وسىدان ون كۇندەي بۇرىن، 10 ناۋرىزدا Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا «رەسەي مەن قىتاي قىسپاعىنداعى قازاقستان» اتتى ماقالا جاريالاندى. وندا ەلىمىزدەگى باستى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى - ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەسى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىلعان.

«قازاقستان بۇۇ-نىڭ بولجامىنا سايكەس 2045 جىلى سۋ تاپشىلىعىن تارتاتىن ەلدەردىڭ قاتارىندا تۇر. ەلىمىزدىڭ باسىم بولىگىندە سۋ تاپشىلىعى بايقالادى، ونىڭ باستى سەبەبى كوپتەگەن وزەندەر باستاۋىن وزگە ەلدەردەن الادى. ونىڭ ىشىندە قىرعىزستان، وزبەكستان، قىتاي مەن رەسەي تۇر»، - دەپ جازدىق.

ال كەشە سەنات دەپۋتاتى مۇرات باقتيارۇلى قىزىلوردا ايماعىندا سۋ تاپشىلىعىنا قاتىستى قيىن جاعداي قايتا تۋىنداعانىن ايتىپ، دابىل قاعىپتى. قر ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپتى. ءبىز دەپۋتات كوتەرگەن ماسەلەنى قاز قالپىندا جاريالاعاندى ءجون كوردىك.

رەداكتسيا

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەمەر-ءمينيسترى
ا.ۇ. مامينگە

 دەپۋتاتتىق ساۋال

قۇرمەتتى اسقار ۇزاقبايۇلى!

وتكەن عاسىردىڭ 70-80-ءشى جىلدارى باستالعان ءامۋداريا مەن سىرداريا وزەندەرى ارناسىنىڭ انتروپوگەندى قىسقارۋى مەن نەگىزسىز سۋ شىعىندارى سالدارىنان ۇلكەن ارال تەڭىزى ءبىر ۇرپاقتىڭ كوز الدىندا تارتىلدى. قىزىلوردا وبلىسى كولەمىندەگى ورتاشا ىلعالدىلىق 18%-عا دەيىن تومەندەپ، جەر استى سۋىنىڭ دەنگەيى تومەن تۇسۋىنە بايلانىستى سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىنداعى ءۇش مىڭ كولدەن، قازىر 130 داي عانا ساقتالىپ قالدى. ناتيجەسىندە جايىلىمدىقتاردىڭ تورتتەن ءبىرى ونىمدىلىگى كۇرت تومەندەتىپ، 3 ملن تونناعا دەيىن ءشوپ وسەتىن تابيعي شابىندىقتاردان ءىس جۇزىندە ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى ءتونىپ وتىر، جارامدى جەرلەردىڭ 13%-عا جۋىعى تابيعي ونىمدىلىگىن جويىپ الدى، ايماقتا شولەيتتەنۋ پروتسەسى كۇشەيۋدە.

تەك، تۇنعىش پرەزيدەنت، ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىرىلعان «سىرداريا وزەنىنىڭ ارناسىن رەتتەۋ جانە ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىن ساقتاۋ» (ساراتس) عاسىر جوباسى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتىپ كىشى ارال 15 ملرد. تەكشە مەتردەن 27 ملرد. تەكشە مەترگە جەتتى. وڭىردەگى كوپتەگەن بيولوگيالىق تۇرلەر قالپىنا كەلىپ، سۋارمالى جەرلەردىڭ سۋمەن قامتاماسىز ەتۋى جاقسارتىلىپ، وتىز مىڭ گەكتاردان اساتىن بىرنەشە ءىرى كولدەردىڭ قالپىنا كەلۋىنە، بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.

الايدا سوڭعى جىلدارى قىزىلوردا ايماعىندا سۋ تاپشىلىعىنا قاتىستى قيىن جاعداي قايتا تۋىندادى. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جەر قورىندا 230 مىڭ گا سۋارمالى، ونىڭ ىشىندە ينجەنەرلىك جۇيەگە كەلتىرىلگەن 180 مىڭ گا جەر بار. سۋارمالى جەرلەر جىل سايىن كەپىلدى ءونىم بەرەتىن، قايتارىمى جوعارى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ التىن قورى عانا ەمەس، ول-سول وڭىرلەردە تۇراتىن حالىقتىڭ ءومىر – تىرشىلىگى، الەۋمەتتىك جاعدايى، تاعدىرى. وسى سۋارمالى جەرلەر تەك كانالداردى تولتىرۋ ارقىلى عانا ەگىستىكتى سۋلاندىرادى. 15 مىڭ شاقىرىمنان استام كانالدار شارۋاشىلىق ىشىلىك سۋارمالى جانە قاشىرتقى جەرلەرى گيدروتەحنيكالىق جۇيەلەر كۇيرەۋدىڭ الدىندا تۇر. وسىنىڭ بارلىعى سۋدىڭ بارىنشا ءتيىمسىز جۇمسالۋىنا، ياعني جىل سايىن 2 ملرد. تەكشە مەتر سۋ بوسقا ىسىراپ بولاتىندىعىن كورسەتەدى. قىزىلوردا وبلىسىنداعى سۋارمالى جەرلەردىڭ ەلدەگى جالپى ۇلەسى 16%-دى قۇراپ، ونىڭ رەسپۋبليكاداعى سۋ اعىمىنىڭ 43%-ىن تۇتىنادى. ونىڭ ىشىندە كۇرىش ەگىسىنىڭ كولەمى 90 مىڭ گا جەتتى. 1 گا كۇرىش القابىنا 33 مىڭ تەكشە مەتر سۋ جۇمسالۋ كەرەك، 90 مىڭ گا – 3 ملرد. تەكشە مەتر سۋ قاجەت.

قازىر كىشى ارال تەڭىزىندە 22 ملرد. تەكشە مەتر سۋ بار. ول الدىڭعى جىلدارعا قاراعاندا 5 ملرد. تەكشە مەترگە ازايعان. تەك بىلتىرعى جىلدىڭ ىشىندە سۋ تاپشىلىعىنان قامباش كولى جاعالاۋدان 250-300 مەترگە دەيىن قاشىقتاپ كەتتى. كىشى ارالدىڭ وسى دەڭگەيىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن جىلىنا سىرداريا وزەنى ارقىلى تەڭىزگە كەمىندە جىلىنا 2 ملرد. تەكشە مەتر سۋ ءتۇسۋ كەرەك، تەك قانا كۇرىش جانە باسقا دا ەگىستىگىنە 4,2 ملرد. تەكشە مەتر سۋ جۇمسالادى. دەمەك، الداعى 5-7 جىل بويى سىرداريا سۋىنىڭ دەڭگەيى وسى دەڭگەيدە بولاتىن بولسا كىشى ارال تەڭىزى تارتىلىپ ءوڭىردى ەكولوگيالىق اپاتقا الىپ كەلەدى دەگەن ءسوز.

قۇرمەتتى اسقار ۇزاقبايۇلى!

سىرداريا وزەنىنىڭ تاعدىرى – 800 مىڭ حالىق تۇرىپ جاتقان سىر ەلىنىڭ تاعدىرى. سۋ تەك تاۋار ەمەس، ومىرلىك رەسۋرس. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءار مەملەكەت بولەك ساياساتىن ۇستانىپ، كوپ جاعدايدا تومەنگى جاقتا ورنالاسقان ەلدەردىڭ مۇددەسى ەسكەرۋسىز قالدى. سوندىقتان دا بىرىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ سۋ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جوعارىدا ورنالاسقان وزەندەردىڭ سۋدىڭ كەلۋىن قاجەتتى ۋاقىتتا رەتتەۋ كەلىسىمىنە قول جەتكىزۋدە قانداي كەدەرگىلەر بار ەكەنى ءجىتى زەرتتەلىپ، ترانسشەكارالىق سۋ ماسەلەسىندە پوزيتسيامىزدى السىرەتپەي سۋ ديپلوماتياسى باعىتىندا جۇمىستار بەلسەندى تۇردە، ياعني ەلىمىزدىڭ سۋ مۇددەسىنە قاراي ەكى جاقتى كەلىسىمنىڭ، حالقارالىق زاڭدىلىقتاردىڭ بارلىق الەۋەتىن پايدالانىپ جۇرگىزىلسە دەيمىز.

ەكىنشىدەن. وسىدان 17 جىل بۇرىن قابىلدانعان ەلىمىزدەگى سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ زاڭى قازىرگى تالاپتارعا جاۋاپ بەرە المايدى. سوندىقتان دا، سۋدى پايدالانۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسى جاسالىپ، ول تەك سۋعا قاجەتتىلىكتى رەتتەپ قويماي، سۋ نىساندارىمەن بايلانىستى تابيعي ەكوجۇيەلەردى ساقتاپ، سۋدى ۇنەمدەۋگە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن تۇتىنۋ سالاسىنداعى تاريفتەردى قايتا قاراپ، وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە مۇرىندىق بولۋى ءتيىس.

ۇشىنشىدەن, ەلىمىز بويىنشا كۇرىش سالاسىنداعى سەلەكتسيا جاسايتىن جالعىز ى. جاقاەۆ اتىنداعى قازاق كۇرىش شارۋاشىلىعى عزي عالىمدارى سۋ رەسۋرستارىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا، سۋدى از تالاپ ەتەتىن ۆەگەتاتسيالىق قىسقا كەزەڭدەگى كۇرىش سورتتارىن شىعارىپ، وندىرىسكە ەڭگىزۋمەن قاتار، كۇرىشتىڭ ۇلەسىن ازايتىپ، سۋارمالى جەرلەردى ءارتاراپتاندىرۋ داقىلدارىن ورنالاستىرۋعا قاتىستى عىلىمي نەگىزدەلگەن ۇسىنىستار جاساۋدا. بىراق عزي-نا مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاي كومەك كورسەتىلمەسە ول بانكروت بولۋدىڭ الدىندا تۇر.

تورتىنشىدەن. الداعى بولجامدار سۋ تاپشىلىعى كۇردەلەنە تۇسەتىندىگىن كورسەتەدى. بۇل قىزىلوردا وبلىسى ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ. ماسەلەنى قالاي شەشۋ كەرەك؟ وراسان زور سۋ قاجەت ەتەتىن كۇرىش القابىن قىسقارتۋ قاجەت پە، الدە سىر ءوڭىرىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن تەز ارادا ءارتاراپتاندىرۋدىڭ شارۋالار ءۇشىن ءتيىمدى تەتىگىن جاساۋ كەرەك پە؟ ۇكىمەتتىڭ ناقتى ۇستانىمى قانداي؟

قۇرمەتپەن،

مۇرات باقتيارۇلى 

Abai.kz