نەمەسە بەسىنشى فيلم

دەرەكتى فيلمدەردى ەسەپكە الماعاندا، اباي تۋرالى ەڭ العاشقى فيلم 1945 جىلى قازىرگى «قازاقفيلمنىڭ» الدىندا الماتى كوركەم جانە حرونيكالىق فيلمدەر ستۋدياسىندا گريگوري ءروشالدىڭ جانە ەفيم اروننىڭ رەجيسسەرلىك ەتۋىمەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ رومانىنىڭ جەلىسىمەن «اباي اندەرى» (كەي دەرەكتەردە «اباي ولەڭدەرى» دەپ اۋدارىلىپتى-اۆت.) دەگەن اتپەن دۇنيەگە كەلگەن ەكەن.

فيلم قازاق قوعامى، سول كەزەڭدەگى حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى مەن رۋ ارالىق قاراما-قايشىلىقتارى ءارى اباي ءومىرى مەن اقىن ونەرى ەكى ارنادا جارىسا جارقىن كەستەلەنىپ بەينەلەنگەن بىردەن-ءبىر العاشقى كينوتۋىندى بولعان. ال، ارادا تابانى كۇرەكتەي جارتى عاسىردان سوڭ اقىننىڭ 150 جىلدىعىنا وراي 1995 جىلى ارداق جامانسارىۇلى امىرقۇلوۆتىڭ ەكى بولىمنەن ءتۇراتىن، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسى جەلىسىمەن جازىلعان ستسەناري بويىنشا «اباي» اتتى كوركەم ءفيلمى ومىرگە كەلىپتى. ءۇشىنشى فيلم حاكىم ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەي تويىنا بايلانىستى ۇلكەن جوبا رەتىندە تۇسىرىلگەن، التى سەريالدان ءتۇراتىن «Qazaqstan» كورپوراتسياسىنىڭ ءتول تۋىندىسى «اباي» تەلەحيكاياسى. كوپ كۇتكەندى كوپپەن بىرگە كوردىك... ءتورتىنشىسى، «حابار» تەلەارناسىنىڭ ءونىمى «اباي جولى» بولماق. قىسقا ۋاقىتتا ىركەس-تىركەس ەكى بىردەي تەلەحيكايانىڭ ەفيرگە تىكە جول تارتۋى، ءسوز جوق، تاۋ تۇلعالى اباي تۋرالى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇلتتىڭ ۇلىق پەرزەنتتى رەتىندە قوزعاعان جارقىن باستاماسىنىڭ پارمەنى دەپ بىلدىك. اۋەلى، اتقارىلعان ىرگەلى يگى ىسكە ابايدى ارداقتاعان الاش جۇرتى ءدان رازى. ەندى، نازار اۋداراتىن ءبىر جايت، اتالعان ەڭ العاشقى فيلم اباي ومىرگە كەلگەننەن كەيىن ارى-بەرىسى جوق تۋرا 100 جىلدا نەمەسە كەڭەستىك كەزەڭدە تويلانباعان 100 جىلدىعىندا جارىققا شىقسا، كەلەسى فيلم ودان 50 جىلدان سوڭ، ءۇشىنشى مەن ءتورتىنشى فيلم ەكىنشىسىنەن 25 جىلدان كەيىن قالىڭ كورەرمەنىمەن قاۋىشتى. بايقاپ وتىرعانىڭىزداي، جاسالعان جۇمىستىڭ اراسى تىم الشاق بولسا دا، ابايعا دەگەن قۇرمەت بىرتىندەپ ارتىپ وتىرعان. قاينار ولجاي ايتقانداي، قازاق توپىراعىندا ونەردىڭ جاڭا سالاسى كينو پايدا بولىسىمەن اقىن بەينەسى ەكراندا ايشىقتالا باستادى.

بۇگىنگى تاڭدا اباي سياقتى ۇلتتىڭ بىرەگەي تۇلعالارىن ەكران ارقىلى جوعارى دەڭگەيدە دارىپتەۋ – زامان تالابى، تسيفرلى جاھاندانۋ كەزەڭىنە سايكەس ۇلكەن بىلىكتىلىك. اتالعان «اباي» تەلەفيلمنىڭ كوركەمدىك كەڭەسشىسى دۋلات يسابەكوۆ: «اباي» تەلەحيكاياسى تەلەفيلمدەردىڭ ىشىندە ۇلكەن قۇبىلىس بولىپ قابىلدانۋى مۇمكىن، دەپتى. ءيا، ءساتتى شىقسا ءبارى دە مۇمكىن، الايدا ەكرانداعى تۋىندى تۋرالى كوزقاراقتى كورەرمەننىڭ وي-تۇجىرىمى مۇلدەم باسقاشا. بالىق باسىنان ءشىريدى دەمەكشى، بايقاۋىمىزشا تەلەتۋىندىدا ورىن العان كوپ ولقىلىقتار مەن كەمشىلىكتەردىڭ جالعىز قاينار كوزى – فيلم ستسەناريىندە بولسا كەرەك. قۇلاق ەستىپ، كوز كورگەن دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، سەريالدىڭ ستسەناريى تەلەارنانىڭ كوركەمدىك كەڭەسى مەن زيالى قاۋىمنىڭ سۇزگىسىنەن وتكەن. ستسەناري توڭىرەگىندە ۇلكەن تارتىستار بولعان. كەڭەسشى رەتىندە، ابايتانۋشى عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتتىڭ پىكىرلەرىنە ۇدايى جۇگىنىپ وتىردىق، دەگەن شىعارماشىلىق توپ. ال، ستسەناري بويىنشا سوڭعى نۇكتەنى جازۋشى، دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ قويعان. ول كىسىنىڭ ايتۋىنشا ءار التى سەريالدىڭ ءبارىن قايتا جازدىرعان. ول تۋرالى تەلەارنانىڭ باسقارما ءتورايىمى لاززات تانىسباي: ستسەناري توڭىرەگىندە ۇلكەن تارتىستار بولدى. سوڭعى نۇكتەنى دۋلات يسابەكوۆ اعامىزدىڭ ارالاسۋىمەن قويدىق، دەگەنى بار. ارينە سەبەپسىز ەمەس. دەمەك داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى دەگەندەي، ستسەناريدەن شي شىققانى شىندىق.

الەمدىك كينوماتوگرافيا تاريحىندا ايگىلى اعىلشىن جانە امەريكالىق كينورەجيسسەر، ستسەناريست، پروديۋسەر الفرەد حيچكوك دەگەن دانىشپان: «ۇلى فيلم جاساۋ ءۇشىن ءۇش نارسە كەرەك: ستسەناري، ستسەناري جانە تاعى دا ستسەناري»، دەپ ايتقان ەكەن. وي ويلايتىن مەرەي تويدىڭ تۇسىندا، اسىرەسە ءبىز ەسكەرەتىن وتە وزەكتى، سارا ءسوز. وكىنىشكە وراي، كوركەمدىك كەڭەستە كۇندە جيىن، تالاي تالقى بولعان. ءتىپتى، سوندا سارالانعان سەريال ستسەناريىن قايتادان جازدىرعاننىڭ وزىندە «كينو، تەاتردان بولەك الەم»، «اسىل ءداستۇردى جاڭعىرتۋ»، «ۇلتتى ماقتانىش ەتۋ، جىرلاۋ» قاراپايىم قاعيداتتاردى قاپەرگە الماعان قانشاما كەمشىن تۇستارى تايعا تاڭبا باسقانداي مەنمۇندالاپ تۇر. كەرەك دەسەڭىز، الماحان مۇحامەتقاليقىزىنىڭ: «اباي» فيلمىنەن كۇتكەنىم كوپ ەدى»، دەگەن كوركەم سىنىندا كوزگە ءتۇرتىپ كورسەتكەن كورنەكتى كەمشىلىكتەردەن اياق الىپ جۇرە المايسىز. وقىعان بولساڭىز، وعان قالياكپار ۇسەمحاننىڭ: «اباي تۋرالى ايتار كوپ»، دەگەن بىلىكتى تالداۋىن قوسىڭىز. مىڭ ءبىر كوممەنتاري تاعى بار. قارنىڭ اشىپ، قادىرىڭ قاشادى. ەگەر دە يسابەكوۆ ارالاسىپ ستسەناريدى قايتادان جازدىرماعاندا، سەرجان زاكەرۇلىنىڭ ستسەناريىنەن شۋ شىقپاس پا ەدى؟ نەمەسە ەشكىم ەشتەڭەنى كەسىپ-پىشپەي، سول قالپى بويىنشا تۇسىرسە قانداي دۇنيە ەكرانعا شىعار ەدى، سۇمدىق-اي؟! الدە مولدالار كوبەيىپ كەتتى مە؟.. تۇسىنىكسىز. سەبەبى، لاززات تانىسبايقىزى ايتقان ءاۋ باستاعى قوبالجۋ، قورقىنىشتاردى بولدىرماۋ ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ اۋقىمدى جوبانىڭ باسى-قاسىندا باسقا ەمەس، ابايتاۋشى-عالىم مەكەمتاس اقساقال، اتى زور جازۋشى، دراماتورگ دۋلات يسابەكوۆ پەن كوركەمدىك كەڭەسشىلەر كۇندىز-ءتۇنى ءجۇردى ەمەس پە؟! ال ولاردىڭ قاسىندا قارىمدى قالامگەر، باتىل جۋرناليست، بىلدەي باس رەداكتور رەتىندە قاينار ولجاي جاي جۇرگەن جان با، دەگەن ويعا قالاسىڭ. قايرەكەڭنىڭ: فيلم فينالىندا وزگەشە شەشىم تابادى. سەريالدىڭ الدىڭعى «ابايلاردان» (1945 جىلعى «اباي» مەن 1995 جىلعى «اباي جولىن» مەڭزەپ وتىر – اۆت.) وزگەشە تۇستارى دا وسى، دەپتى. بىراق، سەريالدىڭ سىركەجيار سوڭى كوپتىڭ كوڭىلىنە بىردەن قونا قويارى نەعايبىل.

قىسقاسى ستسەناريدى ەمىن-ەركىن وتىرىپ، تولىق جاڭالاۋعا نەمەسە بايگە جاريالاپ قايتا تاڭداۋعا ۋاقىت مۇمكىندىك بەرمەگەن. ورىن العان بۇل جاعداي ءوز كەزەگىندە اسىعىستىققا ۇرىندىردى. ءتورت كومپانيانىڭ ىشىنەن تاڭداۋ ءتۇسىپ، مەملەكەتتىك تەلەارناعا سەنىم ارتقان رەجيسسەر مۇرات بيدوسوۆ: ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى ەكى ايدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى، دەيدى. سونىمەن، اقتالۋعا كەلمەيتىن سان ءتۇرلى سەبەپتەن قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا اۋزى جوق، مۇرنى جوق دومالاق دۇنيە تۋىلا سالعان. سوعان قاراماستان «اباي» اپىل-عاپىل تۇركياعا جول تارتىپ كەتىپتى. ايىبى بولسا، ارىسى ابايدىڭ، بەرىسى اۋەزوۆتىڭ ارۋاعى كەشىرسىن!

ءجا، 100+50+25+5. بەسىنشىسى فيلم، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، تالعات تەمەنوۆ، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتار ەستەلىك ايتىپ ەسكە سالاتىن، باسقا ونەر جاناشىرلارى راستايتىن، قازاق كينوسىنىڭ نارى ءازىربايجان مامبەتوۆ ەرتەدە ارمانداپ كەتكەن، كوڭىلدەن شىعار كوپ سەريالدى كوركەم-تاريحي فيلم قاشان ەكرانعا شىعىپ، ابايدى الەمگە جارقىراتار!.. مۇمكىن، ەندى 5 جىلدان سوڭ، ابايدىڭ 180 جىلدىعىندا...

دۋمان امانۇلى

Abai.kz