى بۇرق ەتكىزگەن. سونىڭ ارقاسىندا قازاق كوشىنىڭ تامىرىنا قايتا قان جۇگىرە باستاعان ەدى. ماناعى باسقارما بىردەن اگەنتتىك دارەجەسىنە كوتەرىلىپ، قايتا قۇرىلىپ، ەلباسىنىڭ وزىنە تىكە قاراعان شاق وسى. قور بولعاندا، ءبىزدىڭ جەتەسىز باسشىلارىمىز سونىڭ ءوزىن دۇرىس باسقارا الماي، باسسىزدىققا، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىققا جول بەردى عوي. ءسويتىپ جۇرگەندە، سورماڭداي قازاق كوشى قايتا قۇلدىرادى. باياعى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەنتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ەتەگىنە كەلىپ جانە كىردى. ونى باسقارعان حابىلسايات تا قارىق قىلعان جوق، موڭعولدان كەلگەن قازاقتار ساۋاتسىز دەپ يت بولعان. ال، بۇگىن ءىىم-ءنىڭ تەمىر قۇرساۋىندا وتىر بۇلقىنا الماي. جالپى، وسى كوشى-قون سورلىنىڭ ماڭدايىنا جاقىن ارادا دەربەس ءبىر مينيسترلىك بولۋ باقىتى جازىلماعانعا ۇقسايدى. اناۋ-مىناۋ ەمەس، الىستا جاتقان بەس ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرى دەگەنىڭىز اتتى قويىپ، اتان تۇيەگە جۇك بولاتىن ماسەلە عوي. كۇن وتكەن سايىن ولاردىڭ تىلىنەن، دىلىنەن، سالت-ساناسىنان ايىرىلىپ، قازاق ۇلتى دەگەن قاسيەتتى ۇعىمنان الىستاپ بارا جاتقانىن ويلاساڭ،  قىسقا تاڭدا قىرىق وياناسىڭ. دەمەك، ەڭ الدىمەن بىردەن مينيسترلىك بولىپ قۇرىلاتىن سالاڭ وسى ەدى. ول، ول ەكەن، قازاقستان دەگەن ەل بولا تۇرىپ، وسى جيىرما جىلدان بەرى سونىڭ تاعدىرىن شەشەتىن ەسى دۇرىس زاڭ دا شىعارا المادىق قوي، قۇداي اتقاندا. كەشە عانا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ قابىلداعان كوشى-قون زاڭىڭ ءولدىم-تالدىم دەگەندە كوشىپ كەلگەن اعايىندارىڭدى ءوزىڭ كەلگەن ەلدىڭ ازاماتتىعىنان شىعىپ كەل دەپ، ازاماتتىققا قابىلداتپاي وتىر. ال، ءبىر ەلدىڭ قابىلدايمىز دەگەن كەلىسىمى بولماسا، ەشبىر ەل ءوز ادامدارىن ازاماتتىقتان شىعارمايدى. بۇل بۇكىل الەمدىك ورتاق قاعيدا.
سەيفولدىڭ جىرعاتىپ تاستادىق دەپ سونداعى ايتقالى وتىرعانى «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى شىعار. ونىڭ اياسىندا بۇرىن سالىنعان ۇيلەردىڭ ساپاسى سىن كوتەمەيتىنىن باق بۇرقىراتىپ كوپ جازدى. ونى بىلاي قويعاندا، كازىرگىلەرىنىڭ باعاسىنىڭ قانشا تۇراتىنىن شايىنعازى قاراق بىلە مە ەكەن ءوزى. بۇل از دەسەڭ، كەلگەن قانداستارعا تەگىن ەمەس، ۇز-ا-ا-ا-ق مەرزىمگە نەسيەگە بەرىلىپ وتىر. سويتە تۇرا، قانداستارعا شاعىن اۋداندار، اۋىلدار ساپ بەردىك دەپ ايعايدايدى، ءبىزدىڭ مەملەكەت بالا الداعانداي.
وسىنداي الماعايىپ قيىنشىلىقتارعا قاراماي، ەلىم دەپ ەڭىرەپ كەلگەن قانداستارعا قايتا راحمەت اتۋ كەرەك قوي! قازاقتان اياعاندى قاسقىر جەسىن دەگەن ءجون عوي!!
«شىنىن ايتساق، قازاق¬ستاندا ءومىر بويى تابان اۋدارماي تۇرىپ كەلگەن جانە ەلدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ۇلەستەرىن قوسقان قازاقتاردىڭ دا مىناداي اۋمالى-توكپەلى نارىق زامانىندا شەكەلەرىنىڭ شىلقىپ تۇرعانى شامالى».
مىنە، ماسقارا!
ەنەڭدى دەگەلى وتىرعانىن، ەمەۋىرىنىنەن بايقاپ تۇرمىز. وسى قازاقتى الەمنىڭ قىرىقتان استام ەلىنە تارىداي شاشقان، تەنتىرەتكەن كىم؟ تۇتاسىپ جاتقان قازاق دالاسىن قاق ءبولىپ، اعايىندى ءبىر-بىرىنەن ايىرعان قانداي جاۋىز كۇش؟ ءوز اتامەكەنىندە بەيبىت وتىرعان ەلدى ۇركىتىپ، شەتەل اسىرعان كىمنىڭ تەكپىسى؟... سونىڭ بارىنە وسى كەلىپ جاتقان قازاق جازىقتى ما سوندا!؟ ماسەلەنى وسى جاعىنان دا قاراۋ كەرەك باس گازەتتىڭ باتىراشى. ءبىر اقيقاتى سول، قازاق قايدا جۇرسە دە، قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن كۇرەستى. ەندى ۇرپاعىن ەگەمەن ەلىنە جەتكىزىپ كەتپەكشى. ەندى كەلىپ، وسىناۋ ارقا تورىنە اقوردا قاناتىن جايا قالىپ ەدى، وتىرىقتى ەلدىڭ «بۇقاشىقتارى» وقىرايىپ، شىعا كەپتى، ولار تاپ ءبىر جات ەلدە ماڭدايى جارقىراپ، باعى تاسىپ جۇرگەندەي.
سوندا مۇنداعى «...قازاقتاردىڭ دا  مىناداي اۋمالى-توكپەلى نارىق زامانىندا شەكەلەرىنىڭ شىلقىپ تۇرعانى شامالى» - دەگەنى نە ساندىراق. قازاقستاندا ولاردىڭ «شەكەلەرىن شىلقىتپاي تۇرعان» كىم ەكەن سوندا؟! ءوزىڭ شىعارىپ وتىرعان «ەگەمەن قازاقستاندى» پاراقتاپ، ەلباسىنىڭ مىنا ءبىر سوزىنە كوز سالشى ءبىر ءسات:
«جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 7-دەن 5,4 پايىزعا دەيىن تومەندەدى. ءبىز حالىق ءال-اۋقاتىنىڭ جاھاندىق رەيتينگىندە الەمدەگى العاشقى 50 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا ەندىك. جان باسىنا شاققانداعى ءىجو كولەمى بيىلعى جىلى 10 مىڭ دوللاردان  استامدى قۇرايدى، ال 2015 جىلعا قاراي 15 مىڭ دوللارعا جەتەدى. ءبىز كەزىندە بۇل تۋرالى ءتىپتى ارمانداي الدىق پا؟ بۇگىندە وسى كورسەتكىش بويىنشا ءبىز، باسقا كورشىلەرىمىزدى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ۋكراينادان 2 ەسەدەن استامعا  اسىپ تۇستىك. ءبىز شىعىس ەۋروپانىڭ بىرقاتار ەلدەرىنىڭ الدىندا تۇرمىز...».
«ۇلى جەڭىستەرگە حالىقپەن بىرگە جەتەمىز»
سەنبى، 26 قاراشا، 2011
ءوزى نانىن جەپ وتىرعان گازەتتىڭ اقپاراتىن ءوزى جوققا شىعاراتىن وپاسىز كىمدى وڭدىرادى دەيسىڭ؟! دۇنيەنى قۇرتاتىن وسىنداي بايلامى جوق سۇمپايلار عوي. قاراشى، باس گازەتتە وتىرىپ، پاتشانى قىجىرتىپ وتىرعانىن! دەمەك، بۇل ءسوزىڭدى ن. نازارباەۆ ەستىمەسىن دە. قۇلاعىنا تيسە، «ەگەمەن»-سەگەمەنىڭمەن قوسىپ، اكەڭە تانىتادى، ساكە.  «جان باسىنا شاققانداعى ءىجو كولەمى بيىلعى جىلى 10 مىڭ دوللاردان  استامدى قۇراي» تۇرا، سەنىڭ ەلىم دەپ كەلگەن ءار قازاققا بەرەتىن كومەك اقشاڭ، نەبارى، ءبىر-اق مىڭ دوللار. ونىڭ ءوزى جەمقورلاردىڭ جەمى بولىپ كەتپەي، قولىنا تۇگەل تيسە دە!
ايتشى، قانە، قايتالاپ، قازىر مۇنداعى قازاقتىڭ شەكەسى شىلقىماي، كۇيى كەتىپ ءجۇر دەپ تاعى ءبىر مارتە؟
«ءبىز بۇل جەردە تيەسىلى كۆوتانى الىپ، سوعان سايكەس بەلگىلى ءبىر جەڭىلدىكتەردى پايدالانىپ، ارتىنشا كەلگەن جاقتارىنا قايتادان قاشىپ كەتكەن قازاقتار تۋرالى ءتىپتى ايتىپ تا وتىرعان جوقپىز».
و شىركىن-وۋ دەسەڭشى!
