رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن، 18 ناۋرىزدا، ماسكەۋدە، لۋجنيكي ستاديونىندا قىرىم اننەكسياسىنىڭ جەتى جىلدىعىنا ارنالعان شارادا رەسەيدىڭ سوۆەت وداعى قۇرامىندا بولعان ەلدەرگە جەر بەرىپ، «مول سىيلىق» جاساعانىن، سونىڭ سالدارىنان كوپتەگەن تەرريتورياسى مەن گەوساياسي كەڭىستىگىنەن ايىرىلعانىن تاعى دا ايتتى.

ءوزىن «رەسەي جەرىن جيناقتاۋشىنىڭ وبرازى» رەتىندە كورسەتكىسى كەلەتىن ول بۇل تاقىلەتتەس پىكىرلەردى تىعىرىققا تىرەلگەن، پرەزيدەنتتىك رەيتينگى تومەندەپ بارا جاتقان كەزدە ايتاتىن. ال مۇنداي سوزدەر رەسەيدىڭ يمپەريالىق امبيتسياسى مەن ۇلىدەرجاۆالىق ءشوۆينيزمىن تۋ ەتەتىن كۇشتەرگە وتقا ماي قۇيعانداي اسەر ەتەتىن. 1914 جىلى قىرىمدى باسىپ الۋى، ودان كەيىن ۋكراينانىڭ لۋگانسك مەن دونەتسك وبلىستارىنداعى سەپاراتيستىك ارەكەتتەردى ۇيىمداستىرىپ، ءارى قولداعان تۇسىندا ءپۋتيننىڭ ورىستار مەن ورىسقۇلدار اراسىندا رەيتينگىسى كوتەرىلگەنى انىق. الگى سوزىنەن قازىر جان-جاقتان ساكتسيالار قىسقان تۇستا ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى داعدىسىنا باسقانى بايقالادى. باسقا – باسقا، بىراق وسىنداي باسقىنشىلىق پيعىلى كوبىنە ناقتى ارەكەتتەرمەن جالعاسىپ جاتادى.

مۇنى ءوز باسىم، قازاقستانداعى سەپاراتيستىك پيعىلداعى كۇشتەرگە بەرىلگەن بەلگى دەپ قابىلدايمىن. كەيىنگى كەزدە ءتۇرلى جازبالاردان، ۆاتساپ بەينەباياندارىنان نود دەگەندى ەستىپ ءجۇرمىز. ءىس-ارەكەتتەرى جەر استىنان جىك شىعارعانداي. بۇل ءوزى نە قىلعان پالە؟ وسىنى تەرەڭىرەك زەرتتەپ كورىپ توبە شاشىم تىك تۇردى.

نود – «ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوە دۆيجەنيە» دەگەن تىركەستىڭ اببەرۆياتۋراسى، قازاقشا ايتقاندا «ۇلتتىق-ازاتتىق قوزعالىس» بولىپ شىعادى ەكەن. «رۋسسكي ءميردىڭ» رۋحاني جوقتاۋشىسى. 2012 جىلى قاراشا ايىندا قۇرىلعان. زاڭدى تۇلعا مارتەبەسى جوق، جارتىلاي جاسىرىن جۇمىس ىستەيدى. تۇپكى نىسانالارى – رەسەيدى ۇلتتىق (ورىستىق) باعىتقا كوشىرۋ، يمپەريانىڭ 1945 جىلعى شەكاراسىندا (سسسر اۋماعىندا) ۇستەمدىگىن قالپىنا كەلتىرۋ.

بۇلار رەسەي زاڭدارىن الەم تانىعان حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىنان جوعارى قويۋ، مەملەكەتتىك يدەولوگيانى توقتاتۋ، سسسر-ءدىڭ ىدىراۋىن تەرگەۋ ماقساتىندا رەسەيدىڭ قولدانىستاعى كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر ەنگىزبەك. سول ءۇشىن رەفەرەندۋم وتكىزۋگە شاقىرعان قول جيناۋ ناۋقانىن جۇرگىزىپ جاتىر. كوسەمدەرى ەۆگەني فەدوروۆ دەگەن مەمدۋما دەپۋتاتى.
قوزعالىستىڭ «ناتسيونالنىي كۋرس» دەگەن ءوز پارتياسى بار. 2014 جىلعى ناۋرىز ايىنان بەرى «نود: زا سۋۆەرەنيتەت» دەگەن گازەتى شىعارىلادى. بۇل قوزعالىس 2015 جىلى «انتيمايدان» قوزعالىسىمەن قويىنداسقان. نود رەسەيلىك كۇشتەردىڭ قىرىمدى اننەكسيالاۋ، ۋكراينا اۋماعىندا قۋىرشاق نوۆوروسسيا مەملەكەتىن قۇرۋ سياقتى باسقىنشىلىق ارەكەتتەرىن قولدادى. ادامدارىن جىبەردى.

«قوزعالىستىڭ» بۇگىندە بۇكىل رەسەي بويىنشا اۋماقتىق جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. قازىر بەلورۋس، مولداۆيا، ۋكراينا، ءازىربايجان، كانادا، فينليانديا، ەستونيا، چەحيا، گەرمانيا ەلدەرىندە جاقتاستارى بار. ال قازاقستان ولار ءۇشىن – مايشەلپەك. ولار قازاق ەلىن ارقاشان ءوز ىقپالىندا ۇستاۋدى قالايدى. كەيبىرەۋلەرى «ءبىز قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ءىس جۇزىندە مويىندامايمىز!» دەپ اشىقتان اشىق كەتىپ ءجۇر. بۇرىنعى اسكەري قىزمەتكەر قۋات احمەتوۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قازىر نود-تىڭ وسكەمەندە، پاۆلوداردا، قوستانايدا، الماتىدا، قاپشاعايدا بولىمشەلەرى بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. تىركەلمەگەن نود ۇيىمىنىڭ وفيستەرى «بەسسمەرتنىي پولك» شتابتارىندا ورنالاسقان. بىرقاتارىنىڭ قوس ازاماتتىعى بار. كازاچەستۆو ۇيىمدارى ءىس جۇزىندە نود-تىڭ اسكەري قۇرىلىمدارىنىڭ قاتارىندا. «كۋستانايسكوە كازاچەە ۆويسكا»، «سەميرەچەنسكوە كازاچەە ۆويسكا» دەپ رەسمي تىركەلگەن ۇيىمدارى اپتا سايىن شىركەۋلەردە باس قوسادى. ەكى اپتادا ءبىر رەت سترەلبيششەدە اتىس جاتتىعۋلارىن جاسايدى. بۇلارعا كەيبىر اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى ۇيىمدارى ءىش تارتادى.

قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىنە كوز الارتقان رەسەي يمپەرياليستەرى ەرتەڭ سوزدەن ىسكە كوشسە «ىشتەن شىققان جاۋ جامان» دەمەكشى، بۇلار ۇلكەن قاۋىپ. قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارى، بۇكىل قازاقستان حالقى مۇنداي سەپاراتيستىك پيعىلداعىلارعا توسقاۋىل قويۋى قاجەت!

مارات ءبايدىلداۇلى

Abai.kz