«حان كەنەنىڭ باس سۇيەگى قايتارىلۋى مۇمكىن» دەگەن اقپارات شىعىپ، جەلى شۋلاپ جاتىر. ءتۇرلى پىكىر، ءتۇرلى وي ايتىلۋدا. پليۋراليستىك قوعامدا سان الۋاندىلىقتىڭ بولۋى زاڭدى.

«كەنەسارىنىڭ باسى قايتسا دا، ەشتەڭە وزگەرمەيدى»، «كەنەسارىنىڭ باسىن ەمەس، سىرتقا كەتىپ جاتقان باسى بار جانداردى ويلايىق»، «كەنەسارىنىڭ باسى قايتسا، حالىقتىڭ رۋحى ويانادى دەگەن وتىرىك»، «تەحنوكراتتىق قوعام قۇرۋعا ءتيىسپىز»، «ەل مارسقا ۇشىپ جاتىر، ءبىز باس ىزدەپ ءجۇرمىز»، «گۋمانيتارلى قوعامنان تەحنوكراتتىق قوعامعا وتەيىك»، «يلون ماسك بولاشاققا قادام جاساۋدا، ءبىز وتكەن شاقتى ىزدەپ ءجۇرمىز» جانە باسقا پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. كەلىسۋگە دە، كەلىسپەۋگە دە بولادى ارينە.

حان كەنەنىڭ باس سۇيەگى تابىلسا، وندا بۇل تاريحشىلاردىڭ جەڭىسى، جەمىسى. شاڭ باسقان ارحيۆتەردى اقتارىپ، قازاق-قىرعىز-ورىس اراسىندا ەكسپەديتسيا جاساپ، قۇجاتتاردى كوز مايىن تاۋىسىپ وقىپ، وسىدان 174 جىل بۇرىن بولعان قايعىلى وقيعانىڭ حرونولوگياسىن قالىپتاستىرۋعا تىرىسۋ ۇلكەن ەڭبەكتى قاجەت ەتەدى. قۇجاتتاردى وقۋ ءۇشىن دە كوپشىلىك ايتقانداي «قۋ ءسوز» ەمەس، ءبىلىم كەرەك. تاريحي ءبىلىم.

كەنەسارىنىڭ باس سۇيەگىن تالقىلاۋ قازاقتى تەحنوكراتتىق قوعام بولۋعا كەدەرگى جاسايدى دەگەن كۇلكىلى پايىم. وتە كۇلكىلى. تەحنوكراتتىق قوعام قۇرماۋعا تاريح، ادەبيەت، گۋمانيتارلار ەمەس، جەمقورلىق، پاراقورلىق، بيۋروكراتيا، باكە-ساكە، تامىر-تانىس كىنالى. تەحنوكراتتىق قوعام قۇرايىق دەگەن ءسوزدى قاراپايىم حالىققا ەمەس، ۇكىمەتكە ايتۋ كەرەك. مينيستر، دەپۋتات، دەپارتامەنتتەرگە. گۋمانيتاريا ەمەس، تەحنوكراتتىق قوعامنىڭ قۇرىلماۋىنا 30 جىل بويى شيكىزات ءوندىرۋشى ەكونوميكادان شىعا الماعان مەملەكەتتىك ساياسات كىنالى. گۋمانيتاريا ەمەس، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرا الماعان قاتە شەشىمدەر كىنالى. گۋمانيتاريا ەمەس، ءوندىرۋشى ەمەس، تۇتىنۋشى قوعامنىڭ ورناۋىنا ىقپال ەتكەن قاتە باعدارلامالار كىنالى. ءبىر عانا مىسال. تەحنوكراتتىق قوعام قۇرۋعا ۇمتىلىس رەتىندە جاسالعان پلانشەت شىعاراتىن زاۋىت قايدا قازىر؟ «اققۋ» پلانشەتىن ايتامىن. «اققۋ» ۇشىپ كەتتى، «كولى» قالدى. سوندىقتان تەحنوكراتتىق قوعامعا تاريحي اشۋلار، ادەبي شىعارمالار، جازىلعان پەسالار، قايتقان حانىمىزدىڭ باسى كىنالى ەمەس، وعان تەك جەمقورلىق كىنالى. دالەل كوپ: LRT, Gate City, «اققۋ»...