بەكەر ىستەگەن. ايتۋى كەرەك ەدى باقىرايتىپ. ولار كىم، قانشا وتباسى، قانشا اقشا ۇپتەپتى، قايتىپ توناپتى - ءبىرىن قالدىرماي تولىق ايتقاندا ءجون بولار ەدى. بىراق ءبىزدى قىزىقتىراتىن بۇل جاعى ەمەس، قانداستاردىڭ قارسى جاعىندا، ياعني، اتقارۋشى تاراپىندا كىم تۇر؟ سول جەرى كىسىنىڭ اۋزىن قىشىتادى. ويلاڭىزشى، شەتتەن كەلگەن قاراپايىم ءبىر قازاق. ول مۇنداي سۇمدىقتى كەلە سالىپ، بىردەن قالاي ىستەيدى. ولاردى وسىنداي باسسىزدىققا داندەتكەن، ەركىنە جىبەرگەن، جولىن كەدەرگىسىز ەتىپ اشىپ بەرگەن كىم؟ ەشكىم دە ەمەس، قازاقستاننىڭ قۇزىرلى مەكەمەلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى. قاۋقارسىز، شيكى زاڭدارى. بۇرىنعى زاڭ بويىنشا كۆوتانى ازاماتتىق الماعاندارعا بەرەتىن. ەندى ولاردىڭ كەلگەن ەلىنە كەرى كوشىپ كەتۋىنە، ارينە، بولادى.  ونىمەن قويماي، ول زاڭدا  «...جەكە ءوزi جۇگiنۋi مۇمكiن بولماعان جاعدايدا ءوتiنiش بەرۋشi ۋاكiلەتتi وكiلگە جۇگiنۋگە نوتاريالدى راستالعان سەنiمحاتتى ورالمان مارتەبەسiن بەرۋ جانە (نەمەسە) ورالمانداردىڭ كوشiپ كەلۋ كۆوتاسىنا ەنگiزۋ تۋرالى وتiنiشپەن قوسا بەرەدi» (14- باپ، 1-تارماق) دەگەن تارماق بولاتىن. بۇل زاڭدى شىعارعان ورالماندار ەمەس، قر-نىڭ پارلامەنتى.
سول سەنىمحات ءبارىن بۇلدىرگەن. تولقۇجات، ۆيزا، كەدەن تاڭباسى، تىركەۋ قاعازى دەگەندەرىڭىزدى كوزدى جۇمىپ وتىرىپ كورىنگەن پىسىقتار جالعاننان جاسادى دا، اقشا دەگەندى قيشا سىپىرىپ وتىردى.  بۇل ءبىراز جىلعا سوزىلدى. كوشى - قون سالاسىن باسقارعان قۇزىرلى ورگان ونى «بايقاماي» وتىرا بەردى. ون بەس جىل شۋلاپ ءجۇرىپ، وسى ەكى تارماقتى وتكەن جىلى زورعا وزگەرتكىزدىك. جاڭا زاڭ بويىنشا اعايىندار ازاماتتىق العاننان كەيىن بارىپ، ءتيىستى اقشاسىن ءوز قولدارىمەن الاتىن بولدى. دەمەك، بيلىك تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعانداردىڭ ءوز مەملەكەتىنە وزدەرىنىڭ جانى اشىماسا، ونى اپارىپ سىرتتان كەلگەن قازاقتارعا جابۋعا بولا ما، سەيفوشجان!
ال، اقىرى جەمقورلىق تۋرالى ايتىپ قالدىق قوي، ەندى سونى ارى قاراي دامىتا تۇسەيىك. سەيفوشكانىڭ ويىنشا بۇكىل قارجىنى قالتاعا باسىپ، تايىپ تۇراتىن ورالماندار ەكەن. ەندى باسقا جاققا بارماي-اق، سول «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» «ءوز ەلىندە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمان اعايىنداردىڭ ويلاعاندارى نە؟» دەگەن ماقالا شىققان سانىنان ارتقا قاراي قولىمىزعا تۇسكەن از عانا بەتتەرىن پاراقتاپ كورەيىك، جەمقورلىق تۋرالى نە جازىلدى ەكەن:
«...پاك دەگەن ازامات سوت شەشىمىمەن جەتى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ءسويتىپ، زاڭدى تۇردە سالىق تولەۋدەن باس تارتىپ، جالعان فيرمالار قۇرىپ، مەملەكەتكە 11 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە زالال كەلتىرگەن ول ءوز قىلمىسى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋدە».
«سۇلتانعاليەۆ تۋرالى اتاپ ايتقان ءجون. كاسىپورىن عيماراتىن كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىنا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ-وتكىزۋ بارىسىندا ول 86 ميلليون تەڭگە كولەمىندەگى مەملەكەت قاراجاتىن يەلەنگەنى انىقتالىپ، ونىڭ ءىسى سوتقا بەرىلدى»
«قىلمىستىق توپ قۇرعان اۋەزبەكوۆا، ءسابيتوۆ جانە برونيكوۆا بولسا زاڭسىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ، 50 ميلليوننان استام تەڭگەنى قولما-قول اقشاعا اينالدىرۋ بارىسىندا ۇستالعان. سونىمەن قاتار ولاردان ون ءۇش جالعان فيرمانىڭ ءمورى مەن قۇجاتتارى دا تابىلدى، ودان كەلتىرىلگەن زالال كولەمى - ءبىر ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى».
«ماسەلەن، وتكەن 2010 جىلى الماتى قالاسى بويىنشا 996 قىلمىس انىقتالۋى سونىڭ ايقىن ايعاعى. اتاپ ايتارلىعى، ولاردىڭ جارتىسىنان استامى اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىس تۇرلەرىنە جاتادى. 1146 قىلمىستىق ءىس سوتقا جىبەرىلىپ،  قىلمىستىق ءىس ءوندىرىسى اياقتالعاننان كەيىن، مەملەكەتكە قىلمىستىق ىستەردەن 18 ميلليارد تەڭگەدەن اسا زالال ءوندىرىلدى».
«جەتىسۋ» كەدەندىك بەكەتىنىڭ اعا مامانى جاقانوۆ 100 مىڭ اقش دوللارىن دەكلاراتسيا قۇجاتتارىندا كورسەتپەي قر كەدەندىك شەكاراسىنان كونتراباندالىق جولمەن وتكىزۋگە ىقپال ەتكەنى ءۇشىن 1500 دوللار سىياقىعا الۋ ۇستىندە قۇرىقتالدى».
«ەگەمەن قازاقستان»
«جەمقورلىق - ىندەت، جويۋ - مىندەت»
12 اقپان، 2011
***
«وبلىستىق قارجى باقىلاۋ ورگاندارى 2010 جىلى 9337,9 ميلليون تەڭگە كولەمىندە زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى انىقتاسا، سونىڭ 7110,4 ميلليونى كەرى قايتارىلىپتى».
«ونىڭ الدىڭعىسى تەمىر جول ۇستىنەن سالىنعان كوپىرگە قاتىستى. اتالعان نىسان قۇرىلىسىنا 1 ميلليارد 530 ميلليون 940 مىڭنان استام تەڭگە جۇمسالعان. وندا دا ونىڭ 530 ميلليون تەڭگەسىنە قاتىستى سۇراق تۋىنداعان. ال بىتكەن كوپىردىڭ تارلىعى سونشا اۆتوبۋس پەن جۇك ماشينەسىنىڭ كوپىرگە سىيماي قالىپ، ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقان كورىنىسى ەشكىمدى بەيجاي قالدىرمادى».
«ەگەمەن قازاقستان»
«سىرداعى سىبايلاستىق سىنعا الىندى»
22-قازان، 2011ج
***
«ەگەر 2006 جىلى 102 زاڭ بۇزۋشىلىق كورىنىس بەرسە، وتكەن جىلى 52 دەرەك تىركەلدى. ءسويتىپ، جالپى كەلتىرىلگەن 198,9 ملرد.تەڭگە زياننىڭ 100,9 ملرد.تەڭگەسى وتەلدى. بۇلار قۇرعاق تسيفرلار ەمەس، ولاردىڭ ارتىندا وسى ساندارعا جاۋاپتى جەمقورلاردىڭ دا تۇرعانى بەلگىلى».
«ەگەمەن قازاقستان»
«ءاربىر جەمقور جاۋاپ بەرەدى»
29-ءساۋىر، 2011ج
***
«اتاپ ايتقاندا، قاداعالاۋ تەكسەرۋلەرىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 500 مىڭعا جۋىق ادام مەن 2 مىڭعا جۋىق كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى قورعالعان. پروكۋرورلاردىڭ ارالاسۋىمەن 5 ملرد. تەڭگەگە جۋىق ەڭبەكاقى تولەنىپ، 30 ملرد. تەڭگەدەن استام كەلتىرىلگەن زالال قايتارىلعان.
«ەگەمەن قازاقستان»
«قاداعالاۋ قارىمى ارتا ءتۇستى»
16-شىلدە، 2010ج
***
«م.ەردەنوۆ 2003-2009 جىلدارداعى سالىق ەسەبىن ۇسىنۋ كەزىندە بۋحگالتەريا قىزمەتكەرلەرىنە سالىق دەكلاراتسياسىنا بۇرمالانعان مالىمەتتەر ەنگىزۋ تۋرالى ارنايى نۇسقاۋ بەرگەن. سونىڭ سالدارىنان جەرگىلىكتى قازىناعا 60 ميلليون تەڭگە سالىق كەم تۇسكەن.
تەرگەۋ امالدارى كەزىندە ناقتى شەشىمدەر قابىلدانىپ، پايشىلارعا جەر تەلىمدەرىن قايتارۋ جولىمەن 5,3 ملرد. تەڭگە كولەمىندە شىعىن وتەلدى. بەرەشەك سالىق تولىعىمەن كەرى قايتارىلدى».
«ەگەمەن قازاقستان»
«باسقارۋشىلىق قىزمەتىن اسىرا پايدالانعان»
23-قاڭتار، 2012
***
«ماسەلەن، الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى 70 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندە پارا الۋ ۇستىندە قۇرىقتالدى».
سونداي-اق، مەديتسينالىق جانە فارماتسەۆتيكالىق قىزمەتكە باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ قالالىق كوميتەتى باستىعىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولعان ءابدىروۆ تە قىلمىستىق ارەكەت ۇستىندە ۇستالدى. جەكە ءدارىحانا اشۋعا ليتسەنزيا الۋ ءۇشىن 2000 دوللار كولەمىندە پارا بەرۋ كۇدىگى بويىنشا قۇرىقتالعان ونىڭ ءىسى سوتقا جىبەرىلدى.
سونىمەن قاتار، كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ بىرىندە ءبولىم باستىعى قىزمەتىن اتقارعان زەينەشوۆا ءوزىنىڭ قىزمەتتىك جاعدايىن پايدالانىپ، بانك كليەنتتەرىنىڭ ەسەپشوتىنان رەتىن كەلتىرىپ، اقشا جىمقىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ۇرلىعىنىڭ جالپى سوماسى - 10 ميلليون 793 مىڭعا جەتكەن زەينەشوۆا بەس جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، ءدۇ­نيە-مۇلكى تاركىلەندى».
«ەگەمەن قازاقستان»
«كاسىپكەرلەر قۇقى قورعالىپ،
جەمقورلىق اۋىزدىقتالۋدا»
27-جەلتوقاسن.2012ج
***
«ماسەلەن، 2009-2010 جىلدارى سۋديالاردىڭ ۇستىنەن جەمقورلىق بويىنشا 11 ءىس قوزعالعان، جوعارعى سوتتىڭ 6 سۋدياسى لاۋازىمىنان بوساتىلىپ، ەكەۋىنە قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ال بۇگىنگى مونيتوريگ قورىتىندىسىندا ايتىلعان الەۋمەتتىك زەرتتەۋ رەسمي ستاتيستيكانىڭ سۋديالاردىڭ جەمقورلىعىن ناقتى كورسەتپەيتىندىگىن انىقتاۋى دا ءبىزدى الاڭداتۋى ءتيىس دەگەن. سۇراۋ سالىنعان 1400 ازاماتتىڭ جارتىسىنان كوبى سۋديالاردىڭ جەمقورلىقتارىمەن ءوز باستارىنىڭ كەزىككەندىكتەرىن ايتقان. اسىرەسە، سوتتارداعى جەمقورلىق اۋداندىق، اۋدانارالىق سوت كورپۋستارىندا ءجيى كەزدەسەتىنىن مونيتورينگ انىقتاپ وتىر».
«ەگەمەن قازاقستان»
«زاڭعا اركىم دە باعىنۋى ءتيىس»
16-قىركۇيەك 2011ج

***
«جوعارعى سوتتىڭ التى بىردەي سۋدياسىنىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىس وسىنداي كەمشىلىكتەردىڭ سالدارىن كورسەتسە كەرەك. وتكەن جىلدىڭ وزىندە ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى 11 سۋديا زاڭدى بۇرمالاعانى، پارا العانى جانە وزگە دە قىلمىستارى ءۇشىن جازالاندى. مەنىڭ پايىمىمشا، سۋديالىق كادرلاردى ىرىكتەگەن كەزدە جاريالىلىق قاجەت. حالىق تاعايىندالاتىن سۋديالار تۋ­رالى ءوز پىكىرلەرىن ايتسا، سوندا عانا دۇرىس تاڭداۋ جاسالادى. سوت جۇيەسىنىڭ جۇمىسى ازاماتتىق قوعامعا اشىق بولعانى ءجون».
