ءبىرىنشى رەت قىتايدىڭ ۋحان قالاسىندا باستالىپ، بۇكىل دۇنيەجۇزىن جايلاپ ۇلگەرگەن كورونوۆيرۋس ىندەتى ەلىمىزدە تارالا باستالعانىنا ءبىر جىلدان استى. 10 ناۋرىزداعى مالىمەتكە قاراعاندا، بۇل اۋرۋعا جەر شارىندا 118 ملن ادام شالدىعىپ، ودان كوز جۇمعاندار سانى  2,4 ملن-عا  جەتكەن. اقش پەن مەكسيكا، ءۇندىستان، باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە ىندەت قاتتى ءورشىپ تۇر. ماسەلەن اقش-تا اۋرۋ جۇقتىرعاندار 30 ميلليوننان استى، قايتىس بولعاندار  534 مىڭ.  برازيليادا سايكەستىرە  العاندا - 12,4 ملن جانە 277 مىڭ. ءۇندىستاندا - 12,5 ملن جانە  460 مىڭ.  حالىق سانى  145 ملن رەسەيدە  4.5 ميلليون ادام  اۋرۋ جۇقتىرىپ، وپات بولعاندار 90 مىڭنان استى. ال  18,7 ملن تۇرعىنى بار   قازاقستاندا 227 مىڭنان اسا ادام كوۆيدكە شالدىعىپ، 2830 ناۋقاس قايتىس بولعان. ۆيرۋستى ەتيولوگيالى پنەۆمونيامەن 49670 ادام اۋىرىپ،    657 ومىردەن وزعان.

مەن دارىگەر بولماسام دا، جارتى عاسىردان اسا وسىمدىكتەر پاتولوگياسىمەن اينالىسقاندىقتان ميكروبيولوگيا سالاسىنان، ۆيرۋسولوگيادان ءبىراز حابارىم بار. سول سەبەپتى كورونوۆيرۋس پاندەمياسى باستالىسىمەن عالامتوردا جاريالانعان اقپاراتتاردى تالداپ، قورىتىندى جاساپ، «Abai.kz» پورتالىندا ءۇش ماقالا جاريالادىم.

وتكەن جىلى 18 ناۋرىزدا جارىق كورگەن: «كورونوۆيرۋس پاندەمياعا اينالدى» دەگەن ماقالامدا  ىندەت 9-14 ناۋرىز ارالىعىندا گەرمانيا مەن يتاليادان ورالعان 4 وتانداسىمىزدا بايقالعانىن، ولارمەن بىرگە كەلگەن 200-دەن اسا جولاۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى كارانتينگە وقشاۋلانباعاندىقتان ينفەكتسيا تەز تارالا باستاعانىن، 18 ناۋرىزدا ول 33, ونىڭ ىشىندە الماتىدا 15, نۇر-سۇلتاندا 18 ادامدا تىركەلگەنىن جازعان ەدىم.

كورونوۆيرۋستىڭ ەلىمىزدە كەڭ تارالىپ كەتۋىنە جول  بەرمەۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى ارنايى قاۋلى قابىلداپ، سانيتارلىق گيگيەنالىق شارالار ىسكە اسىرىلا باستادى. مەكتەپ وقۋشىلارى مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەزگىلىنەن ەرتە دەمالىسقا جىبەرىلدى. كوپ ادام قاتىساتىن  حالىقارالىق جانە قوعامدىق شارالار، توي تومالاقتار دوعارىلدى نەمەسە شەكتەلدى. اسىرەسە ءبىر ۋاقىتتا مىڭداعان ادامدار جينالاتىن جۇما نامازىن مۇلدە دوعارعانى دۇرىس بولدى.

قازاقستان تەلەارناسىنىڭ «اشىق الاڭ» باعدارلاماسى اياسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى دياس احمەتشارىپ پەن پروفەسسور ديناگۇل  باياشەۆا جانە ت.ب. قاتىسۋىمەن بەس-التى رەت سۇحبات جۇرگىزىلىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ شارالارى ناسيحاتتالدى.  «قولدى تاۋلىگىنە بىرنەشە رەت سابىنداپ جۋ، ارنايى قوسپالار نەمەسە سپيرتپەن زارارسىزداندىرۋ، قول بەرىپ امانداسپاۋ،   تۇشكىرسەڭ اۋزىڭدى  ورامالمەن  نەمەسە جەڭىڭمەن  جابۋ،  جابايى اڭدار مەن قۇستاردان اۋلاق ءجۇرۋ، دەنەنى شىنىقتىرۋ، اعزانىڭ دەرتكە بەرىكتىگىن نىعايتۋ ءۇشىن كوكونىستەر قولدانۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارىلدى. كوپ نارسەگە نەمقۇرايلى قارايتىن ءبىزدىڭ وتانداستارىمىزدىڭ ساقتىق ششارالارىن  بۇلجىتپاي ورىنداۋى ەكىتالاي ەدى.

كورونوۆيرۋس قىتايدا تارالا باستاعاننان ەلىمىزگە ەكى-ءۇش ايدان كەيىن  كەلگەنىمەن، ىندەتپەن كۇرەسۋگە دايىندىعىمىز شامالى ەكەنى بەلگىلى بولدى. ول نەگىزىنەن تۇماۋ سياقتى اۋا ارقىلى (ۆوزدۋشنو-كاپەلنايا ينفەكتسيا) جۇعاتىندىقتان كوشەدە، قوعامدىق ورىندار مەن كولىكتەردە بەتپەردە پايدالانۋ قاجەتتىگىنە كوڭىل اۋدارىلمادى. ونىڭ سەبەبى كەيىن بەلگىلى بولدى: الىپ ساتارلار تابىسقا كەنەلۋ ءۇشىن حالىقتىڭ مۇقتاجدىعىن پايدالانىپ، ءدارىحانالاردا 20-25 تەڭگە تۇراتىن بەتپەردەلەردى كوتەرە (وپتوم) الىپ،  200-250 تەڭگەدەن ساتا باستاپتى. الماتىدا ولاردى   تىگەتىن ءۇش-ءتورت تسەح بار ەكەن، بىراق قىتايدان كەلەتىن شيكىزاتتىڭ جوقتىعىنان جۇمىستارى تۇرالاپتى. شىمكەنتتەن حالىق سانى ءبىر ميلليونعا تاقاعان «نۇر-سۇلتانعا»  جۇز مىڭ دانا بەتپەردە جىبەرىلمەك بولدى. ونىڭ ۇستىنە ونى ءۇش-ءتورت ساعات سايىن اۋىستىرىپ وتىرۋ كەرەك دەپ دارىگەر كەڭەس بەرىپ جاتتى. پاۆلوداردا  تاۋلىگىنە 500 مىڭداي بەتپەردە شىعارۋعا مۇمكىندىك بار ەكەن، بىراق ول ىسكە كىرىسە قويماپتى. ناۋرىز ايىنداعى ەلىمىزدەگى جاعداي وسىلاي بولدى. قوعامدىق  ورىندار مەن كوشەلەردە بەتپەردە تاققان بىرەن-ساران ادامدار عانا كەزدەسەتىن.

كورونوۆيرۋستىڭ ەلىمىزدە كەڭ تارالىپ كەتۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن ەلىمىزدە 16 ناۋرىزدان توتەنشە جاعداي جاريالانىپ،  ەكى ايعا سوزىلدى. قالالاردا بلوكپوستىلار قويىلىپ، اۆتوكولىك  قاتىناستارى توقتالىپ، ازاماتتاردىڭ كوشەگە شىعۋى قاتاڭ شەكتەلدى. كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردى بىرىندە كوۆيدكە  شالدىققان ناۋقاس بايقالسا،  عيمارات كارانتينگە الىنىپ، كىرەبەرىستەرى مەن اينالاسى،  قالالاردا حالىق كوپ جۇرەتىن كوشەلەر مەن ساياباقتار، قوعامدىق كولىكتەر مەن ايالدامالار   زارارسىزداندىرىلدى. ارينە  سانيتارلىق-گيگيەنالىق تۇرعىدان بۇل شارا قاجەت شىعار، بىراق ۆيرۋس جوعارعى تەمپەراتۋراعا بەرىك، ونى جوياتىن بىردە-ءبىر حيميالىق زات جوق ەكەنىن ەسكەرسەك، ميللياررداتاعان بيۋدجەت قاراجاتى بوسقا ىسىراپتالدى.

«Abai.kz» پورتالىندا جاريالانعان ەكىنشى ماقالام: «كورونوۆيرۋس، ەكونوميكا جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى» دەپ اتالدى. وندا ىندەتتىڭ دۇنيەجۇزىنىڭ ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىنە، اتاپ ايتقاندا  قالىپتى حالىقارالىق قاتىناستار دوعارىلىپ، ءبىرتالاي مەملەكەتتەر شەكارالارىن جاۋىپ، ءوندىرىس توقىراپ جاتقانىنا  توقتالعان ەدىم. ولاردىڭ سالدارى جانە مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋىنەن ءبىراز ەلدەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى قۇلدىراپ، قازاقستاندا ءبىر اقش  دوللارى  400-440 تەڭگەگە دەيىن  كوتەرىلدى. قورعانىس زاتتارى، ۆيرۋستى انىقتايتىن تەست،  ءدارى-دارمەكتەر مەن مەديتسينالىق قۇرال جابدىقتار جانە ت.ب. قاجەتتىلىكتەرمەن قاتار،  دەرتكە شالدىققان ازاماتتاردى ەمدەۋگە مەملەكەت بيۋدجەتىنەن وراسان قارجى جۇمسالدى. وتكەن جىلدىڭ مامىر ايىندا كورونوۆيرۋسپەن كۇرەسۋگە 6 تريلليون تەڭگە نەمەسە 13 ميلليارد دوللار، ءجىو-ءنىڭ 8 %-عا جۋىق قارجىسى جۇمسالدى دەگەن اقپارات بولدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر ا.تسويدىڭ رەسمي دەرەگى بويىنشا 2020 جىلى  كورونوۆيرۋستى شەكتەۋگە 114 ملرد 826 ملن، قارجى ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ب.شولپانقۇلىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس 191,9 ميلليارد تەڭگە جۇمسالىپتى. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ  ەرەن ەڭبەكتەرى ەسكەرىلىپ، ولارعا رۋحاني جانە قارجىلاي قولداۋ جاسالىپ، ءبىرىنشى توپقا جاتاتىنداردىڭ جالاقىسىنا قوسىمشا تولەماقى بەرىلدى. وتكەن جىلعى 26 تامىزداعى مالىمەتكە سايكەس قىزمەت بارىسىندا 8532 دارىگەر كورونوۆيرۋس جۇقتىرىپ، 230-ى دەرتتەن قازا بولىپتى.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆ توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى جولداۋىندا حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە باسا نازار اۋدارىپ، اۋىلشارۋاشىلىق ءوندىرىسىن قولداۋعا  5 پايىزدىق ۇستەمەمەن 70 ميلليارد، كوكتەمگى ەگىس جۇمىستارىن مەزگىلىندە اتقارۋعا ارزانداتىلعان جانارماي جانە باسقا قاجەتتى ماتەريالدارمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن شارۋا قوجالىقتارىنا 100 ملرد تەڭگە قاراجات بولىنەتىنىن مالىمدەگەن ەدى.

وكىنىشكە وراي كارانتيندىك شارالارعا بايلانىستى شارۋاقوجالىقتارى ءبىراز قيىنشىلىقتارعا تاپ بولدى. فەيسبۋكتە ەلىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك كورپوراتسياسى باسقارماسىنىڭ توراعاسى الماسبەك سادىرباەۆتىڭ پرەزيدەنت ق. توقاەۆ پەن پرەمەر مينيستر ا. مامينگە جولداۋى جاريالانعان ەدى. ول كارانتيندىك شارالاردى قاداعالاۋ ءۇشىن قويىلعان بلوكپوستىلاردا وتىرعاندار نەشە ءتۇرلى انىقتامالار تالاپ ەتەتىنىن، جالپىلاي راسىمدەلگەن بەلگىلى ءبىر قۇجات جوق ەكەنىنە توقتالا كەلە، كوپشىلىك شارۋا قوجالىقتارى تۇقىم، جانار-جاعارماي، گەربيتسيدتەر جانە ت.ب. ەگىس ناۋقاندارىنا قاجەت ماتەريالداردى وبلىس ورتالىقتارىنان جەتكىزە الماعاندىقتان، ەگىس ناۋقاندارىنان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرعانىنا نازار اۋدارعان ەدى.

كورونوۆيرۋس پاندەمياسىنا قاراماستان ەلىمىزدىڭ اگرارلىق سەكتورى وتكەن جىلدى تابىسپەن اياقتادى.  اۋىلشارۋاشىلىعىنا بولىنگەن يننوۆاتسيا  15 پايىزعا ۇلعايىپ، ناتيجەسىندە  ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن ءوندىرۋ 5,6 %-عا  ارتىپ، ونىڭ جالپى قۇنى 6,3 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى.  ەت پەن ءسۇت جانە باسقا مالشارۋاشىلىق ونىمدەرى 3 پايىزعا كوبەيىپ  2,6 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. 18,3 ميلليون توننا استىق جينالىپ، نان ونىمدەرىمەن ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارى تولىق قامتاماسىز ەتىلىپ، 7-8 ميلليون توننا بيداي مەن ۇن  كورشى ەلدەرگە ەكسپورتقا شىعارىلدى.

وسى ماقالادا كورونوۆيرۋس جىل اياعىندا نەمەسە كەلەسى جىلدىڭ باسىندا قايتالانىپ، دەرتتىڭ  زاردابى الدە قايدا جوعارى بولۋى مۇمكىن ەكەنىنە توقتالعان ەدىم.  ءبىز قىتاي ۇكىمەتى سياقتى ءبىر-ەكى اپتادا بىرنەشە مىڭ ادامعا ارنالعان اۋرۋحانا سالا المايتىنىمىزدى ەسكەرىپ، الماتى مەن نۇر سۇلتان، شىمكەنتپەن قاتار، وبلىس ورتالىقتارىندا جۇقپالى اۋرۋحانالار جانە دارىگەرلەرگە ارنالعان جاتاقحانالار مەن اسحانالار  سالىپ، ىسكە قوسۋ قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردىم. ارينە.   وتكەن جىلى ەلوردادا دۇنيەجۇزىلىك جەتىستىكتەر مەن تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ ەكى ءجۇز ادامعا ارنالعان جاڭا اۋرۋحانا سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. ونىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى مەن قاجەتتى قۇرال جابدىقتارىنا بەسجارىم ميلليارد قارجى جۇمسالىپتى. الماتى مەن شىمكەنت قالالارىندا جانە وبلىس ورتالىقتارىندا 16 مودۋلدى اۋرۋحانالار سالىنىپ ىسكە قوسىلدى.

ءبىر ميلليوننان اسا تۇرعىندارى بار مەگاپوليستەر الماتى مەن نۇر-سۇلتان جانە شىمكەنت قالالارى كورونوۆيرۋس پەن پنەۆمونيانىڭ تارالۋى بويىنشا العاشقى ورىنداردا بولدى.  ىندەتتەردىڭ كوپ تارالعان ايماقتارى ءوندىرىس دامىعان اتىراۋ، اقتوبە، قاراعاندى، پاۆلودار  وبلىستارى ەكەنىن، دەمەك توي تومالاقپەن قاتار، جۇمىسشىلار شوعىرلانعان كاسىپورىنداردا سانيتارلىق جانە گيگيەنالىق تالاپتاردىڭ ساقتالماۋى ىندەتتىڭ تارالۋىنا سەبەپكەر بولىپ وتىرعانىنا توقتالعان ەدىم. اتىراۋدا جۇمىستا بولعان جۇزگە جۋىق جۇمىسشىلار كورونوۆيرۋس جۇقتىرىپ،   ۇيلەرىنە قايتارىلعانى جايلى اقپارات بولعان.

كورونوۆيرۋس ەلىمىزدە جاڭا تارالا باستاعان كەزدە شەتەلدەردەن ورالعان مىڭداعان  ازاماتتاردى ەكى اپتا كارانتيندە ۇستاپ، ناۋقاس ادامعا جاقىن بولعانداردى پروۆيزورلىق ەمحانالارعا جاتقىزىپ، كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ ءبىر پاتەرىندە ىندەتكە شالدىققان ادام تىركەلسە، ونى تۇتاسىمەن  كارانتينگە الىپ، اينالاسى مەن كىرەبەرىستەرىن زارارسىزداندىرۋعا ميللياردتاعان قاراجات جۇمسالدى. بىراق كورونوۆيرۋس پەن پنەۆمونيا اسقىنداعان مامىر، ماۋسىم مەن شىلدە  ايلارىندا  ەمحانالاردا  ورىن تاپشى بولعاندىقتان ولارعا تەك اۋىر ناۋقاستار عانا جاتقىزىلىپ، جەڭىل جانە ورتاشا دارەجەدە اۋىرعانداردىڭ كوپشىلىگى  ۇيىندە  ەمدەلۋگە ءماجبۇر بولدى.  ا. ابدراسۋلوۆ وتكەن جىلى  شىلدەدە  اۋرۋحانالاردا ورىن بولماعاندىقتان ناۋقاستار كوريدوردا جاتقانىن جازىپتى.

مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى، اۋە مەن تەمىر جول قاتىناستارى، تۋريزم سالالارىنىڭ،  كوپتەگەن ءىرى ءوندىرىس وشاقتارى مەن كاسىپورىندار، ورتا جانە شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ توقىراۋىنا بايلانىستى مەملەكەت بيۋدجەتىنە تۇسەتىن سالىق ءبىر تريلليون 700 ملرد  تەڭگەگە  ازايعانىنا،  توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى جۇمىسسىز قالعان ءۇش ميلليونعا جۋىق ازاماتتاردى قارجىلاي قولداۋعا مەملەكەت بيۋدجەتىنەن ميللياردتاعان قارجى جۇمسالىپ جاتقانىن، سوندىقتان ەكونوميكانى  قۇلدىراۋدان قۇتقارۋ ءۇشىن قاتاڭ ۇنەمدەۋ ساياساتىنا  كوشۋىمىز كەرەك جانە تومەندەگى شارالاردى ىسكە اسىرۋ قاجەت ەكەنىن نازار اۋدارعان ەدىم.

►الماتى مەن نۇر -سۇلتاندا جانە وبلىس ورتالىقتارىندا ميللياردتاعان قارجى جۇمسالاتىن جوبالار مەن قۇرىلىستاردى  توقتاتۋ;

►سپورت پەن مادەنيەت سالالارىنا بولىنەتىن قاراجاتتى قىسقارتۋ،  اسىرەسە ايىنا بىرنەشە ميلليون جالاقى تولەپ شەتەل لەگيوندارىن ششاقىرۋدى دوعارۋ;

ء►ارتۇرلى مينيسترلىكتەر مەن اكىمشىلىكتەردە،  «سامۇرىق قازىنا»، «قازمۇنايگاز»، «قازاگرو» جانە ت.س.س. كۆازيمەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ىستەيتىن شەنەۋنىكتەردىڭ سانىن قىسقارتىپ، جالاقىسىن شەكتەۋ;

► بايلىعىن وففشورلىق ايماقتاردا جاسىرىپ وتىرعان زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ قارجىسىن ەلىمىزگە قايتارىپ، وتاندىق ەكونوميكانى قولداۋعا پايدالانۋ;

►تابىسىنا بايلانىستى جاڭا سالىق جۇيەسىن ەندىرۋ; ماسەلەن ايلىق جالاقىسى 250-300 مىڭ تەڭگەدەن اسسا  ۇستالاتىن سالىق  15%، 500 مىڭ - 1 ملن بولسا  - 20- 30 % عا دەيىن  جوعارىلاتۋ;

► پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ جالاقىسى مەن ولارعا كورسەتىلەتىن  قىزمەتتەردى شەكتەۋ.

وتكەن جىلدىڭ 13 شىلدەسىندە جاريالانعان:  «كورونوۆيرۋس مەن پنەۆمونيا ءورشىپ تۇر» دەگەن ماقالامدا ىندەتتىڭ ءبىرىنشى تولقىنىن اۋىزدىقتاي  الماي تۇرعاندا، جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي وعان پنەۆمونيا قوسىلعانىنا توقتالعان ەدىم. ماۋسىم ايىندا بۇل ىندەتكە 623 ادام شالدىققان، نەمەسە كورسەتكىش وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 2,3 ەسە جوعارى، 1- 8 شىلدە ارالىعىندا 56809   ناۋقاس تىركەلىپ، 39 702-ىنىڭ ەتيولوگياسى ۆيرۋستىق،  9789 باكتەريالى ەكەنى انىقتالىپتى. رەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا جارتى جىلدا پنەۆمونيادان 1780, كورونوۆيرۋستان 375 ادام قايتىس بولىپتى.

سوڭعى كەزدە قازاقستاندا كەڭ تارالعان  بۇل اۋرۋدى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ  ۇيىمى  (ددسۇ)  كورونوۆيرۋس ىندەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى دەگەن بولجام جاساعانىن، وسىنى ەسكەرسەك، بۇگىنگى تاڭدا وعان شالدىققاندار 250 مىڭنان، قايتىس بولعاندار 2 مىڭنان اسقانىن جازعان ەدىم. وكىنىشكە وراي وكپەنى جاساندى تىنىستاندىرۋ اپپاراتىنىڭ، ءدارى دارمەكتەردىڭ  تاپشىلىعىنان تالاي ناۋقاستار، ىشىندە ەلىمىزگە بەلگىلى  تۇلعالار مەن ساياساتكەرلەر  قايتىس بولدى. ەلىمىزدە تەك تامىز ايىنىڭ سوڭىنا قاراي پنەۆمونياعا شالدىققاندار مەن ودان قايتىس بولعاندار جايلى رەسمي اقپارات بەرىلە باستادى.

وسى ماقالامدا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى ناۋقاستارعا قاجەت ءدارى-دارمەكتەر،  قورعانىس كيىمدەرى مەن ارنايى قۇرالداردىڭ جەتىسپەۋىنە  نازار اۋدارعان ەدىم. ءدارى دارمەكتەردىڭ 85 پايىزى 884 ملن اقش دوللارىنا يمپورتتالىپ كەلگەن ەكەن: ءبىرىنشى ورىندا گەرمانيا، ەكىنشى – رەسەي،  وتاندىق ءوندىرىستىڭ ۇلەسى 15 پايىزدان اسپاعان.

پنەۆمونيانىڭ كەڭ تارالۋى، كوۆيدكە شالدىققان ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى ۇيدە ەمدەلۋىنە بايلانىستى سۇرانىس ارتىپ، دۇربەلەڭنەن ءدارىحانالاردا كوپتەگەن دارىلەر تەز ارادا ساتىلىپ،   زارۋگە اينالا باستاعان ەدى. ولار رەسەي مەن وزبەكستان جانە تۇركيا مەن ءۇندىستاننان تاسىمالداندى.   باتىس ەۋروپا مەن تۇركيادا تۇراتىن قانداستارىمىز دا گۋمانيتارلىق كومەك رەتىندە ءدارى-دارمەكتەر مەن قورعانىس، تىنىس الۋ  قۇرالدارىن جىبەرگەنىنە توقتالدىم.  الىپساتارلار وڭاي تابىس تابۋ ءۇشىن  ءدارى دارمەكتەر مەن قورعانىس زاتتارىن زاڭسىز ساتۋمەن اينالىسىپ، ءبىرازىن  قۇقىق  قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى ۇستاعانىن،  جالپى قۇنى 725 ملن  182 مىڭ زاتتار تاركىلەنگەنىنە توقتالعان ەدىم.  باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ شەكاراسىنان  رەسەيگە 6,7 ملن بەتپەردە، 40 مىڭ انتيسەپتيكتەر، ءبىر مىڭ  دانا قورعانىس كوستيۋمدەرىن وتكىزبەك بولعان.

ەگەمەندىك جىلدارى مۇناي باعاسى شارىقتاپ، بيۋدجەتكە ميللياردتاعان قارجى ءتۇسىپ جاتقان جىلدارى وتاندىق ءدارى ءوندىرىسىن قولعا الۋعا بولاتىن ەدى. وسىعان وراي  پرەزيدەنت ق.ك. توقاەۆ:  «ءبىز قاشانعى ءدارى دارمەككە تاۋەلدى بولامىز، نامىس قايدا؟»، دەپ بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى ەكەنىنە نازار اۋداردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ نۇسقاۋىمەن قۇقىق قورعاۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس مەكەمەلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى الىپساتارلارمەن  ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزدى .

وسى ماقالامدا Covid -19  ۆيرۋسىن انىقتايتىن وتاندىق تەست جۇيە قاجەت ەكەنىنە، قىتاي مەن رەسەي، اقش پەن باتىس ەۋروپا عالىمدارىمەن بىرلەسە دەرتكە قارسى ۆاكتسينا شىعارىپ، قولدانۋدى تەزدەتۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارعان ەدىم. رەسپۋبليكا بيوتەحنولوگيا ورتالىعىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە ماۋسىم ايىندا بار جوعى بەس-التى مىڭ وتاندىق تەست پايدالانۋعا بەرىلۋى جوسپارلانعان ەكەن. بۇرىنعى دەنساۋلىق ءمينيسترى  ءبىرتانوۆتىڭ مالىمەتى بويىنشا وتكەن جىلدىڭ  13 ناۋرىزىندا ەلىمىزدە 15 مىڭ پتر سىناما بولعان ەكەن. 28 ماۋسىمداعى اقپاراتقا سايكەس  ءبىر اپتادا 500 مىڭ ادام تەكسەرىستەن وتكەنمەن،  كەزەككە تۇرعاندار سانى ازايماعان. شىلدە مەن تامىز ايلارىندا الماتى قالاسىندا تەست  جەتىسپەۋىنەن بىرنەشە تاۋلىككە زەرتحانالاردىڭ جۇمىسى توقتالدى. Covid-19  انىقتايتىن تەست وسى كۇنگە دەيىن ەلىمىزگە شەتەلدەردەن، كوبىنەسە وڭتۇستىك كورەيا  مەن رەسەيدەن تاسىمالدانۋدا.

سونىمەن ەلىمىزدە كورونوۆيرۋس پاندەمياسى باستالىپ، الدىمەن توتەنشە جاعداي، كەيىننەن لوكداۋن جانە كارانتيندىك شارالار ىسكە اسىرىلا باستاعانىنا ءبىر جىلدان استى. ارينە ول ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا، حالقىمىزدىڭ تابىسى مەن تۇرمىس جاعدايىنا، كۇندەلىكتى ومىرىنە، قالىپتاسقان سالت داستۇرىنە ءوز اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا قاراماستان ءبىرتالاي شاعىن جانە ورتا بيزنەس وشاقتارى جابىلدى، جۇمىسسىزدىق كوبەيە ءتۇستى.  مەكتەپ وقۋشىلارى مەن جوعارعى وقۋ ورىندارى ستۋدەنتتەرىنىڭ قاشىقتان وقۋ جۇيەسىنە كوشۋى ەلەكتروندى بايلانىس  سالاسىنداعى كەمشىلىكتەردىڭ بەتىن اشىپ، ميللياردتاعان بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ءتيىمسىز جۇمسالعانىن نەمەسە قولدى بولعانىن كورسەتتى. الىستاعى اۋىلداردى بىلاي قويعاندا، ەلوردا  تۇبىندەگى كەيبىر ەلدى مەكەندەر تۇرعىندارى عالامتور قىزمەتىن پايدالانا الماي ابىگەرگە ءتۇستى.  كورونوۆيرۋس پاندەمياسى عىلىم، اسىرەسە مەديتسينا سالاسىندا ولقىلىقتار جەتكىلىكتى ەكەنىن كورسەتتى.

قاتەرلى ىندەتپەن كۇرەستە قول جەتكەن جەتىستىكتەرمەن قاتار، قاپ اتتەگەن- اي، دەيتىن وكىنىشتەر جەتىپ ارتىلادى. كوپتەگەن ەلدەردىڭ  تاجىريبەسىنە نازار  اۋدارساق،  ورىن العان كەمشىلىكتەر  ايقىندالا تۇسكەندەي. سولاردىڭ  بارىنە بولماسا دا، نەگىزگىلەرىنە توقتالا كەتكەندى ءجون كوردىم.

ءبىرىنشى. ەلىمىزگە ەندىرىلگەن توتەنشە جاعداي  (تج) ءوز مىندەتىن اتقارا الدى ما؟ بۇل سۇراققا  وڭ جاۋاپ  بەرۋ  قيىنىراق. العاش الماتى مەن نۇر-سۇلتان قالالارىندا بايقالعان ينفەكتسيا ءبىر ايدىڭ ىشىندە  ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىنا تارالىپ ۇلگەردى. تج-عا بايلانىستى ءىرى قالالاردىڭ شەتىنە بلوكپوستىلار قويىلىپ، تاۋلىك بويى كۇزەت جۇرگىزۋ ءۇشىن ءتارتىپ ساقشىلارى مەن دارىگەرلەرمەن قاتار، اسكەريلەر تەحنيكالارىمەن، كەيىنىرەك اسكەري مىندەتتى ازاماتتاردى تارتۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار ەدى؟ ماسەلەن الماتى قالاسىنىڭ اينالاسىنا وتىزدان اسا بلوكپوستىلار قويىلدى.  ولاردىڭ كەيبىرىندە قالاعا كىرگىسى نەمەسە شىققىسى كەلگەندەردەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى  جۇيەلى تۇردە پارا الىپ كەلگەنى كەيىن بەلگىلى بولدى. بلوكپوستىلار ارقىلى مولشەرى وتە ۇساق، ميكروسكوپ ارقىلى كورىنبەيتىن ۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ تارالۋىن توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. تج كەزىندە قالادا، اسىرەسە كوپقاباتتى ۇيلەردە تۇراتىن تۇرعىندارعا  ەكى اي بويى ۇيقاماقتا وتىرۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. ماسەلەن  ەكى نەمەسە ءۇش بولمەلى پاتەردە وتباسى مۇشەلەرى كوشەگە  شىقپاي وتىرۋعا ءماجبۇر بولدى. ونىڭ ەكى-ءۇش ەرجەتكەن بالاسى بولسا، ارقايسىسى ساباققا دايىندالۋى كەرەك، دەمەك كومپيۋتەر نەمەسە سمارتفونمەن جۇمىس ىستەپ، عالامتور پايدالانادى. ەڭ باستىسى قالا تۇرعىندارى تازا اۋادا ءجۇرىپ، ۇيدە كوپ قيمىلداماي وتىرعاندىقتان ولاردىڭ اۋرۋلارعا قارسى يممۋنيتەتى تومەندەدى. تج كەزىندە ىشىمدىك ساۋداسى، وتباسىلاردىڭ اجىراسۋى 40  پايىزعا دەيىن ارتقان  كورىنەدى. قانشاما شاعىن جانە ورتاشا كاسىپكەرلەر تابىسىنان ايرىلدى، مەملەكەت ەكى ميليوننان اسا ادامعا 42,6 مىڭ  تەڭگە كولەمىندە جاردەماقى تولەدى. تمد كەڭىستىگىندە بەلورۋس، باتىس ەۋروپادا شۆەيتساريا جانە ت.ب. مەملەكەتتەر توتەنشە جاعداي جاريالامادى، رەسەي  بىزدەگىدەي قاتاڭ شەكتەۋ شارالارىن قولدانباي، كارانتين جاريالادى.

ەكىنشى. كورونوۆيرۋس پەن پنەۆمونياعا شالدىققان تۇرعىندار  جايلى اقپاراتتىڭ شىنايلىعى كۇمان كەلتىرەدى. 25 ناۋرىزداعى رەسمي اقپاراتقا سايكەس 236200 ادامدا كۆي+ ، 50152 - كۆي-   جۇقتىرعان، دەمەك ناۋقاستار حالىق سانىنا شاققاندا 2 پايىزعا جەتپەيدى. وتكەن جىلى  1-8 شىلدە  ارالىعىندا  پنەۆمونياعا شالدىققان 56809 ناۋقاس تىركەلىپ، 39702-نىڭ ەتيولوگياسى ۆيرۋستىق،  9789 باكتەريالى ەكەنى جاريالانعان ەدى. شىلدە ايىندا وعان 250 مىڭ ادام  شالدىققانى،  كوپشىلىگى ۆيرۋستى ەتيولوگيالى ەكەنى، قايتىس بولعاندار 2 مىڭنان اسقانى جايلى اقپارات بولدى.  ددسۇ نىڭ ارنايى شەشىمى قابىلدانعاننان كەيىن بۇل ىندەت جايلى   رەسمي اقپارات قىركۇيەك ايىنىنان  بەرىلە باستادى.

وتكەن جىلى قازاقستان تەلەارناسىنىڭ «اشىق الاڭ» باعدارلاماسى جۇرگىزگەن سۇحباتتا، جاڭىلماسام تامىز ايىندا، ءماجىلىس دەپۋتاتى تۇركىستان وبلىسىنىڭ 70-80 پايىزدان استام تۇرعىندارى قاتەرلى ىندەتكە شالدىققانى جايلى ايتقان ەدى. وسى مالىمدەمە شىندىققا ۇيلەسەتىن سياقتى. كارانتيندىك جانە ساقتىق شارالار قاتاڭ ساقتالىنباي، توي تومالاقتار وتكىزىپ، تىپتەن جۇزدەگەن ادامدار قاتىسۋىمەن كوكپار ۇيىمداستىرىلىنا قاراماستان،  قىس  ايلارى مەن  ناۋرىزدا    حالىق سانى ءبىر ميللليوننان اساتىن  شىمكەنت  قالاسى،  تىعىز ورنالاسقان تۇركىستان مەن جامبىل وبلىستارى كوبىنەسە جاسىل ايماقتا بولدى. بۇل تۇرعىندار اراسىندا ۇجىمدىق يممۋنيتەت قالىپتاسۋىنا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن.

ءۇشىنشى. كۇندە كوگىلدىر ەكران مەن راديودان نەشە رەت قايتالاناتىن ساقتىق شارالاردىڭ تيىمدىلىگى مەن ورىندالۋ مۇمكىندىگى كۇمان تۋدىرادى. ماسەلەن، قوعامدىق ورىنداردا جوتەلەتىن نەمەسە تۇشكىرەتىن ادامداردان 1,5 -2 مەتر قاشىقتىقتا تۇرۋ. جولاۋشىلار تولى اۆتوبۋستا نەمەسە ازىق-تۇلىك  دۇكەنىنە كىرسەڭ  كىمنىڭ جوتەلىپ، تۇشكىرە قوياتىنىن قايدان بىلەسىڭ؟  وتكەن جىلى اۆتوبۋس جانە باسقا قوعامدىق كولىكتەرگە وتىراتىن جولاۋشىلار  سيىمدىلىعىنان 50 پايىزدان اسپاۋ كەرەك دەگەن تالاپ قويىلدى. ونى كىم رەتتەمەك، جۇرگىزۋشىنى كىم تىڭدايدى؟ تاڭەرتەڭ قالا تۇرعىندارى قىزمەتىنە ۇلگەرۋ، كەشكە قاراي تەزدەتىپ ۇيىنە جەتۋ كەرەك. بەپتپەردەنى ەكى ءۇش ساعات سايىن اۋىستىرىپ تۇرۋ، قوعامدىق كولىكتەردە قولعاپ كيۋ، ونى كۇندەلىكتى زارارسىزداندىرۋ جايلى. بۇل شارالار ناۋقاستارمەن  جاقىن قاتىناستا بولاتىن دارىگەرلەر ءۇشىن قاجەت ەكەنى كۇمان تۋدىرمايدى، ال بارلىق تۇرعىندار ءۇشىن قانداي قاجەتتىلىگى بار؟ ينفەكتسيا اۋرۋ اداممەن جاقىن قاتىناستا بولعاندا  جۇعادى. باستاپقى كەزدە ءجۇز مىڭ ادامنىڭ ىشىنەن، وتكەن جىلى جاز ايلارىندا شامامەن ون -جيىرما  مىڭ ادامنىڭ اراسىندا ءبىر- ەكى ناۋقاس  كەزدەسۋى مۇمكىن ەدى. لوكداۋن كەزەڭىندە كوشەدە، نەمەسە ساياباقتاردا ءۇش ادامنان ارتىق جينالماۋ ەسكەرتىلدى. ايالدامادا، دۇكەندەر مەن ءدارىحانالار الدىندا   بىرنەشە ادام تۇرسا،  نە ىستەۋ كەرەك؟

ءتورتىنشى. كورونوۆيرۋسقا بايلانىستى مەملەكەت دەڭگەيىندە قابىلدانعان كەيبىر شارالاردىڭ  دۇرىستىعى   كۇمان تۋدىرادى.   ماسەلەن ءبىر جىلدان اسا جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ كوپشىلىگى قاشىقتىقتان وقىپ، اۋىلدىق جەرلەردە تۇراتىنداردىڭ ءبىرازى عالامتور جۇيەسىنىڭ ماشاقاتىن كوردى. بۇل شارا مەكتەپتە نەمەسە ۋنيۆەرسيتەتتە اۋرۋ جۇقتىرۋ قاتەرى جوعارى بولاتىنىنا نەگىزدەلگەن بولۋ كەرەك. رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا ناتيجە قاراما-قايشى بولدى. ماسەلەن ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 10 اقپانىندا جاريالانعان مالىمەت بويىنشا كوۆيدكە شالدىققان  7500 وقۋشىنىڭ جارتىسىنان كوبى قاشىقتىقتان وقىعاندار، دەمەك ۇيىندە وتىرىپ  اۋرۋ جۇقتىرعاندار. باتىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە نازار اۋدارساق، ولاردىڭ كوپشىلىگىندە off lain ءبىلىم بەرۋ ساقتالىپتى. شۆەيتساريا جانە ت.ب.  ەلدەر   مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەردى قاشىقتىقتان وقىتۋعا ىندەت اسقىنعاننان كەيىن عانا اۋىسىپتى. ەلىمىزدە جاڭا وقۋ جىلىن كۇزدە off lain فورماتتا باستاپ،  ءبىرىنشى توقساندى، مۇمكىن ەكىنشىنى دە  بىتىرۋگە بولاتىن ەدى.  «اقساق قوي تۇستەن كەيىن ماڭىرايدى» دەگەندەي، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىكتەرى تومەنگى (1-5) جانە جوعارعى (9-11) سىنىپتار ءۇشىن نەگىزگى پاندەردەن ساباقتاردى ءبىرىنشى ناۋرىزدان off lain فورماتتا باستاۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدادى. ەگەر بۇرىن ءبىر كلاستا 15 وقۋشىمەن شەكتەسە، ەندى  25 وقۋشىعا دەيىن رۇحسات ەتىلدى. وكىنىشكە وراي، الماتى مەن نۇر -سۇلتاندا ىندەت ورشۋىنە بايلانىستى مەكتەپتەردى جابۋعا  تۋرا كەلدى.

27 ناۋرىزدا «اشىق الاڭ» باعدارلاماسىندا ۇيىمداستىرىلعان سۇحباتتا ساباقتاردى قاشىقتىقتان وقىتۋعا بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى كۇرت تومەندەپ كەتكەنى، شەشۋىن قاجەت ەتەتىن ءبىراز تۇيتكىلدەر جايلى پىكىر تالاس بولدى. سالا قىزمەتكەرلەرى ءجيى تەكسەرىپ «سانيتارلىق نورمالار ساقتالىنبادى» دەپ  ايىپپۇل سالاتىنى، ونى مەكتەپ ديرەكتورى تولەۋگە ءماجبۇر ەكەنى دە ايتىلدى.  جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى قاداي ءبىلىم الىپ، كۋرستان كۋرسقا كوشىرىلىپ جاتقانى جايلى رەسمي اقپارات جوقتىڭ قاسى. ءبىز ءبىر ماسەلەنى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. بولاشاق قوعامنىڭ دامۋى ادامي كاپيتالمەن تىعىز بايلانىستى، ول  تەرەڭ ءبىلى مەن بىلىكتىلىكتىلىكپەن  انىقتالادى. بۇل جاعىنان 2020 جىلى 174 ەلدىڭ ىشىندە قازاقستان 55 ورىندا بولدى.

بەسىنشى. 2021 جىلدىڭ قىس ايلارىندا  ارنايى سالىنعان مودۋلدىق ەمحانالاردىڭ ناۋقاستارمەن تولتىرىلۋى 30-40 پايىزدان اسپادى، دەمەك 60-70% ورىندار بوس بولدى. اۋرۋعا شالدىققان ادامداردىڭ 5-6 مىڭى ستاتسيونارلىق جاعدايدا ەمدەلسە،  15-20 مىڭى ۇيىندە ەمدەلىپ جاتتى. دەمەك ولاردىڭ ينفەكتسيانى قارىم قاتىناستا بولاتىن جاقىندارىنا جۇقتىرۋ مۇمكىندىگى ارتتى.  وسىعان بايلانىستى ۆيرۋستى پنەۆمونيا مەن كوۆيدكە شالدىققان ناۋقاستار نە سەبەپتى وقشاۋلانىپ، ستاتسيونارلىق جاعدايدا ەمدەلمەيدى، دەگەن سۇراق تۋىندايدى. وتكەن جىلى تىپتەن كورونوۆيرۋسقا شالدىققان  ناۋقاسپەن  قاتىناستا بولدى دەگەن ادامداردىڭ ءوزىن ىزدەپ، پروۆيزورلىق ەمحانالارعا    جاتقىزدىق ەمەس پە؟

وسىعان وراي عالامتوردىڭ «مير تەسەن» ايدارىندا ۆاديم زەمگاگاكوۆ: «يا يمەيۋ ۆ ۆيدۋ ۋگنەتەنيە موزگوۆوي دەياتەلنوستي رازنوگو رودا ادمينيستراتسي ي ينىح سترۋكتۋر، پرينيمايۋششيح نەادەكۆاتنىە، نو وبيازاتەلنىە ك يسپولنەنيۋ زاكونى ي پوستانوۆلەنيا», دەپ جازعانى ءبىزدىڭ    سانيتارلىق ەپيدەميولوگيالىق قىزمەتكەرلەردىڭ قارارلارى مەن قاۋلىلارى جايلى ايتىلعانداي.

التىنشى. وسى ۋاقىتقا دەيىن كورونوۆيرۋس پەن پنەۆمونيا ىندەتتەرىنىڭ ماۋسىمدىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرى، ولارعا اۋا رايىنىڭ تيگىزەتىن اسەرى  جايلى ناقتى تۇجىرىم جوق سياقتى. ماسەلەن وتكەن جىلى ىندەت كوكتەمنىڭ سوڭىنا قاراي ۇدەپ، جاز ايلارىندا، اسىرەسە ماۋسىم مەن شىلدەدە قاتتى ءورشىپ، كۇزگە قاراي باسەڭسىگەندەي بولدى. اقپان ايىندا وتكەن ءماجىلىس پەن ماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىنان كەيىن ءبىراز كوتەرىلىپ، ناۋرىز مەيرامىنان سوڭ تىپتەن ءورشىپ كەتتى. وسى ارالاردا اۋا رايىندا دا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولىپ جاتتى، بىرەسە تەرىسكەي مەن كۇنگەيدە كۇن جىلىنىپ كوكتەم شىققانداي بولسا، ارتىنان ىلە شالا قارلى بوران مەن ۇسكىرىك ايازعا الماستى. سوڭعى تاۋلىكتەردە الماتى مەن نۇر سۇلتان قالالارىندا جاعداي مۇلدە كۇردەلەنىپ، تاۋلىگىنە 400-500 ناۋقاستار تىركەلۋدە، ارنايى ەمحانالاردىڭ 70-80 پايىز توسەك ورىندارىندا ناۋقاستار  جاتقان كورىنەدى. قازاق اۋىلشارۋاشىلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتحاناسى وڭتۇستىك استانادا كورونوۆيرۋستىڭ ۇلىبريتانيالىق جانە  افريكالىق شتامدارىن انىقتاعان كورىنەدى. سوندا ەلىمىزدىڭ مەديتسينا سالاسىنداعى عىلىمي ورتالىقتار مەن سانيتارلىق ەپيدەميولوگيالىق  مەكەمەلەر نە ءبىتىرىپ وتىر؟ دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

ەڭ باستىسى. كورونوۆيرۋس ىندەتىنىڭ قاتەرىن تومەندەتۋدىڭ نەگىزگى جولى ۇجىمدىق يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ، دەمەك اۋرۋعا قارسى ۆاكتسينا قولدانۋ. بۇل جۇمىس اقش،  ينديا، باتىس ەۋروپا جانە ت.ب. ەلدەردە وتكەن جىلدىڭ قاڭتار ايىنان قولعا الىندى. ماسەلەن، بۇگىنگى تاڭدا اقش 120 ميلليوننان اسا ، ۇلىبريتانيادا  20 ميلليونعا جۋىق تۇرعىنعا ەكپە جاساپ ۇلگەرگەن.  وكىنىشكە وراي بۇل جۇمىس بىزدە باياۋ ءجۇرىپ جاتىر. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ا. تسويدىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا  20 ناۋرىزدا رەسەيدىڭ سپۋتنيك V كورونوۆيرۋسقا قارسى  ەگىلگەندەر  120 مىڭنان ارەڭ اسقان، نەگىزىنەن دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەر جانە ءتارتىپ ساقشىلارى. قاراعاندىدا اتالعان ۆاكتسينانى وندىرەتىن زاۋىت ىسكە قوسىلىپ،  ساۋىر ايىندا ءبىر ميلليونعا جۋىق تۇرعىندارعا ەكپە جاسالماق،  كۇزگە دەيىن 7-8 ميلليون ادامعا ەكپە جاساپ ۇلگەرەمىز بە؟.. ەگەر وتاندىق «كازكوۆيد» ەكپەسىنىڭ تيىمدىلىگى جوعارى بولىپ، ماۋسىم ايىنان باستاپ وندىرىلە باستالسا، وندا نە سەبەپتى مينيستر ا.تسوي ەكى ءۇش ەلدەن (ىشىندە رەسەي مەن قىتاي بار) ۆاكتسينا الۋ جايلى كەلىسسوز جۇرگىزىپ جاتىر، دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

مۇرات قويشىباەۆ,

الماتى قالاسى

Abai.kz