سەنبى, 23 قاراشا 2024
جاڭالىقتار 6648 0 پىكىر 16 ءساۋىر, 2012 ساعات 13:05

قىمىراننىڭ قادىرىنە جەتە الماي ءجۇرمىز

وتەمىس ماحانوۆ، «داۋلەت» شارۋا قوجالىعىنىڭ ديرەكتورى:

قازاقتىڭ قىمىزى مەن قىمىرانىنا، قازى-قارتاسى مەن جال-جاياسىنا جەتەر ءدام بار ما، شىركىن؟! وتكەن جەكسەنبى كۇنى «سارجايلاۋ» قىمىز ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ۇلتتىق ونەر جاناشىرى احمەتبەك نۇرسيلا باستاپ، ونەر زەرتتەۋشىسى، ءانشى ەرلان تولەۋتاي، جاس تاريحشى، جۋرناليست ارداق بەركىمبايلار قوستاپ، الماتى وبلىسىنا قاراستى اقشي اۋىلىنا ساپار شەككەن ەدىك. اقشيدە «داۋلەت» شارۋا قوجالىعىن قۇرىپ، 150 تۇيە، 150 جىلقى اسىراپ، شاعىن كاسىپپەن اينالىسىپ وتىرعان وتەمىس قاريانىڭ تورىندە، ۇلتتىق تاعامدار قويىلعان اق داستارقان ۇستىندە اڭگىمەنىڭ دە، ءاننىڭ دە ءدامدىسى ايتىلدى. سوڭىرا كوكىرەگى شەجىرەگە تولى قاريا وتەمىس ماحانوۆپەن تۇيە مالى مەن قىمىران تۋراسىندا از-كەم سۇحباتتاسقان بولاتىنبىز.

وتەمىس ماحانوۆ، «داۋلەت» شارۋا قوجالىعىنىڭ ديرەكتورى:

قازاقتىڭ قىمىزى مەن قىمىرانىنا، قازى-قارتاسى مەن جال-جاياسىنا جەتەر ءدام بار ما، شىركىن؟! وتكەن جەكسەنبى كۇنى «سارجايلاۋ» قىمىز ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ۇلتتىق ونەر جاناشىرى احمەتبەك نۇرسيلا باستاپ، ونەر زەرتتەۋشىسى، ءانشى ەرلان تولەۋتاي، جاس تاريحشى، جۋرناليست ارداق بەركىمبايلار قوستاپ، الماتى وبلىسىنا قاراستى اقشي اۋىلىنا ساپار شەككەن ەدىك. اقشيدە «داۋلەت» شارۋا قوجالىعىن قۇرىپ، 150 تۇيە، 150 جىلقى اسىراپ، شاعىن كاسىپپەن اينالىسىپ وتىرعان وتەمىس قاريانىڭ تورىندە، ۇلتتىق تاعامدار قويىلعان اق داستارقان ۇستىندە اڭگىمەنىڭ دە، ءاننىڭ دە ءدامدىسى ايتىلدى. سوڭىرا كوكىرەگى شەجىرەگە تولى قاريا وتەمىس ماحانوۆپەن تۇيە مالى مەن قىمىران تۋراسىندا از-كەم سۇحباتتاسقان بولاتىنبىز.

- بۇرىن تۇيە مالىن باعىپ كور­مەگەن­گە ۇقسايسىز. تۇيە اسىراۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟

- راسىندا، مەن ەرتەرەكتە تۇيەمەن اي­نا­لىس­پاعان ەدىم. جىلقى مالىن كوپتەن ءوسىر­گەنىم راس. قىر-سىرىن دا جاقسى بىلە­مىن. تۇيە باعۋدى قولعا الۋىما اقشيدە تۇرا­تىن اباي ەسىمدى ازامات تۇرتكى بولدى. اباي­دىڭ ۇيىنە بارىپ، قىمىران ءىشىپ تۇرا­تىن ەدىم. ول ءبىر سوزىندە «ءبىر تۇيەدەن اي سايىن 60 مىڭ تەڭگە تابامىن» دەپ قالدى. قازىر ءبىر جىگىتتىڭ جالاقىسى 60 مىڭ تەڭگە بولا ما، بولماي ما؟ الماتىعا بارىپ جۇ­مىس ىستەگەن ادامنىڭ جاتىن ورنى، ءىشىپ-جەمى، كيىم-كەشەگىمەن-اق ايلىعىنىڭ تام­تى­عى دا قالمايدى. وسى شارۋادان اۋىلدا وتى­رىپ-اق، تابىسقا بەلشەدەن باتۋعا بولا­تىنىن ءتۇيسىنىپ، تۇيە ىزدەي باستادىم. 2007 جىلدان بەرى وسىناۋ ىسپەن شۇعىلدانىپ كە­لەمىن. 150 باس تۇيەم بار. بىلتىر 30 تۇيە ساۋ­­عان ەدىم، بيىل ساۋىلاتىن باستىڭ سانى 40 تۇيەگە جەتىپ قالدى. بۇگىندە قول استىمدا 10 شاق­تى ادام جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ تۇراق­تى جالاقى­سىنان بولەك، جاتىن ورنىن، ءىشىپ-جەمىن تولىق­تاي موينىما الىپ وتىرمىن.

- شۇبات قۇرامىندا ادام اعزا­سى­نا وتە پايدالى دارۋمەندەر كوپ دەپ جاتادى...

- جىلقى، سيىر مالىنداي ەمەس، تۇيە­نىڭ جەيتىن ءشوبى باسقا. سوندىقتان ونىڭ ءسۇتى دە ەرەكشە بولىپ كەلەدى. تۇيە جيدە، جىڭعىلدىڭ گۇلدەرىن، قاراتالدىڭ باسىن، تىكەن، جانتاق شوپتەرىن ازىق ەتەدى. شۇباتتى ىشكەن ادامنىڭ قارنى دا اشپايدى. ول - ءارى سۋسىن، ءارى تاماق. قىمىراننىڭ ماڭىز­دى­لىعى، مايلىلىعى جوعارى. ءىش قۇرىلىس­تارى اۋىراتىن ادامدارعا بۇل - مىڭ دا ءبىر ەم. اسىرەسە اسقازان جاراسىنا شيپالى. وسى دەرتپەن اۋىرعان تالاي ادامنىڭ شۇ­بات­تان جازىلىپ كەتكەنىن ءوز كوزىممەن كور­گەنىم بار. سوسىن تاعى ادامنىڭ يممۋني­تە­تىن كوتەرەدى. ءوز باسىم كۇنىنە ءبىر لي­تر­دەي قىمىران ءىشىپ الامىن. سوسىن توق بولىپ جۇرەمىن. تۇيەنى باعۋ دا جەڭىل. تا­بيعاتىنان شىدامدى جانۋار. اياعى دا ۇزىن. ورىسكە تەز بارىپ، تەز تويىنادى. 15-20 شاقىرىم جەرگە جايىلىپ بارىپ قايتۋ تۇيەگە بۇيىم ەمەس. سۋىققا دا، شولگە دە ءتوزىمدى. پايداسى دا مول. تۇيەنىڭ ءجۇنىن دە ءوت­كىزەمىز. 1 كەلىسىن مىڭ تەڭگەدەن ساتا­مىز.

- تۇيەلەر دە ءوز ىشىندە ءتۇر-تۇرگە بولىنەدى ەمەس پە؟! ولاردىڭ ءوزارا ايىرماشىلىقتارىن ايتىپ بەرسەڭىز.

- ارۋانانىڭ ءسۇتى مول بولسا، ايىر ءتۇ­يە­نىڭ ءسۇتى ازداۋ بولادى. بىراق ايىر تۇيە­نىڭ ءسۇتى قۇنارلىراق. ارۋانا نەگىزىنەن 7-8 ليتر، ال كەيبىرەۋلەرى ءتىپتى 10 ليترگە دەيىن ءسۇت بەرەدى. ءبىر تۇيە كۇنىنە 2 مىڭ تەڭگە تابىس اكەلەدى ەكەن. تۇيە ۇستايمىن دەيتىن جۇرت بولسا، قۋانامىن. قولىمنان كەلگەن اقىل-كەڭەسىمدى ايامايمىن. كەيىن ولار تۇيە باعۋدا ءبىر جاڭالىق اشاتىن شىعار. سول جا­ڭالىقتىڭ پايداسىن مەن دە كورەمىن عوي. بىزگە قىزعانىشتىڭ قاجەتى جوق. جاستار مال باعۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن تاپسا، ونى مەن دە يگەرىپ، ورتاق يگىلىككە جۇمسارمىز دەپ وي­­لاي­مىن.

- ايىر تۇيە كەزىندە كوبىنە كوشى-قونعا پايدالانىلعان كورىنەدى...

- ايىر تۇيە - تازا قازاقتىڭ مالى. كوشى-قون كەزىندە ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىسى بار بايلاردىڭ ءوزى ۇيىندە تۇيە ۇستايتىندارعا كۇنى قاراعان كورىنەدى. جالعىز تۇيەنى كوشىپ الۋعا پايدالانۋ ءۇشىن جالعا الۋ قۇنى رەتىندە ءبىر جىلقى بەرىپ، قاجەتىنە جارا­تادى ەكەن. اۋىر جۇك تاسىمالىنا ىڭعايلى تۇيە سول ۋاقىتتا بۇگىنگى جۇك كولىكتەرىنە تەڭەستىرىلگەن ءتارىزدى. ءبىزدىڭ باعىپ جاتقان تۇيەلەرىمىزدىڭ ءتۇپ-توركىنى - تۇركىمەنستان. كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا «مەركۋر» دەگەن فيرما وسى تۇيەلەردىڭ تۇقىمىن الماتى ماڭىنا الدىرىپتى. كەيىن اجەپتاۋىر كوبەيگەنگە ۇقسايدى. ارتىقشىلىعى: وتە ءسۇتتى. تۇيە ءسۇتىنىڭ نەگىزگى اتاۋى - قىمىران، قىس­تىگۇنى شۇباتىلىپ تۇراتىن كەزىن عانا شۇ­بات دەيدى ەمەس پە؟! وسى قىمىراننىڭ قا­دىرىنە جەتپەي جۇرگەن جايىمىز بار. ناسيحاتى تومەن.

- مال باعۋدىڭ دا ماشاقاتى شاش ەتەكتەن. ءتورت تۇلىك، ونىڭ ىشىندە تۇيە مالىنىڭ دۇرىس كۇتىمدى، باعىپ-قاعۋدى قاجەت ەتەرى بەسەنەدەن بەلگىلى. بۇل جۇ­مىس­تىڭ وزىندىك قۇپيالارى دا بار شى­عار؟..

- پايداسىن كورىپ وتىرعاننان كە­يىن ماشاقاتىنان نەسىنە قاشايىق؟! ءبىر­اق ادام ءوز شاماسىن ءبىلۋى كەرەك. مىڭ­نان استام تۇيە باعامىن دەپ، مال­دىڭ وبالىنا قالىپ جاتقانداردى دا ءبى­لەمىز. ەسەپتى كۇتىمى جوق، كۇن ساناپ قى­رىلىپ جاتقان تۇيەگە قاراپ، ءىشىم اشي­دى. مالعا جەم-ءشوبىن تاۋىپ بەرىپ، با­عىپ-قاقپاساڭ، جاعدايىن جاساماساڭ، دۇرىس ءونىم بەرەدى دەپ ايتا المايمىن. بەس جىلدىڭ ىشىندە تۇيە باعۋدىڭ جاي-جاپسارىن يگەرىپ قالدىم. قازىر بىلگە­نىمدى وزگەلەرگە ۇيرەتىپ ءجۇرمىن.

- جىلقى باققاننان تۇيە ءوسىر­گەن تيىمدىرەك دەپ قالدىڭىز ءبىر سوزىڭىزدە. وسى پىكىرىڭىزدى تارقاتا ءتۇس­سەڭىز...

- ءوزىم تالاي جىلقى جوعالتقان ادام­­مىن. بىلتىردىڭ وزىندە 21 قىل­قۇيرىعىم­دى ايداپ كەتتى. 1991 جىلى 49 باس جىل­قىم­دى ۇرلاتىپ العان كەزىم بولعان. قازىر 150-دەي جىلقى ۇستاي­م­ىن. قىستاي سونىڭ ارتىنان جۇرەمىن. تۇيە ءتۇن­دە جايىلىمعا شىقپايدى. جىلقى كۇن­دىز-ءتۇنى جايىلادى. ونى تۇندە قوراعا قا­ماپ قويساڭ، قۇلىنىن تاستاپ قويادى. تۇيە ءبىر سيىردان ارتىق ءشوپ جە­مەيدى. وتە تو­يىم­دى جانۋار. دەنەسى ءۇل­كەن بولعانىمەن، جىل­قىدان ەكى ەسە از قو­رەك­تەنەدى. تەز تويى­نا­دى دا، ۇيرەنگەن قو­را­سىنا قايتىپ كەلە­دى.

- ۇلدارىڭىز اكە جولىن جالعاس­تى­رىپ جاتىر ما؟

- ۇلكەن ۇلىم قايراتقا ۇزىناعاش جاق­تان قىمىزحانا اشىپ بەرگەنمىن. سوندا ءوزى ساۋىلاتىن 15 بيە ۇستايدى. كەلەسى ۇلىم تالعات تا مەنىڭ قولىمدا جىلقى شارۋاشى­لىعىن كاسىپ ەتكەن. بازارعا بارعان قىمىز بۇزىلادى. وعان ابدەن كوزىمىز جەتتى. سول سە­بەپتى قىمىزدى بازارعا جەتكىزبەي ءوت­كىزۋگە تىرىسامىز. ويتكەنى تاياقتىڭ ءبىر ۇشى بىزگە تيەدى. وتكىزەتىن ادامدارىمىزعا ۇنەمى ەش ­نارسە قوسپاۋىن وتىنەمىز.

ارمان اۋباكىر

«الاش ايناسى» گازەتى

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

سىني-ەسسە

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

اباي ماۋقاراۇلى 1479
بىلگەنگە مارجان

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

ءالىمجان ءاشىمۇلى 3253
ءبىرتۋار

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

باعدات اقىلبەكوۆ 5470