«ەگەمەن قازاقستان»
«قوعامدىق باقىلاۋ - اشىقتىق كەپىلى»
10-قىركۇيەك 2010ج
***
«قوستاناي وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسى ازاماتتاردىڭ ەڭبەك قۇقىعىن قورعاۋ، سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ، مەملەكەتكە كەلگەن شىعىندى قايتارۋ سياقتى ماڭىزدى ماسەلەلەردى جۇزەگە اسىرۋدا. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ جارتىجىلدىعىندا مەملەكەت قازىناسىنا 600 ميلليون تەڭگەدەن استام قاراجات ءوندىرىلدى، 22 مىڭنان اسا ازاماتتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى قورعالدى. زاڭنان اتتاعان 2 مىڭداي لاۋازىمدى تۇلعا جاۋاپقا تارتىلدى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەسۋ زاڭنامالارىن قاداعالاۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە 816 زاڭ بۇزۋشىلىق انىقتالدى. 194 لاۋازىمدى تۇلعا تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى، مەملەكەت پايداسىنا 29,4 ملن. تەڭگە ءوندىرىلدى. بيۋدجەت قارجىسىن ماقساتتى پايدالانۋ جونىندە تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، زاڭ تالاپتارىنا قاراما-قايشى كەلگەن 29 مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كونكۋرسى ناتيجەسىنىڭ كۇشى جويىلدى، 6 400 ازاماتتىڭ ەڭبەك قۇقىعى قورعالدى. اسىرەسە، جۇمىسشى توپتىڭ جالاقىسىن ۋاقتىلى الماۋ ماسەلەسى پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ باستى نازارىندا وتىرادى. مىسالى، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنان بەرى وبلىستىڭ پروكۋراتۋرا ورگاندارى ەڭبەك زاڭنامالارىنىڭ ساقتالۋىنا بايلانىستى 70-كە جۋىق تەكسەرىس جۇرگىزىلدى. مۇقيات جۇمىستىڭ ارقاسىندا 3000 مىڭداي زاڭ بۇزۋشىلىق انىقتالدى، پروكۋرورلاردىڭ قاداعالاۋ اكتىلەرى ارقىلى 270 ميلليون تەڭگە جالاقى ءوز يەسىن تاپتى. قوستاناي وبلىسى سارىكول اۋداندىق پروكۋراتۋراسىنىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن 2010 جىلدىڭ تامىزىنان باستاپ ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قاڭتار ايىنا دەيىن ءتيىستى جالاقىلارىن الا الماي جۇرگەن «ۋريتسكوە متس» پەن «تسەنتر» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرىنىڭ 255 قىزمەتكەرىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى قورعالىپ، ولارعا 13 ميلليون تەڭگە ەڭبەك جالاقىسى قايتارىلدى».
«ەگەمەن قازاقستان»
«كونستيتۋتسيا قۇندىلىقتارى -
ەڭ اسىل قازىنا»
26-تامىز، 2011ج
***
«...سوندىقتان دا وبلىستى جايلاعان جەمقورلىقپەن تەز ارادا كۇرەسۋ ماقساتىندا «نۇر وتان» حدپ كۇشىمەن ءتۇرلى شارالار قولعا الىندى.
...پارتيانىڭ 13 مۇشەسى جەمقورلىق كورىنىستەرىمەن ۇستالعانى ءۇشىن قىل­مىستىق جاۋاپتىلىققا تارتىلدى، ويتكەنى كەز كەلگەن جەمقورلىق كورىنىستەرى پارتيانىڭ بەدەلىنە ۇلكەن نۇقسان كەلتىرۋ بولىپ تابىلاتىندىعى بەلگىلى.
...ماسەلەن، وتكەن جىلى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قاتىستى 105 قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. سول سياقتى 101 لاۋازىمدى تۇلعا قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلدى.
ماسەلەن، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءتورت ايىندا عانا جەمقورلىققا بايلانىستى تاعى 52 قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. قارجى پوليتسياسى 234 قىلمىستى انىقتادى. سوتقا ازىرگە 241 قىلمىستىق ءىس جولداندى.
...2010 جىلى جالپى سوماسى 9 ملرد. تەڭگەدەن استام بيۋدجەتتىك زاڭ بۇزۋشىلىقتار تۋىندادى. تەكسەرۋ ناتيجەسىندە 401 جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار انىقتالدى. ونىڭ 57-ءسى ءوز قىزمەتىن جەر جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى زاڭنامانى بۇزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىپ كەلگەن. سوندىقتان ولاردىڭ قورشاعان ورتاعا تيگىزگەن زيانى 108 ملن. تەڭگەنى قۇراعان. الايدا، ءبىر تاڭقالارلىعى الگى لاۋازىمدى تۇلعالارعا جاۋاپكەرشىلىك شارالارى ىرىكتەلىپ قول­دانىلىپتى.
«ەگەمەن قازاقستان»
«سىبايلاستار سىرقاتىن سىلۋ كەرەك»
21-ماۋسىم، 2011ج
***
«بۇرىن ءبىر لابوراتوريانى اككرەديتتەۋ باعاسى 300-600 مىڭ تەڭگە بولسا، بۇگىنگى كۇنى 4-5 ەسەگە، ياعني 2,5 ميلليون تەڭگەگە دەيىن ءوسىرىپ جىبەرىلگەن. مونوپولياعا يەلىك ەتكەندىكتەن وسىلاي جاسالىپ وتىر. ءبىز مۇندايعا نەگە كوزجۇمبايلىق تانىتۋىمىز كەرەك؟! نەگە جول بەرەمىز. وسىلاردىڭ ءبارىن باقىلاۋ جوق، قاداعالاۋ جوق. ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا بولماعاندىقتان، بىلگەندەرىن ىستەپ جاتىر.
سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق اككرەديتتەۋ ورتالىعى ينسپەكتسيالىق باقىلاۋ جاسايدى. ونىڭ قىزمەتى وسىدان 2-3 جىل بۇرىن 150-200 مىڭ تەڭگە بولسا، قازىرگى كۇنى 1,5-2 ملن. تەڭگە، ياعني 10 ەسە وسكەن. نە دەگەن توناۋشىلىق، قاناۋشىلىق، ۇياتسىزدىق. مۇنداي ينسپەكتسيالىق باقىلاۋ جىل سايىن جاسالاتىنىن ەسكەرسەك، شاعىن بيزنەستىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ جاتقانىمىز انىق. مۇنداي جاعدايدا بيزنەستى دامىتۋ جونىندەگى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى قالاي ورىندالماق؟! ءۇش كۇندە 1,5-2 ملن. تەڭگە «ولجا» تابۋ دەگەن ناعىز قىلمىس جاساعانمەن بىردەي. كاسىپكەرلەردەن 10 مىڭ اقش دوللارى الىنىپ وتىر. ءبىر پاراق قاعازبەن جانە قالاممەن ءۇش كۇندە سونشاما قاراجات تابۋ قانداي كالكۋلياتسيامەن ەسەپتەلىپ، قانداي ولشەمدەرگە نەگىزدەلگەن؟».
«ەگەمەن قازاقستان»
««شورتانداردى» قولدان جاسامايىق»
11-ماۋسىم، 2011ج
***
«جيىندا وبلىستىق ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى ا.بەكبوسىنوۆا وتكەن جىلى  جۇمىستى جوعارى تالاپ تۇرعىسىندا جالعاستىرۋ بارىسىندا سىبايلاس جەمقورلققا بوي الدىرعان 51 قىلمىس تىركەلگەنىن نازارعا ۇسىندى. سونداي-اق 35 قىلمىستىق ىسكە قاتىستى تەرگەۋ امالدارى اياقتالعان. ءوندىرىسى بىتكەن قىلمىستىق ىستەردەگى شىعىن كولەمى 2,7 ملن.تەڭگەنى قۇراسا، ونىڭ 1,3 ملن.تەڭگەسى مەملەكەت قورجىنىنا قايتارىلىپتى».
«ەگەمەن قازاقستان»
««بولاشاققا جەمقورلىقسىز»
شاراسى جاي ءسوز ەمەس،
ناقتىلىقپەن جالعاستى»
20-ماۋسىم، 2011ج
***
«...مىسالى، الماتى قالاسىنداعى پەريناتالدىق ورتالىقتىڭ قۇرىلىس مەرزىمىن مەردىگەر سوزبالاڭعا سالۋىنا بايلانىستى، ونىڭ جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتاماسى 2008 جىلدان بەرى ءۇش رەت قايتا ەسەپتەلگەن. سوڭعى قايتا ەسەپتەۋدەن كەيىن نىساننىڭ قۇنى قوسىمشا 1,6 ملرد. تەڭگەگە ءوسىپ شىعا كەلدى. مىنە، قالتاعا قوسىمشا تۇسەتىن ەلدىڭ ەسىل قارجىسى دەگەن وسى.
وسىنىڭ سالدارىنان، ءۇش جىلدىڭ ىشىندە كەلىسىم-شارت سوماسى 188 ملن. تەڭگەدەن 427 ملن. تەڭگەگە دەيىن وسكەن. تۇك بىتىرمەي-اق، اقشا جاساۋدىڭ جولى وسى.
...ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا ەلوردا سوتتارىندا 19 ادامعا قاتىستى سىبايلاس جەمقورلىق ساناتىنا جاتاتىن 12 قىلمىستىق ءىس قارالعان.
...«سارقىرا­ما-2006» جشس-ءنىڭ اتىنا تىركەلگەن اقمولا وبلىسى، تسەلينوگراد اۋدانى، قاراجار ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان جەر تەلىمدەرىنە تىيىم سالىپ، ونى باعالاۋعا تاپسىرىس بەرگەندىگىن ايتىپ جەر تەلىمدەرىن ساتقىزباۋ ماقساتىندا جانە «سارقىراما-2006» جشس-ءنىڭ اتقارۋ ءوندىرىسىن ورىنداۋسىز قالدىرۋ ءۇشىن ونىڭ ديرەكتورىنان 4 000 000 تەڭگە بەرۋىن تالاپ ەتكەن. سودان ونى پارا الۋ كەزىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ۇستاعان».
«ەگەمەن قازاقستان»
«جەمقورلاردىڭ جۇلىنى ۇزىلە مە؟»
11-مامىر،  2011ج
ال، كەرەك بولسا! بۇل بەتى اشىلعان، قۇرىقتالعان، جاۋاپقا تارتىلعاندارى عانا. ءالى قارماققا ىلىنبەگەندەرى قانشاما؟ انا جاڭاوزەنگە قاتىستى اشىلعان ەكونوميكالىق قىلمىستاردى، شەتەلگە ۇشاققا تيەپ الىپ كەتكەن بايلىقتار تۋرالى سەيفيدين قۇساپ ءبىز دە ءتىپتى ايتىپ وتىرعان جوقپىز. سونىڭ وزىندە ادام شوشىرلىق اقپاراتقا كەز بولدىق. سويتە تۇرا شەتتەن كەلگەن قازاقتاردى بيلىككە جەككورىنىشتى ەتكىسى كەلەدى. ءوز باسىنداعى بوقتى كورمەي، كىسى باسىنداعى شوقتى كورۋ دەگەن وسى ەكەن عوي. مىنە، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان اعالارىمىزدىڭ، ۇلت زيالىلارىنىڭ سيقى. ەلدىڭ باسىن قوسىپ، اينالدىرعان ونشاقتى ميلليون قازاقتىڭ قاراسىن ءبىر شاڭىراق استىنا جيناۋدىڭ ورنىنا، تىرناق استىنان كىر ىزدەيدى. ارىپ-اشىپ كەلگەن اعايىنىن كارى توبەتىنە تالاتادى. ەگەمەندىكتەر قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسiنىڭ 64-بابىنىڭ مىنا 1-تارماعىن ءبىر وقىپ كورسىنشى، وزدەرىنىڭ قانداي جىككە ءبولىپ، ارازدىق تۋدىرىپ وتىرعانىن، الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن جاقسى بىلەتىن بولادى:
«الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك، دiني ارازدىقتى نەمەسە الاۋىزدىقتى قوزدىرۋعا، ازاماتتاردىڭ ۇلتتىق ار-نامىسى مەن قادiر-قاسيەتiن نە دiني سەزiمدەرiن قورلاۋعا باعىتتالعان قاساقانا iس-ارەكەتتەر، سول سياقتى ازاماتتاردىڭ دiنگە كوزقاراسىنا، تەكتiك-توپتىق، ۇلتتىق، رۋلىق نەمەسە ناسiلدiك قاتىستىلىعى بەلگiلەرi بويىنشا ولاردىڭ ايرىقشالىعىن، ارتىقشىلىعىن نەمەسە كەمدiگiن ناسيحاتتاۋ، ەگەر وسى ارەكەتتەر كوپشiلiك الدىندا نەمەسە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن پايدالانا وتىرىپ جاسالسا - بiر مىڭ ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiشكە دەيiنگi مولشەردە ايىپپۇل سالۋعا نە ەكi جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە تۇزەۋ جۇمىستارىنا نە بەس جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى».
سونىمەن، سەنگەن بايتال - «ەگەمەن قازاقستانعا» دا ايعىر شاپتى. جاعدايى بەلگىلى بولدى. مۇنى بىلاي، سايراتىپ قويۋعا مۇلدە بولمايدى. قازاقستاندا قالىپتاسقان داعدى بويىنشا، سەيفوشكا جارىقتىق جۇمىستان كەتىپ، باس گازەت قانداستارىنان كەشىرىم سۇراۋى كەرەك! شەتتەگى قازاقتا ەسكى سالت-ءداستۇر جاقسى ساقتالعان.  «ات-شاپان ايىبى» دەگەن بولادى. ونى اقسەلەۋدىڭ ءىنىسى بولعان، قاسىندا كوپ جۇرگەن، ءتالىمىن العان ساۋكەڭ وتە جاقسى بىلەدى. سول عۇرىپ بويىنشا، سەيفوللا پاقىردىڭ ورنىنا الىستان كەلگەن اعايىن ءجۋرناليستىڭ بىرەۋىن ورىنباسارلىققا العانى ءجون! جوعارىداعى «قىلمىستىق كودەكسكە» ءىلىنىپ كەتپەي، وسىلاي جەڭىل قۇتىلعانى، ەگەمەندىكتەرگە وتە ءتيىمدى. ايتپەسە، بەس ميلليون قازاق قاھارىنا ءمىندى. وسى جولداردى جازىپ وتىرعان مەنىڭ ءوزىم قاڭتاردا جاراعان بۋراداي ساقىلداپ، كوزىم قارايىپ زورعا شىداپ وتىرمىن. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستانداعى شەگىنەن اسقان جەمقورلىق پەن كەرەناۋلىق مومىن ەلدى تۇرشىكتىرىپ ءبىتتى. مىنا سوڭعى كەزدەگى ورىنسىز جاعىلعان جالا مەن ادىلەتسىزدىك سىركەسى سۋ كوتەرمەيتىن حالگە ءتۇسىردى. ەلىمىزگە تىنىشتىق كەرەك! ناعىز ەر، ءجون بىلەتىن ازامات بولسا، ءدال وسىلاي ىستەسىن ساۋىتبەك مىرزا! بولماسا، ءتۇبى جاقسىلىققا اپارمايدى مۇنىڭ. ءبىز دە تىم اشىنىپ كەتتىك...
05.02.2012
الماتى