جاس مامانداردىڭ ەلدەن كەتۋى ولاردى اتىپ تاستاعانمەن تەڭ
قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ب.ت.جۇماعۇلوۆتىڭ نازارىنا
«قازىر ءبىز قوستىلدى حالىقپىز. ەگەر قازاقستاندا جاپپاي قازاق ءتىلىن مەڭگەرىپ كەتكەن كۇننىڭ وزىندە، ءبارىبىر بىزگە ەكىنشى ءتىل قاجەت بولعان بولار ەدى. الەمدە وسىنداي تاجىريبە قالىپتاسقان. الەم عىلىمى اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلادى. ەگەر ءبىز ورىس ءتىلىن بىلمەگەن بولساق، ءبىلىمدى قايدان العان بولار ەدىك؟»
ن.نازارباەۆ، قر پرەزيدەنتى
باقىتجان تۇرسىنۇلى، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ وسى سوزدەرىن نەگىزگە الا وتىرىپ مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.
1. نەگە عىلىم مەن ءبىلىم تەك ورىس تىلىنە عانا اۋدارىلادى، نەگە قازاقشاعا اۋدارىلمايدى؟ 20 جىل ىشىندە مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا جوو-ڭ بىردە ءبىر وقۋلىعىنىڭ قازاقشاعا اۋدارىلماۋىنا نە سەبەپ؟
2. نەگە ەلىمىزدە بىلىكتى قازاقشا-ورىسشا ىلەسپە (سينحروندى) اۋدارماشى جوق؟ ولار ءتىپتى سوتتاردا دا جوق! ءبىز كورىپ جۇرگەن اۋدارماشىلاردىڭ بەيشارالىعى ادام ايارلىقتاي.
3. نە سەبەپتەن ءبىر ماماندىق بويىنشا وقۋ بىتىرۋشىلەردىڭ باللدارىنىڭ ايىرماشىلىعى 20-30 باللدىڭ شەگىن كورسەتەدى؟ (مىنا سىلتەمەگە قاراڭىز: htth: //platon.kz/articles/5231-goszacup.html)
4. قازاقستاندىقتاردىڭ قانداي ەڭبەكتەرى، شىعارمالارى،تۋىندىلارى ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارىلدى؟
5. نەگە ءسىزدىڭ مەكەمەدە مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى ۇسىنىستار قارالمايدى، عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلمەيدى؟
قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ب.ت.جۇماعۇلوۆتىڭ نازارىنا
«قازىر ءبىز قوستىلدى حالىقپىز. ەگەر قازاقستاندا جاپپاي قازاق ءتىلىن مەڭگەرىپ كەتكەن كۇننىڭ وزىندە، ءبارىبىر بىزگە ەكىنشى ءتىل قاجەت بولعان بولار ەدى. الەمدە وسىنداي تاجىريبە قالىپتاسقان. الەم عىلىمى اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلادى. ەگەر ءبىز ورىس ءتىلىن بىلمەگەن بولساق، ءبىلىمدى قايدان العان بولار ەدىك؟»
ن.نازارباەۆ، قر پرەزيدەنتى
باقىتجان تۇرسىنۇلى، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ وسى سوزدەرىن نەگىزگە الا وتىرىپ مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.
1. نەگە عىلىم مەن ءبىلىم تەك ورىس تىلىنە عانا اۋدارىلادى، نەگە قازاقشاعا اۋدارىلمايدى؟ 20 جىل ىشىندە مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا جوو-ڭ بىردە ءبىر وقۋلىعىنىڭ قازاقشاعا اۋدارىلماۋىنا نە سەبەپ؟
2. نەگە ەلىمىزدە بىلىكتى قازاقشا-ورىسشا ىلەسپە (سينحروندى) اۋدارماشى جوق؟ ولار ءتىپتى سوتتاردا دا جوق! ءبىز كورىپ جۇرگەن اۋدارماشىلاردىڭ بەيشارالىعى ادام ايارلىقتاي.
3. نە سەبەپتەن ءبىر ماماندىق بويىنشا وقۋ بىتىرۋشىلەردىڭ باللدارىنىڭ ايىرماشىلىعى 20-30 باللدىڭ شەگىن كورسەتەدى؟ (مىنا سىلتەمەگە قاراڭىز: htth: //platon.kz/articles/5231-goszacup.html)
4. قازاقستاندىقتاردىڭ قانداي ەڭبەكتەرى، شىعارمالارى،تۋىندىلارى ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارىلدى؟
5. نەگە ءسىزدىڭ مەكەمەدە مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى ۇسىنىستار قارالمايدى، عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلمەيدى؟
6. ورىس ءتىلىن ناشار بىلەتىن قازاقتار نە سەبەپتەن قوعامدىق ورتادا الالانىپ، مازاق بولۋى كەرەك؟
7. نە سەبەپتەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ىرگەلى (فۋندامەنتالدى) عىلىمدى دامىتۋ مەن تاربيەلەۋ ماسەلەسىنەن قاشىپ وتىر؟
اتالعان سۇراقتارعا بايلانىستى تۇسىنىكتەمە
1. رەسەيدە ءبىلىم سالاسىنا بايلانىستى كوپ دۇنيە اۋدارىلىپ جاتىر. باسقا دامىعان ەلدەردىڭ وزىق تەحنولوگياسىن مەڭگەرۋ ءۇشىن، ولار تۇسىنىكتى تىلگە اۋدارىلۋى قاجەت. بۇل تاجىريبە ەجەلدەن اتاقتى الەكساندريا كىتاپحاناسىنىڭ كىتاپتارىنىڭ اراب تىلىنە اۋدارىلعان داۋىرىنەن قالىپتاسقان.سونىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى ادامزات بالاسى شىعىستىڭ ءال-فارابي، اۆيتسەننا سياقتى كەمەڭگەرلەرىنىڭ قالدىرعان مۇراسىمەن تانىستى. ادام بالاسى قالدىرعان ورتاق مۇرالاردى اۋدارماعان تىلدەر جوعالىپ كەتتى. قازاق تىلىنە قامقور بولاتىن تەك قازاق ەلى، ونى بىزگە باسقا بىرەۋلەر كەلىپ دامىتىپ بەرمەيدى، ساقتاپ قورعامايدى. ەگەر ءتىل جوعالسا، قازاقتار دا جوعالادى. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە قازاقتاردىڭ جوعالۋىن قولدايتىندار جوق شىعار دەپ ويلايمىن.
2. ءارتۇرلى كونفەرەنتسيانى ۇيىمداستىرىپ جۇرگەندەر ايتادى - ىلەسپە اۋدارماشىلار جوق دەيدى. مىسالى 2011 جىلعا ىلەسپە اۋدارماشىلارعا 33 ادامعا عانا مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرىلىپتى. ەگەر وسىلاردىڭ تەك 15 پايىزى عانا بىلىكتى مامان بولارىن ەسكەرسەك، ەلىمىز جىلىنا بار بولعانى 5 ماماندى دايىندايدى!
3. قازاق جانە ورىس بولىمدەرىن بىتىرۋشىلەردىڭ باللدارىنىڭ ايىرماشىلىعى 20-30-عا جەتەتىندىگى جايلى، قازاق مەكتەپتەرىن بىتىرۋشىلەردى الالايتىندىعى تۋرالى جازعان ماقالامدا كەلتىرگەن ەدىم. ماقالانى ينتەرنەتتەن جوعارىدا ايتقان سايتتان وقۋعا بولادى. بۇل دەرەكتەردى الۋ جولىندا كوپتەگەن قور دەرەكتەرىن اقتارىپ شىقتىم، ونداعان سۇراۋلار جاساپ ولاردى قورىتىندىلادىم. ماعان قاراعاندا وراسان زور مۇمكىندىگى بار مينيسترلىكتىڭ وسىنداي تالداۋلار جاساماۋى مەنى تاڭ قالدىرادى. مەن بۇل باعىتتا تالداۋ جۇمىستارىن جالعاستىرىپ قوسىمشا دەرەكتەر جيناپ ءجۇرمىن. بۇل باعىتتاعى جۇمىستى ءوز قالاۋىممەن، تەگىن ىستەپ كەلەمىن. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ولاردى تەكسەرەمىن دەسە كومەكتەسۋگە دايىنمىن! ءبىلىم گرانتتارىن بولگەن كەزدە بىتىرۋشىلەردىڭ 85 پايىزى - قازاق مەكتەبىن بىتىرۋشىلەر، سوندىقتان دا گرانتتى ءبولۋدى جالپى ءتىزىم بويىنشا تىلدىك توپقا جىكتەمەي جاساۋ كەرەك. قاي تىلدە وقىتۋ ماسەلەسىن جوو ءوز شەڭبەرىندە شەشۋگە بولادى.
4. بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ايتارىم - كىتاپحانالار مەن سورەلەردە ولاردىڭ بىردە بىرەۋى جوق. جىل سايىن كوپتەگەن گرانتتار ءارتۇرلى باسىلىمدارعا، سوزدىكتەرگە بولىنەدى، بىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى جۇرتشىلىققا ەركىن جەتپەيدى، ينتەرنەتكە تۇسپەيدى. ولار ءۇشىن ەلدىڭ بيۋدجەتىنەن، حالىقتىڭ قالتاسىنان اقشا بولىنسە دە، ول ونىمدەر قولىمىزعا تيگەن ەمەس!
5. مەملەكەتتىك ءتىل - ساياساتكەرلەر مەن فيلوسوفتاردىڭ عىلىمي تالدامالارىنىڭ دۇنيەسىنە اينالدى. ءتىل - قاتىناس پەن بايلانىس قۇرالى ەسەبىندە فيلولوگتاردىڭ، لينگۆيستەردىڭ، الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ، پسيحولوگتاردىڭ، مادەنيەتتانۋشىلاردىڭ دا تاقىرىبىنا اينالىپ وتىر. الايدا اتالعان تاقىرىپقا قاتىستى بىردە ءبىر عىلىمي نەگىزدەلگەن پىكىر جوق! كۇن سايىن ۋايتىلىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ سىقپىتى مىناداي ساندىراقتار: «ۇشتىلدىلىكتىڭ باسىمدىلىعى»، «مىندەتتى تۇردە ورىس ءتىلىن ءبىلۋ» سياقتىلار. ءبىر تاڭقالارلىعى بۇل پروبلەما ۇكىمەت پەن عىلىمنىڭ سالاسىنان شىعارىلىپ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە ارالاسىپ كەتتى. بۇل پروبلەمانى بىلىكسىز مەملەكەت ورگاندارىنىڭ، عىلىمنىڭ ساۋاتسىز شەنەۋنىكتەرى مەنشىكتەپ الىپ ونى ساياسي ساۋدا-ساتتىققا اينالدىردى. سوندىقتان عالىم رەتىندە، ەلىمنىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىمدى سەزىنەتىن ازامات رەتىندە، وسى پروبلەما جولىندا ءارتۇرلى زەرتتەۋلەر مەن تالدامالار جاساۋعا ۋاقىتىم مەن كۇشىمدى جۇمساپ، بىلىكسىز باسشىلاردىڭ دارىنسىز ىستەرىنە، دارىنسىز ساياساتىنا ارالاسۋعا ءماجبۇر بولىپ كەلەمىن. كەلەسى ماقالامدا ءتىل ۇيرەنۋ جۇمىسىنداعى ورىن الىپ جاتقان پسيحولوگيالىق ءىس-قيمىلداردى، ۋرالاعان ساندىراق ۇرانداردى ءسوز ەتپەكپىن.
ورىس ءتىلىن ناشار بىلەتىن قازاقتاردى الالاۋ مىناداي دەڭگەيلەردە جاسالىنىپ جاتىر:
6-1. پرەزيدەنت پەن پارلامەنت مەملەكەتتىك تىلدە سويلەمەيدى. سول سەبەپتەندە ولار ورىسشا بىلمەيتىن نەگىزگى حالىقتان وقشاۋلانىپ كەلەدى. سويتە تۇرا بۇكىل حالىقتىڭ اتىنان زاڭ قابىلداندى دەيدى، ول زاڭدى نەگىزگى حالىق تۇسىنبەيدى. مۇنداي كەزەڭ وتكەن زاماندا، وتارلاپ الۋشىلار حالىق تۇسىنبەيتىن تىلدە عانا سويلەگەن كەزدە ورىن العان ەدى.
6-2. مەملەكەتتىك تاپسىرىس جاريالاناتىن سايتتار مەن باق-ا مەمتاپسىرىس قۇجاتتارىنداعى ورفوگرافيالىق قاتەلەر ءاجۋا مەن مازاققا اينالدى، سەبەبى مەمتىلدە تولتىرىلعان تاپسىرىس گرانت الادى دەپ ەشكىم سەنبەيدى.
6-3. يۋتۋب سايتىندا ورىسشا بىلمەيتىن جاستاردى اشىق تۇردە مازاق پەن ءاجۋا قىلاتىن روليكتەر بار. مىسالى مىنا سىلتەمەگە قاراڭىز:
6-4. قازاقتىلدى باق-ا ازاماتتاردىڭ قوعامدىق ورىنداردا قازاقشا سويلەگەن سوزىنە: «دەنى ساۋ تىلمەن سويلەڭىز!» دەپ ەسكەرتۋ الاتىندىعى جايلى مىسالدار ءجيى جاريالانادى.
7. ءدىني سەكتالار ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بارماعان، بوس قالدىرعان جەرلەردىڭ ءبارىن الىپ قويدى! جوو مەن مەكتەپتەردەگى تاربيە جۇمىستارىمەن اينالىساتىن قىزمەتتەر - تەك اتى بار، بىراق زاتى جوق قىزمەتتەر. بۇل قىزمەتتە وتىرعاندار ماماندار ەمەس، ولاردىڭ جوسپارى دا جوق، ەڭبەگىن عىلىممەن بايلانىستىراتىن جاعدايلارى دا جوق. قازىرگى جاعدايدا، ۇلكەندەر كۇنى بويى جۇمىستا بولاتىن جاعدايدا، بالالار كۇننىڭ ەكىنشى جارتىسىن باقىلاۋسىز وتكىزەدى. ءبىر كۇننىڭ جارتىسىن باقىلاۋسىز وتكىزەتىن بالالار سەكتالارعا كىرىپ، ءارتۇرلى جامان جولدارعا تۇسۋدە. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءسۋيتسيدتىڭ كوبەيۋىنە دە وسى جايتتار سەبەپ. كسرو كەزىندە قارجى مەن دۇنيە قورى بولعان اۋلا كلۋبتارى قازىر عيماراتتارىنان ايرىلدى. ساتىلىپ كەتتى نەمەسە ىشكى ىستەردىڭ قاراماعىنا كوشىپ كەتتى. مەكتەپتەردە مۇددەلەستەردى بىرىكتىرەتىن ۇيىرمەلەر ۇيىمداستىرىپ بالالاردىڭ تاربيەسىن قولعا الۋعا بولار ەدى.
عىلىم سالاسى بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە حوببيعا نەمەسە بيۋدجەتتەن مەمتاپسىرىس جولىمەن قارجى تابۋدىڭ كوزى بولىپ بارادى. كەيبىر عالىمدار امالسىزدان امبەباپ مامانعا اينالۋعا ءماجبۇر بولىپ، وزدەرىنە جاقىن سالا عىلىمدارمەن شۇعىلدانۋدا، كەيبىرەۋلەرى قارجىسىز، جۇمىسسىز قالدى، سەبەبى ولاردىڭ تاقىرىبىن بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ توقتادى. ال، عالىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇزاق ۋاقىت پەن ەڭبەك قاجەت. ءاربىر عىلىمدى دامىتۋ جولىندا باستى نارسە تاقىرىپ ەمەس، عالىمنىڭ پوتەنتسيالى. سوندىقتان دا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءار عالىمدى قادىرلەگەنى ابزال.
بۇگىندە جاس ماماندار ەلىمىزدەن كەتىپ جاتىر. كسرو زامانىندا قالىپتاسقان، بىرنەشە ۇرپاق ستۋدەنتتەردى تاربيەلەگەن عالىم رەتىندە ستۋدەنتتەرىمنىڭ شەتەلگە ءبىر جولا قونىس اۋدارىپ، كەتۋگە دايىندالىپ جاتقانىن ەستىسەم جۇرەگىم اۋىرادى. جاس مامانداردىڭ بۇنداي كۇيگە ءتۇسۋى ولاردى اتىپ تاستاعانمەن تەڭ، سەبەبى ولار قازاقستان ءۇشىن جوعالعان ادامدار!
قۇرمەتپەن، ايگۇل قوحاەۆا، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى، 20 جىلعا جۋىق ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءدىڭ اسپيرانتى، وقىتۋشى، عالىم.
بايلانىس تەلەفونىم: 8705147 2491
«اباي-اقپارات»
