اتىن اتاۋعا قورقاتىن جۇقپالى دەرت تاعى ءبىر دوسىمدى القىمنان الىپ، تىنىسىن تارىلتىپ، ەسىن جيدىرماي قايتپاس ساپارعا اتتاندىرىپ جىبەردى. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قولجازبا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى توقتار الىبەكوۆ قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ادەبيەتشى - عالىم ەدى.

ومىردەن وتكەنىنە از عانا ۋاقىت بولعان دوسىم رافات ابدىقۇلوۆ ەكەۋى ينەمەن قۇدىق قازعانداي عىلىمدىق جولدىڭ «قارا جۇمىسشىسى» ەدى. عىلىمدا دا ادىلەتسىزدىك كوپ-عوي، بۇل ەكەۋى ماڭداي تەرى اعىل-تەگىل تامشىلاپ، كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي جۇمىس ىستەيتىن، ءبىر قىزىعى ولار جاساعان ەڭبەكتىڭ ماقتاۋىن كوبىنەسە باسشىلىق جاساعان پىسىقتار ەستىپ مالدانسا، بۇلار ماقتاۋ دامەتپەيتىن، ىستەگەن ىستەرىنىڭ ناتيجەسىنەن ءنار الىپ، قاراپايىمدىلىعىنان تانبايتىن مەيرىمدى جاندار. توقتار بۇكىل قازاق ادەبيەتىنىڭ اسىل قازىناسى جاۋھار جىرلاردىڭ ءجۇز تومدىعىن قۇراستىرۋشىلاردىڭ نەگىزگى مامانىنىڭ ءبىرى بولسا، رافات كلاسسيك جازۋشى، شىنايى اكادەميك مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ەلۋ تومدىعىن قۇراستىرۋشىلاردىڭ نەگىزگى مامانىنىڭ ءبىرى ەدى. وسى ەكەۋىنەن ون ءتورت جىل بۇرىن جىر الىبى جامبىل اتامىزعا جالا جاپقاندارعا قارسى ماقالا ۇيىمداستىرىپ، سۇحباتتاسقان ەدىم. سول ماقالانى بۇگىن كوپشىلىككە ۇسىنىپ وتىرمىن. بۇل ماقالا ءالى كۇنگە دەيىن ءمان-ماڭىزىن جويعان جوق دەپ بىلەمىن. ءارى ءارتۇرلى پىكىر قايشىلىعىندا جۇرگەن جاستارعا توقتار مەن رافاتتىڭ اۋىز ادەبيەتى مەن جامبىل مۇراسىن ۇزاق جىل زەرتتەپ بارىپ ايتقان وي-پىكىرلەرى دۇرىس باعىت بەرىپ، وي ورىستەرىن كەڭەيتۋگە ىقپال ەتەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.

جامبىلعا نەگە جالا جابامىز؟

ءورىستىلدى «سوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ بەتىندە كەيىنگى كەزدە وقتىن-وقتىن قازاق ۇلتىنىڭ ءىرى تۇلعالارىنىڭ قوعامداعى بەدەلىن تومەندەتۋگە باعىت العان ورىندى-ورىنسىز، عىلىمي نەگىزسىز ماقالالار جاريالانۋدا. بۇل ماسەلە مەنى دە ويعا قالدىردى. العاشقىدا جەكە پىكىرىمدى ءبىلدىرىپ، ماقالا جازعىم كەلدى. بىراق وزىممەن قىزمەتتەس، اۋىز ادەبيەتىن، جامبىلدى زەرتتەپ جۇرگەن دوستارىما سۇراعىمدى قويىپ، سولاردىڭ پىكىرىن بەرگەندى ءجون سانادىم. مەنىڭ سۇراعىما بايلانىستى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى توقتار الىبەك، «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى رافات ابدىعۇلوۆ ءوز ويلارىن بىلايشا وربىتكەن ەدى.

توقتار الىبەك، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:

– جالپى، كەيىنگى كەزدە ۇلى تۇلعالار تۋرالى كورەعار پىكىرلەر پايدا بولدى. اسىرەسە جامبىل جاباەۆقا، ونىڭ ولەڭدەرىنە بايلانىستى، «ول ءوزى جىرلاماعان، بىرەۋلەر جازىپ بەرگەن» دەگەن سەكىلدى داقپىرت كوپ. مەنىڭشە، بۇل – جامبىلدىڭ مۇرالارىن، قازاق ادەبيەتىن بىلمەيتىن ادامداردىڭ تاراتىپ جۇرگەنى. سەبەبى قالاي ايتساڭىز دا، كەڭەس ءداۋىرى – ۇلكەن ءداۋىر. ونى ءبىز تاريحتان سىزىپ تاستاي المايمىز، جوققا شىعارا المايمىز. مىسالى، سونىڭ ىشىندە كوپتەگەن اقىندار بولدى، حالىق اقىندارى قاي كەزەڭدە دە قوعامنان تىس قالا المادى. كەڭەستىك كەزەڭدە، سول كەزەڭنىڭ ساياساتىن، يدەولوگياسىن، لەنيندى، ءستاليندى جىرلاماعان اقىن جوقتىڭ قاسى، ەندەشە ونداي ونەرپازدى تابۋ دا قيىن. ماسەلەن، «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ رەداكتورى گۇلجان ەرعاليەۆانىڭ اكەسى – ايتۋلى اقىن حاميت ەرعاليەۆ. ول تۋرالى كەڭەس كەزەڭىن، لەنيندى جىرلامادى دەپ ايتۋ قيىن. الايدا اقىننىڭ قىزى ءوز گازەتىندە «جامبىل اقىننىڭ جىرلارىن وزگە بىرەۋلەر جازىپ بەرگەن»، «تاپسىرىسپەن جازادى» دەگەنىنە تاڭ قالىپ وتىرمىن. بىزدە مۇراعاتتاردى قاراساڭ، توم-توم كىتاپتار لەنينگە ارنالعان. كۇن-كوسەم تۋرالى اتاقتى اقىنداردىڭ بارلىعى جىرلادى. ءتىپتى حالىق اقىندارى، ارقاداعى شاشۋباي، باتىستاعى نۇرپەيىس، كەنەندەردىڭ ءبارى دە يدەولوگيادان تىس قالا قويعان جوق.

جامبىل اتامىز – قازان توڭكەرىسىنە دەيىن جەتىسۋعا عانا ەمەس، بۇكىل قازاق ەلىنە، قىرعىز ەلىنە تانىلىپ قويعان اقىن. ادەبيەتىمىزدەگى ءمۇيىزى قاراعايداي اكادەميكتەردىڭ اراسىندا دا ول تۋرالى جازباعانى جوق. ادەبيەتتەن ءسال حابارى بار ادام جاباەۆتىڭ جىرىن جاتتادى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. جامبىل تۋرالى كەرەعار جازاتىندار، قايبىر توپتاردىڭ مۇددەسىن قولداپ، ادەيى جاڭساق دەرەكتەر تاراتاتىن سىڭايلى. ايتپەسە جامبىلدى كۇستانالاۋعا ەش ىلىك جوق. ماسەلەن، جامبىلدىڭ 1881 جىلى قۇلمامبەتپەن بولعان ايگىلى ايتىسىن الايىق. سونداي-اق ازۋلى اقىن سارىباسپەن ايتىسى 1895 جىلى بولعان، ونىڭ دا حاتقا تۇسكەن بىرنەشە نۇسقاسىمەن تانىستىق. ولار تۋرالى جازىلعان ماقالالار بار. شاشۋبايمەن ايتىسى 1909 جىلى الماتىدا وتكەن. جامبىلدىڭ كەڭەس داۋىرىنەن بۇرىن دا ءىرى تۇلعالارمەن بىرگە جۇرگەنى، جەتىسۋدىڭ باتىر، بيلەرىمەن، تەزەك تورە، قىرعىزدىڭ باتىرى شابدەن، نوعايباي، قۇدايبەرگەندەردىڭ جانىندا ولەڭ ايتقانى، جىرلارىن، داستاندارىن شىعارعانى بەلگىلى. ءبىز كەزىندە ءبىر اقىندى «بايدى جاقتادى»، ءبىر اقىندى «كەدەيدى جاقتادى» دەپ تاپتىق تۇرعىدان قارادىق. شىن مانىندە ولاي ەمەس.

ءوز ەلىنىڭ، ءوز جەرىنىڭ، ءوز رۋىنىڭ جوعىن جوقتاعان جامبىل قۇلمامبەتپەن ايتىسقاندا ءوز رۋىنىڭ، شاشۋبايمەن ايتىسقاندا بۇكىل جەتىسۋدىڭ، قىرعىز اقىندارىمەن ايتىسقاندا بۇكىل قازاقتىڭ اتىنان ءسوز ايتىپ، سولاردىڭ مۇددەسىن كوزدەدى، دارىپتەدى. ولاي بولسا، مۇنداي دەڭگەيلى اقىندى «لەنيندى، ءستاليندى ماداقتادى» دەپ جاتا قالىپ تابالاۋدىڭ رەتى جوق. ماقتاسىن، ماداقتاسىن. ويتكەنى ول دا قوعاممەن تىس ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەشتەڭەسى جوق قوي. ال كەڭەستىك ساياسات اقىنداردى كەڭەس وكىمەتىن ماقتاۋعا ماجبۇرلەدى. سوندىقتان ءبارى دە مۇنداي باستامادان تىس قالمادى. بۇگىندە «سوۆەت وكىمەتىن ماقتاعان» دەپ اقىنداردى جوققا شىعارا بەرسەك، كىمىمىز قالادى؟ سوۆەت وكىمەتى جامبىل اتامىزدى ۇلكەن مىنبەرلەرگە الىپ باردى، سول ءۇشىن ايتقاندارىن جازاتىن حاتشى بەردى. راس، جاكەڭنىڭ ءبىلىمى تومەن بولعانمەن، كوكىرەگى وياۋ ەدى. ول ساياساتتىڭ تەرەڭىنە بويلاپ بارعان جوق. سوندىقتان وعان ارنايى ادامدار باعىت-باعدار سىلتەدى. ولەڭدەرىن گازەتكە شىعارعاندا دا رەداكتسيالىق زاڭدىلىق بويىنشا وڭدەدى. بۇدان «جاباەۆتىڭ جىرلارىن حاتشىلارى جازىپ بەردى» دەۋ – مۇلدەم تەرىس تۇسىنىك. سەبەبى جامبىل ولاردان ولەڭ سۇرايتىن ادام ەمەس! ەگەر جاكەڭ اقىندىقتان ادا نە تانىلماعان جان بولسا، ول تۋرالى بەيتالانت دەگەندەي پىكىردىڭ قيسىنى كەلەر. بىراق مىنا ماقالا «سۆوبودا سلوۆا» قاتتى قاتەلەسىپ، مۇمكىن قاتەلەسكىسى كەلىپ وتىر.

رافات ابدىعۇلوۆ، جامبىلتانۋشى:

– «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىندە جارىق كورگەن جامبىلعا، قاراساي باتىرعا قاتىستى ماقالالاردى دا، كەيىنگى جاريالانىمداردى دا وقىدىق. بىرنەشە قازاق گازەتى جاۋاپ ماتەريالدار بەردى، ولاردىڭ اۆتورلارىنىڭ ىشىندە اتاقتى اقىن جازۋشىلار، اۋىز ادەبيەتىن دە، جابا ادەبيەتتى دە جەتىك بىلەتىن عالىمدار بار. «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ بەتىندە ماماندىعى قۇرىلىسشى سەرىكتەس توققۇلوۆ ەسىمدى ازاماتتىڭ ماقالاسى شىقتى، جاقسى ۋاجدەر ايتىلعان. «سۆوبودا سلوۆا» گازەتى بۇل تاقىرىپقا بىرنەشە مارتە ورالدى، سۇراۋ سالىپ، ايعاي سالىپ، ءىرىلى-ۇساقتى تاعى دا ماقالالار شىعاردى. ولاردىڭ ىشىندە گازەت بەتىنە ماقالا دا بەرۋگە جاتپايتىن وتە ۇيات ماسەلەلەر دە كەزدەسەدى. «سۆوبودا سلوۆا» گازەتى ۇيىمداستىرعان جامبىل تۋرالى ماقالا تاريحي شىندىققا كەرەمەت جانى اشىعاندىقتان جازىلىپ وتىر دەۋگە كەلمەيدى. بۇل جەردە ۇساق پەندەشىلىكتىڭ نىشانى كوزگە ۇرىپ تۇر. «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىندەگى وسى تاقىرىپقا جازىلعان ماقالالاردا بىرنەشە رەت ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ اتىنا سىلتەمە جاسالعان. ءبىزدىڭ ستۋدەنت كەزىمىزدە «از ي يا» كىتابى جارىققا شىققان. ونى ارەڭ دەگەندە سوناۋ اتىراۋداعى كۋرستاس جولداسىمىزدىڭ اۋلىنان الدىرىپ وقىعانبىز. سول كىتاپتىڭ باسىندا ولجاستىڭ «دليا بلاگونامەرەننوگو چيتاتەليا» دەيتىن ءسوزى بار بولاتىن، سول كەزدە قاتتى ويلانىپ ەم، ءسوزدىڭ ماعىناسىن ونشا تۇسىنبەگەن دە شىعارمىن، قازىر ويلاپ قاراسام، ولجاس كىتابىنىڭ ۇلكەن جارىلىس تۋدىراتىنىن الدىن الا سەزىپ، ەسكەرگەندىكتەن «بلاگونومەرەننىي» دەپ جازعان شىعار. جامبىل مەن قاراسايدى تاقىرىپ ەتكەن ماقالادان ەشبىر تەرەڭ عىلىمي بىلىمدارلىقتى كورە المادىق، دالەل تابا المادىق. جامبىلعا، قاراسايعا جاڭاعى ولجاس ايتقان «بلاگونومەرەننىي» كوزقاراستىڭ جوقتىعى انىق سەزىلىپ وتىر. جامبىلعا تاعىلعان نەگىزگى ەكى ايىپتىڭ ءبىرى ونىڭ جىرلارىن حاتشىلار، اۋدارماشىلار جازعان دەيدى. ەكىنشى ايىپتىڭ ءتۇرى مىناۋ: «جاباەۆ ءستالينشىل بولعان». «قيسىنى سولاي-اۋ» دەپ، ادامدار وت باسى، وشاق قاسىندا وتىرىپ جامبىل «ءستالينشىل» دەگەن اڭگىمەنى ءجيى ايتۋى مۇمكىن. بىراق ويلانۋ كەرەك قوي. انا جىلى «ورت» تەلەباعدارلاماسىندا ورىستىڭ اتاقتى رەجيسسەرى نيكيتا ميحالكوۆپەن وتكەن سۇحبات ەسىمدە قالىپتى. جۋرناليست قايتا-قايتا بۇرىپ اكەلىپ، ايتۋلى بالالار اقىنى، اكەسى سەرگەي ميحالكوۆتىڭ كەڭەستىك كەزەڭدە جاقسى ءومىر سۇرگەنىن نيكيتانىڭ الدىنا تاڭا بەردى، ستالينمەن جاقسى قاتىناستا بولعانىن ايتا بەردى. سونداعى كىشى ميحالكوۆتىڭ جۋرناليسكە ايتقانى:

- ءسىز بىلەسىز بە، ستالين جونىندە ەڭ جاقسى ولەڭدى كىم جازدى؟ جۋرناليستە جاۋاپ جوق. نيكيتا ميحالكوۆ ءسوزىن جالعاپ اكەتىپ بىلاي دەدى:  

- بىلمەسەڭىز ايتايىن. ستالين جايلى ەڭ كوركەم ولەڭدى پاستەرناك جازدى.

... ەندى جامبىل شىعارماشىلىعىنا ستاليندىك تاقىرىپتىڭ قالاي ەنگەنى تۋرالى. 1936 جىلى جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇلكەن جيىنىندا قازاق اقىندارىنا ءستاليندى جىرلاۋدى مىندەت ەتۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن جانە وسى جينالىس قاۋلىسىنىڭ ءبىر پۋنكتىندە ناق جامبىلعا ءستاليندى جىرلاتۋدىڭ جايى ارنايى كورسەتىلگەن. سول كەزدەگى جازۋشىلار وداعى توراعاسىنىڭ قولى قويىلعان بۇل قۇجات مۇراعاتتا ساقتاۋلى. سونداي-اق پرەزيدەنتتىك مۇراعات قورىنداعى ءبىر قۇجاتتا جامبىلعا "ستاليندىك تاقىرىپتىڭ" قالاي ۇيرەتىلگەنى جايلى ۇلكەن ماتەريالدار بار. جوعارى شەندىلەر، اتاقتى ادامدار جامبىل اۋلىنا كەستە بويىنشا كەزەك-كەزەك كەلىپ، وعان ستالين تۋرالى ءدارىس وقىعان. ءتىپتى جاكەڭە قانداي كىتاپ وقىتۋ كەرەك، قانداي كينو قاراتۋ كەرەك دەگەن ماسەلە بويىنشا باعدارلاما جاساقتالعان. جامبىل بولسا، ورىسشا بىلمەيدى، گازەت-جۋرنال وقي المايدى عوي.

بۇل رەتتە جامبىلعا ءتۇرلى دارەجەدەگى لاۋازىم وكىلدەرى كەلىپ، «جاكە، ستالين – مىناداي ادام، ۆوروشيلوۆ دەگەن – مىناداي-مىناداي. ءسىز ولار جايلى بىلاي جىرلاۋىڭىز كەرەك» دەپ، تاپسىرىسپەن جىرلاتقان. وسى كەزدى ەسىنە الا وتىرىپ، 80-جىلداردىڭ ىشىندە جامبىلدىڭ جاقىن كەلىنى قانتاي ەسىمدى اپامىزدىڭ مىناداي اڭگىمە ايتىپ بەرگەنى بار:

- 1938-1945 جىلدارى جامبىلدىڭ اۋىلىنا بارىپ، ۇيىنە قوناق بولعان ادامدارعا كۇتۋشى سياقتى كوپ قىزمەت ىستەگەم. سو كەزدە كۇتپەگەن جەردەن ءدۇر ەتىپ ەسىك الدىنا ماشينا توقتاي قالاتىن دا، الماتىلىق وكىلدەر قاپتاپ كەتەتىن. جاكەڭمەن امانداسا سالىپ، و كىسىنى «مىناداي-مىنادايدى ايتىڭىز» دەپ قيناي باستايتىن ەدى. سوندا جاكەڭنىڭ ايتقان مىنا ءسوزى ءالى ەسىمدە: «ءوي، سەندەر، مەنى نەگە زورلايسىڭدار، سەندەر مەنىڭ ءوز ايتقانىمدى جازىپ المايسىڭدار ما؟»

جامبىلدىڭ ستالين تاقىرىبىنداعى ولەڭدەرى ءوزىنىڭ كوزى تىرىسىندە جارىققا شىقتى دا، ولار كەيىنگى جيناقتارىنىڭ بارلىعىندا باسىلا بەردى. ءوزىمنىڭ ءتيىستى عىلىمي تاقىرىبىم بويىنشا سوڭعى ون شاقتى جىل اۋقىمىندا 32-جىلداردان بەرگى «سوتسياليستىك قازاقستان»، «ەگەمەن قازاقستان»، «قازاق ادەبيەتى»، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىن پاراقتاپ شىعۋعا تۋرا كەلدى. «پراۆدا»، «ليتەراتۋرنايا گازەتانى» دا قارادىق. وسىلاردان ءستاليندى دارىپتەۋ قاي جىلدان باستالعانى انىق كورىنەدى. ادەبيەتكە يدەولوگيالىق قىسىم، مەنىڭشە، 1932-1934-جىلدارى باستالعان، ال 1936-جىلعا جاقىنداعاندا ءستاليندى دارىپتەۋ تىپتەن اسىرەلەنىپ كەتكەن، ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا بۇل تاقىرىپ ءسال سايابىرسىعانداي كورىنگەنىمەن، سوعىس بىتكەسىن قايتادان كۇش الا باستاعان. سول گازەت-جۋرنالداردى اقتارعان كەزدە ەشقانداي ءستالينشىل دەپ كۇدىكتەنۋگە بولمايتىن اقىن-جازۋشىلاردىڭ، عالىمداردىڭ، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ستالين تۋرالى ماقالالارىن كەزدەستىرگەندە تاڭقالاسىز. ەڭ ءبىر ليريك دەگەن اقىنداردىڭ ءوزى ستالينگە پوەما دا ارناعان، تولعاۋلار دا ارناعان. سول كەزدەگى كوپتەگەن جازبا اقىنداردىڭ ولەڭدەرى، ءتىپتى كولەمى جاعىنان دا جامبىلدىڭ ستالين تاقىرىبىنداعى جىرلارىنان اسىپ تۇسەدى. جالپى، XX عاسىردىڭ 50-جىلدارى كىتابىن شىعارعان جازبا اقىنداردىڭ شىعارمالارىن سارالاعان كەزدە ولاردىڭ 60-70% ءستاليندى دارىپتەۋ بولعانى انىق بايقالادى. ورىس ادەبيەتىندە دە سولاي بولعان. ارنايى تۇردە العاشقى كىتابى سول كەزدە شىققان اقىنداردىڭ كىتابىندا ءار 5-6 ولەڭنىڭ 3-4-ىندە ستالين دارىپتەلەدى، پوەمادا دا سولاي. وسىعان قاراپ قازاقتىڭ مىقتى اقىندارىن «ءستالينشىلسىڭ» دەۋگە بولمايدى عوي. ەسكەرەرلىگى، ستالين ولگەننەن سوڭ كوزى ءتىرى اقىندار كەيىنگى جيناقتارىنا الگى «تابىنۋشى» ولەڭدەردى ەنگىزگەن جوق. مىنە، ولاردىڭ جامبىلدان ايىرماشىلىعى وسىندا بولدى. قاي ءبىر جىلعى عابيدەن قۇلاحمەتتىڭ  «جامبىل ستالينيست پە؟» دەگەن ماقالاسىن وقىدىم، سوندا كوپ نارسەنىڭ بەتى اشىلىپ، جاقسى ايتىلعان. ارينە، «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسى عابيدەننىڭ ماقالاسىمەن تانىس بولماعانى كورىنىپ تۇر. جامبىلدى ءستالينشىل دەسەك، سول كەزدەگى جازعان، ەڭبەك ەتكەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءبارى ءستالينشىل بولىپ شىعادى.

اۋدارماشى پاۆەل كۋزنەتسوۆ جامبىلعا ولەڭ جازىپ بەرگەن دەگەن دايەك ۇسىنادى. ال جامبىل شىعارمالارىنىڭ ورىسشا اۋدارمالارىنىڭ كوبى قازاقشا نۇسقاسىمەن كوركەمدىك جاعىنان تومەن ەكەنى بەلگىلى. سول سەبەپتى «اۋدارماشىلار ولەڭ جازىپ بەردى دەۋ» ەش قيسىنعا كەلمەيدى.

جامبىل شىعارمالارى جايىندا ەڭ ءبىرىنشى 1924 جىلى شامعالي سارىباەۆ جازعان. ول جامبىلدىڭ قانداي شىعارمالار ايتاتىنىن، اقىندىق تۇلعاسى تۋرالى قىسقاشا مالىمەتتەر بەرىپ كەتتى. 1931 جىلى ساكەن سەيفۋللين «قازاقتىڭ ەسكى ادەبي نۇسقالارى» دەگەن جيناق شىعاردى. وندا جامبىل مەن قۇلمامبەت ايتىسى بەرىلگەن. ياعني بۇل جامبىلدىڭ ءالى يدەولوگيالىق ورامعا الىنباعان كەزى عوي. وسى ايتىستىڭ ارابشا جازىلىپ الىنعان بىرنەشە نۇسقاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ عىلىمي كىتاپحاناسىندا جاتىر. «وتەگەن» جىرىنىڭ ءبىر نۇسقاسى ۇلتتىق مۇراعاتتا سانالۋى. ولاردىڭ كوبىسى اراب، لاتىن ارىپتەرىمەن جازىلعان. قايداعى ءبىر شوستاكوۆيچكە، برۋسيلوۆسكيگە سەنگەنشە، سولاردى سارالاۋ كەرەك. بۇل تاقىرىپتا ماقالا جازعىشتار سونداي-اق، ەڭ الدىمەن، جامبىلدىڭ حاتشىلارىنىڭ، اۋدارماشىلارىنىڭ جازعاندارىن، ەستەلىكتەرىن وقۋى كەرەك ەدى. بىرەۋ ايتتى ەكەن دەپ، كۇللى قازاقتىڭ ايتۋلى تۇلعاسىنا جالا جابۋعا بولا ما؟ ايتپاقشى، لەنينگرادتا تۋىپ-وسكەن برۋسيلوۆسكي سوعىس جىلدارىندا قازاقستانعا كەلدى. سوعىسقا قاتىسقان جوق. نۇرعيسا تىلەنديەۆ، «جاس قازاق» ءانىنىڭ اۆتورى رامازان ەلەباەۆ سياقتى قازاقتىڭ ءبىرتۋما دارىندارى سوعىسقا اتتانعاندا برۋسيلوۆسكي سوعىس كەزىندە دە جاقسى ءومىر ءسۇردى، «وق ءتيىپ كەتەدى» دەپ ۋايىمداعان جوق. ال جامبىلعا ءۇي سالىپ بەرىپ، ماتەريالدىق كومەك جاسالىنعانى كەيبىر ادامداردىڭ كوڭىلىنە سىيماعانى بايقالادى. مۇراعاتتا ساقتالعان حاتتاردى وقىساڭىز، سول كەزدە بەلگىلى ادامداردىڭ جامبىلعا جاسالعان قامقورلىقتى قىزعانعانىنا كۋا بولاسىز... 

ەۆگەني برۋسيلوۆسكيدىڭ اتىن شىعارعان مۋزىكالىق شىعارمالارىنىڭ دەنى قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسىنىڭ نەگىزىندە جازىلعان. قازاق مۋزىكاتانۋشىلارى وسىنىڭ ءبارىن زەرتتەپ، ەڭبەكتەر جازىپ جاتىر، بىراق سولاردىڭ بىرەۋىنىڭ «برۋسيلوۆسكي – پلاگيات» دەپ ايتقانىن ەستىگەن ەمەسپىن. مەملەكەتتىك مۇراعاتتا برۋسيلوۆسكيدىڭ ەستەلىكتەرى بار، سونى وقىساڭىز، تەك جامبىلعا عانا ەمەس، قازاقتىڭ باسقا دا ءىرى تۇلعالارىنا قاتىستى وتە ناشار وسەك-اياڭ، عايبات سوزدەردى ايتىڭقىراپ جىبەرگەنى اڭدالادى. بىراق جامبىل جاباەۆ تۋرالى بولسىن، حالقىمىزدىڭ وزگە دە تۇلعالارى تۋرالى بولسىن، جۇيەلى تۇردە ماقالا جازۋعا بەكىنگەن ادام بىرجاقتى كەتىپ قالماي، جان-جاقتى عىلىمي ىزدەنىس جاساعانى ءجون. جامبىل جايلى عىلىم اكادەمياسىنىڭ ارنايى جىبەرۋىمەن 3-4 جىلداي جامبىلدىڭ ءومىرىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ، ماتەريالدار جازعان ساپارعالي بەگاليننىڭ ەڭبەكتەرىمەن دە تانىسۋعا بولادى ەمەس پە؟  

جابال شويىنبەت،

اباي اتىنداعى قازۇپۋ «حاكىم اباي» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى

Abai.kz