25 قاراشادا الەم فۋتبولىنىڭ اڭىزى ديەگو ارماندو مارادونا كوز جۇمدى. اتاقتى ارگەنتينالىقتىڭ قازاسى سپورت الەمىن ۇلكەن وكىنىشتە قالدىردى. ەكى كۇننەن بەرى مارادونانىڭ قازاسىنا قايعىرىپ، ول جايلى ەستەلىك جازىپ جاتقان تانىمال تۇلعالار كوپ. برازيليالىق اتاقتى فۋتبولشى پەلەدەن تارتىپ، بۇگىنگى فۋتبولدىڭ سەركەلەرى رونالدۋ مەن مەسسي دە كوڭىل ايتتى.

ال قازاقستاندا مارادونا جايلى شىنايى ەستەلىك جازا الاتىن ءبىر ادام بولسا، ول نەسىپ جۇنىسباەۆ دەپ بىلەمىز. ويتكەنى قازاق سپورت جۋرناليستەرىنىڭ اراسىندا مارادونانى قاسىنان كورىپ، سيقىرلى ونەرىنە كۋا بولعان نەسىپ اعامىز عانا. ول كىسى مارادونانىڭ ونەرى جايلى كەرەمەت ماقالالار جازعان. سوزبەن سالىنعان سۋرەتتەي سول جازبالار تالاي جاستىڭ فۋتبولعا دەگەن ماحابباتىن وياتقان ەدى...

مارادونانى قازاققا شىنايى تانىتقان نەسىپ اعامىز 10 جەلتوقساندا 70 جاسقا تولادى. قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ كوشباسشىسى بولعان نەسىپ جۇنىسباەۆتى مەرەيتويىمەن قۇتتىقتايمىز. ءارى ول كىسىنىڭ اتاقتى «مەكسيكاداعى فۋتبول تويى» كىتابىنان الىنعان مارادونا جايلى جازباسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.

و، توبا، ول ماعان ءتىپتى تاياۋ كەلدى. جينالعاندارعا جانارىن جارق ەتكىزىپ ءبىر قارادى دا، ءۇن-ءتۇنسىز ورىندىققا وتىرا كەتتى. جونىلعان اعاشتىڭ بۇرعىشا بۇرالعان قابىعىنداي بوپ ۇيىسقان بۇيرا شاشىنىڭ يىعىنا دەيىن تۇسكەن سالالارىنان تەر تامشىلايدى. ەنتىگى ءالى باسىلماپتى. ماڭدايى مەن بەت-جۇزىندە دە الگىدەي جۇزدەگەن تامشىلار جىلت-جىلت ەتىپ، جارقىراعان شامدارعا شاعىلىسقاندا، زەرتاستاي سان قۇبىلادى. موينىنا التىننان باۋ تاعىپ الىپتى. بۇرشاق-بۇرشاق تەر سونى قۋالاپ، دومالاپ ءتۇسىپ جاتىر. مەن وسىنىڭ ءبارىن كورىپ تۇرمىن...

ول دەگەنىم – مارادونا. مەكسيكانىڭ پۋەبلا قالاسىنداعى ستاديونىنىڭ اۋماقتى ءباسپاسوز ورتالىعى دەمدە تارىلعانداي بولدى. جينالعان جۋرناليستەردە ەسەپ جوق. كينووپەراتورلار مەن فوتوتىلشىلەر جارق-جارق ەتكىزىپ سۋرەتكە، بەينەتاسپاعا باسىپ، ونىڭ جان-جاعىنان قاۋمالاپ العان. ءحىىى الەمدىك دوپ دوداسىنىڭ كەزەكتى ويىنىنان سوڭعى ءباسپاسوز ماجىلىسىنە ارگەنتينا قۇراما كومانداسىنىڭ باپكەرى كارلوس بيلاردو ايگىلى مارادونانى ەرتە كەلگەن ەدى.

كونفەرەنتسياعا ۇزدىك ويىنشىنى ەرتە كەلۋ ءداستۇرى بۇرىننان بار. كيەۆتىك جۋرناليست يۋرا گايدار ەكەۋىمىز مۇندا بۇرىنىراق كەلىپ، الدىڭعى قاتارعا وتىرىپ العانبىز. الدىڭعى قاتار مەن فۋتبولشىلار وتىرعان ۇستەلدىڭ اراسى ەسىك پەن توردەي جەر، مارادونانى تىم جاقىننان كورىپ وتىرعان سەبەبىم سول. سوناۋ قيىردان مۇحيت كەشىپ ىزدەپ كەلگەنىمىز فۋتبول مەن فۋتبولدىڭ ءدال مارادوناداي جارىق جۇلدىزى عوي. سوندىقتان ونىڭ جۇزىنە قۇمارتا قارايمىن. ەستەرىڭىزدە مە، مارادونا جاسىل الاڭدا سوم بىلەگىن، ادەيى ەل كورسىن دەگەندەي، دەنەسىنەن ءسال بولەكشەلەۋ ۇستاپ جۇرەدى. سول بىلەكتى يۋريك ۆاردانياننىڭ بىلەگىمەن ويشا سالىستىرۋشى ەدىم. بۇگىن بايقادىم، الىپ بارا جاتقان بىلەك جوق. قولى قىسقا، بىراق ەتتى، كەڭ جاۋىرىندى، ۇزاققا شاباتىن جۇيرىكتەي ءتوسى شالقاقتاۋ ەكەن. ەلگە بىلدىرمەي ەپپەن اياعىنا قارايمىن. ول دا قىسقا، بىراق تەگەۋرىندى ەكەنى بىلىنەدى. سان ەتىنىڭ ءدىرىلى ءالى باسىلماپتى. قوس سانداعى بۇرق-سارق قايناعان عالامات كۇشتى سەزدىرگەندەي، ءالسىن-ءالسىن بۇلكىلدەپ قويادى. بۇل ەتتەر تىزەگە جەتە بەرگەندە قاق ايىرىلىپ، تۋرا ۇرشىق سۇيەكتىڭ ىشكى جاعىنا جۇدىرىقتاي ءتۇيىلىپتى. ەكى اياعىنداعى سونداي بۇلشىق ەتتەر كىسىنى وزىنە ەرىكسىز قاراتادى. بۇل دوپقا سىلتەگەندە اياقتىڭ باسىنا كۇش بەرەتىن بۇلشىق ەتتەر عوي. تىزەسى... ورتاسىنان وپىرعان قوساۋىزداي تىزەنىڭ ۇرشىق سۇيەگى بولار-بولماس قانا ءبىلىنىپ تۇر. كەرىسىنشە، تىزەدەن تومەنگى قول جىلىكتەردى تارتىپ بوساتىپ تۇراتىن قوس ءجىپتىڭ ەكەۋى دە باس بارماقتاي جۋان ەكەن. بۇل – دوپتى قانشا تەپسە دە، ەبىل-سەبىل بوپ قانشا جۇگىرسە دە شارشامايدى دەگەن ءسوز. بۇكىل ويىن بويى تىزەدەن تومەن بۋناپ تۇراتىن توقىما فۋتبول شۇلىعىن مارادونا تومەن ءتۇسىرىپ جىبەرىپتى. بۇل جىلىكتىڭ تەرىسى دەم السىن دەگەنى بولار. سيراقتاعى بۇلشىق ەتتەرى ءداپ ءبىر كۇش بەرەتىن اككۋمۋلياتور سەكىلدى مە، قالاي؟..

توبىقتان جارتى قارىس جوعارى الا باستالاتىن بۇل بۇلشىق ەتتەر سيراقتىڭ قوس جوتاسى سەكىلدى، توڭكەرىلىپ جاتىر.

...ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسى وتەتىن بولمە تار. ال جينالعان جۋرناليستەردە ەسەپ جوق. بالەن قالادا بىردەڭە ساتىپ جاتىر دەپ ەلىكتىرسە دە بارمايتىندار تۇگەل وسىندا ءجۇر. كينوشىلار، فوتوتىلشىلەر زۋ-زۋ ەتكىزىپ كينوعا، جارق-جۇرق ەتكىزىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاتىر. مارادونا ءالى تەرلەپ وتىر. الايدا سۇرتىنەيىن دەگەن ول جوق. «ءار كەزدەسۋدەگى جەڭىس بىزگە وسىلاي كەلەدى. جۋرناليستەر سونى كورسىن» دەگەندەي تىم تاكاپپار وتىر ول.

العاشقى سۇراق توسىننان قويىلدى:

– ءسىزدى پلاتينيمەن سالىستىرادى. سوعان قالاي قارايسىز؟

مارادونا ءسال جىميدى. از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ:

– سالىستىراتىن سەبەبى – ەكەۋمىز دە يتاليادا وينايمىز عوي. ءسىز بۇل ماسەلە جايلى ءپلاتينيدىڭ ءوزى نە ايتقانىن بىلەسىز بە؟ – دەدى.

...وسىدان ءتورت جىل بۇرىن يسپانيا چەمپيوناتىنا جارق ەتۋگە ءتيىس جۇلدىز بوپ بارعان مارادونا تەنتەك بالاداي الاڭنان قۋىلىپ، ەلىنە ابىرويسىز قايتتى. بىراق اراعا جىل سالماي ونىڭ اتى قايتا اسپاندادى. الەمدىك فۋتبول كوماندالارى مارادونانى ارمان قىلدى. اقىرى يسپانيانىڭ «بارسەلونا» كلۋبى سەگىز ميلليون دوللارعا ساتىپ الدى. بىراق مارادونا وندا كوپ تۇراقتاي المادى. وزدەرىنىڭ جيىپ-تەرگەنىن ءبىر-اق كۇندە ءسىمىرىپ سالعان كەرەمەت قىمبات ويىنشى «بارسەلوناداعى» قالعان 21 فۋتبولشىعا ۇناعان جوق. الاڭدا دوپ تاستاماي بوسقا سالپاقتاتتى، سويلەسپەيتىندى شىعاردى، جاندارىنا ەرتپەي، كوڭىلىنە قاياۋ سالدى. قىسقاسى، سەگىز ميلليون دوللاردى ولار اينالاسى سەگىز-اق ايدا سىعىپ الدى. ويىنشىلار ءبىرىن-ءبىرى ىشتەن شالعان سوڭ كوماندا قارسىلاسىن قايدان جەڭسىن؟.. شاقشاداي باسى شاراداي بولعان ولار تەزىرەك، قۇنى تۇسپەي تۇرعاندا مارادونادان قۇتىلۋدى ويلادى. وسى كەزدە يتاليانىڭ «ناپولي» كومانداسى «ءسوز سالدى». ءسال بالدەنگەن بولدى دا، سوڭىندا: «جارايدى»، – دەدى. قۋانىشتارىن جاسىرىپ قالدى. كەم العان ەكى ميلليوندى ساداقا دەدى، التى ميلليوندى تاعى دا كاسساعا توعىتتى. ءسويتىپ، مارادونا ءدام-تۇز ايداپ، يتالياعا كەتتى.

مىنە، وسى كەزدە ونىڭ اتىنا عايبات ءسوز كەلدى. بۇل كەزدە ءپلاتينيدىڭ جۇلدىزى جارىق جانىپ تۇرعان ەدى. ەۆروپا چەمپيونى بولدى. يتاليانىڭ «يۋۆەنتۋس» كومانداسىنىڭ قۇرامىندا ەۆروپالىق كۋبوكتاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن الدى. بىراق پلاتيني جەل سوزگە ەرمەي، كورگەندىلىك تانىتتى. «ساعان جەتەر ەشكىم جوق»، – دەگەندەرگە: «مەندە مارادوناعا تابيعات بەرگەن كوز اربار تەحنيكالىق شەبەرلىك جوق، مەنىڭ اتىمنىڭ اۋىزدان تۇسپەۋىنىڭ سەبەبى – مەن وينايتىن كوماندا كەرەمەت كۇشتى. سوندىقتان دا مارادونادان گورى مەنىڭ جارق ەتىپ كوزگە ءتۇسۋىم وڭايىراق. «بارسەلونا» ونى الۋىن السا دا تۇرتپەكتەپ، مازا بەرمەدى. ال «ناپولي» (مارادونا سوندا وينايتىن) سىرتتان كەلگەن ويىنشىنى ۇزاق ۋاقىت قۇشاعىنا تارتا قويمادى. ونىڭ كولەڭكەدە قالىپ تۇرعانى وسىدان. بىراق مارادونا، ول – مارادونا عوي»، – دەگەن ەدى. مەنىڭ ويىمشا، دوپ الاڭى سايىپقىرانىنىڭ مارادوناعا بەرگەن باعاسى ورىندى!

راسىندا «ناپوليگە» ەتى ۇيرەنگەن سوڭ-اق مارادونانىڭ باسىنا باق قايتا قوندى. باتىس ءباسپاسوزى مارادونا جايلى شۋلاپ قويا بەردى.

«ناپولي» كومانداسىنداعىلار مارادوناعا التى ميلليوندى جالماعان دەپ ەمەس، قوسىمشا التى ميلليون اكەلەتىن التىن بۇلاق دەگەن ۇمىتپەن قارادى.

مەكسيكا چەمپيوناتىنىڭ ءدۇبىرى قۇلاققا تالىپ جەتەتىن كۇندەرى يتالياعا ارگەنتينا قۇراما كومانداسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى كارلوس بيلاردو ۇشىپ كەلدى. مارادونا ەكەۋى ەسىكتى تارس جاۋىپ الىپ، ۇزاق سويلەستى. ەرەتەڭىنە بيلاردو كوڭىلدى اتتاندى. ءتىپتى كەتەرىندە بۇكىل «ناپولي» كومانداسىنا تەگىن تۇستىك اس بەردى. بۇل تۇستىكتە وتىرعان «ناپولي» كومانداسى باسشىلارىنىڭ ويى سان ساققا جۇگىرىپ ەدى. وتانداستاردىڭ ولاردى وراعىتىپ كەتكەنى بەلگىلى بولدى. كوپ ۇزاماي اڭگىمەنىڭ شەتى دە شىقتى. بيلاردو مارادونادان ارگەنتينا قۇراما كومانداسىندا وينايتىنى جايلى ريزاشىلىعىن الۋعا كەلگەنىن ءمالىم ەتتى. بىردە: «ارگەنتينا قۇراما كومانداسى دايارلىق ويىنىن وتكىزەدى، مارادونا تەز جەتسىن»، – دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز عانا جازىلعان العاشقى حابار كەلدى.

مارادونا ىركىلگەن جوق، قوجالارىنا ەسكەرتتى دە ەلىنە تارتتى. اراعا اپتا سالماي يتالياعا قايتا ورالدى.

بيلاردو ونى تاعى شاقىرتتى. كلۋب باسشىلارى سالقىن قاباق تانىتتى. قانشا ايتقانمەن نان جەپ وتىرعان جەرى عوي، مارادونا دا ساسىپ قالدى. ەلىنە تەلەفون شالىپ ەدى، ەرتەڭىنە بيلاردونىڭ ءوزى ۇشىپ كەلدى. اۋەلى كوماندا يەلەرىمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ كوردى. ولار بەتتەتپەگەن سوڭ مارادونا ەكەۋى تاعى وڭاشا قالدى. «مەن ءوز ەلىمنىڭ قۇراماسى ءۇشىن ويناماسام سول ەلدىڭ ۇلى ەكەندىگىم قايسى؟ شىرىگەن ءبىر جۇمىرتقامىن دا»، – دەپ جىلارمان بولدى مارادونا. «باسە، ساعان سەنگەن ەدىم، ديەگو. ساسپا، شاقىرساق باتىل كەلە بەر. ارى-بەرى جول قاراجاتىن دا، الدا-جالدا ات قۇيرىعىن ءۇزىسىپ جاتساڭ، التى ميلليوندى دا قۇرامانىڭ قالتاسىنان تولەپ جىبەرەمىن. سەن بىزگە كەرەكسىڭ!» – دەدى بيلاردو. ءوزى ەرتەڭىنە ۇشىپ كەتتى.

كوپ ۇزاماي-اق: «تەز جەت، ويىن بار!» – دەگەن تەلەگرامما الدى دا، مارادونا ارگەنتينا قايداسىڭ دەپ قايتا تارتتى. قايتىپ كەلگەندە تەرىس قاباققا جولىقتى. اراعا اي سالماي بيلاردو تاعى شاقىردى. بىردەن سامولەتكە بيلەت الدى. كوماندا باسشىلارىمەن كەلىسكەن دە جوق. ءبارىبىر بارا عوي دەمەسىن ءبىلدى. بۇل جولى تۋرا ۇشقالى تۇرعاندا، اەروپورتتا پوليتسەيلەر ەتەگىنە جارماستى. ولارعا بۇل ەشتەڭە دەي المادى. مۇنى ەستىگەن بيلاردو تاعى ۇشىپ كەلدى. قولتىعىندا قاپشىعى، قاپشىعىندا التى ميلليون دوللار بار. قاپشىقتى «ءناپوليدىڭ» قوجالارىنىڭ الدىنا تاستادى دا، مارادونانى جەتەكتەي جونەلدى. يتالياندىقتاردىڭ جۇزىندە قان-ءسول قالعان جوق. مارادونانىڭ ارقاسىندا ايىنا التى ميلليون دوللار تاۋىپ وتىرعاندا ونى ولمەي بەرسىن بە؟! بيلاردونى قۋىپ جەتتى، اياعىنا جىعىلدى، اقىرى رايىنان قايىردى.

بيلاردو ەلىنە ۇشىپ كەتتى. «ءناپوليدىڭ» قوجالارى ونىڭ بەيبىتشىلىكپەن كەتۋ قۇرمەتىنە سالتاناتتى تۇردە ەرتەڭگىلىك اس بەردى.

...الەم چەمپيوناتى تاياعان سايىن مارادونا ارگەنتيناعا ءتىپتى بارعىشتاپ كەتتى. بۇل ادەتى «ءناپوليدىڭ» باسشىلارىن تىپتەن تيتىقتاتتى. اپتاسىنا اتلانت مۇحيتىن ەكى رەت كەسىپ ءوتىپ جۇرەتىن كۇندەرى دە بولدى. كلۋب ونى ەسەبىن تاۋىپ اقشالاي ايىپقا جىقتى.

...كەشە عانا سۋعا ۇن سالىپ، بىلامىق ىشكەن مارادونانىڭ اقشاسى بۇگىن قالاي شاشسا دا جەتكىلىكتى. بايلىعى بارىنە جەتىپ جاتىر. سوندىقتان مارادونا ەشتەڭەدەن تارتىنعان جوق. «مەن ءۇشىن ءوز ەلىمنىڭ قۇراماسىنىڭ ساپىندا ويناۋ بارىنەن دە قىمبات، – دەدى ول سۇراعاندارعا، – سوندىقتان مەنى اقشامەن قورقىتامىن دەۋ اقىماقتىق. مەنەن فۋتبولدى تارتىپ الۋ ارقىلى عانا باقىتسىز ەتۋگە بولادى. بىراق بۇگىندە بۇل ارەكەت قۇدايدان باسقانىڭ قولىنان كەلمەيدى!»

...زالداعىلار شۋ ەتە قالدى. مارادونا ءالى سويلەپ تۇر ەكەن.

– ارگەنتينا چەمپيون بولا الا ما دەيسىز بە؟ ارينە. ەگەر ءبىز چەمپيون اتانباساق مۇندا نەگە ءجۇرمىز؟ قاتە ايتسام، قاتارىمدا اعا جاتتىقتىرۋشى بيلاردو وتىر عوي، سول تۇزەتەر. سەبەبى، ازىرگە مەكسيكادا بىزدەن جاقسى وينايتىن كوماندانى كورىپ وتىرعان جوقپىن. ءبىزدىڭ جىگىتتەر سايدىڭ تاسىنداي، جەكە-جەكە جىبەرسەڭ دە، كوللەكتيۆتىك فۋتبولدا دا ولار ەشكىمدى تەڭ كەلتىرمەيدى.

– ارگەنتينا فۋتبولىنداعى بۇگىنگى باستى كەمشىلىك نە؟

– ارگەنتينا – تالانتتى فۋتبولشىعا باي ەل. بۇكىل ارگەنتينا فۋتبولشى! ءبىزدىڭ كەز كەلگەن جانكۇيەر ورتاقول كومانداعا باپكەر بولا الار ەدى. بۇل ارتىق ايتۋ ەمەس، سوعان دالەل – بىزدە تالانتتى جاستار جاۋىننان كەيىنگى كوكتەي بوپ شىعادى. بىزدەگى كەمشىلىك – وسىنداي تالانتتى كورە سالا جەر-كوككە تيگىزبەي ماقتايمىز. الگى تالانت بۇدان تەز بۇزىلادى.

– 1982 جىلعى ءوزىڭ سەكىلدى عوي...

– ءدانى بار ءسوز. مەن قازىر ەداۋىر ەسەيدىم... جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن بولدىم بارىنە. بىراق باستى وزگەرگەن مەن ەمەسپىن، ارگەنتينا قۇراما كومانداسى. 1982 جىلعى قۇراما وڭشەڭ دوپتى جۋساتىپ-ورگىزەتىن شەبەرلەردەن تۇرۋشى ەدى. بىراق ولاردا بىرلىك بولمادى. «بىرلىك بولماي – تىرلىك بولمايدى» دەپ ءار ەلدە-اق ايتاتىن بولار...

– سوندا كارلوس بيلاردو لۋيس مەنوتتيدەن مىقتى بولعانى عوي؟

ءبارىمىز ارتىمىزعا جالت-جالت قارادىق. زالدىڭ ەڭ شەتىندە لۋيس مەنوتتي تۇرعان. ۇزىن بويلى، شاشى يىعىنا تۇسكەن مەنوتتيدىڭ جۇزىنەن ءسال تولقۋ ءبىلىندى. كەزىندە «بولاتتاي ادام» دەپ اتالىپ كەتكەن مەنوتتي بۇل سىنعا شىدامادى. بيلاردو دا ءجۇزىن تومەن سالدى. مارادونا عانا ساسقان جوق:

– مۇلدەم ولاي ەمەس! بۇل جەردەگى ماسەلە ءار ماماننىڭ ۇستانعان تاكتيكاسىندا. مەنوتتي 90 مينۋت بويى تىزگىندى ءبىر تارتپايتىن شابۋىلدىڭ ادامى ەدى. ال بيلاردو بولسا شابۋىل مەن قورعانىستى قاتار ويلايدى. وتىرىك دەسە وزدەرى ايتسىن. ەگەر نازار سالا قاراساڭىزدار، وسى چەمپيوناتتاعى ۇزدىك كوماندالار – برازيليا مەن فرانتسيا وسى ادىسپەن ويناپ ءجۇر.

– ەڭ قاتتى قۋانعان جانە وكىنگەن كەزىڭىز قاشان؟

– 1978 جىلى ءوز ەلىمدە وتكەن الەم چەمپيوناتىنا سونشا دايىندالىپ، تۋرا باستالادى دەگەن كۇنى باپكەرلەر مەنى تىزىمنەن سىزىپ تاستاعانىن ءالى ۇمىتپايمىن. مۇنان ۇلكەن وكىنىش بولا ما؟ فۋتبولى قۇرىسىن دەپ، دوپتى ءبىر-اق تەۋىپ، باسقا سپورتقا كەتە جازدادىم. بىراق ءبارى تۇسىنىكتى عوي. ول كەزدە 18-گە دە تولعان جوقپىن... ال ەڭ قاتتى قۋاناتىن كۇنىم الدا دەپ ويلايمىن. ءا-ءا، بالا كەزىمدە ءبىر اعايىم ناعىز بىلعارى دوپ اكەپ سىيلاعاندا سول دوپتى توزعانشا تەۋىپ قۋانعانىم ەسىمدە...

– بۇگىنگى ويىن جايلى ويىڭىز قالاي، ديەگو؟ ارگەنتينا قۇراما كومانداسىنىڭ وسى قارقىنى چەمپيوندىققا دەيىن جەتە مە؟

– بۇگىنگى ويىندى وزدەرىڭىز كوردىڭىزدەر. ال چەمپيوندىققا جەتەمىز دەمەسەك، بۇگىن-اق ۇتىلىپ، ەرتەرەك ەلىمىزگە قايتا بەرگەنىمىز ءجون دەپ ويلايمىن ءوز باسىم.

...پۋەبلونىڭ كوشەسىنە كىرگەن كەزدە بىردەن بايقاعانىمىز – كورول پالمالاردىڭ ساپقا قويعان سولداتتارداي قاز-قاتار بوي تۇزەپ تۇرعاندارى. ءارى وزدەرى ءبىر جىلى تۋعان بالالارداي بىرىنەن-ءبىرى بيىك ەمەس، بىرتەگىس. سول پالمالاردىڭ سالتاناتىنا تاڭدانىپ وتىرىپ، ستاديونعا دا تەز جەتتىك. پۋەبلو – يسپانيانىڭ تولەدو دەگەن قالاسى سەكىلدى سۇلۋ ءارى تاريحي ورىن ەكەن. فۋتبولعا دا سابىرلىلاۋ ما دەدىم. ءار كوشەدەن ساناپ العانداي عانا جانكۇيەر كەتىپ جاتتى ستاديونعا.

ءبىز ستاديوننىڭ الدىنا اۆتوبۋسىمىزدى قاڭتارعان كەزدە كورگەن سۋرەت بۇگىنگىدەي ەسىمدە: تاس توسەلگەن الاڭعا ۇزىندىعى 25-30 مەتر، ەنى 4-5 مەترلىك ماتانى جايىپ تاستاپتى. ماتا بولعاندا جاي ماتا ەمەس، ارگەنتينا قۇراما كومانداسىنىڭ ۇلتتىق فۋتبول جەيدەسىنىڭ تۇسىندەي اقشىل-كوگىلدىر جولاق ماتا. سونىڭ بەتىنە اربانىڭ دوڭگەلەگىندەي ارىپتەرمەن «ارگەنتينا! سەن جەڭىسكە شولدەدىڭ! العا! سەنى بۇل جەڭىسكە مارادونا جەتكىزەدى! راس قوي، ديەگو!» دەگەن ءسوزدى كەستەلەپ جازىپ جاتىر ەكەن. مارادونا بولسا بۇكىل ماتچ بويى تۇتاس ءبىر تريبۋناعا كىلەمدەي جابىلعان بۇل ماتاداعى سۇراققا مۇلتىكسىز ويىنىمەن جاۋاپ بەردى.

ستاديوندى ارگەنتينا مەن ۋرۋگۆايدىڭ جانكۇيەرلەرى تەڭ ءبولىپ الىپتى. پۋەبلولىقتاردىڭ ستاديونعا از شۇبىرعانىنا دا سەبەپ وسى ەكەن-اۋ. ستاديوندى مىنالار كوتەرە ساتىپ العان عوي. ارگەنتينالىقتار ءوز جاقتارىنان دۇرسىلدەتىپ ساليۋت اتىپ جاتىر. تۋرا وزدەرىمەن بىرگە زەڭبىرەك الا كەلگەن سەكىلدى.

ىسقىرىق بەرىلەر الدىندا مارادونا جاسىل شوپكە تىزەرلەي وتىرىپ، اياقكيىمنىڭ باۋىن قايتا تارتتى. كوكپارعا تۇسەردە اتىنىڭ تارتپاسىن قاتتى تارتقانى بولار. ون مينۋت وتەر-وتپەستەن مارادونا ۋرۋگۆايدىڭ ايىپ الاڭىنا جاقىن جەردەن ەكى ويىنشىنى قاپى قالدىرىپ، العا سىتىلىپ شىققان ۆالدانونىڭ الدىنا دوپتى سالدى دا بەردى. ۆالدانو اسىعىپ سىرتقا سوقتى. اقىرى، ءبىرىنشى تايم تاۋسىلا بەرە مارادونا تەرەڭنەن باستاعان شابۋىلدى تاعى سول ۆالدانو ءساتتى اياقتادى – 1:0.

العاشقى ءۇش ويىننان كەيىن سىنعا ۇشىراعان باتيستانىڭ ويىنىنا سەنگەن مارادونا ەندى ۇزدىك-ۇزدىك العا كەتە بەردى. ءبىرىنشى تايمدا ول قورعانىستىڭ دا كىرپىشىن قالاسىپ جۇرگەن. ەكىنشى مينۋت وتە بەرە حيۋستي وڭ قاپتالعا قارعىپ شىعىپ كەتكەن مارادوناعا بەردى دوپتى. ءۇش قورعاۋشى ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى تۇرا قالىپ، مارادونانىڭ جولىن كەس-كەستەدى. بىرەۋىن وڭاي الدادى دا، ەكىنشىسىنىڭ اياعىنىڭ اراسىنان يتەرە سالدى دوپتى. ءوزى قاپتال سىزىققا تىم جاقىن جۇرگەن. ءۇشىنشى قورعاۋشى ەندى وڭ جاعىن، الاڭ جاعىن باعا بەردى. بىراق مارادونا قولسوزىم تاياپ كەلدى دە سولعا، قاپتال سىزىق جاعىنا الدادى. ەنى نەبارى 5-10 سانتيمەتر عانا الاڭقايدان ول دوپتى دا وتكىزدى، ءوزى دە ءوتتى، قورعاۋشىنى دا سوڭىندا قالدىردى. ...الدىنا ەندى قاراعان مارادونا اياعىنا ورالعالى كەلە جاتقان قاقپاشىنى كوردى. قورعاۋشىلارمەن بولىپ جۇرگەندە قاقپاشى بۇقپانتايلاپ كەلىپ قالىپتى. ونى دا ەتپەتىنەن ءتۇسىرىپ كەتتى. بىراق ءوزى قاقپاعا جەتە الاتىن ەمەس – قاقپا قاپتالىندا قالدى. وعان ۇمتىلار بولسا الگى ءۇش قورعاۋشى، تاعى انەبىر ەكەۋى الدان كەس-كەستەرى انىق. ايىپ الاڭىنا قاراپ ەدى، ءحيۋستيدىڭ ءوزى ەڭ ۇرىمتال تۇستا تۇر ەكەن. دوپتى قولمەن لاقتىرعانداي حيۋستيگە تاستادى. مۇنداي ءدال پاس سيرەك بولادى. حيۋستي اپانداي قاقپا الدىندا جالعىز تۇرىپ-اق جەر سوعىپ قالدى. ءوزى وڭباي قۇلادى. مارادونا ونى تۇرعىزۋعا بارعان دا جوق.

پۋەبلودان اتتانعان كەزدە ءبىز بۇل كەزدەسۋدە دارا كوزگە تۇسكەن مارادونانىڭ وسى چەمپيوناتتىڭ جارقىراعان جۇلدىزى بولاتىنىن بىلگەن جوق ەدىك. ويتكەنى، بۇل اتاققا ەڭ كەم دەگەندە التى-جەتى فۋتبولشى لايىق بولاتىن. ەڭ الدىندا اتاقتى پلاتيني كەلە جاتىر ەدى... 1982 جىلى دا ونىڭ ويىنىنا كۋا بولعام: مارادونا ءوزىنىڭ قۇرىق بويلاماس شىڭىراۋ شەبەرلىگىمەن بار ءتۇيىندى شەشە ءجۇرىپ، سول كومانداداعى 11 ويىنشىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ەستەن شىعارمايدى. شىعارماۋ ءبىر باسقا دا، سول قالعان وندىقتى ويىنعا قوسا ءبىلۋ، سولار مويىنعا ىلگەن قامىتتى بىرگە كيە الۋ بار ەمەس پە؟ بۇل جەردە دە ول بيىكتەن كورىندى. ارينە، پلاتينيدە بۇل قاسيەتتەر مولىنان تابىلاتىن. ول دا ناعىز «كوماندانىڭ جۇرەگى» دەۋگە لايىق جىگىت. سودان بولار، بۇكىل مەكسيكا تەك پلاتيني مەن مارادونانى سالىستىرۋمەن بولدى.

...مارادونا انگليا قۇراما كومانداسىنىڭ قاقپاسىنا ەكى دوپ سوقتى. اسىرەسە ەكىنشى دوبى جانكۇيەردىڭ اۋزىنان سۋ اعىزعان.

العاشقى دوپتى سوققان كەزدەگى قۋانىشى ءالى سۋىماعان بولاتىن. وزگە بىرەۋ بولسا سول قۋانىشتىڭ شوعىنا جىلىنىپ، ءبىراز ءجۇرىپ قالار ەدى. ول، مارادونا، تاعى دا جاسىل الاڭداعى الاپات ايقاستىڭ اراسىنا ەنىپ كەتتى.

...ول دوپ العان جەردەن قاقپاعا دەيىنگى ارالىق كەم دەگەندە ەلۋ مەتر بولاتىن. ەڭ اۋەلى ەسىن جيعان باتچەر بولدى. مارادونا باتچەردى ءبىر-اق قيمىلمەن جولدا قالدىردى. ءوزى قاقپاعا قاراي تارتا بەردى. باتچەردىڭ جولدا قالعانىن كورىپ، ستەۆەنس، فەنۆيك، سەنسوم جانە حاددل قوپارىلا الدىنان شىقتى. بۇل جەردە ءبىز بولساق، دوپتى تەزىرەك جولداسىمىزعا تاستاپ، پالەدەن تەز قۇتىلار ەدىك... مارادونا – ناعىز قاس باتىر. سول جىلدامدىعىن ۇزبەي، تورتەۋىنە تىكە تارتىپ بارادى. سەنسوم كوزگە تۇسەر كەزدىڭ كەلگەنىن كەزدى. ول زۋ ەتىپ العا شىقتى دا مارادونانىڭ شىلاۋىنا ورالدى. ءبىر سەكۋند وتپەي، سەنسوم جىبەكتەي سۋسىپ قالا بەردى... فەنۆيك – مارادونانى بىلەتىن ويىنشى. باپكەرى روبسون بۇعان ونى قالاي باعۋدى ۇيرەتكەن. مارادونا سەنسومدى دا مۇنى دا قاپى قالدىردى. فەنۆيك سول جاعىن باققان بوپ قيسايا بەردى. ءسويتتى دە تۋرا اياققا جەتەدى-اۋ دەگەن كەزدە كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن وڭ جاعىن تارپىدى. كوزىن قاتتى اشىپ دوپتى ىزدەدى. ءالى مارادونانىڭ اياعىندا بارا جاتىر. ونىڭ الدىندا ستەۆەنس پەن شيلتون عانا قالىپتى. جانۇشىرا سوڭىنان جۇگىردى. جەتە الار ەمەس. بۇل بوسقا جۇگىرىپ كەلەدى. مارادونا دوپتى قاقپاقىلداپ بارادى. قاراپ تۇرساڭ، كەرەمەت! اياعى دوپقا تيگەنى بىلىنبەيدى. بەينە ءبىر تەڭبىل دوپتى جەتەكتەپ بارا جاتقانداي. دوپ جۇگىرىپ بارا جاتقان مارادونامەن قاتار دومالاپ بارادى. مىنە، دوپ الىپ ءجۇرۋدىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى بۇل. مارادونا دوپقا، دوپ مارادوناعا ەش كەدەرگى كەلتىرمەيدى. قاراداي دوپقا ءسۇرىنىپ كەتىپ، ەتپەتىنەن تۇسەتىندەر نەمەسە دوپتى باعىندىرۋ ءۇشىن ءبىر جۇگىرىپ، ءبىر توقتاپ جاتاتىندار از با؟!

...ستەۆەنس ءوزىنىڭ سوڭعى قورعان ەكەنىن سەزدى. سەزدى دە بار قۋاتىن جينادى. مارادونا بولسا بۇدان قاشقاقتاماي، قاقپاعا قاق ماڭدايدان تۋرا تارتىپ كەلەدى. بۇل ارەكەتى ستەۆەنستى سيقىرلاپ تاستاپتى. ول ورنىندا قاتتى دا قالدى. مارادونا ءالى كەلە جاتىر، اياعىندا دوبى بار. بۇل مۇلدەم بوس، سول دوپتى سىرتقا قاعىپ جىبەرۋى عانا كەرەك. «مىنە، كەلدى... ال، تەپ!..» تەۋىپ قالدى. جەردى تەۋىپتى. مارادونا شيلتونمەن بەتپە-بەت شىقتى. شيلتون مۇنان ءارى شىدامادى. باعانادان ءبارىن كورىپ تۇرعان. بەس جىگىتتىڭ بەسەۋىن بىردەي قۋرايداي قۇلاتىپ كەتكەن مىنا مارادوناعا توسقاۋىل بولار ەندى ءوزى عانا. قاقپادان اتىلىپ شىقتى. سەسكەنىپ، تەز ۇرىپ جىبەرسىن دەگەنى. مارادونا ساسقان جوق. قاسقايىپ تارتا بەردى. شيلتونعا قول جەتەر جەرگە كەلدى. مىنە، مىنە... دوپتى ۇستايمىن دەپ ۇمتىلعان قوس قولىنا الاڭداعى ءشوپ قانا ىلىكتى. دەرەۋ اۋناپ ءتۇسىپ، مارادونانىڭ اياعىنا قول سوزدى... ول دا جوق. قاقپاعا بارىپ قالىپتى. مارادونامەن يىق تىرەسكەن فەنۆيكتى كوردى. ءۇمىت وتى قايتا جاندى.

فەنۆيكتىڭ كوزى قىپ-قىزىل ەدى. ول دوپتى دا، مارادونانى دا كورگەن جوق، ايتەۋىر وسى ادامدى ەتپەتىنەن ءتۇسىرۋى كەرەك ەكەنىن عانا ەمىس-ەمىس سەزەدى. ول كەلىپ يىعىنان ۇرا بەرگەندە مارادونا دا، «مەنىڭ سپەكتاكلىم وسىمەن ءبىتتى» دەگەندەي، سول اياعىنىڭ القىمىمەن دوپتى تورعا اتتى دا جىبەردى. ءوزى بۇلت ەتىپ وڭعا ويىسا قويدى. فەنۆيك سوعىساتىن قابىرعا تابا الماي، ءوز-وزىنەن گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلادى. مارادونا اتىلىپ اسپانعا شىعىپ كەتتى.

توپتىق تۋرنير اياقتالعان كەزدە بۇكىل شولۋشىلار مەن بار ماماندار ءبىراۋىزدان: «مارادونا ءوز كوماندالاس جولداستارىنا گول سوعاتىن جاعداي جاساۋدان شارشاعان شىعار، ەندى ولارعا پاس بەرمەي، قاقپاعا قاسقايىپ ءوزى تارتاتىن بولار»، – دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. بۇل پىكىردىڭ جانى بار ەدى. مارادونا مۇنان بۇرىنعى ءۇش كەزدەسۋدە-اق تالاسسىز گول سوعۋعا ءتيىس پاس بەرۋدەن ەلدىڭ ءبارىن باسىپ وزىپ كەتتى. ەگەر حوككەيدەگى سەكىلدى سوعىلعان گول عانا ەمەس، بەرىلگەن پاس تا سانالاتىن بولسا، مارادونا باس مەرگەن اتانار ەدى.

مارادونا ءومىرىنىڭ ءبىر قۇبىلىسى سوڭعى اقتىق ويىندا تولىق اشىلدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتسە دە سول كۇن، سول ماتچ كوز الدىمنان ءالى كەتپەيدى.

...چەمپيوناتتىڭ باس ستاديونى «اتستەكا» تەڭسەلىپ تۇر. ەندى شە، ءوزى الەمدىك دوپ دوداسىنىڭ فينالى بولسا، فينالعا بويىنداعى قانى باسىنا شاپشىعان 120 مىڭعا تاياۋ ادام جينالسا، «اتستەكا» تەڭسەلمەگەندە قايتسىن؟

«اتستەكا» تەڭسەلىپ تۇرعان جوق، بيلەپ تۇر. مەكسيكاداعى فۋتبول تويىنىڭ سوڭعى ءبيى بۇل. سوندىقتان دا «اتستەكا» الەم جۇرتشىلىعىنىڭ كوز الدىندا، ستاديونداعى عانا ەمەس، تەلەەكرانداعى ميلليارد جانارلار دا ونىڭ بيىنە جاساۋراي قارايتىنى دا سول.

جاسىل الاڭعا 22 فۋتبولشى جۇگىرىپ شىققان كەزدە 120 مىڭ جانكۇيەر ورنىنان ءدۇر ەتىپ كوتەرىلىپ، ستاديون قاق ايىرىلارداي كورىنەدى. انە، 15 مينۋتتىق بوي قىزدىرۋ جاتتىعۋلارى باستالدى. اراعا بەس مينۋت سالدى ما، جوق پا، ستاديون تاعى ءبىر سىلكىندى – الاڭ جيەگىندە فرانتس بەككەنباۋەر مەن ونىڭ سەرىكتەرى كورىندى. تاعى ءتورت مينۋتتەي ءوتتى. ەندى ءبىر ءسات ستاديون شىن مانىندە جەر سىلكىنگەندەي، ورنىنان سەكىرىپ-سەكىرىپ ءتۇستى. ويىنشىلارىن جانە كومەكشىلەرىن ەرتىپ، كارلوس بيلاردو شىقتى الاڭ جيەگىنە. ستاديوننىڭ سولتۇستىك-باتىس تريبۋناسىنان كۇن كوزىن كولەگەيلەردەي ۇلكەن پلاكات كورىنەدى: «كەشىر، بيلاردو، راقمەت ساعان!» دەپ وقىدى ەل. كەز كەلگەن ارگەنتينالىق جانكۇيەر ءدال وسى ءسات وتىرعان ورنىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، كارلوس بيلاردونى بەتتەن سۇيۋگە ءازىر ەدى. مۇنى كورگەن جاننىڭ دەنەسى دىرىلدەيدى...

سول بيلاردونىڭ بۇگىنگە دەيىن ايتقان ءبىر-ەكى اۋىز پىكىرلەرى قىزىقتى-اق. «مارادونا – بۇگىنگى فۋتبولدىڭ ەڭ بيىك تۇلعاسى. ول بار جاعىنان ۇزدىك. ونىڭ اعىلشىندارعا سوققان ەكىنشى دوبى نە دەگەن كەرەمەت؟! مەن مۇنداي گولدى ءوز ومىرىمدە كورگەن ەمەسپىن. ول دوپتى ورتادان الىپ كەتكەن دە-اق ءبىز كىرپىك قاعۋعا دا قورقىپ وتىرىپ قالدىق»، – دەگەن ەدى ول اعىلشىندارمەن كەزدەسۋدەن سوڭ. «مارادونانىڭ بۇل جولى كورسەتكەنى فۋتبول تورەسىنىڭ قولىنان عانا كەلەدى. – بەلگيا قۇراماسىمەن كەزدەسۋدەن سوڭ بۇل سوزدەردى كوزىنە جاس الا وتىرىپ ايتتى. – مەن الەم كۋبوگىنىڭ مارادونانىڭ قولىندا جارقىلدايتىنىنا سەنەمىن!» «ءبىز فرگ كومانداسىن تەحنيكالىق جاعىنان دا، پسيحولوگيالىق جاعىنان دا جەڭۋگە ساقاداي سايمىز...» بۇل – بيلاردونىڭ فينالدىق ماتچ باستالاردا ايتقان ءسوزى.

«اتستەكا» اۋناي كوشىپ جاتىر. فينالدىڭ باستالۋىنا ءالى باقانداي ءبىر مينۋت بار. سانادا چەمپيوناتتىڭ بار بوياۋى ساپىرىلىسادى.

...كوماندالار الاڭ ورتاسىنا كەلىپ تۇردى. فينالدىق كەزدەسۋدىڭ باس تورەشىسى، برازيليالىق ر. فەلوننىڭ ىسقىرىق بەرۋىنە ءالى جارتى مينۋت بار. 120 مىڭ جانكۇيەر بۇل جارتى مينۋتتى جەكە-جەكە ساعىزداي سوزىپ، ويىننىڭ باستالۋىنا جەتە الماي وتىر. ولاردىڭ ءبارى مارادونا مەن رۋممەنيگەنىڭ، بەككەنباۋەر مەن بيلاردونىڭ، ۆالدانو مەن شۋماحەردىڭ جەكپە-جەگىن تامسانا كۇتىپ وتىر. مىنە، ىسقىرىق بەرىلدى، فرگ كومانداسىنىڭ ورتالىق شابۋىلشىسى كارل-حاينتس رۋممەننيگە دوپتى اياعىنىڭ القىمىمەن تەۋىپ، ويىنعا قوستى.

بىردەن باس سالىپ شابۋىلعا شىعار دەگەن ارگەنتينا فۋتبولشىلارى ءوز قاقپالارىنا باراتىن جولداردى جاۋىپ، «بەيبىت» مىنەز تانىتتى. ءتىپتى مارادونانىڭ ءوزى قورعاۋشىلارمەن قاناتتاسىپ ءجۇر. نەمىس فۋتبولشىلارى دا باسا-كوكتەپ، العا ۇمتىلعان جوق. دوپ الاڭنىڭ ورتاسىندا باسى اينالعانداي ارى-بەرى دومالادى دا ءجۇردى. ۇزاماي ورتالىق الاڭدا ارگەنتينالىق ۆالدانو مەن بۋررۋچاگانىڭ باسىمدىعى بىلىنە باستادى. ال ماگات پەن بەرتولدتەر ءوز قورعانىستارىنا جالتاقتادى ما، باتىل شابۋىلدار ۇيىمداستىرا المادى.

...جۇرتتىڭ ءبارى مارادوناعا قارايتىنداي. مارادونا دا ءوزىنىڭ اقتىق ءاندى شىرقاپ سالار ءساتى كەلگەنىن سەزە مە، سايگۇلىك شابىسپەن الاڭنىڭ ءار تۇسىنان بۇرق-بۇرق شاڭ بەرىپ ءجۇر. دوپ اياعىنا تيسە بولدى، مارادونا تۇلەپ شىعا كەلەدى. «قاي جاعىمدا كىم بار ەكەن؟» دەپ قاراۋ اتىمەن جوق، جەلدەي ەسىپ جۇرە بەرەدى. ءبىر كەز وزىنە كولەڭكە بوپ بايلانعان ماتتەۋستى جەر سوقتىرىپ، قاقپاعا ۇمتىلدى. ماتتەۋس قۋىپ جەتىپ، توبىقتان تەپتى. ىسقىرىق! ايىپ دوبى! بۇل دوپقا بۋررۋچاگا باردى. وڭ قاپتالدان قاقپانىڭ الدىنا دوعاشا ءيىپ تاستاعان دوپقا شۋماحەر ۇمتىلدى. سەكىردى، بىراق جەتە المادى. دوپ ودان ءوتىپ، ارتىندا تۇرعان مارادوناعا ءدال كەلدى. تۇرا ۇمتىلعان قورعاۋشىدان ساسقان جوق، مارادونا دوپتى باسپەن ۇرىپ تورعا ءتۇسىردى. ستاديوننىڭ تەڭ جارتىسىن جاۋلاپ العان ارگەنتينالىق جانكۇيەرلەر اسپانعا سەكىردى. ستاديون تورىندە «مارادونا – الەم چەمپيونى!» دەگەن ۇران جەلمەن جەلبىرەدى. بۇل ويىننىڭ 22-مينۋتى ەدى.

فرگ فۋتبولشىلارى سوندا دا باسا-كوكتەپ العا ۇمتىلا قويمادى. ورتالىق الاڭدا ولار ارگەنتينالىقتاردان ۇتىلا بەردى. ادەتتە ماتتەۋس جارتىلاي قورعانىستىڭ شەبەرى بولاتىن. ول شەپ ەندى ونسىز ويلى شابۋىل ۇيىمداستىرا الار ەمەس. ال ارگەنتينالىقتار بىرتە-بىرتە قىسپاقتى كۇشەيتىپ كەلە جاتىر. 29-مينۋتتا بۋررۋچاگا مارادوناعا تاماشا پاس بەردى. مارادونا دوپقا قاناتتى قۇستاي-اق اتىلدى. بىراق ماتتەۋس كوز الماي تۇر ەكەن، دوپتى سىرتقا تەۋىپ جىبەردى. بەككەنباۋەر مۇنان ءارى شىدامادى دا، وتىرعان جەرىنەن اتىپ شىعىپ، الاڭ جيەگىنە ۇمتىلدى. ەكى قاپتالدان فيفا-نىڭ وكىلدەرى قۋىپ جەتىپ، ورنىنا اكەپ وتىرعىزدى. وسى كەزدە بەككەنباۋەرگە «شەشىنىپ تاستاپ، الاڭعا ءوزىڭ شىق» دەسە تايسالماس ەدى. بىراق بەككەنباۋەر سەكىلدى تەڭبىل دوپتىڭ تەڭدەسسىز شەبەرىنىڭ ءبىرى الاڭ سىرتىندا ارىستانشا الاسۇرعانىندا ەشكىمنىڭ شارۋاسى جوق، ويىن جالعاسا بەردى.

ۇزىلىستە جاسىل الاڭنىڭ جيەگى انشىلەر مەن بيشىلەرگە تولىپ كەتتى. مەكسيكا حالقى ەرتەڭ-اق ساعىناتىن بۇل فۋتبول مەرەكەسىنىڭ سوڭعى كۇنىنىڭ سالتاناتىن تىپتەن اسىردى. ءبىر كەزدە ەلەكتروندى تابلو: «مەكسيكا – قوناقجايلىقتان چەمپيون!» دەگەن سوزدەردى جارق ەتكىزدى. بۇكىل ستاديون ءدۇر ەتىپ، ءبىر اۋناپ ءتۇستى. بۇل ءسوزدى راستاعانداي بۇكىل 120 مىڭ ادام ورىندارىنان تۇرىپ، قۇرمەت جاسادى.

فۋتبولشىلار قايتا شىققاندا بايقادىق، اللوفستىڭ ورنىنا الاڭعا فەللەر شىعىپتى. بەككەنباۋەردىڭ شابۋىل شەبىن كۇشەيتۋدى ويلاعانى قۇپيا ەمەس.

ەكىنشى تايمنىڭ ون مينۋتى ءوتتى. ارگەنتينالىقتار قاقپاعا ءتورت رەت قاۋىپتى شابۋىل جاسادى. بەسىنشى رەت تاعى دا مارادونا باستادى. ول ماگاتتان تارتىپ العان دوپتى ەنريكەگە بەردى. ەنريكە العا ۇمتىلعان ۆالدانوعا تاماشا پاس تاستادى. ۆالدانونىڭ الدىنان شۋماحەر ۇمتىلدى. ۆالدانو ساسقان جوق، شۋماحەر قاقپانىڭ كوزىنەن شىقتى-اۋ دەگەن كەزدە اسقان شەبەرلىكپەن دوپتى قاقپاعا دومالاتا سالدى – 2:0!

مۇنداي ەسەپ كىمنىڭ بولسا دا ساعىن سىندىرار ەدى. بىراق فرگ كومانداسى تىزە بۇگە قويمادى. مەتتەۋس مارادونانى فەرستەرگە تاپسىرىپ، ءوزى العا كەتتى. وعان ماگاتتىڭ ورنىنا شىققان حەننەس، قورعاۋشى برەمە، بەرتولد، ارينە، رۋممەنيگە تىزە قوستى. 73-مينۋتتا بەرتولد تاستاعان دوپتى ۇزىن بويلى حەننەس باسپەن سوقتى. پۋمپيدو ارەڭ دەگەندە سىرتقا قاعىپ ۇلگەردى. دوپتى بۇرىشتان برەمە بەردى. فەللەر بارىنەن بيىك سەكىرىپ، دوپتى باسپەن ۇرىپ، قاقپانىڭ وڭ بۇرىشىنا جەتكىزدى. بۇل جەردە دە دوپقا بەس ادام بىردەي ۇمتىلدى. قۇلشىنىس قانات بولدى ما، بارىنەن رۋممەنيگە بۇرىن جەتتى. پۋمپيدو العاش فەللەر سەكىرگەن كەزدە سوندا ۇمتىلعان ەدى. رۋممەنيگە ۇرعان دوپتىڭ جولىنا تۇرىپ ۇلگەرمەدى. گول! ەسەپ – 2:1! رۋممەنيگە بۇل گولعا قۋانىپ، قول شاپالاقتاعان جوق، قاقپا تورىندا ءالى دە تۋلاپ جاتقان دوپتى ءىلىپ الىپ، ورتاعا جۇگىردى. ۋاقىتتىڭ تىعىز ەكەنى ەسىندە، ويىننىڭ تەزىرەك باستالۋىن تىلەدى.

ارادا بەس-التى مينۋت ءوتتى. ارگەنتينا فۋتبولشىلارى سول سىرباز قالپى. نەمىستەر شابۋىلدا. شابۋىل وتىندە رۋممەنيگە. ول دوپتى فەللەرگە تاستادى. فەللەر حەننەسكە بەرىپ ەدى، ونىڭ ۇرعان دوبى تاعى دا سىرتقا كەتتى. تاعى دا بۇرىشتان دوپ بەرۋگە برەمە كەلدى. تاعى دا دوپ قاقپاعا كولبەي تاستالدى. تاعى دا دوپقا ءبىرىنشى بوپ بەرتولد جەتىپ، باسپەن ارىرەك اسىرىپ تاستادى. پۋمپيدو تاعى دا جولدا قالدى. دوپقا فەللەر بۇرىن جەتىپ، تاعى دا باسپەن ۇرىپ تورعا ءتۇسىردى – 2:2. وسىعان دەيىن ستاديوندى ءتۇپ-تامىرىمەن قوپارىپ كەتەردەي بوپ تۇرعان 120 مىڭ ادام ءبىر عانا ساتكە تىنا قالدى. الەم چەمپيوناتىنىڭ فينالدىق كەزدەسۋ ەندى ەڭ باسىنان قايتا باستالدى.

ءدال وسى ساتتە جۇيكەسى جۇقارىپ، بىلگەنىنەن جاڭىلسا، ارگەنتينا كومانداسى جاڭىلۋى كەرەك ەدى. سوڭعى ەكى دوپ سۇمدىق سوققى بولعانى ءوز الدىنا، جاڭا قولدارىنا ۇستاپ تۇرعانداي بولعان الەم كۋبوگى دا اسپانعا ۇشقانداي جوق بولىپتى... الاڭداعى 11 ادامى دا سەڭ سوققانداي كۇيدە. تەك مارادونا عانا ەسىن ەلدەن بۇرىن جينادى. الاڭ ورتاسىنا ويقاستاپ شىعا بەردى. نەمىس فۋتبولشىلارى قۋانىشتارىن قويىندارىنا سىيعىزا الماي، بەيبەرەكەت جۇگىرىپ جۇرگەن. دوپ مارادوناعا باعىتتالىپ ەدى، وعان ءتورت-بەسەۋى بىردەي جۇگىردى. قالعان بەس مينۋتتى دوپتى توقتاتپاي قۋىپ ءجۇرىپ-اق وتكىزەمىز دەگەن سىڭايلارى بار. مارادونا دوپقا ءبىر، جان-جاعىنا ءبىر قارايتىن قاسيەتتەن ادا. ول اۋەلدە-اق الاڭدى قىران جانارىمەن شولىپ ءوتىپ، كىمنىڭ قايدا جۇرگەنىن، ەندى ءبىر ساتتەن سوڭ نە بولاتىنىن ساناسىندا سالماقتاپ ۇلگەرگەن. دوپ تا اياعىنا كەلىپ ءتيدى. جاڭاعى ءتورت ويىنشى دا جان-جاعىنان قورشاي بەردى. دوپتى ءبىر سەكۋندقا دا توقتاتپاي ەكى ويىنشىنى ارتقا تاستاپ، جارتىلاي قورعاۋشى بۋررۋچاگانىڭ اياعىنا كەسە تاستادى. بۋررۋچاگا دوپتى ءىلىپ كەتىپ، قاقپا قايداسىڭ دەدى. ونىڭ ويقاستاپ بارىپ-اق قالعانىن ەڭ اۋەلى حانس-پەتەر بيگەل بايقايدى. جاڭا عانا ءوز ويىنشىلارىن ورتاعا قاراي شاقىرىپ، قارسىلاستاردىڭ ءبىرى شابۋىلداي قالسا، ويىننان تىس قالسىن دەپ جۇرگەن بريگەلدىڭ ءوزى بۋررۋچاگانى كورگەندە قۇدايدىڭ تاس توبەدەن ۇرعانىن ءبىلدى. بۇرىلا سالىپ، سوڭىنان قۋدى.

بۋررۋچاگا ەكىنشى تايم بويى ءبىر تىنباي جۇگىرىپ، ابدەن بولدىرعان ەدى. «ەندى-ەندى ەنتىگىمدى باسسام، ىسقىرىق بولسا، جاسىل شوپكە قۇلاي كەتىپ، اياق-قولدى سوزاتىن كۇن تۋار ما ەكەن؟..» دەگەننەن باسقا تۇك ويلاماي، بىراق بار جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ جۇگىرۋىن توقتاتپاي جۇرگەن ءبىر ساتتە دوپتىڭ مارادوناعا باعىتتالعانىن كوردى. فرگ كومانداسىنىڭ بار ويىنشىسىنىڭ كوزى دوپتا بولاتىن. مارادونانىڭ سىرى وزىنە بەلگىلى، وڭ قاناتتان زۋ ەتىپ العا جۇگىردى. قايران مارادونا، دوپتى قولمەن قويعانداي ەتىپ اياعىنا سالدى دا بەردى.

...بۋررۋچاگاعا دوپ الدىنا تۇسكەن بەتتە بار كۇشىن سالا جۇگىردى. قاقپاعا دەيىن ءالى قاشىق. سول بۇيىردەن بىرەۋ زاۋلاپ كەلەدى. شۋماحەر شىقسا، مىناۋ قۋىپ جەتسە، ەكەۋلەپ تارتىپ الىپ قويارى انىق.

ايىپ الاڭىنا تاياپ قالدى. سول قاپتالىنان قاۋسىرىپ كەلىپ قالعان حانس-پەتەر بريگەلدى كوردى. قارقىنى سۇمدىق. جەتسە-اق يىقپەن سوعاتىنى بەلگىلى. ايتەۋىر قاقپاعا دوپ ۇرعىزباۋى كەرەك.

قاقپاعا جۇلقىنىپ ءبىر شىعىپ، قايتا ورنىنا كەلىپ تۇرعان شۋماحەر مۇنىڭ ىشكى ويىنا اربالعانداي، الدىنان تۇرا جۇگىردى. ول دا ايىپ الاڭىنا ەنە بەردى، بريگەل دە كەپ يىعىنا سۇيكەندى. شۋماحەر دە قاقپا كوزىنەن الىستاپ، قول جەتەر جەرگە كەلدى. بۋررۋچاگاعا دا كەرەگى وسى ەكەن، ءوزىن يتەرىپ تاستاماۋ ءۇشىن بريگەلدى سول قولىمەن تىرەي تۇردى دا، تاياپ قالعان شۋماحەردىڭ جولدان توسىپ قالۋعا شاماسى جەتپەيتىندەي ەتىپ، سول اياعىنىڭ القىمىمەن الا دوپتى قاقپاعا اتتى دا جىبەردى. شۋماحەر دوپتىڭ جولىنا قۇلادى. بىراق سونشاما قۇشتارلىقپەن سوعىلعان دوپ وعان جالىن عانا سيپاتتى. وسى كەزدە بريگەل دە كەپ سوقتى ونى. قۇلاي بەرگەندە بۇكىل ستاديوننىڭ قاق ايىرىلعان ءۇنى ونى جەرگە جەتكىزبەي ورنىنان تىك كوتەرىپ اكەتتى. گول! گو-و-و-و-و-ل-ل! ارگەنتينا فۋتبولشىلارى 3:2 ەسەبىمەن العا ءتۇستى.

مارادونادا ارمان كوپ. اسىرەسە بۇگىندە تەڭبىل دوپتىڭ بار تىلسىمىن وزىنە جەتەقابىل مەڭگەرگەن 17 جاسار باۋىرى ۋگومەن كوپ سىرلاسادى. ۋگو دا باتىر. مارادوناعا بيلاردونىڭ ءوزى باتىپ ايتا المايتىن كەمشىلىكتەرىن بەتىنە شىجعىرىپ تالاي ايتتى. «جارايدى، ۋگو، – دەيدى مۇندايدا مارادونا، – ءوزىڭ قۇراما كومانداعا كىرگەندە كىناراتسىز بولۋدىڭ قانداي قيىن ەكەنىن تۇسىنەرسىڭ». شىنىندا ول بۇل كۇندى اسىعا كۇتۋدە. جۋرناليستەردىڭ: «قۇراما كوماندادا كىممەن بىرگە ويناعىڭىز كەلەر ەدى؟» – دەگەن سۇراعىنا: «ەگەر ەكى-ءۇش فۋتبولشىنى ءبولىپ ايتسام، وزگەلەر رەنجىر. مەنىڭ باستى ارمانىم – باۋىرىم ۋگومەن ءبىر قۇرامادا ويناۋ!» – دەدى.

مەن كورگەن مارادونا، مىنە، وسىنداي. كوز الدىمدا شەبەرلىگىمەن كەستە تىككەن جىگىتتى مەن قانشا ماقتاسام دا جاي تامسانۋ عانا بولىپ كورىنەر. ەندى ءسوز سوڭىندا مىنا ءبىر ءۇش پىكىردى ءتۇيىن رەتىندە ۇسىنايىن.

كارلوس بيلاردو: «مارادونانى الەمدەگى ەڭ ۇزدىك فۋتبولشى دەپ جار سالعانىما، مىنە، ءۇش جىل بولدى. سەندىڭدەر مە؟ مەكسيكادا ول مەنىڭ ءۇش جىلعى ءسوزىمدى ءۇش-اق ويىندا دالەلدەدى!»

بوببي روبسون: «مارادونانىڭ ءبىزدىڭ قاقپاعا سوققان ەكىنشى دوبى مەنى باقىتتى ەتتى. گولدىڭ قۇرمەتتىلىگى سونشا، مەنىڭ تاماعىما تاس تىعىلىپ، قۋانىشتان جىلاعىم كەلدى!»

لۋيس مەنوتتي: «مەكسيكادا مارادونا كورسەتكەن فۋتبول كىمدى دە ەس-اقىلىنان اداستىرارداي. بىلمەيمىن، ول ەكىنشى پەلە بولا ما، جوق پا، بىراق ۇلى برازيليالىق جاسىل الاڭنان كەتكەن سوڭ الەمدىك فۋتبولدا پايدا بولعان ولقىلىقتىڭ ورنىن سول عانا تولتىرا الادى».

(1986 جىل)

نەسىپ جۇنىسباەۆ

Abai.kz