اباي مۇراجايىندا سوڭعى ۋاقىتتا 21 عىلىمي - زەرتتەۋ باسىلىم جارىق كوردى. ونىڭ ىشىندە «اباي مۇراجايىنىڭ كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن باسىلعان «اباي مۇراجايى قورىنىڭ سيپاتتاماسى» كىتابىنىڭ ورنى ەرەكشە. كولەمى 300 بەتتىك بۇل كىتاپتىڭ شىعۋى - مۇراجاي تاريحىنداعى ەلەۋلى قۇبىلىس. جەتپىس جىلدىق تاريحى بار مۇراجايىمىزدىڭ قورىندا ساقتاۋلى قۇندى جازبا جادىگەرلەردىڭ سيپاتتاماسى العاش رەت كىتاپ بولىپ باسىلىپ وتىر.

باعاسىن بىلگەن ادامعا كىتاپتا جۇيەلى تۇردە تىزىلگەن جادىگەرلەرگە بەرىلگەن سيپاتتامالار اسىل قازىناعا تەڭ. مۇراجايعا كەلگەن ىزدەنۋشى، زەرتتەۋشى قاۋىم ءوز ىزدەگەندەرىن وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇراجاي قورىنان تابا ءبىلدى دەسەك ارتىق ايتپاسپىز. سەبەبى، باسقا مۇراعات، مۇراجايلاردا جوق جازبالار، كىتاپتار ءبىزدىڭ قورىمىزدان تابىلىپ، زەرتتەۋشىلەر قۋانعان ساتتەر از ەمەس.

1940 جىلى سەمەي قالاسىندا اباي مۇراجايىن اشۋ تۋرالى ارنايى قاۋلى شىققاننان باستاپ ۇلى اقىنعا قاتىسى بار ەكسپوناتتار جيناۋ جۇمىسى قولعا الىندى. اباي تۋىستارىنىڭ، ۇرپاقتارىنىڭ قولىنداعى زاتتار مۇراجايعا كەلىپ تۇسە باستادى. زاتتىق جادىگەرلەرمەن قاتار سول كەزدە كوزى ءتىرى ابايدىڭ زامانداستارى، ۇرپاقتارىنان بار بىلگەن ەستەلىكتەرىن، شىعارمالارىن جيناۋ جۇمىسىن ابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى ءارحام كاكىتايۇلى ىسقاقوۆ باستاعان بولاتىن. ول ەلدەن جيناعان ەستەلىكتەر، شىعارمالار قولجازبالارى ءبىر توبە بولسا، ءوزىنىڭ ەستەلىكتەرى دە قازىرگى كۇندە قۇندى جادىگەرلەر قاتارىندا.

اباي مۇراجايىندا سوڭعى ۋاقىتتا 21 عىلىمي - زەرتتەۋ باسىلىم جارىق كوردى. ونىڭ ىشىندە «اباي مۇراجايىنىڭ كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن باسىلعان «اباي مۇراجايى قورىنىڭ سيپاتتاماسى» كىتابىنىڭ ورنى ەرەكشە. كولەمى 300 بەتتىك بۇل كىتاپتىڭ شىعۋى - مۇراجاي تاريحىنداعى ەلەۋلى قۇبىلىس. جەتپىس جىلدىق تاريحى بار مۇراجايىمىزدىڭ قورىندا ساقتاۋلى قۇندى جازبا جادىگەرلەردىڭ سيپاتتاماسى العاش رەت كىتاپ بولىپ باسىلىپ وتىر.

باعاسىن بىلگەن ادامعا كىتاپتا جۇيەلى تۇردە تىزىلگەن جادىگەرلەرگە بەرىلگەن سيپاتتامالار اسىل قازىناعا تەڭ. مۇراجايعا كەلگەن ىزدەنۋشى، زەرتتەۋشى قاۋىم ءوز ىزدەگەندەرىن وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇراجاي قورىنان تابا ءبىلدى دەسەك ارتىق ايتپاسپىز. سەبەبى، باسقا مۇراعات، مۇراجايلاردا جوق جازبالار، كىتاپتار ءبىزدىڭ قورىمىزدان تابىلىپ، زەرتتەۋشىلەر قۋانعان ساتتەر از ەمەس.

1940 جىلى سەمەي قالاسىندا اباي مۇراجايىن اشۋ تۋرالى ارنايى قاۋلى شىققاننان باستاپ ۇلى اقىنعا قاتىسى بار ەكسپوناتتار جيناۋ جۇمىسى قولعا الىندى. اباي تۋىستارىنىڭ، ۇرپاقتارىنىڭ قولىنداعى زاتتار مۇراجايعا كەلىپ تۇسە باستادى. زاتتىق جادىگەرلەرمەن قاتار سول كەزدە كوزى ءتىرى ابايدىڭ زامانداستارى، ۇرپاقتارىنان بار بىلگەن ەستەلىكتەرىن، شىعارمالارىن جيناۋ جۇمىسىن ابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى ءارحام كاكىتايۇلى ىسقاقوۆ باستاعان بولاتىن. ول ەلدەن جيناعان ەستەلىكتەر، شىعارمالار قولجازبالارى ءبىر توبە بولسا، ءوزىنىڭ ەستەلىكتەرى دە قازىرگى كۇندە قۇندى جادىگەرلەر قاتارىندا.

ۇلى اقىنعا قاتىسى بار ءاربىر زاتتى جيناپ، ساقتاپ، ۇرپاقتارعا جەتكىزۋ ماقساتىن العا قويعان اسىل ازاماتتارىمىز از ەمەس ەدى. ءارحام ىسقاقوۆپەن قاتار قايىم مۇحامەدحانوۆ، احات قۇدايبەرديەۆ، مۇزدىباي بەيسەنباەۆ سىندى اعالارىمىز مۇراجاي قورىنا ابايعا جانە ونىڭ تۋىستىق، ونەر اينالاسىنا قاتىستى دەرەكتەردى جيناۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسقانىن ايتا كەتۋ دۇرىس دەپ ويلايمىز.

كوپتەگەن جىلدار بويى جينالعان مۇراجايدىڭ قولجازبالار قورىندا 800 - دەن اسا دەرەك كوزى ساقتاۋلى. ءبىز ءۇشىن ابايعا، ونىڭ زامانىنا قاتىستى ءاربىر دەرەك وتە قىمبات، باعا جەتپەس اسىل قازىنا بولىپ تابىلادى. سونىڭ ىشىندە: ابايدىڭ ۇلى ماعاۋياعا حاتى; ابايدىڭ ءوز ۇرپاقتارى مەن تۋىس-جاقىندارىنىڭ، زامانداستارىنىڭ قولجازبا ەستەلىكتەرى، شىعارمالارىنىڭ قولجازبالارى; ابايدىڭ اقىن-شاكىرتتەرىنە قاتىستى دەرەكتەر، ولاردىڭ شىعارمالارى، اقىلبايدىڭ «زۇلىس»، «داعىستان» اتتى پوەمالارى، ماعاۋيانىڭ «مەدعات -قاسىم» شىعارمالارىنىڭ قولجازبالارى; ابايدىڭ شاكىرتى، دوسى كوكباي جاناتايۇلىنىڭ ءوز قولجازباسى سياقتى قۇندى دۇنيەلەر بار.

كىتاپتا قوردا ساقتاۋلى ءار قولجازبا تۋرالى قىسقاشا سيپاتتاما (اۆتورى، جازۋ ءتۇرى، كولەمى) بەرىلگەن.

قازاقستان كىتاپحانالارىنان ءحىح-حح عاسىردىڭ باسىنداعى  قازاق تىلىندەگى باسىلىمداردى ، گازەت-جۋرنالداردى تابۋ وتە قيىن.

ال، اباي مۇراجايىندا قازىرگى تاڭدا اراب گرافيكاسىمەن باسىلعان قازاق كىتاپتارىنىڭ سانى 500-دەن اسادى. ونىڭ جارتىسى ۇلى اقىن وقىعان مەدرەسەنىڭ شاتىرىنان تابىلعان اراب، تۇرىك، شاعاتاي، پارسى تىلدەرىندەگى كىتاپتار، وقۋلىقتار، جۋرنالدار. مەدرەسە كىتاپتارىنىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى اتالعان كىتاپتا جەكە بولىمدە بەرىلگەن.

اباي مۇراجايىنىڭ قورىندا تۇپنۇسقا بولماسا دا، سوعان بەرگىسىز قازاق كىتاپتارىنىڭ، مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ ماسكەۋ، لەنينگراد، قازان كىتاپحانالارىنان اكەلىنگەن كوشىرمەلەرى ساقتاۋلى. «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ 1911-1915 جىلدار ارالىعىندا شىققان بارلىق 88 نومەرى، «تاڭ» جۋرنالىنىڭ، «قازاق ءتىلى»، «سانا»، «شولپان»، «ساۋلە» باسىلىمدارىنىڭ بىرنەشە نومەرلەرى بار. بۇل جۋرنالداردا نە باسىلعانى جايلى دەرەك الۋ ماقساتىندا مازمۇندارى قازىرگى ارىپكە اۋدارىلعان بولاتىن. اتالعان جۋرنالداردىڭ مازمۇندارىنىڭ تىزبەسى كىتاپتا جەكە بەرىلگەن. ءحىح-حح عاسىردىڭ باسىندا جارىق كورگەن، قازىرگى ۋاقىتتا سيرەك كەزدەسەتىن قازاق كىتاپتارىنىڭ كوشىرمەلەرىنىڭ تىزبەسى دە جاسالعان.

مۇراجايدىڭ كىتاپ قورىندا ورىس تىلىندەگى ەسكى باسىلىمدار سانى 1500- دەن اسادى. ولاردىڭ ىشىندە: سيرەك كەزدەسەتىن ەنتسيكلوپەديالار، ورىس كلاسسيكتەرى: پۋشكين، لەرمونتوۆ، سالتىكوۆ-ششەدرين، تولستوي شىعارمالارى، باتىس ەۆروپا اۆتورلارىنىڭ كىتاپتارى دا بار. ورىس تىلىندەگى كىتاپتار، قولجازبالار تىزبەسى جەكە جاسالعان.

مۇراجاي قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارنايى ءىسساپارلارىنىڭ ناتيجەسىندە قور قۇرامىنا موسكۆا، لەنينگراد، ومبى، توم، قازان، قازاقستان مۇراعاتتارىنان تابىلعان وسكەنباي، قۇنانباي، اباي، حاليوللا، ءابدىراحمان، مايباسار، ءتىنىباي كاۋكەنۇلى، شىڭعىس ءۋاليحانوۆ، ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرىنە قاتىستى ارحيۆ دەرەكتەرىنىڭ كوشىرمەلەرى كەلىپ تۇسكەن بولاتىن. سولاردىڭ ىشىندە قۇنانباي وسكەنبايۇلىنا قاتىستى ارحيۆ دەرەكتەرىنىڭ ءوزى 800 بەتتەن اسادى. ارحيۆ قۇجاتتارىنىڭ تىزبەسى - كىتاپتاعى دەرەكتەر توپتاماسىنىڭ سوڭعىسى.

كىتاپ اباي قۇنانبايۇلىنىڭ ءومىرى مەن ونەر ورتاسىن تەرەڭدەپ تانۋعا قىزىققان زەرتتەۋشىلەر مەن ادەبيەتتانۋشىلارعا مۇراجاي قورىندا بار دەرەكتەر تۋرالى ماعلۇمات بەرەتىن بىردەن-ءبىر باسىلىم دەۋگە بولادى.

وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلعان وسى كىتاپتاعى دەرەكتەر تىزبەلەرى، سيپاتتامالارى بولاشاقتا كوپتەگەن زەرتتەۋلەرگە نەگىز بولادى دەگەن سەنىمدەمىز.

م.س.قايرامباەۆا

اباي مۇراجايىنىڭ باس قور ساقتاۋشىسى

«اباي-اقپارات»