رەسەي ءسىم باسشىسى سەرگەي لاۆروۆ «حابار 24» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا قازاقستانعا قاتىستى ايتىلعان ارانداتۋشى سوزدەرگە قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەردى.

لاۆروۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى تۋرالى ارانداتۋشى سوزدەردى رەسەي دەپۋتاتتارى وزدەرىنە نازار اۋدارتۋ ماقساتىندا ايتقان.

«ساياساتكەرلەر ءوز مانسابىن ارقالاي قۇرادى. داۋلى ءسوز قۋاتىن ساياساتكەرلەر دە جوق ەمەس. داۋلى بولىپ كورىنەتىن ماسەلەلەردى ورتاعا سالعاندى ۇناتاتىن ساياساتكەرلەر دە بار. ولار وزدەرىنە نازار اۋدارتۋدى ماقسات ەتەدى. «جاقسى نەمەسە جامان جازعانى ءبارىبىر، باستىسى – جازسا بولعانى» دەگەن ءسوز بار عوي، سودان بولار. قازاقستانعا قاتىستى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ساياساتىن ايقىندايتىن تۇلعالار ەكى ەل اراسىنداعى كەلىسىمدەردىڭ قايسىبىرىنە ءشۇبا كەلتىرەتىن ەشقانداي ءسوز ايتپادى جانە ايتپايدى دا. اتالعان كەلىسىمدەر ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ەگەمەندىگىمىزدى، اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزدى، ساياسي تاۋەلسىزدىگىمىزدى سىيلاۋعا نەگىزدەلگەن. ءبىز ەكى ەل باسشىلارىمەن كەلىسىلىپ، قول قويىلعان، پارلامەنت رۇقسات ەتكەن، زاڭ، حالىقارالىق قۇقىقتىڭ بولىگى سانالاتىن قۇجاتتار نەگىزىندە وداقتاستىقتى دامىتۋدامىز»، - دەدى سەرگەي لاۆروۆ.

سونداي-اق، رەسەي ءسىم باسشىسى ساياساتكەرلەردىڭ، كەيبىر پارلامەنتشىلەردىڭ مۇنداي كۇماندى، كەيدە ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەرى دەموكراتيالىق ءومىردىڭ بولىگى دەپ سانايتىنىن ايتتى.

«ساياساتكەرلەردىڭ، جاڭا پارلامەنتاريلەردىڭ كۇماندى، كەيدە ارانداتۋشى سوزدەرى دەموكراتيالىق ءومىردىڭ اينالىپ وتە المايتىن بولىگى دەپ ويلايمىن. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ قارىم-قاتىناسىنا سىزات تۇسىرەتىن وسىنداي سوزدەر پىكىرتالاس كلۋبتارىنان اسپاسا بولعانى. ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ حالىقارالىق-قۇقىقتىق بازاسىن بۇزاتىن مۇنداي سوزدەردىڭ ەشقاشان شىنايى ساياسات ماڭىندا تۇرمايتىنىنا كەپىل بولا الامىن», - دەپ ءتۇسىندىردى ول.

ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن پۋتين باسقاراتىن «ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ دەپۋتاتتارى قازاقستانعا قاتىستى لەگ-لەگىمەن داۋلى مالىمدەمەلەر جاساپ، قوعامدىق رەزونانس تۋدىرعان ەدى.

اۋەلى دۋما دەپۋتاتى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ «پەرۆىي كانال» تەلەارناسىنداعى «بولشايا يگرا» باعدارلاماسىندا: «قازاقستان دەگەن بولعان ەمەس. سولتۇستىك قازاقستاندا ادام تۇرعان ەمەس. قازاقستان تەرريتورياسى – رەسەي مەن سوۆەت وداعىنىڭ بەرگەن سىيلىعى» دەپ سويلەدى.

ارتىنشا تاعى ءبىر دۋما دەپۋتاتى ەۆگەني فەدوروۆ نيكونوۆتىڭ ءسوزىن قولداي سويلەپ، مىناداي مىسال كەلتىردى:

«ءسىز ءوزىڭىزدىڭ دوسىڭىزعا اۆتوكولىك سىيلادىڭىز. ءبىر جىلدان سوڭ كەلىپ: «كولىگىم قالاي ەكەن؟»، دەپ سۇرايسىز. ول سىزگە: «قايداعى سىيلىق؟ بۇل سىيلىق ەمەس. مەن بۇل اۆتوكولىكتى ءوز ەڭبەگىممەن الدىم»، دەيدى. ءسىز وسىنداي «دوسىڭىزعا» قالاي قارايتىن ەدىڭىز؟ ال دۇرىس ادام: «كوپ راحمەت. جاقسى كولىك ەكەن. مەن ۇمىتقان جوقپىن. ءبىر كۇنى مەنەن دە قايتارىمى بولادى»، دەمەي مە؟..

ال ەندى قازاقستاننىڭ رەسمي ورگانى: «ءبىز ەشقانداي دا سىيلىق العانىمىز جوق. ءبىز ونى سەندەردەن تارتىپ الدىق»، دەپ مالىمدەمە جاساسا، ەندەشە سىزدەرمەن باسقاشا سويلەسەيىك، باسقا تىلدە، قازاقستاندىقتار!»، - دەدى.

دەپۋتاتتاردىڭ مۇنداي سوزدەر ايتۋىنا ءپۋتيننىڭ مالىمدەمەلەرى سەبەپ بولدى دەۋگە نەگىز بار. ال وسى جىلدىڭ 18 ناۋرىزىندا قىرىمدى تارتىپ العانىنىڭ 7 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ەل الدىندا سويلەگەن سوزىندە پۋتين:

«وتكەن عاسىردىڭ 20-جىلدارى بولشەۆيكتەر كەڭەس وداعىن قۇرۋ كەزىندە تۇسىنىكسىز سەبەپتەرمەن كوپتەگەن تەرريتوريالاردى ەندى قۇرىلعان كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا بەرە سالدى. ال كەيىن وزدەرى قۇلدىراپ، ءوز پارتيالارىن ىشىنەن قۇلاتىپ، كەڭەس وداعىن تاراتىپ تىنعان ساتتە، رەسەي اۋقىمدى تەرريتوريالارى مەن گەوساياسي كەڭىستىكتەرىنەن ايىرىلىپ قالدى»، - دەگەن ەدى.

ال، تاعى ءبىر داۋلى ساياساتكەر، قازاقستاننىڭ تۋماسى جيرينوۆسكي وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا پاۆلودارداعى 23 كوشەگە قازاقشا اتاۋ بەرىلگەنىنە نارازىلىعىن بىلدىرە سويلەدى:

قازاقستانداعى پاۆلودار قالاسىندا 30 كوشەنىڭ اتىن اۋىستىرماق. ورىسشا اتاۋلاردى قازاقشاعا وزگەرتپەك ەكەن. سەندەر وزدەرىڭنىڭ قازاق قالالارىن سالىپ الىڭدار دا، سوندا قازاقشا كوشەلەردى اتاي بەرىڭدەر، وزگەنىكىنە تيمەڭدەر. پەتر تۇسىندا ول جەردە كورياكوۆ فورپوستى بولعان، تۇز شىعارۋشىلاردى قورعايتىن. ول جەردە ەشقانداي مەملەكەت بولعان جوق، قۋ دالا، كەي جەردە كوشپەندىلەر ءجۇردى. 300 جىل بۇرىن قايدا بولدىڭدار قازاقستان؟ سەندەر بولعان جوقسىڭدار. جوڭعار تايپالارى بولدى، بىراق جوڭعار مەملەكەتى بولعان جوق. قازىر بارلىعىنىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ جاتىر، اۋىستىرىپ جاتىر. بارلىعى ۇمىتىلىپ، قازاقتارعا قالادى دەپ ويلايدى. ەشكىم ەشتەڭەنى ۇمىتپايدى. ورىس الەمى مەن كەڭىستىگى شەكاراسىن قالپىنا كەلتىرەدى. ءتارتىپ ورناتادى»،- دەپ مالىمدەدى.

رەسەيلىك دەپۋتاتتاردىڭ مۇنداي وكتەم سوزدەرى مەن مالىمدەمەلەرى قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. قوعام بەلسەندىلەرى اقوردا تاراپىنان، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان رەاكتسيا بولۋى كەرەكتىگىن ايتىپ، تالاپ قىلدى. ودان سوڭ، قازاقستان ءسىم نارازىلىق نوتاسىن تاپسىرعان ەدى.

ال، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى رەسەي ساياساتكەرلەرىنىڭ مۇنداي مالىمدەمەسىن «قىسىر سيىردىڭ ساندىراعى»، - دەپ باعالادى. سەناتور مۇحتار قۇل-مۇحاممەد «نيكونوۆتىڭ سوزدەرى ساياسي جاۋاپسىزدىق ءھام قازاق حالقىن قورلاۋ»،- دەدى. بىرقاتار ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا ءوز قارسىلىقتارىن ءبىلىدىردى.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz