قازىرگى ۋاقىتتا اقتاۋ قالاسىندا ءوتىپ جاتقان جاڭاوزەن قالاسىنداعى جاپپاي تارتىپسىزدىكتەرگە قاتىسۋشىلارعا قاتىستى سوت پروتسەسى بۇكىل قوعامنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىر دەسەك تە بولادى.

باسبۇزارلىقتى ۇيىمداستىرىپ، كاسىپكەرلەردىڭ مۇلكىن تالان-تاراجعا سالدى، عيماراتتاردى ورتەدى، بيلىك وكىلدەرىنە قارسىلىق تانىتتى دەگەن كۇدىكپەن سوت الدىندا 37 ادام جاۋاپ بەرۋدە.

مەملەكەتتىك ورگاندار تارابىنان قازىرگى ۋاقىتتا جاڭاوزەن ىسىنە قاتىستى ءىستىڭ ءادىل وتۋىنە قانداي دا ءبىر كۇدىك تۋدىرماۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالۋدا. دەگەنمەن بىرقاتار وپپوزيتسيالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، جەكەلەگەن قوعام جانە ساياسي قايراتكەرلەرى تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، وسى سوتقا قازاقستاندىقتاردىڭ تارابىنان سەنىمسىزدىكتىڭ تۋىنداۋىنا مۇددەلىك تانىتىپ وتىرعاندىعى دا شىندىق. ءالى دە بولسا ولار سوت الدىندا جاۋاپ بەرىپ جاتقان كۇدىكتىلەردى پوليتسەيلەردىڭ زورلىق-زومبىلىقتارىنىڭ قۇربانى رەتىندە كورسەتۋدە، ال جاڭاوزەن قالاسى حالقىنىڭ  ومىرى مەن مۇلكىن، ولاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن قورعاعان ءتارتىپ ساقشىلارىن قارالاپ وتىر.

وقيعانىڭ ورىن العانىنا دا ءبىراز ۋاقىت ءوتتى ءارى ءاربىر سانالى ازاماتتىڭ وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ورىن العان وقيعاعا وزىندىك پايىم جاساۋىنا، باعالاۋىنا  قاجەتتى اقپاراتتار تاسقىنى دا جەتكىلىكتى جاريا ەتىلدى.

قازىرگى ۋاقىتتا اقتاۋ قالاسىندا ءوتىپ جاتقان جاڭاوزەن قالاسىنداعى جاپپاي تارتىپسىزدىكتەرگە قاتىسۋشىلارعا قاتىستى سوت پروتسەسى بۇكىل قوعامنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىر دەسەك تە بولادى.

باسبۇزارلىقتى ۇيىمداستىرىپ، كاسىپكەرلەردىڭ مۇلكىن تالان-تاراجعا سالدى، عيماراتتاردى ورتەدى، بيلىك وكىلدەرىنە قارسىلىق تانىتتى دەگەن كۇدىكپەن سوت الدىندا 37 ادام جاۋاپ بەرۋدە.

مەملەكەتتىك ورگاندار تارابىنان قازىرگى ۋاقىتتا جاڭاوزەن ىسىنە قاتىستى ءىستىڭ ءادىل وتۋىنە قانداي دا ءبىر كۇدىك تۋدىرماۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالۋدا. دەگەنمەن بىرقاتار وپپوزيتسيالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، جەكەلەگەن قوعام جانە ساياسي قايراتكەرلەرى تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، وسى سوتقا قازاقستاندىقتاردىڭ تارابىنان سەنىمسىزدىكتىڭ تۋىنداۋىنا مۇددەلىك تانىتىپ وتىرعاندىعى دا شىندىق. ءالى دە بولسا ولار سوت الدىندا جاۋاپ بەرىپ جاتقان كۇدىكتىلەردى پوليتسەيلەردىڭ زورلىق-زومبىلىقتارىنىڭ قۇربانى رەتىندە كورسەتۋدە، ال جاڭاوزەن قالاسى حالقىنىڭ  ومىرى مەن مۇلكىن، ولاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن قورعاعان ءتارتىپ ساقشىلارىن قارالاپ وتىر.

وقيعانىڭ ورىن العانىنا دا ءبىراز ۋاقىت ءوتتى ءارى ءاربىر سانالى ازاماتتىڭ وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ورىن العان وقيعاعا وزىندىك پايىم جاساۋىنا، باعالاۋىنا  قاجەتتى اقپاراتتار تاسقىنى دا جەتكىلىكتى جاريا ەتىلدى.

16 جەلتوقسان كۇنى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىن تويلاۋعا قالانىڭ باستى الاڭىنا جينالعان حالىقتىڭ شىرقىن 800-گە جۋىق ەلىرگەن باسبۇزارلار بۇزدى. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇقىق بۇزۋشىلاردىڭ ارەكەتتەرىنىڭ جولىن كەسۋگە ۇمتىلىسىن ەلەمەگەن ولار قۇقىق قورعاۋشىلارعا شابۋىل جاساپ، جاڭا جىل شىرشاسىن توڭكەردى، مەرەكەگە وراي تىگىلگەن كيىز ۇيلەر مەن ساحنانى بۇزدى، پوليتسيا اۆتوبۋسىن ورتەپ جىبەردى. وسىلايشا تۋىنداعان  جاپپاي تارتىپسىزدىكتى باستاۋشىلار مەرەكەگە جينالعانداردى ۇرىپ-سوقتى، الاڭنىڭ جانىندا قويىلعان اۆتوكولىكتەردى قيراتۋعا كىرىستى. جاپپاي تارتىپسىزدىك بارىسىندا 46 نىسان ورتەلدى، ونىڭ ىشىندە «حالىق بانكى» مەن «اليانس بانكىنىڭ» فيليالى، 20 دۇكەن، ەكى كافە، ءبىر نوتاريۋس كەڭسەسى، ەكى لومبارد، جاڭاوزەن قالالىق اكىمدىگى مەن تەڭگە كەنتى اكىمدىگىنىڭ عيماراتى، ءبىر فوتوسالون، پوليتسيانىڭ ەكى بەكەتى، «ارۋ انا» قوناقۇيى، «وزەنمۇنايگاز» كومپانياسىنىڭ عيماراتى، ءۇش جەكەمەنشىك ءۇي، 20-دان استام اۆتوكولىكتەر ورتەلىپ، زاقىمداندى. مەملەكەتكە، زاڭدى جانە جەكە تۇلعالارعا كەلگەن شىعىن ميللياردتاعان تەڭگەگە جەتتى.

تارتىپسىزدىكتىڭ الدىن الۋعا ءارى بەيبىت ازاماتتاردىڭ ءومىرىن قورعاۋعا  جىبەرىلگەن پوليتسيا وتريادتارى قارسىلىققا تاپ بولىپ، قارۋ قولداۋعا ءماجبۇر بولدى. دەگەنمەن قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە-اق بيلىككە قالاداعى ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرىپ، 17 جەلتوقسان كۇنى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىن وتكىزگەن ەلباسى ن.نازارباەۆ توتەنشە جاعداي ەنگىزىلەتىنىن جاريالادى جانە ۇكىمەتكە جاڭاوزەندەگى تارتىپسىزدىكتەرگە بايلانىستى پايدا بولعان پروبلەمالاردى شۇعىل شەشۋدىڭ قاجەتتى شارالارىن قولعا الۋعا تاپسىرما بەردى.

ءبىر قاراعاندا 16 جەلتوقسان كۇنى جاڭاوزەن قالاسىندا ورىن العان وقيعالار جاستاردىڭ اياقاستى ەرەۋلى سياقتى كورىنۋى دە مۇمكىن. ويتكەنى وسى قالادا مۇناي كومپانيالارىنان جۇمىستان شىعىپ قالعان مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋىلدەرى بىرنەشە ايعا سوزىلعان بولاتىن. وپپوزيتسيا  قارجىلاندىراتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا وقيعانى وسىلايشا كورسەتۋگە تىرىسىپ باقتى. الايدا تەرگەۋ امالدارى جاپپاي تارتىپسىزدىكتەردىڭ تىڭعىلىقتى ازىرلەنگەن اكتسيا ەكەندىگىن ءارى تاۋەلسىزدىك كۇنىنە قاساقانا ۇيىمداستىرىلعاندىعىن كورسەتتى. قازىرگى كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىم قارسىلاستارىنىڭ تارابىنان ساياسي تاپسىرىستىڭ دا بولعاندىعى بەلگىلى بولىپ وتىر. ماسەلەن، قاشقىن بانكير مۇحتار ابىلازوۆپەن بايلانىستى بىرقاتار باق-تار وتقا ماي قۇيىپ، قازا تاپقاندار مەن جارالانعانداردىڭ سانىن ءوسىرىپ كورسەتۋگە تىرىستى. ءتىپتى كۋاگەرلەردىڭ سوزىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، تۇتقىندالعانداردىڭ زورلىق-زومبىلىق كورىپ جاتقاندىقتارى، مۇردەلەردىڭ ورتەنگەندىگى سىندى شىندىققا جاناسپايتىن وتىرىك اقپاراتتاردى تاراتتى.

ارينە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جاڭاوزەندەگى تارتىپسىزدىكتەردىڭ شىعۋ توركىنىمەن قاتار جاستاردىڭ تارتىپسىزدىكتەردى باستاۋىنا كىمدەردىڭ يتەرمەلەگەندىگىن، كىمنىڭ قارجىلاندىرعانىن انىقتاۋعا تىرىستى. قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىستان بوساعان جۇمىسشىلاردىڭ اراسىندا الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىرۋ بەلگىلەرى بار ۇگىت ماتەريالدارىنىڭ تاراتىلعاندىعى بەلگىلى بولىپ وتىر. بۇل فاكتى بويىنشا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قىلمىستىق كودەكستىڭ 164-ءىنشى بابىنىڭ 3-ءىنشى بولىگىمەن قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، تەرگەۋدە. تەرگەۋ اياسىندا الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىرۋعا قاتىستى بار دەگەن كۇدىكپەن «العا» جانە «حالىق مايدانى» تىركەلمەگەن قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ باسشىلارى مەن بەلسەندى مۇشەلەرى ۆلاديمير كوزلوۆ، ايجانگۇل ءامىروۆا جانە سەرىك ساپارعالي جانە ەرەۋىلشى مۇنايشىلاردىڭ كوشباسشىلارى اقجانات ءامينوۆ پەن ەستاي قاراشاەۆ  ۇستالدى. سونىمەن قاتار جاڭاوزەندەگى تارتىپسىزدىكتەرگە قاتىسى بار باسقا دا تۇلعالار بەلگىلى بولدى.

بەلگىلى بولعانىنداي، ۆ.كوزلوۆتى م.ءابىلازوۆ ماڭعىستاۋ وبلىسىنا جىبەرگەن جانە وندا ول كوپتەگەن كەزدەسۋلەر وتكىزگەن. ال ا.ءامىروۆا ەڭبەك داۋى بارىسىندا مۇنايشىلار مەن قوعام اراسىنداعى بايلانىستى جۇزەگە اسىرىپ،   اتقارۋشى بيلىك پەن ەرەۋىلشىلەردىڭ كەلىسسوزدەرىنە قاتىسقان.   ا.ءامينوۆ جيىندار مەن شەرۋلەر ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ زاڭناماسىن بۇزعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. سونىمەن قاتار س.ساپارعالي دا 2011 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا جاڭاوزەندەگى بيلىكتىڭ ءىس-قيمىلىنا قارسى الماتىدا زاڭسىز شەرۋگە قاتىسقانى ءۇشىن 15 تاۋلىككە اباقتىعا قامالعان.

ايتپاقشى، وتكەن جىلدىڭ 26 جەلتوقسانىندا اقوردادا جيىن وتكىزگەن ەلباسى: «ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى وقيعا - بارشا قازاقستان ءۇشىن سىناق بولدى. بۇنداعى ماقسات - ءبىزدىڭ قوعامدا الەۋمەتتىك، ۇلتارالىق، دىنارالىق جانە باسقا دا ارانداتۋشىلىقتى تۋدىرۋ. قازىرگى كەزدە ونىڭ سەبەپتەرىمەن قاتار، بۇل وقيعالاردى ۇيىمداستىرعانداردى انىقتاۋ بويىنشا تەرگەۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر»، - دەي كەلىپ، ەلدىڭ ىشىندە ىرىتكى سالۋ جۇمىستارىن اتقارۋعا نەگىزدەلگەن شەتەلدەن كەلگەن قاتەر جايىندا دا بۇگىندە بەلگىلى بولىپ وتىرعاندىعىن باسا ايتقان ەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى  ساياسي قۋعىن-سۇرگىن تۋرالى، ازاماتتار نانىم-سەنىمى ءۇشىن قۋدالاۋعا ۇشىراعاندىعى تۋرالى جارىسا جازۋدا. بىراق ول ازاماتتار نانىم-سەنىمىنە بولا ەمەس، ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرى ءۇشىن قۋدالانۋدا. ويتكەنى ءدال سولار جۇزدەگەن ادامنىڭ ولگەندىگى، مىڭداعان ادامنىڭ جارالانعاندىعى تۋرالى جالعان اقپاراتتى تاراتقان بولاتىن.

بۇگىندە تارتىپسىزدىكتەر بارىسىندا مۇلكى زارداپ شەككەن بىرقاتار ازاماتتار سوتقا بەرگەن وزدەرىنىڭ تالاپ ارىزدارىن كەرى قايتارىپ العان ەدى. وسىعان وراي قوعام اراسىندا تالاپ ارىز بولماعاندىقتان تۇتقىنداعى ازاماتتاردى بوستاندىققا شىعارۋ قاجەت دەگەن جاڭساق پىكىردىڭ جەتەگىندە ءجۇر. وسىعان وراي ءوز پىكىرىن بىلدىرگەن «الەۋمەتتىك ارىپتەستىك ورتالىعى» قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى الىبەك بەينەشەۆ بۇل پىكىردىڭ جاڭساق ەكەندىگىن باسا ايتىپ وتىر. «جاپپاي تارتىپسىزدىك فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق ءىس كوپشىلىك الدىنداعى قىلمىس بولىپ تابىلادى جانە زارداپ شەگۋشىلەردىڭ شاعىم ارىز بەرۋىن كۇتپەستەن قوزعالادى. وسىعان وراي جاڭاوزەن قالاسىنداعى جاپپاي تارتىپسىزدىكتەر فاكتىسى بويىنشا ءىس مۇلكى بۇلىنگەن نە بولماسا جويىلعان كاسىپكەرلەردىڭ وتىنىشتەرى بويىنشا ەمەس، اتالعان قىلمىستىڭ قوعامعا قاۋىپتىلىگىنە بايلانىستى قوزعالعاندىعىن ەسكەرگەن ءجون»، - دەدى ول.

قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كىنالىلەردى جاۋاپقا تارتا وتىرىپ، قاتاڭ زاڭ اۋقىمىندا ارەكەت ەتۋدە. ي.ۆينياۆسكي مەن ن.سوكولوۆا راقىمشىلىقپەن بوساتىلدى. سونداي-اق جاڭاوزەندەگى تارتىپسىزدىكتەرگە تىكەلەي قاتىسۋشىلارعا قاتىستى سوت شىنايى شەشىم شىعارادى جانە ەڭبەك جانجالىنا ساياسي استار بەرىپ، ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىققا سەلكەۋ تۇسىرۋگە تىرىسقان قيراتۋشىلار مەن ورتەۋشىلەردىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى مەن ولاردىڭ دەم بەرۋشىلەرى ارقايسىسى كىناسىنە قاراي ءتيىستى جازالارىن الاتىن بولادى.

قازاقپارات