گۋمانيتارلىق عىلىمدار تەحنوكراتتىق قوعامعا كەرى ىقپال ەتەتىنى جايلى ويدى قاتە دەپ سانايمىن. گۋمانيتار بارىپ تەحنوكراتتىڭ ءوفيسىن تارتىپ السا، گۋمانيتار بارىپ وبسەرۆاتورياسىنا كىرىپ السا اڭگىمە بولەك. وندا ايت. بىراق ولاي ەمەس قوي. مەن، ءسىز، ولار تەحنوكراتتىق قوعام دەپ ويلايتىن اقش، قىتاي، جاپونياعا قاراڭىز. تاريح، ادەبيەتكە بىزدەن كوپ قارجى بولەدى. جۇزدەگەن ەسە، ءتىپتى مىڭداعان ەسە. كۇنى كەشە عانا جاپونيا قۇبىلاي حاننىڭ جورىعىنان قالعان كەمەلەردى، دۋلىعا، قىلىشتاردى تاۋىپ، مۇراجايعا قويدى. ال ءبىز حاننىڭ باسى تابىلسا، «ويباي تەحنوكرات بولايىق، بولاشاققا قارايىق» دەپ باج ەتە قالدىق. بولاشاققا قارايىق، كىم كەدەرگى. ارتتا قالعان ەل ەكەنىمىز حاننىڭ باسى تابىلعاندا ەسكە تۇسكەنى قىزىق بولدى.

مەملەكەتتە بارلىق عىلىم دامۋى ءتيىس. فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، مەديتسينا، تاريح، ادەبيەت، سۋرەت جانە باسقا. بىرەۋى بىرەۋىنە كەدەرگى ەمەس. ءبىرى رۋحانيات، ءبىرى تەحنوكرات. ەكەۋى قايىقتىڭ قوس ەسكەگىندەي قاتار ەسىلگەندە عانا، قوعام العا جىلجيدى. روبوت جاسايتىن جاپونيا، ۇشاق قۇرايتىن اقش، تەلەفون شىعاراتىن كورەيا تاريحتى، ادەبيەتتى ىسىرىپ تاستاعان جوق قوي. قاتار الىپ كەلەدى. بىزدە سويتەلىك. ەشكىم دە بىرەۋدى قولىنان ۇستاپ، «ءبىز باس سۇيەك اكەلگەلى جاتىرمىز، سەن زەرتتەۋىڭدى قويا تۇر» دەپ زەرتحاناسىنان، شەبەرحاناسىنان، زاۋىتىنان قۋىپ جاتقان جوق. قوعامنىڭ دامۋىندا ءبىر عىلىم ەكىنشىسىنە كەدەرگى بولعان ەمەس. بولمايدى دا.

ءبىز ۇزاق جىلدار بويى رۋحانياتى بوداندىقتىڭ قامىتىن كيىپ، ۇلتتىق بولمىسى مەن وتكەنى جۇلىم-جۇلىم بولعان ەلمىز. ۇلتپىز. ءبىز ءالى كۇنگە اشتىقتان قانشا قازاق قىرىلعانىن ناقتى بىلمەيتىن مەملەكەتپىز. ناقتىلىق جوق، تەك بولجام. تەك شامالاۋ. ال ناقتىلىق بولۋ ءۇشىن زەرتتەۋ كەرەك، زەردەلەۋ كەرەك. مىناۋ سونىڭ ءبىرى. وتكەنىمىزدى ۇمىتتىرماق بولدى. جارتىلاي ۇمىتتىردى، جارتىلاي جوعالتتى، قاساقانا ورتەدى، ادەيى تاريحىمىزدىڭ پاراقتارىن جىرتىپ تاستادى. ەندى سونى ىزدەپ جاتىرمىز، جوعالعان جارتىنى تاپقىمىز كەلەدى. ەسى دۇرىس ۇلتتىڭ ارەكەتى عوي. ءتىپتى وسى جولدا تەحنوكرات پەن گۋمانيتار قول ۇستاسىپ جۇرسە، وندا جوعالعان جادىگەر، ۇمىتىلعان تاريح تەز تابىلادى، تەز ەسكە تۇسەدى. سونى ۇعايىق.

تاۋلىقتار ءۇشىن ءشامىل قانداي ارداقتى، شوتلاندىقتار ءۇشىن ۋيليام ۋوللەس قانداي ايبىندى بولسا، قازاق ءۇشىن كەنەسارى دا سونداي تۇلعا. ۇلتى ءۇشىن قان توگىپ، جان بەرىپ، ۇرپاعى ءۇشىن باسى دومالاعان بابامىزدىڭ باس سۇيەگى وتانىنا قايتىپ، جانى جاي تاپسىن دەگەن تىلەگىم بار.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz