بۇعان دەيىن قازاق پاتيروتتارى وتاندىق flip.kz ىنتەرنەت-گيپەرماركەتىندە ساۋداعا تۇسكەن رەسەيلىك تاريحشىسىماق ءام بلوگەر دميتري ۆەرحوتۋروۆتىڭ «گەنوتسيد كازاحوۆ». كوتوروگو نە بىلو» اتتى كىتابىن ەلىمىزدە ساتۋدان العىزىپ تاستاعان ەدى. ب

ءىز وسى جايىندا Abai.kz-تە ماقالالار شوعىرىن جاريالاعان بولاتىنبىز. «مۇلدەم بولماعان اشارشىلىق! قازاقستاندا رەسەي تاريحىشىسىنىڭ كىتابى نەگە ساتۋعا شىعارىلمادى؟ // گەنوتسيد، كوتوروگو نە بىلو؟ ۆ كازاحستانە سورۆالي پروداجۋ كنيگي روسسيسكوگو يستوريكا» اتتى ماقالا رف Nakanune.Ru مەديا باسىلىمىندا جارىق كوردى. 

وعان دەيىن دميتري ۆەرحوتۋروۆ تمد كولەمىندە اتالعان عىلىمي شاتپاعىن جۇرتقا مايلاپ وتكىزبەك بولىپ ءوزى سكيپەر بولعان ونلاين ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىن وتكىزىپ ايدى اسپانعا شىعارعان ەدى. سونداعى ايتپاعى «ۇجىمداستىرۋ اشتىققا سەبەپ بولعان جوق. اشارشىلىقتىڭ سەبەبى – ساياسي كۇرەستەن تۋىنداعان» دەگەن تاپسىرىستىق تۇجىرىمىن جاساپ تمد-لىق ورىس ءتىلدى اۋديتوريانى اۋزىنا قاراتپاق. 

دميتري ۆەرحوتۋروۆ دەيتىن «تاريحشى» وسى

وسى كونفەرەنتسيا بارىسىندا «قازاقستان تاريحىشىلارى – اۋزىن بۋعان وگىز» دەپ وتاندىق تاريحىشىلارىمىزدىڭ فاكتىلەرى مەن دەرەك-دايەكتەرىن ەش كوزگە دە، قالام ۇشىنا دا ىلىكتىرمەي ءمۇلايىمسيتىنىن قايتەرسىڭ!؟ 

«مەنىڭ كىتابىمنىڭ اتى قازاق ۇلتشىلدارىن يتشە ۇرگىزدى» دەپ جۇرت الدىندا اعىنان دا جارىلادى وزىنشە.

ونلاين ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىنىڭ سكيپەرىنە ءتۇرلى اۋانداعى «قازاقتار تۋرالى كوزقاراسى قاندايلىق ەكەندىگى» تۋراسىنداعى مىڭ قۇبىلعان ساۋالدار قويىلعان شاقتا، قاسقاڭ «قازىر قازاقتار اشتىققا ۇشىراپ، قاندى قاساپتان ولگەن قويعا بالانادى، مەنىڭشە، قازاقتارعا بۇنداي داڭقتىڭ ەش كەرەگى جوق» دەگەن ءبارىن ءبىر اۋىز بىلجىراعان فرازاسىماعىنىڭ قاۋىزىنا سىيدىرىپ قاراپ وتىردى. ءوزى قازاقتى ەكىگە بولەدى ەكەن، ءبىرى – اشارشىلىقتى كەرەك ەتپەيتىندەر، ەكىنشىسى – ونى بولدى دەپ ىزالانا زارلاناتىندار. وسى ىزالانا زارلانعاندار ىشىندە مۇحتار تايجان «كىتابىڭدى وزىڭە جەگىزەمىز» دەپ اۆتوردىڭ كوڭىلىن مۇلدەپ قالدىرىپتى. ونىڭ وسىلايشا قازاقتىڭ ۇلتشىل پاتيروتىنا وكپەسى قارا قازانداي ەكەن. «وسىنداي جاعدايدان كەيىن ولاردى قالايشا جاقسى كورمەكپىن»، دەيدى ايارلانا. 

ونىڭ وسى تانتىعان شىعارماشىلىعىنىڭ كونتسەپتسيالىق تۇزدىعى – قازاقتى اشتىققا ۇشىراتقان قازاق بايلارى. كگب جەرتولەسىندەگى ارحيۆتە وتىرىپ الىپ، 2010-2020 جىلدار اراسىندا جالعان 1930 جىلدارداعى وسەك پەن جالادان تۇراتىن قۇجاتتاردان جۇرىمدالعان كىتاپسىماقتى قازاق ەلىنە مايلاپ وتكىزبەك بولعان مۇندار ءبىر عانا قازاق كوشىنەن قىزىل كگب-لىق شەكاراشىلار تارتىپ العان 30 مىڭ باستى تاريحي فاكتى دەپ دامبالىن باسىنا كيىپ جار سالادى.

قازاقتىڭ ءار اۋىلى مەن ءار اۋدانى ءالى كۇنگە الىمساقتان ساقتالعان رۋلىق اتا مەكەندەرىندە وتىرعاندىعىن مۇلدەم ەسكەرمەيدى. تەك قىزىل جەندەتتەردىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىسىمىمەن اۋا كوشكەن ءار الەۋمەتتىك توپقا جاتاتىن حالىقتان تارتىپ العان 20-40 ملن. مال باسىنىڭ رەسەيگە جونەلتىلگەنىن جورتا بىلمەگەنسيدى. «ءبارىن قۇرتقان بايلار» دەپ قىرىق وتىرىككە باسادى. 

اۆتور اشتىقتان شىبىنداي قىرىلعان ۇلتىمىزدىڭ ءولىم-ءجىتىمى بار-جوعى 650 مىڭ كولەمىندە عانا دەپ ساۋساعىنان سورىپ، ەش جوسىقسىز تاريحي كەشتىم-ءپىشتىم ۇكىم شىعارادى. بىزدەگى 2-3 ملن. قازاق قىرىلدى دەپ جۇرگەندەر تاريحتىڭ ءيسى مۇرىنىنا بارمايتىن فالسيفيكاتور تاريحشىساقتار ەكەن. ويتكەنى، ولاردىڭ ويى دميتري ۆەرحوتۋروۆشا: «3 ملن قىرىلدى دەپ مالىمدەۋ  – بۇل تازا ساياسي تەزيس. ول (تىلگە بولىنگەن) قازاقتاردىڭ باسىن ءبارىمىزدىڭ اتالارىمىز بىردەي ءجابىر كوردى دەپ ءبىر جەرگە قوسۋدىڭ قامى» بولىپ تابىلادى-مىس.

ونلاين كونفەرەنتسيادان ءبىر ۇققانىمىز قازاق ءوزىنىڭ مۇڭى مەن زارىن سىرتقا شىعاراتىن ۇلت ەمەس. تەك ءالى كۇنگە ماسكەۋ سىزىپ بەرگەن جولمەن جۇرۋگە ءتيىس كرەملدىك ارباعا جەگىلگەن ەسەك بولۋعا ءتيىس ەكەن. اۆتوردىڭ ماسكەۋ نۇقاۋىمەن «اشارشىلىققا مالىن الا قاشقان، سوڭىنا كەدەيلەردى ەرتكەن بايلار كىنالى»  دەگەن تەزيستى قازاق مەديا كەڭىستىگىنە جىمىسقىلىقپەن تىقپالاۋ جولىن ۇستانىپتى. بۇعان ەش كونبەيتىن قازاقتى ءوز قوجالارىنىڭ تۇپكى ويىن ءبىلدىرىپ، تاريحشىسىماق بىلايشا قورقىتادى: 

«تاياۋ جىلداردا «اشارشىلىق» ۋكراين ستسەناريى بويىنشا بارىنشا كۇش الىپ، ورىستەگەنىمەن، تاپ وسىندايدان تانۋى تاسقا سوعىلعان رەسەي بۇعان (ياعني، قازاقتاردىڭ باسسىزدىعىنا) ەش ىرىق بەرمەك ەمەس»، – دەپ ۆەرحوتۋروۆ مىرزا ارتىندا كىم تۇرعانى بەس ەنەدەن بەلگىلى ءوز ساياسي جورامالىن جاساعان بولادى. 

«رەسەي الىپ قاعانات بولعاندىقتان بۇنداي ءبالدۋ-بادىككە ەش ارالاسپايدى، ۋكراين «گولودومورشىلارى» بولسا، ءمۇيىز سۇراعان توقال ەشكىدەي تەرريتوريالىق ساقالىنان ايىرىلدى. گۇرجىلەردە وسىنىڭ كەبىن كيدى. كەزىندە رەسەيدى كوزگە ىلمەگەن ەرمەنستان ماسقارا جەڭىلىسكە ۇشىراپ پۇشايمان كۇيگە ءتۇستى. رەسەي دىق ساقتايتىن كەكشىل جادىلى ەل بولعاندىقتان، ۇرىمتال ساتتە كەتكەن ەسەسىن مولىنان قايتارا بىلەدى»، – دەپ ءوز اتىن ءوزى شاقىرعان كوكەك سپيكەر ماسكەۋدىڭ جۋان جۇدىرىعىنىڭ ءيسىن قازاقتار سەزىنە بەرىڭدەر دەپ ءتىسىن قايراي ءسوز قوزعايدى.

بىلگىش تاريحشى 30-شى جىلدارى ورىن العان اشارشىلىقتىڭ قازاققا وتەۋىن قايتارۋ ءۇشىن ولاردى رسفسر قۇرامىنان شىعارىپ، كەڭەستىك وداقتاس رەسپۋبليكا اينالدىرعانىنا ءتاۋبا دەۋىمىز كەرەك ەكەن.

«قازاقتار ەستەرىڭنەن اداسىپ، اشارشىلىق تاقىرىبىن ساياسيلاندىرىپ، رەسەيگە كىنالاۋ تالابىن قويۋدان بويلارىڭدى اۋلاق سالىپ، رەسەيمەن دوس بولماساڭدار، ۋكراينادان دا اۋىر جاعدايعا دۋشار بولاسىڭدار» دەپ ءوز كونفەرەنتسياسىماعىن سوڭىنا جەتكىزىپ تىنىم تابادى.

بۇعان ءبىزدىڭ بۇقپا بيلىك پەن ءپاتۋان پارلامەنت نە دەپ جاۋاپ قاتار ەكەن. شىنىمەن، اشتىقتان قىرىلعان، باسىنا دۇعا وقيتىنداي سۇيەگى قايدا قالعانى بەلگىسىز بابالارىمىز قازاق قوعامى تاراپىنان ەش جوقتاۋسىز قالا بەرە مە؟ وسى «ۇلتتىڭ باسىنا تۇسكەن تراگەديالىق الاپات زۇلمات» تەك تاريحشىلارىمىزعا عانا كەرەك پە، اعايىن؟! سوندا، ءبىز نامىسسىز، جاسىق تا، جالتاق ۇلت بولعانىمىز با!؟

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz