«ۆەبومەتريكس» سايتى بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك اۋقىمدا بەدەلدىلىگى مەن ستۋدەنتتەرگە ءبىلىم بەرۋدەگى جەمىستىلىگى بويىنشا التى مىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءتىزىمىن كەلتىرىپ، ولاردىڭ رەيتينگتەرىن بەرىپتى. ەۋروپانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى ىشىنەن مۇندا انگليانىڭ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى، وعان تاياۋ ورىنداردا تسيۋريحتەگى شۆەيتساريا فەدەرالدىق تەحنولوگيا ينستيتۋتى (ETH) مەن انگلياداعى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى تۇر. دۇنيەجۇزىلىك تىزىمدە ەڭ ءبىرىنشى ورىنداردا ماسساچۋسەتس تەحنولوگيا ينستيتۋتى، ستەنفورد پەن گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتتەرى، كاليفورنياداعى بەركلي كەنتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى بار. اتالعان سايت جاريالاعان دۇنيەجۇزىلىك ءتىزىم ىشىندە ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ اتاق-داڭقى جۇپىنىلاۋ ەكەن. اتاپ ايتقاندا، ازياداعى الدىڭعى بەس ورىن تومەندەگىدەي جولمەن ۇلەستىرىلگەن: ءبىرىنشى ورىندا - توكيو ۋنيۆەرسيتەتى (جاپونيا), ەكىنشى ورىندا - تايۆان ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ءۇشىنشى ورىندا - كيوتو قالاسىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى (جاپونيا), ءتورتىنشى ورىندا - بەيجىڭ ۋنيۆەرسيتەتى (قىتاي), بەسىنشى ورىندا - گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتى. ال قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرى ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرى رەيتينگى بويىنشا ءبىرىنشى جۇزدىككە دە ەنبەي قالىپتى. ال وسى ساراپتاما قازاقستانداعى جوو-نىڭ ءبىلىم ساپاسىنا نەگىز بولا الا ما؟

امانحان ءالىم، اقىن:

«ۆەبومەتريكس» سايتى بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك اۋقىمدا بەدەلدىلىگى مەن ستۋدەنتتەرگە ءبىلىم بەرۋدەگى جەمىستىلىگى بويىنشا التى مىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءتىزىمىن كەلتىرىپ، ولاردىڭ رەيتينگتەرىن بەرىپتى. ەۋروپانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى ىشىنەن مۇندا انگليانىڭ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى، وعان تاياۋ ورىنداردا تسيۋريحتەگى شۆەيتساريا فەدەرالدىق تەحنولوگيا ينستيتۋتى (ETH) مەن انگلياداعى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى تۇر. دۇنيەجۇزىلىك تىزىمدە ەڭ ءبىرىنشى ورىنداردا ماسساچۋسەتس تەحنولوگيا ينستيتۋتى، ستەنفورد پەن گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتتەرى، كاليفورنياداعى بەركلي كەنتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى بار. اتالعان سايت جاريالاعان دۇنيەجۇزىلىك ءتىزىم ىشىندە ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ اتاق-داڭقى جۇپىنىلاۋ ەكەن. اتاپ ايتقاندا، ازياداعى الدىڭعى بەس ورىن تومەندەگىدەي جولمەن ۇلەستىرىلگەن: ءبىرىنشى ورىندا - توكيو ۋنيۆەرسيتەتى (جاپونيا), ەكىنشى ورىندا - تايۆان ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ءۇشىنشى ورىندا - كيوتو قالاسىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى (جاپونيا), ءتورتىنشى ورىندا - بەيجىڭ ۋنيۆەرسيتەتى (قىتاي), بەسىنشى ورىندا - گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتى. ال قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرى ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرى رەيتينگى بويىنشا ءبىرىنشى جۇزدىككە دە ەنبەي قالىپتى. ال وسى ساراپتاما قازاقستانداعى جوو-نىڭ ءبىلىم ساپاسىنا نەگىز بولا الا ما؟

امانحان ءالىم، اقىن:

ءيا
- كەڭەستىك كەزەڭدەگى ءبىلىم ساپاسى قازىرگىدەن الدەقايدا ساپالى ەدى. ال تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى ەگەمەن ەلدىڭ ءبىلىم سالاسى ەلىكتەپ-سولىقتاۋ سالدارىنان دامۋ ورنىنا، كەرى كەتىپ بارادى. وزىمىزشە «دامىعان مەملەكەتتەردەن قالىسپايمىز، سولارمەن يىق تىرەستىرەمىز» دەپ، ءوزىمىزدىڭ ءبىلىم جۇيەمىزدەگى قالىپتاسقان دامۋ ءداستۇرىمىزدى بۇزىپ الدىق. حالقىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە ءتان دامۋ جۇيەسى جوق بولعاندىقتان، بەلگىلى ءبىر وركەندەۋ جۇيەسىن دە تاپپاي وتىرمىز. مۇنىڭ سوڭى ساپالى ءبىلىمنىڭ بەرىلمەۋىنە كەپ تىرەلۋدە. مىسالى، ءبىز ءالى كۇنگە جوو-دا ءوز تاريحىمىزدى، شىنايى ەكونوميكالىق احۋالىمىزدى وقىتا الماي كەلەمىز. ءوز ەلىنىڭ جاعدايىن جاقسى بىلمەيتىن ۇرپاق مەملەكەتكە قالاي قىزمەت ەتەدى؟

مەنىڭشە، قازىرگى ۇبت ءادىسى دە بىزگە كەرەك ەمەس. ۇبت ستاندارتتى ۇرپاق قانا قالىپتاستىرىپ وتىر. ول ۇرپاق تاريحتاعى وقيعانىڭ قاي جىلى بولعانىن بىلگەنىمەن، ول وقيعانىڭ سەبەپ-سالدارىن، كىمدەردىڭ ۇيىمداستىرعانىن، ياعني وقيعانىڭ لوگيكالىق دامۋ بارىسىن مۇلدەم بىلمەيتىن ۇرپاق. مۇنداي بىلىمدە ساپا بار دەپ ايتا المايمىز.
ونىڭ ۇستىنە جوو-دا دەموكراتيا بولماي، ءبىلىم دە بولمايدى. رەكتورلار جوعارىدان تاعايىندالادى دا ماڭايىنا جەمقورلاردى جينايدى. ال جەمقور ۇستاز جەمقور ۇرپاق تاربيەلەيدى. بالانىڭ ساناسىنا ءبىلىم بولىپ قۇيىلماي، اقشاعا ساتىلعان بىلىمدە ساپا بولمايتىنى دا ءوز-وزىنەن تۇسىنىكتى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا رەكتور، دەكان، كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرىن سايلاۋ ارقىلى تاعايىنداۋ ءادىسىن قولعا الۋ كەرەك.
قازىرگى تاڭدا ءبىلىم جونىنەن شىعىس باتىستان تومەن تۇر. «وقى! وقى!» (قۇران: 96:1-3) دەپ كەلەتىن اللانىڭ قاسيەتتى ءسوزىن كوكەيىنە ءتۇيىپ وسكەن مۇسىلمان بالاسىنىڭ ءبىلىم جونىنەن ارتتا قالىپ وتىرعانى ويلانتپاي قويمايدى. بۇگىندە يسلام الەمىندەگى 57 ەلدە 500-دەي عانا ۋنيۆەرسيتەت جۇمىس جاسايدى. ال ءبىر عانا اقش-تىڭ وزىندە - 5 758, ءۇندىستاندا 8 407 ۋنيۆەرسيتەت بار ەكەن. سونداي-اق الەمدە ەڭ وزىق 500 جوو بولسا، وعان مۇسىلمان ەلدەرىنەن بىردە-ءبىر ۋنيۆەرسيتەت كىرمەيتىن كورىنەدى. ءتىپتى حريستيان الەمىنىڭ ورتا دەڭگەيىنىڭ 90 پايىزى ساۋاتتى بولسا، ال مۇسىلمان الەمى ساۋاتتىلىعىنىڭ ورتاشا دەڭگەيى 40 پايىز. حريستيانداردىڭ 98 پايىزى ورتا مەكتەپتى بىتىرسە، مۇسىلمانداردىڭ 50 پايىزى عانا ورتا مەكتەپتى بىتىرگەندەر ەكەن. وسى كورسەتكىشتەردىڭ ءوزى-اق جالپى مۇسىلمان الەمىندەگى ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن ساراپتاپ بەرىپ وتىر. تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، اقش-تا 1 ملن ادامعا 5 000 وقىمىستىدان كەلسە، بۇكىل اراب الەمىندە 1 ملن ادامعا 50 تەحنيكتەن عانا كەلەدى ەكەن. كەزىندە مۇسىلمانداردىڭ اتىن الەمگە جايعان، ورتا ازيادان شىققان ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، ءابۋ ءالي يبن سينا، ءابۋ رايحان ءال بەرۋني، ۇلىقبەك سەكىلدى عۇلامالاردىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشى ءىزباسارلارى قازىر نەگە جوق؟ سوندا كەشەگى جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدەن دە تومەندەپ بارا جاتقانىمىز با؟ شىندىعىندا، ءبىز قازىرگى تاڭدا ءبىلىم دەڭگەيى جونىنەن ەۋروپانىڭ، ازيانىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنە قاراعاندا تومەن ەكەنiمiزدi مويىنداۋىمىز كەرەك.
سوندىقتان اپاتتى جاعدايعا جەتپەي تۇرعاندا ءاربىر جەتىستىككە ءبىلىم ارقىلى عانا جەتەتىنىمىزدى ۇعىپ، ءبىلىم سالاسىنا اسا كوپ نازار اۋدارعانىمىز دۇرىس.

رۋستام الپىسباەۆ، شىعىستانۋشى:

جوق
- مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرگە دارەجە بەرەتىن حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىمەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن. ولار ءوز بەتتەرىنشە جىلدا رەيتينگتەر جاساپ جاتادى. ءوز باسىم ولاردىڭ مۇنداي ساراپتامالارىنا سەنىمىمنەن كۇدىگىم باسىم. ءوزىمىزدىڭ ىشكى جاعدايىمىز وزىمىزگە بەلگىلى عوي. بىزدە دە جەتىستىككە جەتىپ جاتقان جوو جەتەرلىك.
ماسەلەن، جاقىندا قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ينجەنەر ماماندىعىن دايارلاۋ ءادىسى حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كەلەتىنىن ۇلىبريتانيا ەلى مويىنداپ، جوعارى باعا بەردى. سونداي-اق لوندون ۋنيۆەرسيتەتى ەكىجاقتى تاجىريبە الماسۋلار نەگىزىندە قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە ءوز جوو-مەن «تەڭەستىرىلگەن ۋنيۆەرسيتەت» دارەجەسىن ۇسىندى.

بۇعان سەبەپ بولعان - رەسمي تۇردە ەلىمىزدەگى قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بريتاندىق ستاندارتتار ساپاسىنا ساي بولۋىنا بايلانىستى حالىقارالىق تىركەۋگە الىنۋى. بۇل - الداعى ۋاقىتتا قبتۋ جوو تۇلەكتەرىنىڭ الەمنىڭ كەز كەلگەن بۇرىشىندا مامان رەتىندە قىزمەت اتقارۋىنا كەڭىنەن جول اشىلدى دەگەن ءسوز. ەلىمىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ شەتەلدەن كەم تۇسپەيتىنىنە بۇدان ارتىق قانداي دالەل كەرەك؟ وسى ورايدا قبتۋ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىمەن تەڭ دارەجەدە دەۋگە دە بولادى.
اتالمىش رەيتينگتە اقش پەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى الدىڭعى ورىنداردا تۇر. ەندەشە سول ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ دارەجەسىمەن تەڭەستىرىلگەن ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت نەگە مۇلدەم تىزىمدە جوق؟ سوندىقتان مۇنداي كۇلدىبادام ساراپتامالارعا سەنۋ قيىن. مىسال كەلتىرەر بولساق، رەيتينگتە ەۋروپانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى ىشىنەن انگليانىڭ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى الدىڭعى ورىندا كەلەدى ەكەن (الەم بويىنشا بۇل ۋنيۆەرسيتەت 28-ءشى ورىندى يەمدەنگەن), ەندەشە اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتكە تەڭەستىرىلىپ وتىرعان قبتۋ بۇل ءتىزىمنىڭ «جۇزدىگىنە» مۇلدەم ەنبەي قالۋى قالاي؟
نەگىزىنەن، «وركەنيەت شىعىستان باستاپ دامىعان» دەپ جاتادى. وسى ورايدا كوپ نارسەلەردە باتىستى مويىنداتقانىمىز دا راس. ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ءومىر بارىسىندا قولدانىلىپ، تۇرمىستىق قاجەتتىلىك رەتىندە عانا قاراپ جۇرگەن كوپتەگەن نارسەلەر عاسىر وتكەن سوڭ ولاردا عىلىم رەتىندە قورعالىپ جاتادى. تاعى ءبىر اتاپ وتەر جايت، ەلىمىزدەگى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى ماتەماتيكالىق ويلاۋ جۇيەسى جونىنەن الەم بويىنشا رەسەي مەن امەريكا ەلدەرىن دە ارتقا تاستاپ، 5-ءشى ورىنعا تابان تىرەدى. بۇل - ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىنىڭ ايعاعى. ءبىر قبتۋ عانا ەمەس، ەلىمىزدەگى كوپتەگەن جوو قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەدى. 75 جىلدىق تاريحى بار قازۇۋ، قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، الماتى گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن تالاي جاستاردىڭ ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە جەمىستى ەڭبەك ەتىپ جاتقانى دا، ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ ساپالى ءبىلىم بەرەتىنىنىڭ ايعاعى.
ايتا كەتەر جايت، ەۋروپا قولدا بار دۇنيەسىن ۇلىقتاي بىلەدى. ءبىز دە قولدا باردى دارىپتەپ، كورسەتە بىلسەك، تالاي نارسەمىزدىڭ كوزى اشىلار ەدى.

بەيتاراپ پىكىر:
راحمان الشانوۆ، قر جوو قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى:
- نەگىزى، ءبىز تالاپقا ساي بولماعاندىقتان ەمەس، بايقاۋدى بىلمەگەندىكتەن قاتىسپاي قالۋ سالدارىنان ەلەنبەي قالدىق دەۋگە بولادى. جاقىندا استانادا ەڭ ۇزدىك جوو انىقتاپ، ساراپتاۋ شاراسىنا قاتىسۋ جونىندە باسقوسۋ بولىپ ءوتتى. ول بايقاۋدىڭ ءوز تالاپتارى بار. دۇنيەجۇزىندە 14 مىڭ ۋنيۆەرسيتەت بار. الايدا وعان ءبارى بىردەي قاتىسقان جوق. وسى ورايدا ءبىزدىڭ دە كوپتەگەن جوو الداعى ۋاقىتتا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرۋدە. ال بيىل ولار سىرتىمىزدان وسىنداي باعا بەرۋدە. سىرتتاي بەرىلگەن مۇنداي  باعا ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ناقتى ءبىلىم كورسەتكىشى بولا المايدى.

قۋانىش ابىلداقىزى

«الاش ايناسى» گازەتى 2 شىلدە 2009 جىل