ءسوز - قاسيەتتى دە كيەلى ونەر. شاكارىمنىڭ ء"سوز - قۇدايدان شىققان بۋ", - دەۋى تەگىن ەمەس. ول وي-سانانى يماني قالىپقا اينالدىرىپ، جان-دۇنيەمىزدى نۇرلاندىرا تۇسەدى.
"دارىن" مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، جازۋشى، كينودراماتۋرگ ايگۇل كەمەلباەۆا ءتاڭىر سىيلاعان سول ءسوز قۇدىرەتىن وزىنشە قاستەرلەپ، وزىنشە ورنەكتەيتىن جان. قالامگەرمەن اڭگىمەمىز وسى ءبىر قاستەرلى الەم جايىندا ورىلگەن ەدى.
- ايگۇل اپاي، مۇحتار ماعاۋين ءوزىنىڭ "تاعدىر جازۋى" اتتى ميستيكالىق اڭگىمەسىندە جازۋشىلىق بولمىستى ء"تاڭىر قۇتى" دەپ تانيدى. ءسىز قالاي پايىمدار ەدىڭىز؟
- ء"تاڭىر قۇتى" دەگەن اسقاق ۇعىمدى كونە زامانداردا جارتى دۇنيەنى جاۋلاپ العان ۇلى پاتشالار وزدەرىنە تەلىپ ايتقان. ەدىل (اتيللا) مەن شىڭعىسحان ءتارىزدى ەرەكشە جاراتىلىس يەلەرى قاندى جورىقتارىمەن الەمنىڭ بەينەسىن تۇبىرىمەن وزگەرتىپ جىبەردى. قازىرگى زامان كورىنىسى سولاردان قالعان مۇرا. مۇنداي شەكسىز بيلەۋشىلەرگە ەشقاشان بىرجاقتى باعا بەرە المايتىنىمىز سوندىقتان. ال ءسوز ونەرىنە كەلسەك، مۇنىڭ ءجونى بولەك. پۋشكين ولەڭىندە ءوزىن "ۆلاستيتەل دۋم" دەپ اتاعان. وعان دەيىن وسى تەكتەس تاڭعاجايىپ جاسامپاز يدەيانى گرەك-ريم كلاسسيكتەرى مەن شىعىس جۇلدىزدارى كوركەمدەپ ايتىپ كەتكەن.

ءسوز - قاسيەتتى دە كيەلى ونەر. شاكارىمنىڭ ء"سوز - قۇدايدان شىققان بۋ", - دەۋى تەگىن ەمەس. ول وي-سانانى يماني قالىپقا اينالدىرىپ، جان-دۇنيەمىزدى نۇرلاندىرا تۇسەدى.
"دارىن" مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، جازۋشى، كينودراماتۋرگ ايگۇل كەمەلباەۆا ءتاڭىر سىيلاعان سول ءسوز قۇدىرەتىن وزىنشە قاستەرلەپ، وزىنشە ورنەكتەيتىن جان. قالامگەرمەن اڭگىمەمىز وسى ءبىر قاستەرلى الەم جايىندا ورىلگەن ەدى.
- ايگۇل اپاي، مۇحتار ماعاۋين ءوزىنىڭ "تاعدىر جازۋى" اتتى ميستيكالىق اڭگىمەسىندە جازۋشىلىق بولمىستى ء"تاڭىر قۇتى" دەپ تانيدى. ءسىز قالاي پايىمدار ەدىڭىز؟
- ء"تاڭىر قۇتى" دەگەن اسقاق ۇعىمدى كونە زامانداردا جارتى دۇنيەنى جاۋلاپ العان ۇلى پاتشالار وزدەرىنە تەلىپ ايتقان. ەدىل (اتيللا) مەن شىڭعىسحان ءتارىزدى ەرەكشە جاراتىلىس يەلەرى قاندى جورىقتارىمەن الەمنىڭ بەينەسىن تۇبىرىمەن وزگەرتىپ جىبەردى. قازىرگى زامان كورىنىسى سولاردان قالعان مۇرا. مۇنداي شەكسىز بيلەۋشىلەرگە ەشقاشان بىرجاقتى باعا بەرە المايتىنىمىز سوندىقتان. ال ءسوز ونەرىنە كەلسەك، مۇنىڭ ءجونى بولەك. پۋشكين ولەڭىندە ءوزىن "ۆلاستيتەل دۋم" دەپ اتاعان. وعان دەيىن وسى تەكتەس تاڭعاجايىپ جاسامپاز يدەيانى گرەك-ريم كلاسسيكتەرى مەن شىعىس جۇلدىزدارى كوركەمدەپ ايتىپ كەتكەن.
جازۋشىلىقتى ادام تىلەپ الا المايدى. ول اللا تاعالانىڭ مەيىرىمىمەن بەرىلگەن تىلسىم سىي. شاشۋبايدىڭ انىندەگىدەي: "بولعانمەن مالعا كەدەي، انگە بايمىن". بايلىقتى اسا ىزدەتپەيتىن ءبىر قۇدىرەتى بار بولعان سوڭ شاشۋباي اقىن وسىلاي دەيدى. وعان شىن لايىق بولۋ كەرەك. ونەرىن ۇستاي الماي قالعاندارعا قۇدايدىڭ قاھارى كەلەدى دەپ ويلايمىن. ونەردى ءاۋ باستا ارزان باعالاپ، پايدا كوزى نە اتاق-داڭق الۋ جولى دەپ اداسىپ كەلگەندەر دە وزىنەن شەبەرلىگى اسقان جاقسىعا قىلعان قياناتىنىڭ سازايىن تارتىپ، ءتۇبى وپىق جەيدى. ونەردىڭ كيەسى ۇرادى. ونەر - اللا تاعالا جاراتقان كوركەمدىكتىڭ سىرلى فورماسى. قۇدايعا قۇلشىلىقتىڭ ۇلىقتالۋى ونەردىڭ استارىندا جاسىرۋلى. جازۋدا جاندى ەلجىرەتەتىن كەرەمەت سۇيىسپەنشىلىك جاتاتىنى سوندىقتان. ادەبيەتتەگى مەنىڭ كرەدوم: "جۇگىرگەن جەتپەيدى، بۇيىرعان كەتپەيدى". جازىلۋى ءناسىپ ەتىلگەن شىعارما ءسوزسىز تۋادى.
- بۇگىندە وسى باعزى ميستيكالىق اڭىز-اڭگىمەلەر جاڭاشا تۇرلەنىپ، جاڭا سيپاتقا يە بولعانى بايقالادى. بۇل ونىڭ تىم تارتىمدى قۇبىلىس بولعانىنان با؟
- ميستيكانىڭ تىم تارتىمدى ەكەنى راس. سونى بىلگەن سوڭ قازىرگى امەريكان كينوسى قانسورعىشتاردان، سايتانداردان رومانتيكالىق وبراز جاساپ الدى. بۇل قاتەرلى اداسۋ. زۇلىمدىقتى سۇلۋلاندىرۋدىڭ ءتۇبى نەگە اپارىپ سوعاتىنىن بولجاۋ قيىن. جازۋشى قۇداي سۇيگەن ىزگىلىكتىڭ قۇلى بولۋى ءتيىس.
- كەيبىر سىنشىلار پروزانىڭ كەنجەلەپ بارا جاتقانىن، پوەزيانىڭ وسكەنىن ايتۋدا. "قازىرگى پروزادا وبراز جوق", دەگەنگە ساياتىن اڭگىمەلەر دە ەستىلىپ جاتادى.
- كىم نە دەسە دە ودان ادەبيەتتەگى بار نارسەنىڭ قادىرى كەمىمەيدى نەمەسە وزگەرمەيدى. تاڭقۋرايدى "مىناۋ بودەنەنىڭ جۇمىرتقاسى" دەپ بەرگەنمەن، ونىڭ جەمىس ءدامى وزگەرىپ كەتپەسى انىق. بىراق اتاۋلار دۇرىس اتالماسا، اينالاسىنداعى بار قۇبىلىسقا ونىڭ كەسىرى كەم تيمەيدى. پروزا جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ كوكەيىن تەسىپ تۇراتىن بيىك ونەر دەپ ويلايمىن. ول - ءبىر ۇلتتىڭ تۇتاس وبرازىن جاساي الاتىن كەرەمەتتىگىمەن ارتىق جارالعان، رۋحاني تولىسقان حالىقتارعا ءتان كوركەم دۇنيە. كورمەس تۇيەنى دە كورمەستىڭ كەرىمەن جۇرە بەرگىسى كەلەتىن سۋبەكتيۆتى سىنعا وكپە جۇرمەيدى. نەگىزىندە كوپ جۇرتتىڭ ادەبيەتتى دۇرىس تانۋى، ءتۇيسىنۋى كەمشىن تارىزدەنەدى. تالعام مەن ورە جوق جەردە ناعىز قۇندىلىقتار باعالانبايدى.
بىزدە ورىس ادەبيەتىندەگىدەي ابدەن جۇيەگە تۇسكەن، قالىپتاسقان ەستەتيكالىق تانىمدىق ارتىقشىلىقتار كۇشەيسە، اعىمداعى پروزانىڭ باعى اناعۇرلىم جانار ەدى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى قالالىق بولىپ كەتكەن كوپشىلىك، تىرشىلىك تاۋقىمەتىمەن تىربانعان قازاق وزىنە ەڭ قاجەت ادامداردى باعالاي المايتىن حالگە جەتكەن. ءبىر عانا مىسال: جىراۋلاردىڭ التىن تۇياعىنداي ەلميرا جاڭابەرگەنوۆا ءتارىزدى 18 ءتۇرلى ماقاممەن شىرقايتىن سيرەك ءانشىنى پروديۋسەرلىك ىسكەرلىكپەن الەم ساحناسىنا شىعارىپ جىبەرۋگە بەك مۇمكىندىك بار. ول سوندا قازاق ۇلتىن تانىتقان ۇستىنە تانىتار ەدى. بىراق، سيرەك تالانت يەلەرى ايتەۋىر ەل قاتارلى كۇنىن كورىپ، بيىك شىرقاي الماي قور بولۋدا. شەتەلدەن شاقىرىلاتىن انشىلەرگە ءبىر ساتتە كەتىپ قالاتىن قارجىعا-اق قاناتىن قومداپ، كوكجيەككە قالىقتاپ كەتەر ەدى. اتتەڭ، بىزدە ۇلتجاندىلىق جەتىسپەيدى. باي قازاقتار مەتسەناتتىقتى تار ماعىنادا تۇسىنبەۋى كەرەك. مۇنداي جەردە باقاي ەسەپكە نەگىزدەلگەن جىكشىلدىك ادىم اشتىرا قويماسى انىق.
- تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى قازاق پروزاسىنىڭ ۇلكەن ءبىر جاڭالىعى - ءدىن تاقىرىبى. بۇگىندە يسلامدىق سارىن، مۇسىلماندىق قۇندىلىقتار جاس جازۋشىلاردىڭ شىعارما-لارىنا ارقاۋ بولۋدا. ءسىزدىڭ "توبىلعىساي", "عيبادات", "قيادا" اتتى اڭگىمەلەرىڭىز بەن "مۇنارا" اتتى رومانىڭىزعا دا وسى ءتان. ءدىن تاقىرىبىنا قالام تارتۋ نەنىڭ بەلگىسى؟
- ەسكە ءتۇسىرىپ قاراسام، "عيبادات" اتتى اڭگىمەمدە: "ورتوداكسالدى دىندەردىڭ كوركەم ادەبيەتتەن الشاق ەمەس ەكەنى مەنى ەرەكشە باۋراپ الدى", دەپ جازىپپىن. راسى سول. ورىس فيلوسوفى ۆلاديمير سولوۆەۆتىڭ دىندەردىڭ ميفولوگيالىق تابيعاتىن زەرتتەگەن ەسسەسىن وقىساڭىز، ادەبيەتتىڭ جاراتىلىسىندا تاڭىرگە جالبارىنۋ جاتقانىن ۇعاسىز. مۇندا ەجەلگى گيمندەر، جاراتۋشى يەگە ماداق جاتىر. شاكارىم قاجى: ء"سوز - قۇدايدان شىققان بۋ", دەسە، بۇل-داعى حريستياندىق ىلىمنەن الشاق تۇسپەيدى. كۇللى دىندەردىڭ شىعۋى ءبىر. مەن اتا-بابامنان قالعان ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇر، ۇلتتىق دۇنيەتانىمنىڭ قۇلىمىن. يسلامدى و باستا ءبىزدىڭ سالت-ءداستۇرىمىزدى بۇزباي، لايىقتاپ كەتكەن اۋليەلەردى ءپىر تۇتامىن. ءبىزدىڭ دالالىق بولمىسىمىز وراسان باي، قۇپيالى قاتپارلارعا تولى بولعانمەن، قازاق جەر بەتىن-دەگى ەڭ ساناسى ايقىن حالىق. اۋىز ادەبيەتى كەرەمەت بولاتىنى سوندىقتان. وسىنداي ۇلتتان شىعىپ، بار قازىنانى ۇقساتا الماساق، قۇداي كەشپەيدى.
- "قوڭىرقاز" اتتى العاشقى اڭگىمەڭىز - فانتاستيكالىق انتروپولوگيا. ماسكەۋدىڭ م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنا تۇسۋىڭىزگە سەپتىگى تيگەن دە وسى تۋىندىڭىز ەكەن. پروزاداعى كوركەم انتروپولوگيا مەن فانتاستيكالىق انتروپولوگيا تۋرالى نە ايتاسىز. ولار ءوز باعاسىن الا الدى ما؟
- مەن ماسكەۋدەگى جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەر الدىندا كازگۋ-ءدىڭ جۋرفاگىندا 3 جىل ءبىلىم العانمىن. ياعني، 8 جىل ستۋدەنت بولعانمىن. مەنىڭ ەكى بىردەي جوعارى وقۋ ورنىندا ستۋدەنت اتانۋىما ساپار اعا بايجانوۆتىڭ ەرەكشە كومەگى ءتيدى. ال وسى «قوڭىرقاز» اتتى اڭگىمەممەن ماسكەۋدىڭ م.گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ شىعارماشىلىق كونكۋرسىنان ءوتتىم. كونكۋرستان وتپەگەندەردى قابىلداۋ ەمتيحاندارىنا جىبەرمەيدى. 1989 جىلى وسى ينستيتۋتتا ءدارىس وقىپ جۇرگەن، جازۋشى روللان سەيسەنباەۆتىڭ جازعان حاتى مەندە ساقتاۋلى تۇر. ول: "مىنا اڭگىمەڭنىڭ قازاقشاسىن جىبەر", دەگەن ەدى. ال مەن كونكۋرس ءۇشىن ورىسشا اۋدارماسىن جىبەرگەنمىن. ءبىرىنشى كۋرستا سەمينار وتكەندە شىعارمالارىمىزدى توپتا تالدايدى. ورىسشامنىڭ ناشار كەزى. ايگىلى ورىس جازۋشىسى اندرەي گەورگيەۆيچ بيتوۆتىڭ سەمينارىندا وقىدىم. ول كىسى "قوڭىرقازىما" ماگيالىق رومانتيزم دەپ باعا بەرگەنى جادىمدا. راسىندا ونىڭ يدەياسىن حانس كريستيان اندەرسەننەن العانمىن. اڭگىمە ەپيگرافىندا مۇنى جاسىرعان جوقپىن. ادەبيەتتە قارىزعا الۋ تىم كونەدەن كەلە جاتقان قۇبىلىس. مىقتى جازۋشىلار ودان سۇرىنبەيدى. ناشارلارى ۇقساتپاي بۇلدىرەدى.
- ال قازىرگى قازاق پروزاسىنداعى توتەمدىك ۇعىم جونىندە نە ايتاسىز...
- توتەمدىك ۇعىمداردى وتە جاقسى كورەمىن. ادەبيەتتىڭ كوشپەلى التىنى. ءوۆيديدىڭ "مەتامورفوزاسىن» ەندى وقي باستادىم. كلاسسيكانى قايتالاپ وقي بەرۋ كەرەك. مەنىڭ "قو-ڭىرقازىم" فانتاستيكالىق اڭگىمەدەن گورى وسى وۆيدي جىرلاعان قۇبىلۋلارعا كەلەتىن سياقتى. بۇل اڭگىمەمە تۋرا 20 جىل وتكەندە كينوستسەناري جازعانىم جايدان-جاي ەمەس. "جامبىل" جۋرنالىنىڭ 2010 جىلعى 3 سانىنا بەلگىلى جازۋشى نەسىپبەك ءداۋتايۇلى باستى. قوبىز بەن ديۋانا سارىنىن قوستىم.
ادەبيەت ۋاقىتى ءوتىپ كەتتى دەگەن ۇعىمنان الشاق. توبىق جارماعامبەتوۆتىڭ "وتامالى" اتتى پوۆەسىن قىستا وقىپ شىعىپ، ەرەكشە ءسۇيسىنىپ، قايران قالدىم. وۆيديلىك، جەر مەن كوكتى ءبىرتۇتاس ورايتىن ءسوز قۇدىرەتى بار ەكەن! قازاقتا ەسىمى كوپ اتالا بەرمەيتىن مارقۇم جازۋشىلاردى قايتا اقتارۋ، جارىققا قايتا الىپ شىعۋ ادەبيەتشىلەردىڭ پارىزى. سولاي ەتسەك، شىنىمەن كوسەگەمىز كوگەرەدى.
- قازىرگى قازاق جازۋشىلارى كينوعا ەرەكشە ءمان بەرۋدە. ەكراندالۋعا ءۇمىتتىسىز بە؟
- ماعجان جۇماباەۆتىڭ "شولپاننىڭ كۇناسى" اتتى كلاسسيكالىق اڭگىمەسىن 2005 جىلى كينورەجيسسەر بولات ءشارىپ ەكراندادى. مەنىڭ بۇل فيلمگە ستسەناريست رەتىندە اتسالىسۋىمدى عايىپتىڭ كۇشى، قۇدايدىڭ بۇيىرتۋى دەپ قابىلدادىم. بولات اعا ماعجان تۋرالى ەكى ەسسەمدى وقىپ، گازەت ارقىلى تاۋىپ الدى. ۇلى اقىننىڭ رۋحى ريزا بولسىن. قازىر بىرنەشە ستسەناري مەندە دايار تۇر، بىرەۋى ءوز اڭگىمەم بويىنشا، ەكىنشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ "ماڭگىلىك ماحاببات جىرى" رومانى جەلىسىمەن. ءۇشىنشىسى "ەر توستىك" ەرتەگىسى بويىنشا انيماتسيالىق فيلمگە ستسەناري.
- قوعامداعى ساياسي وقيعالارعا قالاي قارايسىز؟
- اتام كەمەلباي ناسىرحانوۆ 1937 جىلى حالىق جاۋى رەتىندە اتىلعان. رەپرەسسيانىڭ زاردابى، ۋىتى وڭاي تارقامايدى. ۇرپاعىنىڭ ءومىرىن ۋلايدى، ساناسىندا قالىپ قويادى، تەز تۇزەلە الماي، زورعا ەس جيادى.
- "قازاق ادەبيەتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق مازمۇنى ارقىلى الەمدىك ادەبيەتكە شىعادى", - دەيسىز. بۇل رەتتە الەمدىك ادەبي ۇدەرىستەردىڭ ىقپالى مەن اسەرى قانشالىقتى؟
- راسىندا مەن وي قايتالاپ تۇرمىن. نەگىزىندە ونى كەمەڭگەر گەتە ايتقان، ول "الەم ادە-بيەتى" دەگەن تىڭ تەرميندى 185 جىل بۇرىن العاش ەنگىزگەندە جاڭا ءداۋىردىڭ سيپاتىن بولجاپ ايتقان اۋليەلىك ءسوز. الەمدىك ۇلگىلەر تۋرالى: اي استىنداعى ايشىلىق دۇنيەدە ءبارى ەسكىدەن قالعان. پوستمودەرندە قازىر جانسىز كوشىرمەلەر قاپتاپ كەتتى، ناشار كليپتەگى بۇراڭداعان ءانشى قىزداردىڭ ماكياجى ءبىر-بىرىنەن اۋماي قالعانى سياقتى بىرتەكتى. پىسىق ادامدار جاسايتىن كوممەرتسيالىق ادەبيەت. كوپشىلىكتىڭ شالا تالعامىنا ساي توعىتا بەرەتىن رومانسىماقتاردىڭ ءبىر ءارپىن وقىپ اۋرە بولمايمىن. بىرەۋگە ەلىكتەيتىن كەزەڭنەن ءوتىپ كەتكەنمىن.
- ادەبيەتتانۋشى-عالىم ايگۇل ىسىماقوۆانىڭ ءسىز تۋرالى: «ايگۇل ءوز تۋىندىلارىندا سانالى تۇردە ەۋروپالىق، ميفتىك ەسىمدەردى دە كىرگىزىپ قويادى. ونىسى ەكسپەريمەنت بولعانىمەن، وتە ءساتتى پايدالانىلعان امال. ويتكەنى، دۇنيەجۇزىلىك ادەبيەتتى بىلە وتىرىپ، سول دەڭگەيدە ويلانا وتىرىپ، قازاقشا ستيلدىك تاسىلدەردى دۇنيەگە اكەلۋدە»، دەپ ايتقان پىكىرىن وقىعان ەدىك. بۇل رەتتە ءسىز: "مەن دۇنيەجۇزىلىك ادەبيەتتى بىلە وتىرىپ، قازاقشا ستيلدىك تاسىلدەردى دۇنيەگە اكەلدىم", - دەپ ايتا الاسىز با؟
- "مايا" اتتى پوۆەسىمدە ءبىراز ميفتىك وبرازدار بولعانمەن، مەن نەگىزگى قورەكتى ءوزىمىزدىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىنەن الامىن. "ەر توستىكتىڭ دۇنيەگە كەلۋى" اتتى اڭگىمەمدە بالانىڭ اتى بۇلاي ەمەس، بىراق استارلى تۇردە بۇل ءبىر اۋلەتتىڭ قۇريىن دەپ بارىپ، امان قالۋى، قايتادان جاڭعىرۋى بولىپ تابىلادى. ماگيالىق پروزا دەگەن وسى. ۇلتتىق نىشان. ءسوزدىڭ استرالدىق قاسيەتىن ۇققاندىقتان، جازۋشى رەتىندە ماعان ميلليونداعان دوللار تابىس كوزىن اكەلەدى دەسە دە، زۇلىمدىقتى ءاردايىم كلونداپ وتىراتىن قاتەرلى سيۋجەتتەردى جازبايمىن. باتىس مادەنيەتىنىڭ رۋحاني توقىراۋعا ۇرىنىپ، ازعىندىقتان تۇنشىعىپ جات-قانى سوندىقتان. باياعىدا اقشادان قينالىپ جۇرگەندە ءبىر قىزىق ۇسىنىس تۇسكەنى ەسىمدە. قاپتاعان سارى باسىلىمدار ءۇشىن پورنوگرافيالىق دۇنيەلەردى بۇركەنشىك اتپەن جازىپ تۇرۋعا. قالامىمدى، قازاقتىڭ ارداقتى ءتىلىن سونشا قورلاپ، بىلعايتىنداي قارا باسىما نە كۇن تۋىپتى؟! ال بالالارىمنىڭ ىرزىعىن قۇداي ءوزى بەرەدى.
شەتەلدىك پروزا تۋرالى ايتار بولسام بىلاي. ماسكەۋدەگى ادەبيەت ينستيتۋتى 5 جىلدا انتيكالىق ادەبيەتتەن قازىرگى زامانعا دەيىنگى ەڭ مىقتىلارىن تەرىپ وقىتتى. الايدا، ءبىلىم دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى سالىستىرمالى ءارى شارتتى نارسە ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. سوسىن ادەبيەت تۇڭعيىق، تەرەڭ سالا. ونىڭ ءبارىن تۇگەندەۋگە ءبىر ادامنىڭ عۇمىرى جەتپەيدى. بىراق ماسكەۋدە ەرەن وقىمىستى، عۇلاما اكادەميكتەردىڭ الدىن كورگەنىمە قۋانامىن. شەتىنەن وتە زيالى، ەرەكشە ءادىل، قاراپايىم جاندار. ءبىلىمى وسكەن سايىن ادام بالاسى زيالى بولا ءتۇسۋى زاڭدىلىق. ول ويتكەنى، ناداندىقتان اجىرايدى.
ستيلگە كەلەر بولساق ءوزىمدى-ءوزىم قايتالامايمىن. 12 اڭگىمەم 12 ءتۇرلى، ءۇش پوۆەسىم ءۇش الۋان. "توبىلعىساي" اتتى اڭگىمەمدە ەجەلدەن بار ءتاسىل: "اڭگىمە ىشىندەگى اڭگىمە". "عيبادات" اتتى ءدىني اڭگىمەمدى كوبى قابىلداي المايدى، سوندا ءبىراز ستيلدىك ءتاسىل بار. "مۇنارا" اتتى شاعىن رومانىمدا زوولوگيالىق پروزا ءتاسىلىن قولداندىم. مەن ءۇشىن زوولوگيالىق پروزانىڭ ەڭ مىقتى وكىلى گەرمان مەلۆيلل، ونىڭ "موبي ديك نەمەسە اق كيت" اتتى رومانىن قايتالاپ، سۇيسىنە وقىدىم. حايۋاناتتار ەتيمولوگياسىنا اسقان سۇيىسپەنشىلىكتى مەلۆيلل ۇيرەتتى. قازاق اۋىز ادەبيەتىنەن بەرى حايۋاناتتار تۋرالى انيماليستىك پروزا دامىپ كەتكەن. تەگىندە پروزانىڭ مۇمكىندىگى پوەزيادان گورى شەكسىز.
- تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى ادەبيەت نەسىمەن ارتىق؟ ادەبيەت سۇيگىش قاۋىمعا قانداي جاڭالىقتارىڭىز، توسىن سىيلارىڭىز بار؟
- تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى ادەبيەتتە تسەنزۋرا جوق. قازىر حالتۋرانى تولتىرىپ اكەپ بەرسەڭ دە باسپالار اقشا ءۇشىن باسا بەرەدى. سونداي-اق، ناعىز شىعارمالارعا جول اشىق. سوسىن، بۇرىن ۇلكەن بۋىن كىشى بۋىنعا ەپتەپ ۇستەمدىك، الىمجەتتىك تانىتاتىن ەدى، دەر شاعىندا باسقىزباي قوياتىن. 1987 جىلى جازىلعان "قوڭىرقازىمدى" گازەتكە باستىرا الماعانىم ويىمدا. اتىن ايتپاي-اق قويايىن، ءبىر جازۋشى ماعان: "جاپ-جاس بولىپ نەگە مۇنداي اڭگىمە جازاسىڭ؟ بەسىكتەن بەلىڭ شىقپاي تۇرىپ، كلاسسيك اتانعىڭ كەپ ءجۇر مە؟!" دەپ ۇرىسقانى ەسىمدە. شىنىندا، ول كىسىنىڭ نە ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. قايداعى كلاسسيك؟ ادەبيەتتە اتى جوق، 22 جاستاعى ادام قالايشا ءوزىن كلاسسيك سەزىنسىن؟! ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى دەرەكسىز ۇعىم ءۇشىن الدىن-الا باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى قانشا! كلاسسيك بولۋ، بولماۋدى ويلاپ وتىرىپ جازبايسىڭ عوي. ونى ءبىر قۇداي بىلەدى. مەن ول كىسى ىشتارلىق قىلدى دەپ ءتۇسىندىم. سول اڭگىمەمنىڭ ەڭ تاڭداۋلى ينستيتۋتقا تۇسۋىمە سەپتىگى تيگەنى راس. ليتينستيتۋتتى عۇمىرىندا اڭساپ وتكەن جازۋشىلار قانشاما. ەگەر قۇداي ونى ماعان بۇيىرتىپ تۇرسا، بۇل ءبىر بەلگى، استە تەگىن ەمەس. اڭگىمە 7 جىلدان سوڭ جارىق كوردى.
باياعىدان جاسىرىپ، تىعىپ، ەشكىمگە كورسەتپەي جازاتىن عادەتىم ءالى قالماعان. مامام اۋىلدا نان يلەگەندە كوز تيەدى، سۇقتانباڭدار دەپ بىزگە كورسەتپەي قوياتىن. سول سياقتى جازۋ دا ەرەن نازىك دۇنيە. شىعارماشىلىققا ەرەكشە اڭسارمەن، اسقان سۇيىسپەنشىلىكپەن قارايتىنىمدى ايتسام، سول جەتىپ جاتىر.
- قازاق ادەبيەتىنىڭ اقساقالى گەرولد بەلگەر شىعارماشىلىعىڭىزدى ەرەكشە باعالا-دى، وعان ابدەن ماقتانۋعا بولادى. قازىر مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن قانشاما ەڭبەك-تەر جارىق كورىپ جاتىر. نەگە ۇسىنبايسىز؟ بۇل ورايدا، جازۋشىلار وداعىنىڭ قامقورلىعى قانشالىقتى؟
- قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى نۇرلان ورازالينگە العىستان باسقا ايتارىم جوق. 10 جىل بۇرىن جازسام دەپ نيەتتەنگەن «كوكەناي مەن قالقامان» اتتى ەپيكالىق پروزام بىلتىرعى قاراشادا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جارىق كوردى. جاڭا كىتابىما سول دا ەنسىن دەدىم. ول ويشىل اقىن شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ ايگىلى «قالقامان-مامىر» پوەماسىنىڭ جەلىسىمەن، نازيراشىلدىق داستۇردە جازىلعان. وسى يدەيانى بەرگەن كوكەناي باتىردىڭ ۇرپاعى انۋاربەك يساحانۇلى. مەن اڭگىمەمدى جازىپ بىتكەنشە ول كىسى بۇل ءفاني دۇنيەدەن ءوتىپ كەتتى. اڭگىمەمدە ەكى ەپيگراف بار، سيۋجەتتىڭ نەگىزگى يەسى شاكارىم قاجىدان الىنعان ءبىر جول ولەڭ جانە انۋاربەك اعانىڭ رۋحىنا ارنادىم دەپ كورسەتۋىم سول سەبەپتى. بۇل ومىردەن الىنعان دەرەكتى اڭگىمەدە كىلەڭ تاريحتا وتكەن ادامداردىڭ اتتارى اتالادى.
اڭگىمەلەسكەن ءلايلا ەدىلقىزى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى