جۋىردا اكادەميك، قوعام قايراتكەرى اسقار جۇمادىلداەۆ جۋرناليست نارتاي ارالبايۇلىنىڭ «You tube» كانالىنا سۇحبات بەرگەن ەدى. ءبىز اكادەميك جۇمادىلداەۆ مىرزانىڭ سوندا ايتقان كەيبىر ويلارىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

ءوزىمدى اكادەميكپىن دەپ ايتۋعا ۇيالامىن...

قازىرگى اكادەميا بۇرىنعى ساتپاەۆتىڭ اكادەمياسى ەمەس. قازىر اكادەميك دەپ ايتۋ كىشكەنە ۇياتتىلاۋ ماعان. ويتكەنى كىم كورىنگەن اكادەميك بولىپ كەتتى. نە كوپ؟ اكادەميك كوپ! نە كوپ؟ دوكتور، پروفەسسور كوپ! ءبارى سۇيىلىپ كەتتى. سوندىقتان بۇل مەنىڭ دۇرىس ساياساتىم دەپ ەسەپتەيمىن. ءوزىمدى ەشقاشان اكادەميكپىن دەپ اتاعان ەمەسپىن. ەشقانداي اتاق-داڭق، لاۋازىمىمدى ايتپايمىن.

جاستارعا رەاليزم جەتپەيدى

سوڭعى كەزدە قازاقستانداعى ۇيلەنۋ ستاتيستيكاسى مەن اجىراسۋ ستاتيستيكاسىن الىپ قاراساڭىز 30% ەكەن. قازىر 50%-عا جاقىنداپ قالعان شىعار. سولاردىڭ كوبى جارتى جىلعا شىداماي اجىراسىپ كەتەدى ەكەن. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ تەرىس تاربيە. تەرىس ۇعىمدى بىلدىرەدى. ماحاببات دەگەن قاسيەتتى ۇعىم. ول تۇسىنىكتى. ونى اباي دا جازادى، پۋشكين دە جازادى. ءبارى دە جازادى. بىراق، پراكتيكا بار، پراگماتيزم بار. مەن ايتام: ەگەر ادامنىڭ ءوزىنىڭ ءۇيى بولسا، جالاقىسى بولسا، جاۋاپكەرشىلىگى بولسا، ماحاببات باياندىراق بولادى.

قازىر جاستارعا جەتپەيتىن نارسە – رەاليزم. ءسىز جاۋاپكەرشىلىكتى بولىڭىز. ەڭبەكقور بولىڭىز. قازىر جاستاردىڭ كوبىسىندە 5-10 ديپلوم بار. بىراق، جۇمىس جوق. جۇمىس ىستەمەيدى، ىستەگىسى كەلمەيدى. ءبارى قيالي اڭگىمە ايتىپ جۇرەدى. رومانتيكا. ايدىڭ استىندا. بىراق ودان نە شىعادى؟ اڭگىمە ناتيجەسىندە. سوزىندە ەمەس، ىسىندە.

پوەزيا مەن ماتەماتيكانىڭ ءتۇبى ءبىر

پوەزيا مەن ماتەماتيكانىڭ ءتۇبى ءبىر. ەكەۋى اعايىندى. ومار حايام دەگەن كىسىنى الىڭىز. اقىن با، ماتەماتيك پا؟ جۇرتتىڭ ءبارى اقىن دەيدى. ال، نەگىزىنەن ول ماتەماتيك. بىراق، ونىڭ اتىن شىعارعان ماتەماتيكالىق ەڭبەگى قايسى دەسەڭىز، ول ءۇشىنشى دارەجەلى تەڭدەۋدىڭ شەشىمىن تاپقان. ونى مەن بىلەم، ءبىرلى-جارىم ادام بىلەدى. باسقا ەشكىم بىلمەيدى. ال، ومار حايام ايتىپتى دەيتىن رۋباياتتاردى ءبارى بىلەدى. بىراق، بۇل ونىڭ ماتەماتيكتىگى كەم دەگەن ءسوز ەمەس. ويتكەنى ءار نارسەنىڭ ءوزىنىڭ دارەجەسى بار، سالاسى بار. جۇرتتىڭ ءبارى پوەزيانى بىلەدى، قۇمارتادى. ول جاقسى. ويتكەنى ونى ءتۇسىنۋ وڭاي. ال، ماتەماتيكانى ءتۇسىنۋ وڭاي ەمەس. بىراق، ەكەۋىنىڭ ويلاۋ، سەزۋ ءادىسى بىردەي.

بىزگە عىلىم سوۆەت وداعىندا كەلدى

ساتباەۆتىڭ اشقان عىلىم اكادەمياسىن جاپقانىمىز اسىعىستىق بولدى. ءبىز سوۆەت وداعىن جاماندايمىز. بىراق ول كەزدە دە كوپتەگەن جاقسى نارسەلەر بولدى. سونىڭ ءبىرى – عىلىم. بىزگە عىلىم سول سوۆەت وداعىندا كەلدى، نەگىزىنەن. مىسالى، قازىر دۇنيەجۇزىندە 200 ەل بولاتىن بولسا، سونىڭ 12 ەلىندە عانا كوۆيدتىڭ ءدارىسىن شىعارادى ەكەن. سونىڭ ءبىرى قازاقستاندا شىعىپ جاتىر. سول نەنىڭ كورسەتكىشى؟ ول سوۆەت وداعىنان قالعان عىلىمنىڭ كورسەتكىشى.

قازىر عىلىم بار. بىراق، ءبارى ينەرتسيامەن كەتىپ بارا جاتىر. الايدا، مەنىڭ ويىمشى اكادەميا تۇراتىن بولسا، ودان زيان بولماس ەدى. پايداسى كوبىرەك بولاتىن ەدى. ويتكەنى ادامدا، اسىرەسە جاستاردا ۇمتىلىس، اۋەستىك دەگەن بولادى. ءبىز كەزىندە ويلايتىنبىز، جاۋتىكوۆ سەكىلدى اكادەميك بولساق ەكەن دەپ. ءبىز ءسويتىپ ارمانداعان ادامبىز، نەگىزىنەن.

ارينە، سوۆەت كەزىندە رەپرەسسيا بولعانى، كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ اسەرىنەن حالىقتىڭ جارتىسى قىرىلعانىن مويىندايمىز. مەن ونى ماقتاپ وتىرعان جوقپىن. مەن عىلىمعا قاتىستى ءبىر عانا سالاسىن ايتىپ وتىرمىن. عىلىم بار ما، جوق پا؟ بار. وركەندەدى مە، وركەندەدى. بۇل فاكتى ەمەس پە؟ فاكت. ال، مەن فاكتىنى قالاي دۇرىس ەمەس دەپ ايتام.

سوندىقتان، سوۆەت كەزىن ماقتاعاننىڭ دا، داتتاعاننىڭ دا رەتى بولۋى كەرەك. ءار نارسەنى جەكە-جەكە قاراستىرعان ءجون. ويلاپ قاراساڭىز مەن رەپرەسسيانى ماقتادىم با؟ ونداي ءسوز جوق ەش جەردە. مەنىڭ ايتارىم: سوۆەت وداعى كەزىندە وقۋ جۇيەسى، عىلىم جۇيەسى دۇرىس بولدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز قازىر سول جۇيەدەن ايىرىلىپ قالدىق.

ارتىق ينفورماتسيا يلليۋزيا تۋدىرادى

قازىرگى پروبلەما – ينفورماتسيانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ەمەس، تىم كوپتىگى. ينفورماتسيادان ميىڭ اينالىپ كەتەدى. مەندە قازىر ينتەرنەت جوق. ءبارىن ءوشىرىپ تاستادىم. تۆ-نى ءتىپتى كورمەيمىن. ەشتەڭەنى دە كورمەيمىن. ويتكەنى ينفورماتسيا ارتىق. قازىرگى پروبلەما – ارتىق ينفورماتسيادان قۇتىلۋ. ونىڭ زيانى نە دەسەڭىز، ول يلليۋزيا تۋدىرادى. قازىر جۇرتتىڭ بارلىعى رەالدى ومىردە ەمەس، ۆيرتۋالدى الەمدە ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. بىراق، بەتى جىلتىراق بولعانىمەن، ءسال ويلانساڭىز ءبارى كوبىك قوي. ءبىز وتىرىك ءومىردى، ۆيرتۋالدى ءومىردى يدەالعا اينالدىرىپ بارا جاتىرمىز. اسىرەسە، ءبىزدىڭ جاستارىمىز وسىنداي جىلتىراققا، وتىرىك ومىرگە اۋەس بولىپ بارادى. بۇل قاۋىپتى.

«30 ەل»، «50 ەل» دەگەننىڭ ءبارى كوبىك ءسوز

50 ەل، 30 ەل، 40 ەل، بىردەمە ەل دەگەننىڭ ءبارى «كوبىكشىلەردىڭ» ويلاپ تاپقانى عوي. قازاقتا ءوزى جانر بار. بىرىنشىدەن نە جامان، ەكىنشىدەن نە جامان، ونىنشىدان نە جامان دەيتىن. سول سياقتى اڭگىمە عوي ءبارى. قازاقتىڭ باسى ايتەۋىر بىردەڭەگە تولىپ تۇرسىن، باسقا جاققا بارا بەرمەسىن دەگەن اڭگىمە. بىراق، ونى جۇرتتىڭ ءبارى قابىلداي بەرمەيدى عوي. مەن مىسالى قابىلدامايمىن ونداي سوزدەردى.

قازاق – جەتەكتەگى ەل...

مەنىڭ تەوريامدا ەلدىڭ ەكى ءتۇرى بولادى: ءبىرى - جەتەكشى ەل، ەكىنشىسى - جەتەكتەگى ەل. جەتەكشى ەلدىڭ مىسالى – امەريكا، قىتاي. قازاق – جەتەكتەگى ەل. ماڭگى باقي جەتەكتە جۇرۋگە بولمايدى. جەتەكتەگى ەل جامان دەگەن ءسوز ەمەس. مىسالى، قىتايدا جەتەكتە بولعان. سوۆەت وداعى تاراتىلاردىڭ الدىندا، ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ ەڭ جامان كوستيۋمدەرىن، پالتولارىن قىتايعا اپارىپ ساتاتىن. سول كەزدە بىزدە وتپەي قالعان كوستيۋمدەر قىتايدا وتەتىن. قازىر كەرىسىنشە. قىتاي قاتتى دامىپ كەتتى. ولار امەريكانىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن تەز ۇيرەنىپ الدى. ونى ءوزىنىڭ ەلىنە اكەلدى، جاعداي جاسادى. مىسالى، قازىر ءسىزدىڭ كومپيۋتەرىڭىز قىتايدان شىعادى. امەريكادا ەمەس. ونى ترامپ ءتۇسىندى دە، ءبارىن قايتادان امەريكادان شىعاراتىن قىلدى. بىراق، قىتايدىڭ اقىلدىلىعى – جەتەكتە ءجۇرىپ، جەتەكشىنىڭ اقىلىن ۇيرەنىپ الدى. ءسويتتى دە، قازىر وزىنەن وزىپ كەتتى. ءبىز دە سونداي بولۋىمىز كەرەك.

ماڭگىلىك ەل دەگەن پوەتيكالىق ۇعىم. ال، شىن مانىندە ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن قازاق تەحنوكراتتىق ەلگە اينالۋى كەرەك. ەڭ بولماعاندا ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتەتىن جاعدايعا كەلۋى كەرەك. ماسەلەن، ءبىز قازىر ەۋرازيالىق وداققا كىردىك. قاراسام، قازاقتىڭ 40%-ى يمپورت ەكەن دە، قالعان 60 پايىزى بىزگە ەكسپورت ەكەن. سوندا ءبىزدىڭ شىعاراتىنىمىز بەس نارسە: مۇناي، ۋران، گاز، بيداي، ەت. باسقا ەشتەڭە دە جوق. قازاقستان ماسكادان باستاپ، وزىنە قاجەتتى ءونىمدى ءوزى شىعارۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، ونىڭ ءبارى جاڭا تەحنولوگياعا نەگىزدەلۋى كەرەك.

برەند دەگەن ءسوز بار. قازاقتىڭ برەندى نە؟ مىسالى، جاپوننىڭ برەندى – تويوتا، نەمىستىكى – مەرسەدەس، امەريكانىڭ برەندى – Apple. ال، قازاقتىڭ برەندى جوق... دومبىرامەن الەمدى جاۋلاپ الامىن دەگەن قيالى بار.

قازاق بوراتتىڭ ەلى بولمايىن دەسە، الەمدىك دەڭگەيدەگى سوڭعى ءونىمدى ءوزى شىعارۋى كەرەك. ول ءۇشىن قازاقتا جاڭا تەحنولوگيا بولۋى كەرەك. ونى ىستەي الاتىن ادام بولۋى كەرەك. ونى جاسايتىن زاۆود بولۋى كەرەك. ونى ۇعاتىن باسشى، ىستەي الاتىن قوسشى بولۋى كەرەك. مەنىڭ ايتىپ جۇرگەنىم وسى. وسى دۇنيەلەر بولماي تەك قانا سوزىمىزبەن، ونەرىمىزبەن، وتىرىگىمىزبەن الەمدى مويىنداتامىز دەۋ – كۇلكىلى نارسە.

قازاقتا ءسوز بەن ءىستىڭ اراسى قانشا شاقىرىم؟

قازاقتا ءسوز بەن ءىستىڭ اراسى مىڭ شاقىرىم. ويتكەنى، ويلاپ قاراڭىز، مىسالى بىزدە ەلباسى دا اڭگىمە ايتىپ جاتىر. بىراق سول اڭگىمەلەر جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟ ءبىزدىڭ باسشىلارىمىزدىڭ ءبارى دۇرىس اڭگىمە ايتادى. ءوندىرىس جاسايىق، جەمقورلىقتى توقتاتايىق، جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ قارنىن تويعىزايىق دەيدى. سونداي اڭگىمەلەرى مەن ءىستىڭ اراسى ءبىر-بىرىنە سايكەس كەلمەي تۇر عوي. وسى اڭگىمەنى نەمىستەر ايتسا، ەرتەسى بىردەن ىسكە كىرىسەدى. مىسالى جاپوندار مەترو سالايىق دەپ 2 جىل تالقىلايدى. تالقىلاپ ءبىتتى، بىردەن سالىپ بىتەدى. ءبىز مەترو كەرەك دەگەندى ءبىر جىل ايتتىق پا، ەكى جىل ايتتىق پا؟ قازىر 20 جىل ەمەس، 40 جىل بولدى ءالى بىتەتىن ءتۇرى جوق.

تاعى ءبىر مىسال – ەكسپو-نى الايىق. ەكسپو كەلە قالسا بىزدە جاڭا تەحنولوگيا داميدى، جۇرتتىڭ بارلىعى ەلەكتروندى ماشينالارمەن جۇرەدى. جەلدەن ەنەرگيا الىنادى دەگەن اڭگىمەلەر بولدى، ەسىڭىزدە مە؟ وسىعان قاتەلەسپەسەم، رەسمي تۇردە 3-4 ملرد دوللار كەتتى. بەيرەسمي 7 ملرد-تاي دوللار كەتتى. ءابليازوۆ قاشىپ كەتتى 7 ملرد دوللارمەن، ءبىز 7 ملرد دوللارمەن ەكسپو جاسادىق. قانداي ەنەرگيانىڭ ءتۇرىن ويلاپ تاپتىق؟ قانداي ەلەكتروموبيلدى ماشينا ويلاپ تاپتىق؟ كوموسقا ۇشاتىن قانداي كەمە ويلاپ تاپتىق؟ قازىر جەكە ادامداردىڭ ءوزى كوسموسقا ۇشاتىن كەمە ويلاپ تاۋىپ جاتىر. يلون ماسكتى الىپ قاراڭىز. ول بيزنەسمەن. بىراق ارمانشىل ادام. ارمانشىل بولعاندا، ءبىزدىڭ ارمانشىلدىقتان ايىرماشىلىعى نە دەسەڭىز، بۇل كىسىدە ءبارى كونكرەتنىي. ارمانداۋ ونەرىن بىلەتىن ادام.

ءابليازوۆ گەني ادام، بىراق ءبىز ءۇشىن ۇرى

ءابليازوۆ نەگىزىنەن وتە مىقتى فيزيك. ونىڭ ويلاۋ جۇيەسى وتە دۇرىس. وكىنىشكە قاراي ول تەرىس باعىتقا كەتىپ قالدى. سول تەرىس باعىتتى وڭ باعىتقا اۋدارۋ كەرەك ەدى. مينۋستى پليۋسكە. وكىنىشكە قاراي وسىنى ىستەي المادى. ونىڭ كەمشىلىگى وسىندا. ال، بىراق ونىڭ مەنەدجەرلىك قاسيەتىندە، زاڭدى ءبىلىپ، نەنىڭ قايدان شىعاتىنىن ءبىلۋى جاعىنان ول وتە گەنيالنىي ادام. ايتپەسە 7 ملرد دوللاردى الىپ شىعۋ جاي ادامنىڭ قولىنان كەلە مە؟

مىسالى، نيۋتوننىڭ كەزىن الىپ قاراڭىز، ونىڭ كەزىندە وسى سياقتى تالاي ادامدار بولعان. كەمبريدجدىڭ ءبىر بولىگى، نيۋتون وقىعان دەپارتامەنت. قازىر انگليانىڭ ەڭ باي كوللەدجى. سونىڭ بايلىعى قايدان كەلگەن؟ وسى ءابليازوۆ سياقتى تۇلەكتەردىڭ كومەگىمەن كەلگەن.

ءابليازوۆ قازاقستاننىڭ زاڭى بويىنشا قىلمىسكەر. قازاقستاننىڭ اقشاسىن ۇرلاعاندىقتان مەن ءۇشىن ۇرى، ءسىز ءۇشىن ۇرى. بىراق، شۆەيتساريانىڭ زاڭى بويىنشا قىلمىسكەر مە، بىلمەيمىن. مىسالى، فرانتسيادا ءابليازوۆ كىم؟ ول مينيستر. ول قازاقستاننىڭ 7 ملرد دوللارىن ۇرلادى دا، ونى انگليانىڭ جانە فرانتسيانىڭ ەكونوميكاسىنا قۇيدى. ال، دۇنيەجۇزىنىڭ ءبارى ينۆەستور ىزدەيدى. ءبىز ينۆەستور ىزدەيمىز. ينۆەستور ءۇشىن پايدالى قازبانى بەرەمىز. مىسالى، مۇنايعا ينۆەستور الىپ كەلەمىز، ونىڭ ەڭ سۇبەلى بولىگىن سول ينۆەستورعا بەرەمىز. انگليادا ونداي مۇناي جوق. فرانتسيادا ونداي مۇناي جوق. بىراق، وسى ءابليازوۆ سياقتى ينۆەستورلار كەلەدى. ول ءسىز ءۇشىن ۇرى، ولار ءۇشىن ۇرى ەمەس. مىسالى، ءابليازوۆ انگليانىڭ زاڭىن بىرنەشە رەت بۇزدى. بىراق، ونى نەگە ۇستامادى؟

جالپى، دۇنيەجۇزىندەگى ساياسات مىنانداي، چەرچيلدىڭ ءسوزى بار: ماڭگىلىك دوستىق دەگەن ۇعىم جوق، ماڭگىلىك ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ مۇددەسى دەگەن ۇعىم بار.

سايات ىبىراي - ار-وجداننىڭ تۇتقىنى

سايات ىبىراي شىن مانىندە ار-وجداننىڭ تۇتقىنى بولعان. ول عالىم ادام. ونىڭ عىلىمنان باسقا ەشتەڭەسى جوق. تەرروريست ەمەس ول. كەزىندە مەن ايتقام: «ول تەرروريست بولسا، مەن بەن-لادەنمىن» دەپ.

ەكىنشىدەن سايات ىبىرايدى قولدايمىز دەگەن ەۋروپادان ءسوز كەلگەن جوق. ەشقانداي ەۆرەي ايقايلاپ ايتقان جوق. مەن ولاردىڭ قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىمەن سويلەسىپ كورگەم. مۇسىلمان با، وندا كەرەگى جوق دەيدى. پروتەستانت بولسا، باسقا بولسا شىعارار ەدى. ول بوستاندىققا شىقتى دەگەن اتى بولماسا، قازىر عىلىممەن اينالىسا المايدى، جالاقى الا المايدى. ول دىنگە عىلىمي تۇرعىدان بارىپ وتىر. مەن ونى عالىم رەتىندە قاتتى قۇرمەتتەيمىن. سوزىنە تۇراقتى ادام رەتىندە قۇرمەتتەيمىن.

توقاەۆپەن جاس كەزىمدە ارالاستىق

قاسىم-جومارت توقاەۆپەن جاس كەزىمىزدە ارالاستىق. مەن مگۋ-دا وقىدىم، قاسەكەڭ مگمي-دە وقىدى. مەن جۇمىسىمدى قورعاپ شەت ەلگە ەرتە شىقتىم. بىردە ماعان گونكونگقا بارۋ كەرەك بولدى. ول كەزدە سوۆەت وداعى بار. ۆيزا الۋ مۇمكىن ەمەس. سوسىن بىرەۋلەر ايتتى، قىتايعا بارىپ بىراق الاسىڭ دەدى. ءسويتىپ، پەكينگە ۆيزا الۋعا بارعام. سوندا جاتاتىن جەرىم جوق. ەلشىلىكتەن ەشكىم كومەكتەسپەدى. قىتايدىڭ بيۋروكراتياسى سۇمدىق ەكەن. سوندا مەن ۆيزا كۇتىپ ءبىر اپتا جاتتىم قىتايدا. اقىرى تۇك بولماعان سوڭ قايتىپ كەتتىم. سوندا العاشقى كۇندەرى وسى قاسەكەڭنىڭ قاسىندا ءجۇردىم. ۇيىنە ءبىر-ەكى كۇن قوندىم عوي دەيمىن. ءسويتىپ ءبىر-ەكى رەت ارالاسقانىمىز بار. ودان كەيىن ارالاس-قۇرالاس بولعان ەشتەڭەمىز جوق. ودان كەيىن ول كىسىنىڭ ۇلى 56 مەكتەپكە باردى، مەنىڭ دە قىزىم سول مەكتەپكە باردى. سول كەزدە كەزدەسكەنىمىز بار.

ءدىندارلاردىڭ اقىلىن تىڭدامايمىن

ءدىن جاعىنا كوپ بارعىم كەلمەيدى. ويتكەنى قازىر جۇرتتىڭ ءبارى ءدىندار. جۇرتتىڭ ءبارى اقىلمان. حالتۋرششيك دەگەنىم نە؟ كەشەگى اراق ىشكەن ادامنىڭ ءبارى بۇگىن مولدا بولىپ وتىر. كەشىرىڭىز، مۇنى ەكىجۇزدىلىك دەيدى. قازىر قاراساڭىز بىرەۋ انا دىنگە، مىناۋ باسقا دىنگە كەتە سالادى. ىڭعايىنا قاراي. ول بولمايدى. وداندا تىنىش قانا ءوزىڭنىڭ جۇمىسىڭدى ىستەپ جۇرە بەر. مىسالى مەن ءدىندارلاردىڭ اراسىنا بارىپ اقىل ۇيرەتىپ وتىرعان جوقپىن عوي. ولار ماعان اقىل ۇيرەتەدى. بىراق، مەن ولاردىڭ اقىلىن تىڭدامايمىن، ەشكىمگە اقىل ايتپايمىن. بۇرىن اراق ءىشىپ، قازىر ەلگە اقىل ايتسا، ولار حالتۋرششيك. سوسىن، قازىر جانازا دەگەننىڭ سوڭى بانكەت بولىپ كەتتى. جۇرت تامادا سايلايتىن بولدى. سوسىن مولداسىماق بىرەۋ جۇرتقا اقىل ايتادى. ونىڭ نە كەرەگى بار؟

تەحنيكا دامىماي ءتىل دامىمايدى

عىلىم دامىماي، تەحنيكا دامىماي ءتىل دامىمايدى. بىرەۋدى ماقتاۋعا، داتتاۋعا كەلگەندە قازاقتا ءسوز تابىلادى. بىراق، كومپيۋتەرگە كەلگەندە، ترانزيستەرگە كەلگەندە ءسوز تابىلمايدى، رەگيستەرگە كەلگەندە ءسوز تابىلمايدى. مەنىڭ ارمانىم – ترانزيستەر مەن رەگيستەر مۇقاعاليدىڭ جىرىنداي توگىلىپ شىعۋى كەرەك. سول كەزدە قازاقتىڭ ءتىلى شىن ءتىل بولادى.

فيلولوگتار جاساعان الفاۆيتپەن فورمۋلا جازىلمايدى

مەن لاتىن ءارپى تۋرالى قازاق ادەبيەتىنە ماقالا جازدىم. سونى ءبىر-اق ادام وقىدى اۋ دەيمىن، قاسەكەڭ. مەن قاسىم-جومارت توقاەۆپەن كەزدەسكەندە وسى تۋرالى سويلەستىك. قابىلداۋىنا بارعاندا ءبىر عانا شارتىم بار: تاقتا ءىلىپ قويىڭىز دەدىم. سوسىن ەكەۋمىز قاتار تۇردىق تا، ءاربىر ءارىپتى تالقىلادىق. ەكەۋمىز ايتىستىق...

الفاۆيت دەگەن نە؟ ول ەكى نارسە: ءبىرىنشى – ءارىپ، ەكىنشى – تسيفر. ءبىزدىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىنگى الفاۆيت تۋرالى اڭگىمەمىز 100 پايىز ءارىپ تۋرالى بولدى. تسيفر تۋرالى ءبىر اڭگىمە جوق. قازاق كلاۆياتۋراسىندا تسيفر جوق. دۇنيە جۇزىندە 200 ەل بولسا، 5 مىڭ ءتىل بولسا، سونىڭ بارلىعىندا تسيفر بار. قازاق تىلىندە تسيفر جوق. مىسالى، قازاقشا كلاۆياتۋرادا 4 دەگەن ساندى باسساڭىز ڭ شىعادى. قازاقتىڭ وزىنە ءتان 9 ءارپىنىڭ ۇستىنە تسيفر قويىلعان. بۇل قاتە. تسيفرلى قازاقستاندى تسيفرسىز جاساپ جاتىر. بىراق، مۇنى ۇعاتىن ادام جوق.

ءالفاۆيتتى وزگەرتەتىن بولسا – تسيفر ءوزىنىڭ ورنىن تابۋى كەرەك. ءارىپ ءبىر بولەك، تسيفر ءبىر بولەك بولۋى كەرەك. ەگەر ەكەۋى بىرگە تۇرسا، ەشقاشان بانك جۇيەسى قازاقشاعا كوشپەيدى. ەشبىر كومپانيا، ەشبىر زاۆود قازاقشاعا كوشپەيدى. تسيفر بولماسا قالاي كوشىرەسىز؟ سوندىقتان مەنىڭ ايتقانىم: ەگەر تسيفردى ورنىنا كەلتىرەتىن بولساق قانا لاتىنعا كوشۋگە بولادى. ەگەر الفاۆيتكە تسيفر كىرمەسە، بوراتتىڭ كۆادراتى بولامىز.

تۇپتەپ كەلگەندە كيريلليتسادا تۇرعان ەشتەڭە جوق. مەن ودان قاۋىپ كورىپ تۇرعان جوقپىن.

ءبىزدىڭ ءالفاۆيتتى جاساعانداعى ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگىمىز – ونى تەك قانا فيلولوگتار جاسادى. ولاردىڭ وزدەرىنىڭ ءبىر-بىرىمەن باسى پىسپەيدى. ولاردىڭ اراسىندا ماتەماتيكالىق فورمۋلامەن جۇمىس ىستەگەن ادام جوق. ولار جاساعان نۇسقامەن ادەمى ولەڭ جازۋعا بولادى، ادەمى رومان جازۋعا بولادى، بىراق، فورمۋلا جازۋعا بولمايدى.

عىلىم ىزدەپ شەت ەلگە كەتكەن جاستاردى قولدايمىن

جاستاردىڭ شەت ەلگە كەتۋىنەن تراگەديا جاساۋدىڭ كەرەگى جوق. ءال-فارابي عىلىمىن قايدا جاساعان؟ قازاقستاندا تۇرعان، بىراق عىلىمدى مىسىردا اراب جەرىندە جاسادى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ دەمەك، عىلىمنىڭ باسقا جەرگە بارۋى، عىلىمنىڭ تەرەڭدىك ىزدەۋى زاڭدىلىق. عىلىمعا عىلىمي ورتا كەرەك. عىلىمنىڭ ءسوزىن تۇسىنەتىن ادام كەرەك. ونى اباي دا ايتادى. ودان قازاق كەميدى، ارينە. بىراق، قازاقتا نە كەمىمەي جاتىر؟

دايىنداعان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz