ءوزىنىڭ قۇل ەكەنىن بىلەتىن، بىراق سول قۇلدىعىنا قارسى كۇرەسپەيتىن ادام - ناعىز قۇل. ال ءوزىنىڭ قۇل ەكەنىن بىلەتىن جانە سول قۇلدىققا قارسى كۇرەسەتىن ادامدى قۇل دەۋگە بولمايدى. ارينە، ءوز ءتىلىن، ءوز اتا-ءداستۇرىن، ءوز مادەنيەتىن سىيلاماي، ورىسشا سويلەپ، ورىستىڭ ادەت-عۇرپىنا ەلىكتەيتىن، ءوز ۇلتىن مەنسىنبەيتىن قازاقتىڭ ءبارىن بىردەي قۇل دەۋ كۇنا. بىراق ولاردىڭ ميىنىڭ، ساناسىنىڭ ءبىر قۋىس-قالتارىسىندا قازاققا قاراعاندا ورىس ءبىلىمدى، ورىس مادەنيەتتى، ورىس كۇشتى، ورىس وزىق دەگەن ءبىر سوقىر تۇسىنىك تۇرعانى انىق. مىنە، ءبىز ايتىپ وتىرعان، سانادان ءالى تولىق كەتە قويماعان قۇلمىنەز دەگەنىڭىز وسى. ول قازاق ونى ءوزى بايقاۋى دا، بايقاماۋى دا مۇمكىن.

ءوزىنىڭ قۇل ەكەنىن بىلەتىن، بىراق سول قۇلدىعىنا قارسى كۇرەسپەيتىن ادام - ناعىز قۇل. ال ءوزىنىڭ قۇل ەكەنىن بىلەتىن جانە سول قۇلدىققا قارسى كۇرەسەتىن ادامدى قۇل دەۋگە بولمايدى. ارينە، ءوز ءتىلىن، ءوز اتا-ءداستۇرىن، ءوز مادەنيەتىن سىيلاماي، ورىسشا سويلەپ، ورىستىڭ ادەت-عۇرپىنا ەلىكتەيتىن، ءوز ۇلتىن مەنسىنبەيتىن قازاقتىڭ ءبارىن بىردەي قۇل دەۋ كۇنا. بىراق ولاردىڭ ميىنىڭ، ساناسىنىڭ ءبىر قۋىس-قالتارىسىندا قازاققا قاراعاندا ورىس ءبىلىمدى، ورىس مادەنيەتتى، ورىس كۇشتى، ورىس وزىق دەگەن ءبىر سوقىر تۇسىنىك تۇرعانى انىق. مىنە، ءبىز ايتىپ وتىرعان، سانادان ءالى تولىق كەتە قويماعان قۇلمىنەز دەگەنىڭىز وسى. ول قازاق ونى ءوزى بايقاۋى دا، بايقاماۋى دا مۇمكىن.
ادام بالاسىنىڭ بويىنداعى قۇلمىنەزدى ونىڭ ءارتۇرلى قىلۋاسىنان اڭعارۋعا بولادى. اسكەر قاتارىندا تاشكەنت شاھارىندا بولدىق. ول كەزدە «لەنينسكايا كومناتا» دەگەن بار. گازەت-جۋرنال وقيسىڭ، اسكەري جارعىلاردى جاتتايسىڭ، ايتەۋىر دەمالىس بولمەسى. سوندا اناداي جەردە وزبەك جىگىتتەرى جينالىپ الىپ، ءوز تىلىندە گاپلاشىپ، ارا-تۇرا ءاشۋلا، قوشىق ايتىپ ءوزارا شۇيىركەلەسىپ، ال ءازىربايجان جىگىتتەرى ءبىر-بىرىنە «گارداش، گارداشلاپ»، ارا-تۇرا «ءا، ءسانىڭ اعزىڭا...» - دەپ قالجىڭداسىپ قاۋقىلداسىپ جاتادى. ال قازاق جىگىتتەرى شە؟ قازاقتار ورىستاردى اينالشىقتاپ، سولارعا قاراپ: «ساشا، ساشا»، «كوليا، كوليا»-لاپ ءوز-وزىنەن ءمۇلايىمسىپ، الگىلەرگە ىرجالاقتاپ، ءوز-وزىنەن بەيشارا كۇيگە ءتۇسىپ تۇرعانىن كورگەندە ءىشى-باۋىرىمىز ۋداي اشىسا، وزىڭە دەگەن ءبىر ايانىشتى كۇي كەشەتىنبىز. سوندا الگى قازاقتاردىڭ الگى ورىستارعا سونشالىقتى مۇلايىمسيتىندەي، سولارعا جۇعىسپاسا بولمايتىنداي ەش سەبەپ تە جوق ەدى. بىراق سويتەدى. سونىڭ ءبارى سول كەزدە وزبەكستان، ءازىربايجان رەسپۋبليكالارى باسشىلارىنىڭ تۋعان ۇلتىم دەگەندە جانىن پيدا ەتەرلىك ساياسات جۇرگىزىپ، سول كەزدىڭ وزىندە-اق وزبەكتىڭ، ءازىربايجاننىڭ، تۇرىكمەننىڭ، تاجىكتىڭ ءوز ۇلتتىق مەملەكەتىن قۇرىپ جاتقاندا قازاقستان باسشىلىعىنىڭ قازاقستاندى ۇلتتار دوستىعىنىڭ زەرتحاناسىنا اينالدىرىپ، قازاقتى ورىستاندىرۋ سايا¬ساتى عانا جۇرگىزىلىپ جاتقانىنىڭ سالدارى ەكەنىن كەيىن عانا تۇسىندىك قوي.
ول زامان ءوتتى-كەتتى. الايدا بۇگىندە ورىسقا تاۋەلسىز قازاعىڭىز دا ارزىمايتىن نارسەگە بولا ۇلتتىق ۇياتتى، ۇلتتىق نامىستى قويا سالىپ، اناعان دا، مىناعان دا ءمۇلايىمسىپ، ەش قاجەتتىلىكسىز-اق باسقا ءبىر ۇلت ادامىنىڭ الدىندا ءمۇتتايىم كۇيگە تۇسە قالۋىن كورىپ تۇرساڭىز قايتەر ەدىڭىز؟ انەبىر جىلى گۋميلەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق جىگىتتەرى مەن بويجەتكەندەرىنە استاناعا كەلگەن ريم پاپاسىنىڭ سۇيەگى ساۋدىراپ قالت-قۇلت ەتكەن قولىن سۇيگىزىپ قوياتىنداي نە باسىمىزعا كۇن تۋىپ ەدى؟ بۇل كىمنىڭ «كورەگەن ساياساتكەرلىگى؟» سول قالت-قۇلت ەتكەن ءتىرى تۋلاقتاي شالدى بەرمەن كەلە جاتقاندا دا، قازانعا بارا جاتقاندا دا ماسكەۋ تابالدىرىعىنان اتتاتپاي قويدى عوي!
قازاقتار تويلايتىن ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالارعا جان-جاقتان قاراقۇرىم ءانشى-بيشىلەر شاقىرىلادى. كوبى رەسەيدىڭ بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلمەيتىن ارتىستەرى، باقىرىپ-شاقىرعان، تۇلابويىن جۇلىپ جەگەن ءانشى¬سىماقتارى. قازاقتار سولاردى تۇگەل توبەسىنە كوتەردى. ءبىرى باقىلداپ، ءبىرى شىڭعىرىپ ساحناعا شىقسا، كورەرمەن قازاق اتاۋلى قىز-قىرقىنى، كەمپىر-سامپىرىنا دەيىن شۋىلداپ، دۋىلداپ قارسى الدى. ءجۇن-ءجۇن بەتتىڭ اراسىنان نە تاپقانىن قايدام، سوندا ءبىر قازاق ايەل سىباعاسىنان قالىپ بارا جاتقانداي، ەنتەلەپ كەلىپ كيكابيدزە دەگەن گرۋزيننىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ جاتتى. سول كيكابيدزەنى بىلەتىندەر ەڭ ءارى كەتكەندە انەبىر «ميمينو» دەگەن فيلم ارقىلى بىلەتىن شىعار-اق. بىراق ءدال سول جەردە الگى قازاق ايەلگە سونىڭ بەتىنەن ءبىر ءسۇيىپ قالۋعا تىرىساتىنداي نە قاجەتتىلىك بار ەدى. ەگەر سول كيكابيدزەدەن ساقال دەسەڭ ساقالى، اكتەرلىك شەبەرلىگى دەسەڭ ونىسى، ايەلدەرگە دەگەن ىقىلاس دەسەڭ ىقىلاسى ارتىق بولماسا كەم ەمەس ءاسانالى ءاشىموۆ گرۋزيانىڭ سونداي ءبىر مەرەكەسىنە بارا قالسا، گرۋزيندەردىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى تۇرماق، اشەيىندە «گەناتسۆالي، گەناتسۆاليلاپ»، «بيدجو-بيدجولاپ» ءبىرىن-ءبىرى ءسۇيىپ جاتاتىن ەركەكتەرىنىڭ ءوزى اسەكەڭنىڭ ساقالدى بەتىن مۇرنىنا تيگىزە قويۋى دا ەكىتالاي. كەرەك دەسەڭىز، گرۋزيندەر ونداي-ونداي مەيرامىنا قازەكەمدى شاقىرا قويار ما ەكەن؟ ال، اناۋ قازاق ايەلدىكى نە مۇتتاھيمدىك؟ الدە، مۇتتاھيمدىك دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى دە قۇلمىنەزدىڭ ءبىر قۇرامداس بولىگى مە ەكەن؟ مىنە، سول رەسەيدەن ازاتتىق الدىق دەپ شۋىلداپ، قىسى-جازى توي-تويلاپ جۇرگەن ولار اسىرەسە زيالى قاۋىم دەپ اتالاتىن قازەكەمدەر.
قازىر ءورىستىلدى گازەتتەر مەن تەلەارنالار قازاقتى قازاقتىڭ اۋزىمەن «ۇرعىزۋدى» وتە شەبەر مەڭگەرىپ الدى. «ۆرەميا» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى دە تالعات تەمەنوۆتىڭ ۇلتجاندىلىق، پاراساتتىلىق، ءىلىم-بىلىمدىك دەڭگەيى قانداي ەكەنىن بىلگىسى كەلدى مە، ايتەۋىر ونىڭ اۋزىنا كەلگەنىن ايتقىزۋعا «زور مۇمكىندىك» بەرەدى. سودان تاكەڭ لەپىرە-لەپىرە كەلە ءجۋرناليستىن تاۋەلسىزدىك مەيرامى كەزىندە ءسىز «نەلىكتەن الدەبىر جەزوكشە تۋرالى شەتەلدىك سيۋجەتتى («زاگرانيچنىي سيۋجەت پرو شالاۆۋ») تاڭداپ الدىڭىز؟» دەگەن سۇراعىنا بۇل «ماحاببات پەن بوستاندىق تۋرالى ەڭ جارقىن شىعارما» دەپ جاۋاپ بەرەدى. استاعفيراللاھ! سوندا بۇكىل قازاق ناعىز ادال ماحابباتتىڭ، ناعىز بوستاندىقتىڭ قانداي بولاتىنىن باياعى پروسپەر مەريمەنىڭ «كارمەنىنەن» عانا ۇيرەنۋى كەرەك ەكەن.
راس، جەر بەتىندەگى ۇلت اتاۋلىدا جەكە باستىڭ بوستاندىعى، ماحاببات بوستاندىعى دەگەن بار. ياعني ءوز كوڭىلى قالعان، سۇيگەن ادامىنا قوسىلۋعا اركىم حاقىلى. بىراق بىردە-ءبىر حالىق سولاي ەكەن دەپ ايەل جىنىستىنىڭ جەڭىل جۇرىسكە سالىنۋىنا جول بەرمەيدى، ياعني، ونى قۇپتاماعان. قۇپتاماق تۇگىل جازالاعان، ءارىسى ءولىم جازاسىنا كەسكەن. ءتىپتى قازىرگى زاماندا دا ايەل اتاۋلىنىڭ، اسىرەسە قىزداردىڭ جەڭىل جۇرىسكە سالىنعانىن، ومىراۋى مەن كىندىكتى اشىپ تاستاپ ءجۇرۋ سياقتى نەبىر ادەپسىز قىلىقتارىن قۇپتاپ، «كوشەلەردە، اۆتوبۋستاردا كارمەندەر كوبەيىپ كەلەدى» دەپ قۋانىپ جاتقان ۇلت اتاۋلىنى كورگەن ەمەسپىز.
ءيا، «يا ۆيجۋ ۆ اۆتوبۋساح، نا ۋليتساح سوۆرەمەننىح كارمەن، زا پوسلەدنيە ۆرەميا يح ستانوۆيتسيا ۆسە بولشە»، - دەپ قۋانادى تالعات. الدە بۇعان تالعاتتىڭ نەگە قۋانىشى-قوينىنا سىيماي جۇرگەنىن ءوزى عانا بىلەتىن ءبىر قۇپياسى بار ما ەكەن؟ ءبىز بۇگىندە ايەلگە، قىز بالاعا ءتان نەبىر سۇلۋ قىلىقتان ايرىلىپ، بۇيداسىز كەتكەن قىز-كەلىنشەكتەرىمىزگە بەرىسى بايان-سۇلۋدىڭ، ايمان-شولپاننىڭ، قىز جىبەكتىڭ، ءارىسى ءلايلى مەن زىليحانىڭ، شىرىن مەن زۋحرانىڭ ماحابباتقا دەگەن ادالدىعىن، سولاردىڭ ناعىز پەريزاتتىعى مەن ۇرزادالىعىن ۇيرەتە الماي الەككە ءتۇسىپ جۇرگەندە ەلىمىزدەگى ەڭ باستى جاستار تەاترىنىڭ باسشىسىنىڭ مۇنىسىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ كارمەن دەگەننىڭ قانداي ايەل ەكەنىن جاڭا عانا ونىمەن سۇحباتتاسىپ وتىرعان ءجۋرناليستىڭ ءوزى دە ونى «شالاۆا»، ياعني «جەزوكشە» نەمەسە «سالداقى دەپ اتاپ كەتكەن جوق پا ەدى؟ ەندەشە تالعاتتىڭ ماقساتى نە؟ وسىندايدا ويلايسىڭ، ەگەر قازاقستانمەن كورشىلەس ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر، سالت-ءداستۇرى ۇقساس ەلدەر¬دىڭ بىرىندە جاستار تەاترىنىڭ باسشىسى تۇگىل، كەز-كەلگەن بىرەۋ گازەتكە وسىنداي اۋزىنا كەلگەنىن ايتا سالىپ كورسىنشى. وعان نە ىستەيتىنىن ايتپاي-اق قويالىق. ال تالعات وسى ءبىر شاعىن عانا سۇحباتىنىڭ وزىندە نە ايتپادى دەيسىڭ؟ ونىڭ ايتۋىنشا اۋەزوۆتىڭ پەساسى ءحىح عاسىر ادامىنا ءتان. ال «شارباقتىڭ ىشىندە ءححى عاسىر». تالعات ءسويتىپ وتىرىپ اۋەزوۆتىڭ پەساسى 1913 جىلى جازىلعان دەپ تاعى ءبىر شاتاسىپ قالادى. بىراق ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، اۋەزوۆ 1913 جىلى پەسا جازدى دەگەندى ەستىگەن ەمەسپىز. تالعاتتىڭ پارسى ايەلدەرىنىڭ حيدجاپ كويلەگىن ارابتاردىكى دەۋى دە قاتەلىك. ال قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە وراي قويىلاتىن سپەكتاكلدەر تۋرالى سۇراققا جاۋاپ بەرە كەلە: «ا ۆسياكوگو رودا كامپاني ك داتام نە دليا تۆورچەسكيح ليۋدەي. كوگدا نادو پۋستيت نەدوستروەننىي زاۆود، موجنو ۆزبۋدوراجيت ليۋدەي كاكوي-تو داتوي، پريزىۆوم. ۆ تەاترە جە تاكيە يدەولوگيچەسكيە اۆرالى - برەد سوباچي» دەگەنى شە؟ بۇل نە «برەد»؟ سوندا تالعات تەاتر دەگەنىمىز - تاربيە وشاعى، ال تاربيە دەگەنىمىز - يدەولوگيا ەكەنىن بىلمەيتىن بولعانى ما؟ ەندەشە، قازاقستاندا ۇلكەندى-كىشىلى توي-دۋمان، مەرەكە بولسا، رەسەيدىڭ ءانشى، اكتەر، ءبيشى اتاۋلىسى استاناعا اعىلىپ كەلىپ سايران سالىپ كەتەتىنى نەسى؟
قايسىبىرىن ايتاسىڭ، ءجۋرناليستىڭ «ءسىز ناۋقانشىلدىققا قارسى ادام كورىنەسىز، بىراق نازارباەۆقا «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرۋگە باسقا مادەنيەت قايراتكەرلەرىمەن بىرگە قول قويدىڭىز عوي؟» - دەگەن ساۋالىنا نودار دۋمبادزە مەن ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ سىيلىققا تالاسى كەزىندە بولعان دەگەن ءوزى بىلمەيتىن، ايتەۋىر بىرەۋلەردەن ەستىگەن ءبىر جاعداياتتى ايتىپ كەتكەندە تاعى دا كۇماندى ويعا بەرىلەدى ەكەنسىڭ. ايتپەسە، ءدال سول تۇستا ەلباسىمەن «حالىق قاھارماندىعىنا» تالاسقا ءتۇسىپ جاتقان قارسىلاس بولعان جوق ەدى عوي. ول ونىسىمەن قويماي، وسى جەردە «ەست تاكايا كازاحس¬كايا چەرتا - زاۆيستليۆوست» دەپ تۇتاس قازاق ۇلتىن ءبىر سىناپ وتەدى. تالعاتتىڭ قازاق دەپ اتالاتىن تۇتاس ءبىر ۇلتقا بۇلايشا باعا بەرۋگە مىسقالداي دا قۇقى جوق. بۇكىل قازاققا «زاۆيستليۆوست» - قىزعانشاقتىق، ىشتارلىق، كورە الماۋشىلىق ءتان دەگەنى ءۇشىن دە سول جەردە نامىسى بار ءبىر قازاق وتىرسا، نە دەر ەدى. ويتكەنى قىزعانشاقتىق، ىشتارلىق، كورە الماۋشىلىق قاي حالىقتىڭ وكىلىندە دە كەزدەسەدى. ونى ءبۇتىن ءبىر ۇلتقا ءتان ادەت دەۋ ورەسكەل قاتەلىك. الدە ول بۇل جەردە دە باسقا ۇلت وكىلىنىڭ الدىندا، ءورىستىلدىنىڭ الدىندا ءوزىنىڭ قۇلمىنەز ادام ەكەنىن كورسەتىپ وتىر ما؟ ونى ءبىز بىلمەيمىز. بىراق ەگەر سول قۇلمىنەز ونىڭ بويىندا بار بولسا، ونى ءبىز بۇكىل قازاققا ءتان مىنەز دەۋگە اۋزىمىز بارمايدى. جانە ول قازاق اتاۋلىعا بەرگەن وسى ءبىر سوراقى انىقتاماسىن دالەلدەۋ ءۇشىن باياعىدا لەنيندىك سىيلىققا تالاسقان ءى.ەسەنبەرلين مەن ن. دۋمبادزەگە قاتىستى الدە وتىرىك، الدە راس نەمەسە بىرەۋلەر ادەيى تاراتقان، ايتەۋىر قولدا ناقتى دەرەگى جوق تەك جۇرتتىڭ اۋزىنان ەستىگەن ءبىر اڭگىمەنى مىسالعا كەلتىرە سالادى. ال ورىس جازۋشىلار، اقىندار اراسىنداعى ونداي تارتىستان ونداعان مىسال كەلتىرۋگە بولادى. بىراق ءبىر دە ءبىر ورىستىڭ «ىشتارلىق، قىزعانشاقتىق ورىسقا عانا ءتان نارسە» دەگەنىن ەستىگەن ەمەسپىز. ونىڭ ەسەسىنە ورىس زيالىلارى (ينتەلليگەنتسياسى) قۇلمىنەزدەن ادا. ويتكەنى ورىس قاشاننان پاتشا زامانىندا دا كەڭەس زامانىندا دا قازاقتى بيلەپ-توستەپ ۇيرەنىپ قالعان. ءبىزدىڭ تولىپ جاتقان شونجارلارىمىز دا، اتاقتى دەگەن ءانشى كەمپىرىمىز بەن اكتەر شالىمىز دا «ويباي، ورىسشادان ايرىلۋعا بولمايدى، مەن ونداي حاتقا قول قويعان جوقپىن»، - دەپ شىج-بىج بولاتىنى دا وسى ءبىر قۇلمىنەزدىڭ از دا بولسا بار ەكەندىگىن راستاماي ما؟
باسقا تولىپ جاتقان ءمىنى بار بولسا، بار شىعار بىراق قازەكەم قاراسوز بەن جىرعالى جىردان، قىسقاسى ۇلاعاتتىلىق پەن دانالىقتان قۇرالاقان ەمەس. «ۇلىڭدى ۇل قىپ تاربيەلەسەڭ ۇل بولادى، قۇل قىپ تاربيەلەسەڭ قۇل بولادى» دەيدى سول قازاق. ال ءسىز تالعاتتىڭ «ۆرەميانىڭ» جۋرناليسىنە ايتقان مىنا جان سىرىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ ول: «مەن نەعۇرلىم كوپ ءتىل، كوپ مادەنيەت بىلسەڭ، سوعۇرلىم وزىڭە جاقسى دەر ەدىم. ورىسشادان باس تارتۋدا قانداي ماعىنا بار؟ ادامدار وزىنە ەڭ ىڭعايلى تىلدە سويلەسە، ودان قورقاتىن ەشنارسە دە جوق. قازىر مەن ورىس ءتىلىنىڭ ارقاسىندا ورىس بالەتمەيستەرى يۆان فادەەۆتى «كارمەندى» شىعارۋ جۇمىستارىنا شاقىرىپ وتىرمىن. مۇمكىن ءوزىم دە ماسكەۋدە شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ پەساسىن قوياتىن شىعارمىن. ەگەر مەن تەك قازاقشا عانا بىلسەم، ماسكەۋدە كىممەن سويلەسەر ەدىم؟
ءبىز ايگۇل باباەۆا، نۇرلان ابدۋللين جانە ناعيما ەسقاليەۆا ۇشەۋمىز ماسكەۋدەن ۇشاقپەن كەلە جاتىپ ورىسشا سويلەسىپ كەلدىك»،- دەيدى ول. وسى جەردە كەۋدەسىندە ۇلتتىق نامىسى بار، ءوزىن تاۋەلسىز ەلدىڭ، تاۋەلسىز ۇلتتىڭ وكىلىمىن دەيتىن ءبىر قازاق كەلىپ تالعاتقا: «سەن عوي، نەعۇرلىم كوپ ءتىل بىلگەن وزىڭە جاقسى دەيسىڭ. ال ورىستار، اسىرەسە قازاقستاندا تۇراتىن ورىستار: «كوپ ءتىل بىلەيىك، قازاقستاندا تۇرامىز عوي، ءبارىمىز ەڭ بولماسا قازاقشا سويلەيىك، ول «وزىڭە جاقسى» دەپ نەگە ايتپايدى؟ سەن ورىسشا بىلمەسەم، ماسكەۋدە كىممەن سويلەسەر ەدىم، دەپ قايعىراسىڭ. ال ماسكەۋلىك ورىس تۇگىل قازاقستاننىڭ كەز-كەلگەن اۋىلىندا تۇراتىن ورىس ەگەر قازاقشا بىلمەسەم الماتىعا، استاناعا بارعاندا قالاي، كىممەن سويلەسەر ەدىم، قازاقشا بىلگەن قانداي جاقسى» دەپ نەگە ايتپايدى؟ ءبىر دە ءبىر ورىستىڭ الماتىدان ماسكەۋ تۇرماق وسكەمەنگە نە پاۆلودارعا جەتكەنشە قازاقشا سويلەسەيىك دەگەنىن نە سەن ءوزىڭ، نە نۇرلان ابدۋللين، نە مەيرام سايىن ورىسشا ولەڭ ايتاتىن روزا رىمباەۆا (ايگۇل باباەۆانى قويشى، ول تۋرالى اڭگىمەنى بولەك ايتارمىز) ەستىپ كوردى مە ەكەن؟». بىراق سوڭعى 20 جىل ىشىندە قازاقتاردىڭ كوبى ساياساتشا ايتقاندا، كوسموپوليتتەنىپ، نيگيليستەنىپ، قاتتىراق ايتساق، ماڭگۇرتتەنىپ، «ورىس¬تار نەگە قازاقشا سويلەۋى كەرەك، ءوزىڭ ءبىر ۇلت ارازدىعىن قوزدىرۋشى، الدە تەرروريست، الدە ەكسترەميست، الدە جاڭاوزەندىك مۇنايشى ءبىر بالە ەمەسسىڭ بە؟» دەپ وزىڭە تاپ بەرەتىندەر كوبەيىپ كەتتى. ال ادام بويىنداعى كوسموپوليتيزم، نيگيليزم، قازاقتاردىڭ ەۋروتسەنتريستىگى دەگەننىڭ ءبارى نە اتاققۇمارلىقتان، نە كوزگە تۇسۋگە قۇمارلىقتان، نە قاراباسى ءۇشىن ءوز ۇلتىنىڭ تىلىنەن، سالت-داستۇرىنەن بەزۋدەن، نە ساۋاتى تومەن، ناداندىقتان، جاعىمپازدىقتان، قىسقاسى، قۇلمىنەزدىڭ وسىنداي تولىپ جاتقان كومپونەنتتەرىنەن پايدا بولاتىنىن كوزىمىز كورىپ وتىر. ال تالعاتتىڭ كسەنياعا «مەن قازاقستاننان وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ كەتپەگەنىن قالار ەدىم. سەبەبى ولار دا وسى جەردى ءوز وتا¬نىمىز دەۋگە حۇقى بار» دەپ بۇل تاقىرىپتا اڭگىمە قوزعالماسا دا ءوز-وزىنەن جارەۋكەلەنە سويلەۋىن قانداي مىنەزگە جاتقىزار ەدىڭىز؟ بۇل دا سوڭعى كەزدە كەيبىر بىرىنەن-ءبىرى قاعىپ الىپ، ءجيى ايتاتىن «دانىشپاندىعىنا» اينالدى. اۋ، سەندەرگە نە بولعان! باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى كوشىپ كەتىپ جاتسا، ءوزىنىڭ تاريحي وتانىنا كەتىپ جاتقان شىعار! كەتەم دەگەن ادامعا قازاق دالاسى سەنىڭ وتانىڭ عوي دەپ سونشا جابىساتىنداي نە كورىندى دەيتىن بىرەۋ بولسايشى! جوق! تالعات، بۇدان ءارى «مۇمكىن، ءبىزدىڭ كەلەر ۇرپاعىمىز شەكارالاردى بۇدان دا كەڭەيتىپ (؟) (استىن سىزىپ، سۇراق قويعان ءبىز.-م.ك), ءوزارا اعىلشىنشا سويلەسەتىن شىعار» - دەگەن بولجام ايتادى. بۇل كورىپكەلدىك پە الدە اۋىزعا كەلگەندى ايتا سالاتىن پارىقسىزدىق پا؟ اۋەلى، ن.ابدۋللين، ن. ەسقاليەۆا ۇشەۋمىز تەك ورىسشا سويلەستىك دەپ جانىنداعى ءورىستىلدى جۋرناليست ايەلگە سونشا ماقتانىپ، (الدە قۇلمىنەزدەنىپ، جاعىمپازدانىپ) ودان ەندى اعىلشىنشا سويلەۋگە كوشەتىن شىعارمىز دەپ، ايتەۋىر ءوز انا تىلىنەن ات-تونىن الا قاشۋدان وتكەن كەلەڭسىزدىك قايدا بار؟ ءوز ۇلتىن بۇلايشا وزگەنىڭ تابانىنا سالۋ باسقا قاي ۇلتتا بار ەكەن؟ ءاي، جوق شىعار-اۋ.
بۇگىنگى قازاق ويلاناتىن ءبىر ۇلكەن ماسەلە بار. سوڭعى جىلدارى قازاقستانداعى كەيبىر ورىسشا باسىلىمدار، اسىرەسە مەملەكەتتىك ءتىل، قازاقتىڭ كەيبىر سالت-ءداستۇرى، قاي ءدىندى ۇستاناتىنى تۋرالى قازاقتاردىڭ پىكىرىن سۇراعان بولىپ، نەبىر زىميان، نەبىر سۇرقيا سۇراقتار ارقىلى ىشتەن ىرىتكى سالۋدى جيىلەتتى. ولار بۇل ءۇشىن كوبىنە ورىسشا وقىعان، ءورىستىلدى قازاقتاردى اڭگىمەگە، سۇحباتقا تارتادى. ءسىرا، ولار «ءتىلى ەكەۋدىڭ -ءدىنى ەكەۋ» ەكەنىن جاقسى ءبىلىپ العان بولۋى كەرەك. وسى سۇحبات كەزىندە تالعاتتىڭ وي-ءورىسىن دە، ورەسىن دە بايقاپ قالدى ما، قايدام، ايتەۋىر، «ۆرەميانىڭ» ءتىلشىسى كسەنيا وعان: «بۇدان جيىرما جىل بۇرىن 2012 جىلدىڭ وزىندە-اق جۇرتتىڭ ءبارى قازاق ءتىلىن بىلەتىن بولىپ شىعاتىنداي كورىنەتىن. ەندى مىنە، ونى قاتاڭ ادىستەرمەن ەنگىزۋ تۋرالى اڭگىمەلەر تۋىنداي باستادى» - دەپ تالعات جاققا تاعى ءبىر تۇتانعىش ساۋالدى تاستاپ كەپ جىبەرەدى. سودان تاكەڭ ونى لاپىلداتىپ الا جونەلەدى. جاقىندا باسپاسوزدەن ءوزىم بىلەتىن ءبىر پروفەسسوردىڭ «ءوز مەملەكەتىندە ءوزىنىڭ ۇلتتىق يدەياسىن تۋدىرا المايتىن ۇلت باسقا حالىقتارعا تاۋەلدى بولادى. ال يدەيا زيالى قاۋىمنىڭ ارقاسىندا دۇنيەگە كەلەدى»، - دەگەنىن وقىدىم. راس! ال بۇگىنگى زيالى قاۋىمىڭنىڭ ايتىپ جۇرگەنى مىنا تالعاتتىكىندەي، ءورىستىلدى گازەتتەرگە وسىنداي سۇحبات بەرەتىندەردىكىندەي بولسا، ەرتەڭگى كۇنىڭ نە بولارىن ويلان، قازەكەم! ويلان، قازاق!
مىرزان كەنجەباي،
جۋرناليست
«تۇركىستان» گازەتى