قازاق مەكتەپتەرىنە الىپپە مەن انا ءتىلى قايتا ورالادى. بۇل ەكەۋى ەكى ءپان، بىراق كەڭەس داۋىرىنەن بەرى كىرىكتىرىلىپ، ءبىرى (الىپپە) ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا، ەكىنشىسى (انا ءتىلى) ەكىنشى جارتىجىلدىقتا وقىتىلىپ كەلدى. بۇل پاندەردىڭ جىل باسىنان جەكە-جەكە ءوز الدىنا بولەك-بولەك وقىتىلاتىن كەزى دە الىس ەمەس.

ءبىز، ورازكۇل اسانعازى اپاي ەكەۋىمىز، وسىنى جوعارىعا جەتكىزۋگە بارىنشا تىرىسىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، انا ءتىلى ءبىرىنشى سىنىپتان-اق، ءبىرىنشى قىركۇيەكتەن باستاپ وقىتىلۋى كەرەك. قازىرگى انا ءتىلى ەكىنشى سىنىپتا ادەبيەتتىك وقۋ مەن قازاق ءتىلى پانىنە ءبولىنىپ كەتەتىن ناعىز كىرىكتىرىلگەن ءپان. ونى ەكىنشى جارتى جىلدىقتا قازاق تىلىمەن كىرىتىرىپ وقىتاتىنداي نە باسىمىزعا كۇن تۋدى ەكەن. ءبىرىنشى سىنىپتا كەرەگى جوق پاندەر كوپ ء(وزىن ءوزى تانۋ، دۇنيەتانۋ، جاراتىلىستانۋ، اعىلشىن ءتىلى، ورىس ءتىلى). ال ءبىز بالاعا ناعىز فۋنكتسيونالدىق ءبىلىم بەرەتىن پاندەردى (الىپپە + انا ءتىلى + قازاق ءتىلى) كىرىكتىرىپ وتىرمىز. ءبىز مۇنى ايتۋداي-اق ايتىپ كەلەمىز. بۇندا دا لاتىن ءالىپبيىن جاساعاندار سەكىلدى بۇرىنعى «ساۋات اشۋدىڭ» اپتىرلارى قالام مەن قاعازدى يەلەنىپ الىپ، دەس بەرەر ەمەس. ەشقانداي عىلىمي-ادىستەمەلىك نەگىزى جوق الىپپەگە دەيىنگى كەزەڭ، الىپپە كەزەڭى، الىپپەدەن كەيىنگى كەزەڭ دەگەن بىردەمەنى سوناۋ كەڭەس كەزىنەن بەرى سۇيرەپ كەلەدى. ونى وسى الىپپەنىڭ باعدارلاماسىنا دا اپارىپ تىقتى. ونىڭ نەگىزسىز ەكەندىگىن مىنادان كورۋگە بولادى. ساۋات اشۋ پانىندە الىپپەگە دەيىنگى كەزەڭدى ءبىر ايعا، ال مىنا الىپپە باعدارلاماسىندا ەكى اپتاعا سوزىپ وتىر. قازىرگى ساۋات اشۋ بويىنشا ءبىز مەكتەپكە بەيىمدەلەمىز دەپ ءبىر اي ىرعالىپ جۇرگەندە قاتار جۇرەتىن ورىستار مەن اعىلشىندار ارىپپەن تانىسۋدى باستاپ كەتەدى.

الىپپە بالانى وقۋ مەن جازۋعا ۇيرەتەدى. ونىڭ ماقساتى حات تانىتۋ، جازۋعا ۇيرەتۋ جانە جازىلعان ءسوزدى وقۋعا ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان الىپپەنىڭ سوزدىك قورى وتە شەكتەۋلى بولادى. بالا سويلەپ تۇرعانىمەن وقۋ مەن جازۋ داعدىسى وتە باياۋ قالىپتاسادى، مانەرلەپ وقىپ، جۇگىرتىپ جازىپ كەتۋ ءۇشىن ول ابدەن داعدىلانۋى كەرەك. بىزگە وعان وزگە ەلدەگىدەي كوپ ۋاقىت كەرەك ەمەس، مانچەستەر دەپ جازىپ، ليۆەرپۋل دەپ وقيتىن اعىلشىندارعا نەمەسە ءار سۋرەتى جەكە-جەكە ءمانى بار ءسوز بولىپ تابىلاتىن قىتايلارعا حات تانۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت كەرەك. مىنا ىرگەدەگى ورىستىڭ وزىندە شارتتىلىق كوپ. ماسەلەن، التى داۋىستى دىبىسى قاي داۋىسسىزدىڭ قاسىندا تۇرۋىنا قاراي 48 تۇرگە ەنەدى  ء(ا.جۇنىسبەكوۆ). ال، قازاق تىلىندەگى 9+19=28 دىبىس قايدا تۇرسا دا سول دىبىستالۋ كۇيىن ساقتاپ تۇرادى. سول سەبەپتەن ءبىزدىڭ بالانىڭ ساۋات اشۋى تەز، وڭاي. حات تانۋعا اقاڭنىڭ الىپپەسىمەن ءتورت-اق اپتا كەرەك بولعان. (ت.شونانوۆ) قازىرگى 42 تاڭبادان تۇراتىن ورىس-قازاق الىپبيىمەن وعان كوبىرەك ۋاقىت كەرەك بولار. جاڭا جىلعا شەيىن بۇرىنعىداي الىپپەنى اياقتايدى عوي. ال قازىرگى «ساۋات اشۋدا» ءتۇبىن تەكسەرمەي مايمىلشا ەلىكتەپ (ا.بايتۇرسىنۇلى), ارىپپەن تانىسۋدى ناۋرىزعا شەيىن سوزىپ وتىرمىز.

الىپپەنىڭ ىشىندەگى ماتىندەر وتە قاراپايىم، (اتا ات تاعالا، ايدوس دوپ ال جانە ت.ب.), 5-6 جاستاعى بالانىڭ ءوزىنىڭ تابيعي سوزدىك قورى بۇدان الدە قايدا باي. زەرتتەۋشىلەر ءمونوتىلدى ء(تىلى ءبىر تىلدە، انا تىلىندە شىققان) بالانىڭ سوزدىك قورى شامامەن 5000 ءسوزدى قۇرايتىندىعىن ايتادى. بۇل دالەلدەنگەن تۇجىرىم. سوندىقتان ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا تەك حات تانىتامىز دەپ، بالانىڭ سويلەۋ داعدىسىن ەكى توقسان بويى تەجەپ قويۋعا بولمايدى. ءبىرىنشى توقساندا ءالى وقىي المايتىن بالا ساباقتى الىپپەمەن قاتار، تىڭدالىم، ايتىلىم ارەكەتتەرى ارقىلى جۇرگىزىپ وتىرۋى كەرەك. انا ءتىلىنىڭ ماقساتى وقۋشىنىڭ سويلەۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ، دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا ءسىڭىرۋ. ياعني، الىپپە بالانى وقۋ مەن جازۋعا داعدىلاندىرسا، انا ءتىلى ونىڭ سويلەۋ داعدىلارىن ءارى قاراي جەتىلدىرىپ، شىڭداي تۇسەدى. ماقساتى بولەك ەكى ءپان بولەك-بولەك وقىتىلۋى كەرەك.

قازاق مەكتەبىندە الىپپە ءبىرىنشى سىنىپتىڭ ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىندا اياقتالىپ، بىردەن ەكىنشى جارتى جىلدىقتا تىلدىك ۇعىمدار تۋرالى قاراپايىم تۇسىنىك بەرەتىن قازاق تىلىنە جالعاسىۋ ءتيىس تە، انا ءتىلى تىڭدالىم ارقىلى باستالىپ، وقىلىم داعدىسىنا ۇلاسىپ، جىل بويى ءجۇرۋى ءتيىس.

قۇرمەتتى ادىسكەر ماماندار، قازىر ءبىز مىناداي ولقىلىقتار جىبەرىپ وتىرمىز:

1. 1سىنىپتىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا تەك حات تانىتاتىن ءپاندى، الىپپەنى عانا وقىتىپ، بالانىڭ تابيعىي كوممۋنيكاتسيالىق داعدىسىن ەكى توقسانعا تەجەپ وتىرمىز.

2. ەكىنشى جارتىجىلدىقتا قاراپايىم تىلدىك ۇعىمدار جونىندە تۇسىنىك بەرىپ، دۇرىس وقۋ مەن ساۋاتتى جازۋ داعدىسىن قالىپتاستىراتىن ءپاندى (قازاق ءتىلىن) ەكىنشى سىنىپتا ادەبيەتتىك وقۋ پانىنە اينالاتىن انا تىلىمەن كىرىكتىرىپ قويدىق.

3. قازاق بالاسىنا ومىرىنە ناعىز كەرەك ءبىلىمدى بەرەتىن وقۋ مەن جازۋعا، ۇلتتىق دۇنيەتانىمىمەن تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا نەگىز بولاتىن ءۇش ءپاندى كىرىكتىرىپ وقىتىپ، ەسەسىنە ءبىرىنشى سىنىپقا پايداسى جوق پاندەردى قاپتاتىپ كىرگىزدىك.

وسىنىڭ نەگە بۇلاي ەكەندىگىنە جاۋاپ بەرەتىن پەندە بولسا، الدىمىزعا شىقسا بولار ەدى.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz