«1 ءساۋىر – كۇلكى كۇنى» تۋعان پامفلەت

بىردەن ايتايىن، مەن ءوزىمدى اقىلدى اداممىن دەي المايمىن. ماسەلەن، جامان اقىلىم جوعارىداعى ساۋالدىڭ جاۋابىن تاپپاي-اق قويدى. سوعان قاراعاندا، توپاستىڭ كوكەسى ءوزىم بولۋى ابدەن مۇمكىن...

جارايدى، ماسەلە مەنەن گورى ءورىستىلدى قازاقستاندىقتار مەن وكىمەتكە كوبىرەك قاتىستى. نەگىزى دەيمىن دە.

تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلدانعانىنا بيىل 30 جىلدان استى. «1989 جىلى 22 تامىزدا قابىلداندى» دەپ ناقتىلاي كەتەيىن، كىم بىلەدى، كەي توپاستار ۇقپاي جۇرەر...). كەيىنىرەك بەرىك كۇشىنە ەنگەن سول زاڭعا وراي بەيباق ءتىلىمىز رەسمي تۇردە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن العانىنا دا شيرەك عاسىردان الدەقاشان استى. بىراق ءدال قازىر كۇللى قازاقستان «شۇلدىرلەپ تۇر».

قىزىق كونتراست: قازاق ەلىندە، اسىرەسە ونىڭ استاناسىندا كوپشىلىكتىڭ، ەڭ قورقىنىشتىسى، مەكتەپ اۋلاسىنداعى ءبۇلدىرشىن بالالاردىڭ ءتىلىنىڭ ورىسشالانۋى كۇن وتكەن سايىن ءتىپتى كۇشەيىپ بارا جاتقانداي... كۇلسەڭىز دە، جىلاساڭىز دا – جاعداي وسى.

كلاسسيكالىق ساۋال («سۇراق» دەسەم، ءبىزدىڭ توپاستار ونى تاعى «ماسەلەمەن» شاتاستىرارى انىق): «كىم كىنالى؟».

ويلاپ-ويلاپ، اقىرى «بۇعان ادامعا ءتان كادىمگى توپاستىق نەمەسە قاساقانالىق، قازاق تىلىنە قاستىق نيەتتەگى وڭباعان پيعىل كىنالى» دەگەن توقتامعا كەلدىم!

ال ەندى توپاس نەمەسە وڭباعان كىم: ورىستىلدىلەر مە، وكىمەتتەگىلەر مە، قازاق جەرىندە قازاقشا سويلەيتىن قاراشانىڭ وكىلى – مەن پاقىر ما الدە؟ مىنە، ماسەلە قايدا؟!

ەستەرىڭىزدە شىعار، دجەك لوندوننىڭ ايگىلى كلاسسيكاسى «مارتين يدەندە» باس كەيىپكەردىڭ ءبىلىمىن، ءتىلىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن جاسايتىن كوپ جانكەشتى ارەكەتىنىڭ ءبىرى – جاڭا سوزدەردى قاعازعا جازىپ، ءۇيىنىڭ كوز كورەر جەرىنىڭ بارىنە جاپسىرىپ قوياتىنى ەدى عوي. بالا كەزدە وقىعاندىقتان ەگجەي-تەگجەيلى دەتالدارىن ۇمىتىڭقىراپ قالىپپىن، روماندى وقىعان بولساڭىز، بىلسەڭىز كەرەك، الگىندەي قاراپايىم ادىستەردىڭ تيىمدىلىگى، ەڭ باستىسى ىنتا-ىقىلاستىڭ كۇشتىلىگى سونشا – مارتين اينالدىرعان بىرەر جىل ىشىندە ءتىلى قارادۇرسىن، قولى كۇس-كۇس قارا جۇمىسشىدان بۇكىل ەلگە ايگىلى جازۋشى دەڭگەيىنە دەيىن جەتەدى ەمەس پە؟!

ەندى وزىمىزدەگى جاعدايعا كەلەيىك. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ جانىنداعى نان دۇكەنىنىڭ ماڭدايشاسىندا شيرەك عاسىردان بەرى «دۇكەن «نان» ماگازين» دەگەن جازۋ ءىلۋلى تۇر. ونىڭ ءدال قاسىندا «مەيرامحانا «باقىت» رەستوران» بار. ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى، «دۇكەننىڭ» ورىسشاسى «ماگازين» ەكەنى ساناڭا سونشاما ۋاقىت بويى ءسىڭۋ ءۇشىن، قۇداي-اۋ، قانشالىقتى توپاس بولۋ كەرەك؟!

سۇيىكتى وكىمەتىمىز، ءسىرا، ورىستىلدىلەردىڭ ءبارى ميعۇلا نەمەسە «ورمانعا قاراپ ۇلىعان وڭباعان» دەپ ويلايدى-اۋ... ايتپەسە، مەكەمەلەردىڭ ماڭدايشاسىنا، ايتالىق، «يندۋستريا جانە يننوۆاتسيا مينيسترلىگى» دەگەننىڭ ءدال قاسىنا «مينيستەرستۆو يندۋستري ي يننوۆاتسي» دەپ، قايتالاي ورىسشا جازىپ قويۋ، باسقاسى باسقا، ەلىمىزدەگى بۇكىل ءورىستىلدى ازاماتتاردى قورلاۋ، ياعني «ميلاۋسىڭدار» دەگەندى مەڭزەۋ ەمەي، ەندى نە؟.. جاراتىلىسىنان جالقاۋلىققا بەيىم جان يەسىنىڭ – ادامنىڭ وڭايعا ءۇيىر ەكەنى، ميىنا ارتىق سالماق سالعىسى كەلمەيتىنى، ماسەلەن، جانىندا «ماگازين» دەپ جازۋلى تۇرسا، ءورىستىلدى ادامنىڭ ەنجار ساناسى ەشقاشان «دۇكەن» دەگەن اۋىر ءسوزدى جاتتايمىن دەپ «ارتىق جۇمىس ىستەپ»، ەڭبەكتەنە قويماسى، قاۋقارسىز قازاق ءتىلى سياقتى «قاجەتسىز نارسە» ءۇشىن قاراپتان-قاراپ ءتىلىن سىندىرۋدى قيىنسىناتىنى توپاسقا دا تۇسىنىكتى، مەنىڭشە.

جاقسى، ولار ەمەس، مەن-اق توپاس بولايىنشى. بالكىم دۇرىس شىعار: وتانداسىمىز نان الام دەپ شىعىپ، تويحاناعا كىرىپ كەتسە، ايتپەسە اۆتوبۋستا «كەلەسى ايالداما – «ۆوكزال» دەگەندى ىلە-شالا «سلەدۋيۋششايا وستانوۆكا – «ۆوكزال» دەپ مىندەتتى تۇردە ورىسشا قايتالاماسا، سودان ءورىستىلدى باۋىرىمىز بايعۇس پويىزدان قالىپ قويسا، كىنالى وكىمەت بولىپ شىعۋى ابدەن مۇمكىن عوي؟!

ءجا، قىلجاقتى قويا تۇرايىق. الايدا، «قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە» دەگەن ەلباسى ءسوزىن ۇران ەتكەن وكىمەتىمىزدىڭ ماڭىزدى ماقساتىنىڭ ءبىرى – قازاقستاندىقتارعا مەملەكەتتىك ءتىلدى بارىنشا مەڭگەرتۋ» ەمەس پە؟ سوندا جينالىستاردا «بارلىعىنا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن جانە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قازاقشا سويلەيىن» دەپ ايتا الماۋ قاي ەلدەگى قانداي قيسىنعا سىيادى؟ قايسىسى نامىستىلىق پەن پاتريوتتىققا جاتادى: مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ مە، ءوز ەلىڭدە وزگە تىلدە سويلەۋ مە؟ ايتەۋىر مەنىڭ توپاستاۋ ميىم قورىتا المايتىن قيىن ساۋال كوپ...

القيسسا. سوناۋ جىلى قالاداعى اتىنان ات ۇركەتىن ءبىر لاۋازىمدى كىسى كۇللى جۇرتتىڭ كوزىنشە «قازاق ءتىلى» قوعامىنداعىلار شەكتەن شىقتى» («ۆ وبششەستۆە «قازاق ءتىلى» پەرەبورششيلي») دەپ، اتالعان مەكەمە كەڭسەسىندەگى ەسىكتەردىڭ جازۋى تەك مەملەكەتتىك تىلدە عانا بولعانى ءۇشىن زىركىلدەپ، اقىرى شاھارداعى جازۋ اتاۋلى تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى «تاز قالپىنا» تۇسكەنى بار. مەملەكەت اۋماعىنداعى جازۋدىڭ مەملەكەتتىك تىلدە بولۋىن تۇسىنە الماۋ، «شەكتەن شىعۋ» دەپ باعالاۋ ءبىزدىڭ ەلدە عانا بار بەيشارالىق، قانى تامشىلاعان قۇلدىق سانا نەمەسە تاپ-تازا توپاستىق ەكەنىنە ءتىپتى توپاس مەنىڭ دە باسىم جەتەتىن سياقتى...

سونىمەن، «دۇكەننىڭ» ورىسشاسى «ماگازين» ەكەنىن وتىز جىل بويى بادىرايتا جازىپ قويىپ، ەندى ءورىستىلدى جۇرت قازاقشا ۇيرەنەدى دەپ اڭقاۋلىقپەن كۇتكەن، «ناننىڭ» «حلەب» ەكەنىن قازاقشا جانە ورىسشا ەكى تىلدەگى جارلىقپەن بەكىتىپ، بارلىق جەرلەردەگى بلانكىلەردى ەكى تىلدە باسىپ شىعارۋدىڭ (قايران قاعاز، قايران مەملەكەت اقشاسى!) قانشاما قارجىلىق، ماتەريالدىق شىعىن ءام مورالدىق زالال ەكەنىنە 30 جىل بويى اقىلى مەن باتىلى جەتپەگەن وكىمەت ورگاندارىنداعىلاردىڭ وزدەرى ء(بارى بولماسا دا، ءبىرازى) توپاس نەمەسە وڭباعان ەمەس ەكەنىن قالاي دالەلدەۋگە بولادى ەندى؟

باسقاڭىزدى بىلمەيمىن، مەنىڭ باسىم بۇعان جەتپەي تۇر. ءاي، ناعىز توپاس ءوزىم-اۋ، شاماسى!..

باتىربولات ايبولاتۇلى

Abai.kz