باسى: ورالعاندار ەلى – يزرايل

جالعاسى: بوسقىندىق ءومىر. وتانسىز تاعدىر

جالعاسى: سيون تاۋىنا قايتۋ...

جالعاسى: قيالدان شىندىققا دەيىن...

جالعاسى: تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ جولىنداعى شايقاستار...

1948 جىلدىڭ 23-ماۋسىمى. سوعىس قيمىلدارى ءجۇرىپ جاتقان شاق. ەل پرەزيدەنتى حايم ۆەيتسمان، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى كاپلان ەليەزەر، قورعانىس ءمينيسترىنىڭ باس شتاب باستىعى لەۆي ەشكول، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اارون تسيزلينگ، ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون جونىندەگى باس باسقارۋشىسى يەحۋدا ورين مۇشە بولعان ءيزرايلدىڭ كوشى-قون جونىندەگى ەڭ جوعارعى كوميتەتى كوشىپ-قونۋشىلاردى جەرگە ورنالاستىرۋ ماسەلەسى بويىنشا ەرەكشە جينالىس وتكىزدى. كوميتەت ەڭ جوعارعى اسكەري-قولباسشىلىق شتابتىڭ تالاپ ەتۋىمەن شاقىرىلعان بولاتىن. باس شتابتىڭ پىكىرىنشە شەكارالىق ايماقتارداعى ستراتەگيالىق ورىندارعا جاعالاي يزرايلگە ورالعان قونىس اۋدارۋشىلاردى ورنالاستىرۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە سانالادى ەكەن. ءيزرايلدىڭ ۇلتتىق ىستەر كوميتەتى دە ءوز قونىستارىن تاستاپ قاشقان ارابتاردىڭ جەرلەرى مەن بوس قالعان ايماقتارعا ەۆرەي قونىستانۋشىلارىن ورنالاستىرۋعا اسىعىپ وتىرعاندىعىن شەگەلەپ ايتتى. بۇل ەكى ءتۇرلى ەلدى-مەكەندەردىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. ارابتار بۇل جەردىڭ ەجەلگى يەلەرى. سول سەبەپتى، ولار ءوز كەزىندە تىرشىلىككە قولايلى ايماقتاردى تاڭداپ يگەرگەن بولاتىن. ال بوس قالعان ايماقتار - كەزىندە انگليا وتارشىلدارىنىڭ ءوز بيلىكتەرىنەن پايدالانىپ، يەلەنگەن جايلى قونىستارى. قازىر بۇل ايماقتار يزرايل مەملەكەتىنىڭ مەنشىگىنە اينالدى.

«بوس جاتقان جەر جاۋ شاقىرادى» دەگەندەي، مۇنداي شۇرايلى مەكەندەردى ەشقاشان بوس تاستاۋعا بولمايدى. سول سەبەپتى ءيزرايلدىڭ كوشى-قون جونىندەگى ەڭ جوعارى كوميتەتىنىڭ شەشىمىنە سايكەس، اتالعان ايماقتارعا شۇعىل تۇردە قونىستانۋشىلار جىبەرىلدى. نەبارى ەكى اي ىشىندە، 1948 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنا دەيىن، 15 كوممۋنا جانە  8 بىرلەسكەن اۋىل شارۋاشىلىق كووپەراتيۆى قۇرىلىپ، جۇمىسقا كىرىستى. كوميتەت بەكىتكەن جوبانى يزرايل ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون ءبولىمى جوسپارلاپ ىسكە اسىراتىن بولدى. يزرايل ۇكىمەتى مەن ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ اراسىنداعى كەلىسىمگە سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى قۇرىلىپ، رەسمي جۇمىسقا كىرىسكەننەن كەيىن دە ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون ءبولىمى كوشىپ-قونۋشىلاردىڭ جاڭا ەلدى-مەكەندەرىنىڭ قۇرىلىسىن ولار ابدەن ورنىعىپ-بەكەمدەنگەنشە باقىلايتىن بولدى. ولار ءوز كۇشتەرىنە سۇيەنىپ ءومىر سۇرەتىن دەڭگەيگە جەتكەندە اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى ولاردىڭ ودان ءارى وركەندەۋىن ءوز مىندەتىنە الادى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترىلىگى ديقاندارعا جان-جاقتىلى قىزمەت كورسەتەدى. مىسالعا، ەگىس القاپتارىنىڭ ەرەجەسىن جاساپ بەرەدى، عىلىم-تەحنيكا جەتىستىكتەردى جالپىلاستىرادى، دامۋدىڭ باعىت-باعدارىن كورسەتىپ، ناقتى شارالارمەن قولداپ وتىرادى.

سول كەزدەگى ءيزرايلدىڭ مەملەكەت باسقارۋشى تۇلعالارى ءوز مەملەكەتى مەن ۇلتىنا جان تانىمەن بەرىلگەن جانكەشتىلەر بولاتىن. سول كەزدە ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون قىزمەتىن ۇيلەستىرۋشىسى كاپلان ەليەزەر قارجى ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعاننان كەيىن ول ەۆرەي ءىس باسقارماسىنداعى جۇمىسىنان قول ءۇزدى. 1948 جىلدىڭ شىلدە ايىنىڭ 22-كۇنى ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ اتقارۋ كوميتەتى لەۆي ەشكولدى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قۇرامىنا سايلاپ، وعان ەۆرەي قونىس اۋدارۋشىلارىن قونىستاندىرۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتىن جۇكتەدى. بۇل تاعايىنداۋ ءدال كەزىندە جانە ەڭ تاڭداۋلى تۇلعانى اسا ماڭىزدى قىزمەتكە تاعايىنداۋ بولدى.

لەۆي ەشكول ۇزاق جىلداردان بەرى ەۆرەي باس جۇمىسشىلار ۇيىمىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ورتالىعىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ەۆرەيلەردىڭ پالەستينا جەرىنە قونىستانۋىنا ەرەكشە ەڭبەگى سىڭگەن جان ەدى. ول ونىڭ الدىندا عانا بۇكىل مەملەكەتتىك سۋ-قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ قىزمەتىن دە دوڭگەلەتىپ اكەتكەتىپ، ءوزىنىڭ شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىق دارىنىمەن كوزگە تۇسكەن بولاتىن. سول سياقتى ءيزرايلدىڭ كوشى-قون قىزمەتى ونىڭ باسشىلىعىندا قات-قابات قيىندىقتارعا قاراماستان تابىستى جۇرگىزىلدى. ول مەملەكەتكە شىن بەرىلگەن ەرەكشە تالانتتى، ءادىل جانە قايراتى قابىنداعان جان ەدى. ول وسى قاسيەتتەرىنىڭ ارقاسىندا ەۆرەيلەردىڭ كوشىن قاسيەتتى پارىز رەتىندە قابىلداپ، نەشە ءجۇز مىڭداعان قونىس اۋدارۋشىلاردى تابىستى تۇردە قونىستاندىرا الدى. سول داۋىردە ونىڭ ەڭبەگى كۇللى الەمدى تامساندىردى. بۇرىن كاپلاننىڭ قول استىندا قىزمەت ەتكەن ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون جونىندەگى باس باسقارۋشىسى يەحۋدا ورين دە قىزمەتتەن كەتىپ، ونىڭ ورنىنا پروفەسسور راانان ۆايتس تاعايىندالدى. ول لەۆي ەشكولدىڭ قاراماعىندا ادال جانە ىسكەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. ول قۇيىلىپ جاتقان ەۆرەيلەر كوشىندە جاڭا ەۆرەي ەلدى-مەكەندەرىن جوسپارلاۋ جۇمىسىن ەرەكشە ىجداعاتپەن اتقاردى.

ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون ءبولىمى بارلىق كۇش-قايراتىن جۇمساپ، ەۆرەي جاڭا قونىستارىن قۇرۋمەن اينالىستى. ولار يزرايل قورعانىس ارمياسى باس شتابى جاساعان نۇسقاۋلىققا سايكەس اسكەري قورعانىس قاجەتتىلىگى ءۇشىن شەكارا ايماقتاردى جاعالاتىپ، ەلدى-مەكەندەردى قۇرۋدىڭ العاشقى جوباسىن ءساتتى جاساپ شىعاردى. ولار نەگىزىنەن شەكارالىق ايماقتار بولعاندىقتان، قورعانىستىڭ قاجەتتىلىگى ءۇشىن ماڭگىلىككە بەيبىت حالىقتاردىڭ بەيتاراپ ايماعىن قالىپتاستىرادى. بۇل ەلدى-مەكەندەر باستاپقىدا ليۆانمەن شەكارالاس ايماقتارعا، سيريامەن تۇتاساتىن باتىس-سولتۇستىك شەكاراعا جانە يوردانيامەن شەكتەسەتىن وزەن الابىنا، حەرمون تاۋىنىڭ قىراتتى بەلدەۋلەرىنە جايعاستى. بۇل ەلدى-مەكەندەر ەلدىڭ شەتىندە، جاۋدىڭ وتىندە ورنالاسىپ، ءيزرايلدىڭ مەملەكەت قورعانىسىندا ەرەكشە ماڭىزعا يە حالىقتىڭ قورعانىس قامالىنا اينالدى. مۇنداي ەلدى-مەكەندەر مەملەكەتتىڭ ىشكى وڭىرلەرىندە دە بوي كوتەردى. ولار نەگىزىنەن ماڭىزدى جولايرىقتارعا، ستراتەگيالىق ماڭىزى بار، بيىك جەرلەرگە جايعاستى.

1948 جىلدىڭ قاراشا ايىندا ەۆرەي جاڭا قونىستارىنا بايلانىستى ارنايى كوميتەت جاساقتالىپ، ستراتەگيالىق قورعانىس ماقساتىنداعى جاڭا ەلدى-مەكەندەردىڭ ورنالاسۋى مەن قۇرىلىسىن باقىلايتىن بولدى. بۇل كوميتەتكە ەۆرەي ۇلتتىق قورىنان يوسەف ۆايتس، اۋىل شارۋاشىلىق ورتالىعىنان حايم گۆاتي، كوشىپ-قونۋشىلاردى قونىستاندىرۋ بولىمىنەن راانان ۆايتس، يزرايل قورعانىس ارمياسىنان يتسحاك بەن-تسۆي قاتىستى. كوميتەت بىرنەشە اي بويى كۇندى تۇنگە جالعاپ، قاربالاس قىزمەت ەتتى. ولار ءيزرايلدىڭ بارلىق اۋماعىن ءسۇزىپ شىعىپ، كۇللى ۇرىمتال جەرلەردى قاعىس قالتىرماي قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىردى. ولار جان-جاقتى تالداپ، زەرتتەۋ جۇرگىزگەننەن كەيىن ەرەكشە كوميتەتتىڭ ۇسىنىسىنا ساي اسكەري ماڭىزى بار قورعانىسقا دا، حالىقتىڭ تىرشىلىك ەتۋىنە دە قولايلى 96 جاڭا ەلدى-مەكەننىڭ ورنىن ايقىنداپ ۇلگەردى. بىراق، ناقتى ورىنداۋ بارىسىندا ۇلكەن قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلدى. ونداعىسى - يزرايلدەگى ەۆرەيلەردىڭ جان سانى تىم از ەكەن. تەپسە تەمىر ۇزەتىن ءجۇز مىڭداعان جاس اسكەر قاتارىندا ءجۇر. ولارعا كوش باسى بولاتىن ەڭ بەلسەندى جاستار سوعىس مايدانىندا ەكەن. بىراق، سوعان قاراماستان، 1949 جىلدىڭ وزىندە 38 كوممۋنا، 14 اۋىل شارۋاشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلىپ ۇلگەردى. وسىنىڭ وزىندە جاس كوشباسشىلاردىڭ قورى سارقىلىپ بىتكەن ەدى. سول جىلدىڭ باسىندا مىناداي ءبىر جاڭا ۇسىنىس ورتاعا قويىلدى. مۇندا جاڭا قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ورتاسىنان ەلدى-مەكەندەردى قۇرۋعا بەلسەندى ازاماتتاردى تاڭداپ، جۇمىسقا تارتۋ. بۇل قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەۋروپاداعى گيتلەردىڭ قىرعىنىنان امان قالعاندار بولاتىن. بىراق، ولار  وركەنيەتتى، كاپيتاليستىك ەلدەردەن كەلگەندىكتەن كوممۋنيستىك-سوتسياليستىك سيپاتى بار كوممۋنالارعا بارعىسى كەلمەدى. ال اۋىل شارۋاشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرىنە بارۋعا باسقا تاڭداۋ بولماعان جاعدايدا ولار قارسىلىق بىلدىرمەيتىندىگىن ايتىپتى.

اۋىل شارۋاشىلىق سەنىمدى كووپەرتيۆىنىڭ بۇكىل مەملەكەتتىك قوزعالىسى وسى ءبىر اۋىر مىندەتتى ءوز موينىنا الدى. ولار ءار جەردەگى قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ورتالىعىنا بارىپ، ولارعا تاۋسىلا ءتۇسىندىرىپ، ەلدى-مەكەندەردى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن، بولاشاعىن ۇجىمدىق تۇرمىستىڭ پايدا-زيانىن ايتىپ، ولاردى ۇيىمداستىرا ءبىلدى. بىراق، قيىندىقتار دا شاش ەتەكتەن بولدى. سوعان قاراماستان، 1949 جىلى بۇكىل ەل بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆى فورماسىنداعى ەلدى-مەكەندەردى قالىپتاستىرۋ قوزعالىسى ەتەك الىپ، ءجۇز مىڭداعان جاڭا قونىس اۋدارۋشىلاردى قامتىدى. ودان سوڭعى 2-3 جىلدىڭ ىشىندە كۇللى ءيزرايلدىڭ كارتاسىندا تەك ەۆرەيدەن تۇراتىن شىت-جاڭا ەلدى-مەكەندەر بوي كوتەردى.

جاڭا يزرايل مەملەكەتىنىڭ شاڭىراق كوتەرىپ، ءوز قانداستارىنا ەسىگىنىڭ ايقارا اشۋى نەشە ءجۇز مىڭداعان ەۆرەي تەكتىلەردىڭ الەمدە بىردە-ءبىر ەل باسىنان وتكەرمەگەن الىپ كوشى-قون تاسقىنىن تۋدىردى. 1948 جىلى سوعىس قيمىلدارىنىڭ ءجۇرىپ جاتقانىنا قاراماستان، 102 000 ەۆرەي يزرايلگە قونىس اۋداردى. ولار تاۋەلسىزدىك جاريالاعان سوڭ جارتى-اق جىلدا كەلىپ ۇلگەرگەندەر ەدى. 1949 جىلى قاسيەتتى مەكەنگە قايتۋشىلاردىڭ سانى 240 000 جەتىپ، ءار اي سايىن ورتا ەسەپپەن 20 000 ادام كوشىپ كەلىپ وتىردى. 1950 جىلى 170 000, 1951 جىلى 175 000 ەۆرەي يزرايلگە تابان تىرەدى. مەملەكەت قۇرىلعان العاشقى 4 جىلدا 687 000 ەۆرەي يزرايلگە كوش باسىن تىرەدى. بۇل دەگەنىمىز قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ەسەبىنەن ءيزرايلدىڭ حالقى ەكى ەسەلەندى دەگەن ءسوز (تاۋەلسىزدىك جاريالاعاندا 650 000 بولاتىن).

ودان كەيىنگى 3 جىلدا، 1952-1954 جىلدارعا دەيىن، يزرايلگە ورالۋشىلاردىڭ قاتارى باسەڭدەۋ بولدى. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. كيپر، گەرمانيا جانە ەۋروپانىڭ باسقا دا مەملەكەتتەرىندەگى بوسقىندار لاگەرىن پانالاعان ەۆرەيلەر تۇگەلگە جۋىق يزرايلگە ورالىپ، بوسقىندار لاگەرلەرى بوساپ قالدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعان تۇستا ەۆرەيلەردىڭ سىرتقا ەركىن قونىس اۋدارۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن سوتسياليستىك لاگەردەگى ەلدەر ەسىگىن تارس بەكىتىپ، قونىس اۋدارۋشىلاردى جىبەرمەي قويدى. ودان تىس، جان-جاقتان قۇيىلعان ەۆرەيلەردىڭ كوشى ءيزرايلدىڭ ەكونوميكاسىن تىعىرىققا تىرەپ، قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى قيىنداپ كەتكەنى دە ماڭىزدى سەبەپتەردىڭ ءبىرى بولدى.

1955-1957 جىلداعى ءۇش جىلدا قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ قاتارى بىرتىندەپ كوبەيگەنىمەن، العاشقى جىلداعىداي رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتە العان جوق. بۇل مەزگىلدەردە 165 000 ەۆرەي اتامەكەنىنە ورالدى. ءسويتىپ، مەملەكەت قۇرىلعان العاشقى 10 جىلدا 905 000 ەۆرەي تەكتى يزرايلدەن ءوزىنىڭ جاڭا قونىسىن تاپتى.

قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ شىققان تەگى، ءومىر سۇرگەن ورتاسى تۇرلىشە بولاتىن. ءار توپتا كەلگەندەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى، كاسىپتىك بەيىمدەلۋى، تىلدىك ەرەكشەلىكتەرى تۇرلىشە بولدى. ءبىرىنشى توپتا كەلگەندەردىڭ جارتىسىنان كوبى گيتلەردىڭ قىرعىنىنان امان قالعان ەۋروپالىق ەۆرەيلەر بولاتىن. 1949 جىلدان باستاپ اراب ەلدەرىندەگى  ەۆرەيلەر دە يزرايلگە اعىلا باستادى. ءبىر رەتكى «سيقىرلى كىلەم» وپەراتسياسى دەپ اتالاتىن قيمىلدا يەمەندەگى 50 000 ەۆرەي يزرايل ارنايى قىزمەتىنىڭ كومەگىمەن تايلى-تاياعى قالماي، ءجايااۋ-جالپى شۇبىرىپ، ادام ايتقىسىز قيىندىقتارمەن  وڭتۇستىك اراپ تۇبەگىندەگى ەن-نابن-شايب تاۋىنان اسىپ تەڭىز جاعالاۋىنداعى انگليا وتارىنا جەتكەن سوڭ ءبىر جولدا اسكەري ۇشاقتارمەن يزرايلگە ساۋ ەتە ءتۇستى. 1950 جىلعى «ەزرا مەن نەحەميا» وپەراتسياسى كەزىندە ءيزرايلدىڭ تەڭىز، قۇرلىق، اۋە كۇشتەرى تۇگەل اتتانىسقا كەلىپ 130 000 ەۆرەيدى ءاپ ساتتە وزدەرىنىڭ ەجەلگى اتامەكەندەرىنە كوشىرىپ ۇلگەردى. سول سياقتى، سان مىڭداعان ەۆرەي تەكتىلەر تۇركيادان، سولتۇستىك افريكادان، شىعىس ەۋروپاداعى سوتسياليستىك ەلدەردەن (پولشا، رۋمىنيا، چەحوسلوۆاكيا، بولگاريا ت.ب.) ءوز وتاندارىنا ورالىپ جاتتى.

1955-1957 جىلدارداعى ەكىنشى تولقىنداعى كوشتىڭ نەگىزگى بولىگىن سولتۇستىك افريكاداعى ەۆرەيلەر قۇرادى. ودان تىس، بىرنەشە ون مىڭداعان ادام رۋمىنيا، ۆەنگريا جانە كەڭەس وداعىنان (پولشا ارقىلى) ورالدى.

قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ شىققان ايماقتارى تۇرلىشە بولعانىمەن، ءبىر عانا فاكتور ولاردى ميداي ارالاستىرىپ جىبەردى. ول – ولاردىڭ بارىندە تىگەرگە تۇياق جوق، تۇتتاي جالاڭاش كەدەيلىك بولاتىن. ولاردىڭ كوبى ءوز شىققان مەكەندەرىندە ابدەن تونالىپ، سوقا باسىن سۇيرەتىپ، ارەڭ جەتكەندەر ەدى. ەۆرەي ءىس باسقارماسى ولاردىڭ بارلىق قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە ءماجبۇر بولدى. جانە وندا ەشكىمدى الالاماي، مايدان قىلشىق سۋىرعانداي ءادىل جانە قولجەتىمدى ەتىپ ۇيىمداستىرا ءبىلدى. شىنىندا، وسىنداي قىسقا مەرزىمدە ەلدىڭ اۋەلگى تۇرعىندارىنان دا كوپ قونىس اۋدارۋشىلاردى قابىلداۋ ەرەكشە قاسيەتتى دە اۋىر مىندەت بولعانى داۋسىز. ادامزات تاريحىندا ەشبىر جازبالاردا ءبىر مەملەكەتتىڭ ءوز حالقىنان دا كوپ قونىس اۋدارۋشىلاردى نەبارى ون جىل ىشىندە قابىلداپ، جايعاستىرىپ ۇلگەرۋى كەزدەسپەيدى. قابىلداۋ قىزمەتىنىڭ تابان تىرەر تياناعى وسىنشا كوپ قونىس اۋدارۋشىلارعا باسپانا، ازىق-تۇلىك جانە ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاۋىپ بەرۋ ماسەلەسى. ەگەر ءبىرىنشى توپتاعى قونىس اۋدارۋشىلار يزرايلگە تابان تىرەگەن كەزدە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن سوعىس، قان-قاساپ قىرعىن تولاستاماعان كەزبەن بەتپە-بەت كەلدى. جانە ول  ءبىر جەردە، ءبىر باعىتتا عانا ەمەس، اينالاداعى انتالاعان جاۋمەن جان الىپ، جان بەرىپ، شايقاسىپ جاتقان شاق. مۇنداي جاعدايدا ەلدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ ەڭسەسىن ەزىپ تۇرعان سوعىستىڭ اۋىر سالماعى، ءولىم مەن ءومىر اراسىنداعى كۇرەس، ەندى عانا قۇرىلعان جاس ۇكىمەتتىڭ جانە وعان قىزمەت ەتۋشى ۇلتتىق قۇرىلىمداردىڭ قانشالىق اۋىر جۇكتى قاسقايىپ كوتەرە العاندىعىن اركىم-اق ءوز قيالىمەن پايىمداي الادى.

ەۋروپادان كەلگەندەر ءبىرىنشى تولقىن ەۆرەيلەر ايتارعا بەلگىلى ءبىلىم-قابىلەتى بار، سانا-سەزىمى جوعارى بولعانىمەن، ولاردىڭ كوپشىلىگى بۇرىنعى ساۋداگەرلەر، دەلدالدار، قولونەر شەبەرلەرى، زەرگەرلەر بولاتىن. ولاردىڭ مۇلدە باسىم كوپشىلىگى دەنە ەڭبەگىمەن شۇعىلدانىپ كورمەگەن. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ نە ەكەنىنەن بەيحابار بولاتىن. سول سەبەپتى ولاردىڭ يزرايلدەگى تۇرمىسقا بىردەن بەيىمدەلىپ كەتۋى اسا قيىنعا سوقتى.

بۇدان دا ماڭىزدىسى - قونىستانۋشىلاردىڭ باسپانا ماسەلەسى بولدى. ولار العاشىندا ءار ءتۇرلى قابىلداۋ ورتالىقتارىندا پانالادى. بۇل ورتالىقتار بۇرىنعى انگليا ارمياسىنىڭ كازارمالارى بولاتىن. ال ءبىر بولىمدەرى ياففو، حايفا، ليدا، راملا قاتارلى قالالارداعى بۇرىنعى اراب تۇرعىندارى تاستاپ كەتكەن مەكەن-جايلارعا جايعاستىرىلدى.  ودان قالعاندارىن تاعى دا ارابتاردان قالعان اۋىلدىق ەلدى-مەكەندەرگە ورنالاستىردى. اۋىلدىق جەرلەردەگى تۇرعىن-جايلار اتى عانا «ءۇي» دەۋگە تۇراتىن. شىن مانىندە ولاردىڭ كوبى تاستان قالاي بولسا سولاي قالانا سالعان لاشىقتار ەدى. قونىستانۋشىلار ەڭ الدىمەن ءوز قولدارىمەن وسى لاشىقتاردى ءۇي سيقىنا كەلتىردى. كەيىن كەلە بۇل ەلدى-مەكەندەر وسى زامانعى گۇلدەنگەن ەۆرەي قونىستارىنا اينالدى. (بۇل تۋرالى كەيىنىرەك)

يزرايلگە قۇيىلىپ جاتقان كوشتىڭ قارقىن الۋىنا بايلانىستى ولاردى باسپانامەن قامتۋ ماسەلەسى كۇن وتكەن سايىن كۇردەلەنە ءتۇستى. كەيىن كەلگەندەر امالسىزدان شاتىرلاردى پانالاۋعا ءماجبۇر بولدى. مۇنداي قونىستاردى پانالاعان ەۆرەيلەردە ەشقانداي جۇمىس تا جوق ەدى. سول سەبەپتى، ولاردا كىرىس تە بولعان جوق. ولاردىڭ كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەرىن ەۆرەي ءىس باسقارماسى ارنايى قوردان قامتاماسىز ەتىپ وتىردى. كەيىن وسى بوس قالعان ەڭبەك كۇشتەردى مەملەكەت ءبىرتۇتاس جوبالاعان جاڭا قونىستارىن سالۋعا جۇمىلدىرىپ، ءوز باسپانالارىن وزدەرى شەشۋگە مۇمكىندىك بەردى. مۇنداعى ءادىس قاجەتتى قۇرىلىس ماتەريالدارى جانە وسىندا ەڭبەك ەتۋشىلەردىڭ وزدەرى مەن وتباسىلارىنىڭ تۇرمىستىق قاجەتتىلىگى ەۆرەيلەردىڭ ۇلتتىق قورى تارابىنان ءبىرتۇتاس شەشىلەتىن. ال ەڭبەك كۇش قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ءوز ەسەبىنەن جۇرگىزىلدى. مۇندايدا بۇكىل وتباسىمەن جۇمىلا كىرىسكەندىكتەن، وزدەرى ءۇشىن سالىنعان باسپانالار تەز ءارى ساپالى تۇردە كادەگە جاراتىلاتىن. العاشقى كەزدە ۋاقىتشا باسپانالار شاتىرلاردان جاسالسا، كەيىن كەلە بىرتىندەپ كەمەلدەنىپ، كولەمى شاعىن بولسا دا، تۇرمىسقا قاجەتتى جاعدايلار مۇمكىندىگىنشە قاراستىرىلعان جانە سانيتارلىق تالاپتارعا ءوز الىنشە جاۋاپ بەرەتىن بەيىمدەۋ ورتالىقتارىنا اينالدى. ءار جەردەگى كوشى-قون ورتالىقتارى ورالۋشىلاردى كەمەدەن نەمەسە ۇشاقتان تۇسىسىمەن بىردەن اتالعان ۋاقىتشا پانالاۋ ورتالىقتارىنا جەتكىزەتىن. ەندىگى كەزەكتە ولارعا جۇمىس تاۋىپ بەرۋ ماسەلەسى دە وزەكتى بولدى. ۋاقىتشا پانالاۋ ورتالىقتارى حالىق تىعىز ورنالاسقان قالالاردىڭ ماڭىندا بوي كوتەرگەندىكتەن، جاڭا كەلگەن قونىس اۋدارۋشىلار مەملەكەتكە الاقان جايىپ وتىرماستان، وزدەرى جۇمىس ىزدەۋگە كىرىسەتىن. ول كەزدە ولارعا جۇمىس تاڭداپ وتىراتىن مۇمكىندىك اتىمەن بولعان جوق. ولار قانداي جۇمىس كەزدەسسە - سونداي جۇمىس ىستەدى. كەيبىرەۋلەرى نارىقتىڭ قاجەتىنە جاراي ءوزىنىڭ ەسكى كاسىبىن تاۋىپ تا ۇلگەرەتىن. ال قالعاندارى ەڭبەك جانە يندۋستريا مينيسترلىگى تارابىنان جاسالىپ جاتقان مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك قۇرىلىستاردىڭ جۇمىسكەرلەرىنە اينالاتىن.

العاشقى قونىس اۋدارۋشىلار ءۇشىن بۇل كەز اسا ءبىر ازاپتى وتپەلى كەزەڭ بولدى. ولار شاتىرلار مەن ۋاقىتشا باسپانالاردى كۇننىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، كۇننىڭ سۋىعىنا توڭىپ كۇن كەشىرۋگە ءماجبۇر بولدى. بۇرىنعى اق الاقان كاسىپكەرلەر اۋىر دەنە ەڭبەگىنە بەيىمدەلدى. مىنە، وسى كەزدە ولار ەرەكشە ۇيىمشىلدىقپەن توپتاسىپ، اۋلى شارۋاشىلىعىمەن جانە جاڭا ەلدى-مەكەندەردى قۇرۋمەن بەلسەنە اينالىستى. جاڭا ەۆرەي قونىستارىنىڭ كوپتەپ سالىنىپ، ءيزرايلدىڭ بارلىق اۋماعىندا قانات جايۋىنا بايلانىستى ۋاقىتشا پانالاۋ ورتالىقتارىندا كۇنەلتەتىندەردىڭ قاتارى بىرتىندەپ ازايا باستادى. ول جەردە ۇزاق ۋاقىتقا قالاتىنداردىڭ كوبى ءوز بەتىمەن كۇنەلتە المايتىن، ەڭبەككە جارامسىز، كارى قۇرتاڭدار مەن مۇگەدەكتەر بولاتىن. مۇنداي وتباسىلار بەيىمدەۋ ورتالىقتارىندا ۇزاق جىلدار پانالادى. كەيىن كەلە مەملەكەت وندايلاردى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋمەن جانە باسپانامەن قامتاماسىز ەتكەننەن كەيىن عانا ولار جاڭا قونىستارىنا كوشىپ ەل قاتارى كۇنەلتەتىن. سول كەزدەگى بيلىك جۇيەسى جانە ەۆرەي ۇلتتىق قورىنىڭ باسقارۋشىلارى ءتۇرلى جولدارمەن سىرتتان اعىلىپ جاتقان قارجىلىق كومەكتەرگە جانە سالىق تۇسىمدەرىنە قىلداي قيانات جاساعان فاكتىلەر تىركەلمەپتى. دەمەك، جەمقورلىق دەگەن ولاردىڭ ويىنا دا كىرىپ-شىقپاعانعا ۇقسايدى. داۋ جوق، ەجەلدەن ەسەپ-قيساپقا جۇيرىك ەۆرەيلەردىڭ قوعامدىق ءتۇزىمى وندايعا جول بەرمەيتىندىگى اۋەل باستان بەلگىلى. كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدار دا وركەنيەتتى جانە كەمەلدى بولدى. ارينە، مەملەكەت قۇرۋدىڭ اۋىر مىندەتىن ارقالاعان ءيزرايلدىڭ جان كەشتى كوسەمدەرى ءدال ءبىزدىڭ الاش ارىستارى سياقتى ءوزىنىڭ تاريحي بورىشىن قالتقىسىز، ادال اتقارۋعا ءوزىنىڭ ارناعاندىعى دا ەرەكشە ماڭىزدى سەبەپتەردىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن.

تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى 4 جىلدا جان سانى قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ەسەبىنەن ەكى ەسە كوبەيگەندىكتەن، ازىق–تۇلىكپەن قامتۋ ماسەلەسى دە وزەكتى بولدى. ءدال سول كەزدە قۇلقىننىڭ قامى بارىنەن دە ماڭىزدى ماسەلەگە اينالدى دەسەك – قاتەلەسپەيمىز. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن بولعان سوعىس قيمىلدارى كەزىندە ەگىن شارۋاشىلىعى ايتارلىقتاي تۋرالاپ قالدى. شەكارالىق ايماقتاعى ەلدى-مەكەندەر ءوز باسىمەن قايعى بولىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋ جايىندا قالدى. ازىق-تۇلىكتەردى كوپ مولشەردە سىرتتان يمپورت ەتەتىندىكتەن، مەملەكەتتىڭ ماردىمسىز ۆاليۋتالىق قورى دا سارقىلىپ ءبىتىپ ەدى. ۇزاق ۋاقىتتار بويى قارجى مينيسترلىگى اقشانىڭ تاپشىلىعىنان ەڭ تومەنگى دەڭگەيدەگى بيداي جانە باسقا داقىلداردىڭ قورىن ساقتاپ تۇرا المادى. استىق داقىلدارىنىڭ قورى بىرنەشە كۇنگە عانا جەتەتىن قاتەرلى جاعداي ۇنەمى قايتالانىپ تۇراتىن. ازىق تاسىمالدايتىن كەمەلەر ءتۇرلى كەدەرگىگە ۇشىراپ، استىق داقىلدارىن ۋاقىتىندا جەتكىزە المايتىن. ۇكىمەت امالسىزدان ەرەكشە ەلشىلەردى جان-جاققا اتتاندىرىپ، تۇركيا جانە كيپردەن بىرنەشە مىڭداعان عانا توننا بيداي ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولۋشى ەدى. ولاي بولماعاندا، بۇكىل مەملەكەت اش قالاتىن. ۆاليۋتالىق تاپشىلىق وندىرىسكە قاجەتتى ماتەريالدار: حيميالىق تىڭايتقىشتار، اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرى، مال ازىقتارى قاتارلىلاردى ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بولا بەرمەيتىن. سونىڭ كەسىرىنەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى تۋرالاپ قالدى. ازىق-تۇلىكتىڭ تاپشىلىعىنان ۇكىمەت امالسىزدان ازىق-تۇلىكتى ولشەممەن تاراتۋ ءتۇزىمىن جولعا قويدى. مۇندا ءبىر كەزدەگى قىتاي سياقتى ارنايى ازىق-تۇلىك تالوندارى تاراتىلاتىن. دەمەك، اقشاڭ قالتاڭا سىيماي تۇرسا دا، ازىق-تۇلىكتى تالونسىز قالاعانىڭشا ساتىپ الا المايسىڭ. مۇنداي ءتۇزىم پرەزيدەنت، پرەمەر-مينيستردەن تارتىپ، قاراپايىم قاراشا حالىققا دەيىن ورتاق بولدى. ازىق-تۇلىكتەردى شەكتى مولشەردە تۇتىنۋ جۇمىسىنا سول كەزدەگى اۋىل شارۋاشىلىق ءمينيسترى دوۆ يوسەف تىكەلەي جەتەكشىلىك ەتتى.

سول كەزدەگى تۇرعىندارعا بولىنەتىن ولشەمدى ازىق-تۇلىكتەردىڭ تۇرلەرى ءسۇت، كوكونىس، جۇمىرتقا، ەت جانە ماي ونىمدەرى بولدى. ءسۇت دەگەندە، قۇرعاتىلعان ءسۇت ۇنتاقتارى جاس سابيلەرگە ءسۇتتىڭ ورنىنا تاراتىلىپ بەرىلەتىن. ەت دەگەندە، قازى-قارتا تۋرالى قيالداماي-اق قويۋعا بولادى. ەتتىڭ ورنىنا توڭازىتىلعان بالىق ونىمدەرى بەرىلەتىن. ونىڭ وزىندىك قۇنى ۋداي قىمبات بولۋىنا قاراماستان، مەملەكەت تۇرعىندارعا قولجەتىمدى باعادا تاراتىپ بەرىپ وتىردى. بۇل ءداۋىردى يزرايلدىكتەر «توڭازىتىلعان بالىق ءداۋىرى» دەپ اتايدى. سول داۋىردە مەملەكەتتە ازىق-تۇلىكتىڭ ەرەكشە تاپشىلىعىنا قاراماستان، ارابتار تاستاپ كەتكەن ەگىس القاپتارى مۇلدە قۇلازىپ جاتتى. تاۋەلسىزدىك جاريالاعان العاشقى كۇندەردە كەسكىلەسكەن سوعىس قيمىلدارىنىڭ  ءجۇرىپ جاتۋىنا قاراماستان، پرەزيدەنت  حايم ۆەيتسماننىڭ ءوزى تىكەلەي جەتەكشىلىك ەتكەن ءيزرايلدىڭ كوشى-قون جونىندەگى ەڭ جوعارعى كوميتەتى شۇعىل شەشىم قابىلداپ، ەۆرەي قونىس اۋدارۋشىلارىن ارابتاردان بوساعان جاڭا قونىستارعا تەزدەن قونىستاندىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانۋعا بەيىمدەۋىنىڭ سىرى وسىندا جاتىر ەدى.

ەۋروپالىق ەۆرەيلەردىڭ كوشىنەن سوڭ يزرايلگە ورالعانداردىڭ جاعدايى ءتىپتى دە كۇردەلى بولدى. ەۋروپادان ورالعاندار جاعدايدى بىردەن ءتۇسىنىپ، مەملەكەتتىك شارالارعا بەلسەندى ءۇن قوساتىن. مىسالعا، 1949 جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلىندا ارابتاردان بوساپ قالعان 45 اۋىلعا ەۋروپادان كەلگەن قونىس اۋدارۋشىلار قۋانا-قۋانا قونىستانىپ جاتتى. ولار ءوز ومىرىندە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەسە دە جاڭا جاعدايعا تەز بەيىمدەلىپ، ءوز ىستەرىنە جان سالا كىرىستى. ولار العاشىندا ارابتاردان قالعان تاستان قالانعان لاشىقتاردى رەتكە كەلتىرىپ، وزدەرىنە لايىقتى ەتىپ جوندەپ السا، كەيىن كەلە جاعداي تۇزەلگەن سوڭ، وسى زامانعى تالاپتارعا ساي تۇراق-جايلاردى ءوز قولدارىمەن جاساپ الدى. ال يەمەن، يراك، ماروككو قاتارلى اراب ەلدەردەن كەلگەن ەۆرەي قونىس اۋدارۋشىلارى اتقارۋشى بيلىككە ايتارلىقتاي قيىندىق تۋدىردى. العاشىندا كوشىپ-قونۋعا جاۋاپتى قۇزىرەتتى ورىندار اۋىل شارۋاشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرىن قۇرۋ قوزعالىسى كەزىندە ولاردى ەۋروپادان كەلگەن ەۆرەيلەر مەن ارالاس قونىستاندىرۋدى كوزدەگەن بولاتىن. ونداعى ماقسات ءبىر-بىرىنەن ۇيرەنسىن، ۇلگى السىن، ءوزارا قۇداندالى بولىپ، باۋىر باسىپ كەتسىن دەگەن ىزگى تىلەكتەن تۋىنداعان. بىراق بۇل تاجىريبە بىردەن ءساتسىز اياقتالدى. ارالاس قونىستانۋ ۇرىس-كەرىس پەن قاقتىعىس-توبەلەستىڭ قاينار كوزىنە اينالدى. ءار ەلدەن كەلگەندەر ءوزارا تۇسىنىسپەي، جاستار جاعى ۇنەمى توپقا ءبولىنىپ، قىرقىساتىندى شىعاردى. سول سەبەپتى بيلىك تارابى بۇل شارانىڭ دەرەۋ كۇشىن جويىپ، اراب ەلدەرىنەن كەلگەندەردى ءوزىنىڭ سالت-ءداستۇرى بويىنشا ءوز رۋ-اۋلەتتەرىمەن بولەك تىرلىك كەشۋگە مۇمكىندىك بەردى. سول سەبەپتى اۋىل شارۋاشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرى دە ۇرۋلىق نەگىزدە قالىپتاساتىن بولدى. ارينە، مۇندايدىڭ كەرى سالدارى جاڭا قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ يزرايل قوعامىنا بىردەن ءسىڭىسىپ كەتۋىنە كەسىرىن تيگىزدى. ولار تۇرمىستا وزدەرى شىققان ەلدىڭ ءتىل-جزۋىن پايدالانادى. ال مەملەكەتتىك ءتىل يربيت ءتىلىن ۇيرەنۋى ارابتاردى ايتپاعاندا وركەنيەتتى باتىس الەمىنەن كەلگەندەر ءۇشىن دە باياۋ جانە ماشاقاتتى بولدى. ودان دا سوراقىسى، ولار ۇزاق ۋاقىتتار بويى ءوزىنىڭ رۋلىق ەرەكشە سالت-ءداستۇرى مەن تۇرمىس-ادەتىن وزگەرتپەي قويدى.

مەملەكەت مۇنداي بوگدەلەنۋدى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ ءبىر ساتكە نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس. مەملەكەتتىڭ العاشقى قولدانعان شاراسى بۇرىننان بەرى قونىستانىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا تولىعىمەن بەيىمدەلىپ، ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن بايىرعى قونىس اۋدارۋشىلاردان ەرىكتىلەردى تاڭداپ، جاڭا قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ اراسىنا جىبەرىپ، ولاردىڭ جاڭا قونىستاردى قالاي قۇرۋى، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن قالاي شۇعىلدانۋى قاتارلى ءزارۋ قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە كومەك كورسەتتى. ۇكىمەتتىڭ ۇندەۋىنە بەلسەندى، ءبىلىمدى، وتانشىل جاستار ءدۇر كوتەرىلىپ، ەرىكتىلەردىڭ قاتارىن تولىقتىرىپ جاتتى. ارينە، ءوزىنىڭ قالىپتاسىپ قالعان ءومىرى، سىيلاساتىن قاۋىمى جانە جاقىن جاندارىمەن قوشتاسىپ، كەدەرگىسى كوپ اۋىر مىندەتتى ۇستىنە الۋ اتالعان جاستار ءۇشىن وڭايعا سوقپايتىن. بىراق، سوندا دا ولار وسى اۋىر مىندەتتى ءوز ەرىكتەرىمەن قالاپ الدى. بۇل جەردە اتالعان شاراعا ءۇن قوسقان ەرىكتىلەردىڭ تۇگەلگە جۋىعى بۇل قاتارعا قوسىلعان جوق. سەبەبى، باسقا ءبىر بوگدەلەنگەن جات قاۋىمنىڭ ورتاسىنا بارىپ، ولارمەن ءتىل تابىسىپ، ولارعا ءتىل جانە باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىق بىلىمدەرىن ۇيرەتۋ كەز-كەلگەن بەلسەندىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس ەدى. سول سەبەپتى، سوڭىندا 115 قىز-جىگىت ارنايى سۇرىپتاۋدان ءوتىپ، جەتەكشى كوميسسار رەتىندە تاڭدالىپ الىندى. بىلاي قاراعاندا، ەۋروپاداعى وركەنيەتتى ەلدەردەن كەلگەن قونىس اۋدارۋشىلار ولارمەن بىردەن ءتۇسىنىسىپ، ەت-باۋىر جاقىن ادامدارىنا اينالىپ كەتۋگە ءتيىس ەدى. بىراق، جاعداي ولاي بولعان جوق. ۇزاق جىل قۋعىن-سۇرگىن كورگەن ەۋروپالىق ەۆرەيلەردىڭ ورتاق ءبىر ەرەكشەلىگى - ىلعي دا ءبىر تىرناعىن ىشىنە بۇگىپ جۇرەتىن كۇمانقورلىعى كىسىنى وزىنە جاقىنداتپايدى ەكەن. بارلىق ىنتا-پەيىلىمەن سولار ءۇشىن قىزمەت كورسەتىپ، «بويىمدا باردى سارقا جۇمسايمىن» دەپ لاپىلداپ كەلگەن جاستاردى ولار مۇلدە سالقىن قابىلدادى. ءتىپتى، «بيلىك ورىندارىنىڭ ءبىزدى باقىلاۋعا جىبەرگەن اگەنتى» دەپ كۇمانداناتىن بولدى. ناقتى تەحنيكالىق جۇمىستار بولماسا، ولارمەن ءىش تارتىپ، ەمەن-جارقىن سويلەسەتىندەر كوپ بولعان جوق. ارينە، بۇل ۇزاق جىلدىق قۋعىن-سۇرگىننىڭ ادامدار ساناسىنا سالعان جاراسى ەدى. تاجىريبەلى ساياسي كوسەمدەر بۇل جاعدايعا تۇسىنىستىكپەن قارادى جانە ەرىكتى جاستاردى سابىرعا شاقىرىپ، ولاردىڭ ادال كوڭىلدەرىن جاڭا قونىس اۋدارۋشىلارعا ىسپەن دالەلدەۋگە كەڭەس بەردى. بىرتە-بىرتە ەرىكتى جاستاردىڭ ادال جۇرەك، شىنايى سەزىمى ەڭ سوڭىندا ءبارىن دە جەڭىپ شىقتى.

ەرىكتىلەر ءۇشىن قيىندىقتىڭ كوكەسى اراب ەلدەرىنەن كەلگەن قونىس اۋدارۋشىلارمەن ءتىل تابىسۋ كەزىندە ەرەكشە قيىندىقتار تۋدىردى. ولار اراب تىلدەرىنەن باسقا ءتىلدى مۇلدە تۇسىنبەيدى. پسيحولوگيالىق جانە تۇرمىس-ادەتتەرى دە ورتا عاسىرلىق دەڭگەيدە قالىپ قويعان. سوعان قاراماستان، وزدەرى قىزۋ قاندى. ۇرىس-كەرىس، توبەلەسكە بەيىم تۇرادى. ەرىكتىلەر قانشا جەردەن تىرىسقانىمەن، ونىڭ ناتيجەسى ءبارىبىر شامالى بولدى. قايتەدى؟! بيلىكتەگىلەر امالسىزدان جاستارعا ءۇمىت ارتىپ، سولاردى وقىتىپ-تاربيەلەپ، قاتارعا قوسۋ ارقىلى ۇرپاق جاڭالانۋىن كۇتۋگە ءماجبۇر بولدى.

ەرىكتىلەردىڭ جانىنا باتقانى شىعىستىق ەلدەردەن كەلگەن ەۆرەيلەردىڭ ايەلدەرى تىم بەيشارا كۇيدە ەكەن. كۇيەۋلەرى ولاردى وزدەرىنىڭ جەكە مۇلكىندەي كورەدى، ولاردى ۇرىپ-سوعىپ، قالاي جازالاسا دا – ءوز ەركى. ايەلدەر دە كۇيەۋىنىڭ بۇل قىلىقتارىن تاعدىردىڭ جازۋى، اۋەلدە سولاي جاراتىلعان دەپ قابىلدايدى ەكەن. ءوز قۇقىقتارى ءۇشىن كۇرەسۋ دەگەن ولاردىڭ ساناسىنا كىرىپ تە شىقپايدى. بىراق، بۇل ماسەلەگە دە جوعارى بيلىك ەرەكشە توزىمدىلىكپەن سابىرلى ساياسات ۇستاندى. ول ءۇشىن قىز بالالاردى مەكتەپكە بەرۋدى اتا-انالارعا مىندەتتەۋ كەرەك. سول ارقىلى بىرتە-بىرتە بارلىق نارسە دە ءوز ءجونىن تابادى. بۇل قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ مەملەكەت ءۇشىن ەرەكشە پايدالى جاعى دا بولدى. اراب ەلدەرىنەن كەلگەن ەۆرەي ەركەكتەردىڭ كوبى الەۋمەتتىك جاعدايىنا قاراماستان، قوس-قوستان ايەلدەرى بار، ال ول ايەلدەرى دە ومىرگە جارىسىپ بالا اكەلىپ جاتادى. بۇل جاعداي ءبىر قىرىنان مەملەكەتتىڭ دەموگرافيالىق ساياساتىنا ۇلكەن سەرپىن بەردى.

يزرايلگە قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ىشىندە جارتىلاي جابايى ەۆرەيلەر دە بولدى. تاريحشى يتسحاك كوەننىڭ «جاڭا قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ قونىستانۋ مەن تىڭ يگەرۋ تاريحى» دەپ اتالاتىن كىتابىندا مىناداي جازبالار كەزدەسەدى:

«...سولتۇستىك افريكانىڭ اتلاس تاۋلارىن مەكەندەيتىن ەۆرەي تايپالارىن كەمەمەن  بىردەن لاحيش ايماعىنا جەتكىزدى. ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ كوشى-قون ءبولىمى ولاردى الدىن-الا دايىندالعان مۇنتازداي تازا، ادەمى، كەڭ ۇيلەرگە جايعاستىردى. ولاردىڭ قونىستانعانى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كەزىندەگى ۋاقىتشا لاشىقتارعا مۇلدە ۇقسامايتىن، ولار ءۇشىن ارنايى سالىنعان ەۋروپالىق ۇلگىدەگى تۇراق-جايلار ەدى. ولاردىڭ ىشىندە قاجەتتى ءۇي جيھازدارى دا، توسەك، ۇستەل-ورىندىق، وسى زامانعى اس ءۇي جابدىقتارى قاتارلى تۇرمىسقا قاجەتتىنىڭ ءبارى تابىلاتىن. ولار قونىستانىپ، ەكى كۇن وتكەننەن كەيىن اۋىل اتقامىنەرلەرى ەۆرەي ءىس باسقارماسىنداعى ۇلكەن باستىقتاردى مىناداي سۇمدىق جاعدايدى كورۋگە شاقىردى. ولار اتالعان قونىستارعا كەلگەندە ءوز كوزدەرىنە ءوزى سەنبەپتى. ءۇي جيھازدارى ءتۇپ-تۇگەل اۋلاعا شىعارىلىپ، قالاي بولسا، سولاي لاقتىرىلىپ تاستالعان. بولمەلەردىڭ ءىشى جىلان جالاعانداي قاڭىراپ تۇر. وتباسىنداعىلار قاننەن قاپەرسىز ەدەندە مالداستارىن قۇرىپ، ءوزارا شۇيىركەلەسىپ وتىر. قابىرعالار ايباق-سايباق، ادام كورگىسىز. ءۇيدىڭ توبەسىن ىس-تۇتەك باسقان. وتتى ءۇيدىڭ بۇرىشىنا لاۋىلداتىپ جاعىپ قويىپتى. ابىروي بولعاندا، ءورت كەتىپ ۇلگەرمەپتى. ولار وشاقتاردى دا اۋلاعا لاقتىرىپ تاستاعان. پايداعا اسپايتىن بولعاننان كەيىن، كەرەگى قانشا دەپ ويلاعان بولۋعا ءتيىس. اۋلادا اۋپىرىمدەپ وسىرگەن اعاشتاردى كەسىپ، وتىن قىپ جاعىپ وتىر. سويتسە، بۇل ادامدار افريكادا تاس ۇڭگىرلەردە ءومىر سۇرەدى ەكەن. تۋمىسىندا وشاق دەگەندى اتىمەن كورمەپتى. توسەكتەرگە دە جاتپاپتى. ولاردا كورپە-جاستىق دەگەن اتىمەن بولمايدى ەكەن. ەندى كەلىپ، اسپاننان تۇسكەن وركەنيەتتى مۇلدە قابىلداي الماي، وعان قارسى جاساعان توڭكەرىسىنىڭ ءتۇرى وسى...»

جاعدايدى كوزىمەن كورگەن يزرايل كوشى-قون قىزمەتىنىڭ باسشىلارى تەك كۇلگەن دە قويعان. قايتەدى؟! وتانىنان ايىرىلعان حالىق، قايدا بارىپ، قانداي تاۋىقمەت باستان وتكەرمەدى؟! مەيلى،كىم بولسا دا، تەك بويىندا ەۆرەي قانى بولسا بولدى، ولاردى باۋىرعا باسىپ، قامقورلىق كورسەتۋ كەرەك. قانداي قيىندىق بولسا دا، قاتارعا قوسۋ كەرەك. سونىمەن ولار ەرىكتىلەردەن ونداعان ەڭ تاجىريبەلىلەرىن تاڭداپ، اتالعان تايپاىنڭ مۇشەلەرى  قونىستانعان ەلدى-مەكەندەردە تاربيە جانە بەيىمدەۋ جۇمىسىن جۇرگىزدى. ولار اسقان توزىمدىلىكپەن اتالعان تايپانىڭ ءاربىر مۇشەسىنە وشاقتىڭ وتىن قالاي جاعۋ، تاماقتى قالاي ءپىسىرۋ، قالاي جۋىنىپ-شايىنۋ، ءتىپتى، وركەنيەتتى قوعامدا اجەتحاناعا قالاي بارۋ كەرەك ەكەنىنە دەيىن تاپتىشتەپ ۇيرەتتى.  ءبىر جاماندىقتىڭ تاعى ءبىر جاقسى جاعى دا بولادى. اتلاس تاۋلارىنان كەلگەن وسى تايپا يربيت تىلىنەن باسقا ءتىلدى بىلمەيدى. ءتىپتى، ەربيت ءتىلىنىڭ ەڭ شۇرايلى سونىسى، ماقال-ءمالدىڭ مايەگى وسىلاردا ساقتالىپتى. سوزدىك قورى باي، ەجەلگى اڭىز ەرتەگىلەر مەن ءان-جىرلاردىڭ دا عاجايىپ قورى وسىلاردا ساقتالىپتى. ولار تاعى ەر-ايەل دەمەي شەتىنەن سوعىس قيمىلدارىندا ەرەكشە ەرجۇرەك، جانكەشتى كەلەدى ەكەن. ولاردىڭ بۇل قاسيەتىن ءيزرايلدىڭ مادەنيەت تانۋشىلارى، ءتىل عالىمدارى مەن ارميا گەنارالدارى باعا جەتپەس بايلىق رەتىندە قابىلداپ، ەرەكشە قاستەرلەپ، جوعارى باعالاندى.

يزرايلگە قونىس اۋدارعان ەۆرەيلەر الەمنىڭ 80-نەن استام ەلىنەن  ۇزدىك-سوزدىق تولاسسىز اعىلىپ جاتاتىن. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەۋروپا مەن ورتا-شىعىس ەلدەرىنەن كەلدى. افريكادان كەلگەندەر دە از بولعان جوق. بۇلاردىڭ اراسىندا كىم جوق دەيسىڭ؟ ۇلى عالىمدار، جازۋشىلار، ونەر ادامدارى، مايتالمان كاسىپكەرلەر، ون ساۋساعىنان ونەر تامعان قولونەر شەبەرلەرىنەن تارتىپ، قاڭعىباس قايىرشى، مەكتەپ بەتىن كورمەگەن حات تانىماس حاس ناداندار دا بولدى. كەزىندە تابيعي شارت-جاعدايى جەتكىلىكتى ەلدى-مەكەندەردە ەۆرەي قونىستارى تولىعىمەن ىرگە تەپكەن سوڭ، ەندى تەك قانا ەڭبەكشىلەردەن تۇراتىن «ەڭبەكشىلەر اۋىلى» دا بوي كوتەرە باستادى. بۇل ويدى ءبىرىنشى بولىپ ەۆرەي ۇلتتىق قورىنىڭ باس باسقارۋشىسى يوسيف ۆايتس ورتاعا سالدى. ونىڭ كوزقاراسىنشا، ادەتتەگى ەلدى-مەكەندەر ەجەلدەن ەگىنشىلىكپەن اينالىسىپ كەلەدى. ولارعا اللا سىيلاعان تابيعي مۇمكىندىك بار. ال تاۋلى وڭىرلەر مەن سولتۇستىك جانە يەرۋساليمنىڭ اينالاسىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعىنا قولايسىز اۋماقتاردى دا قاراۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. سول سەبەپتى يوسيف ۆايتس وسى وڭىرلەرگە الدىمەن ەلدى-مەكەندەر سالىپ، قاۋىپسىزدىك پەن مەملەكەتتىڭ باسقا دا قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە بولادى دەپ ەسەپتەدى. ول تاۋلى وڭىرلەرگە جانە قالا ماڭىنا ەڭبەكشىلەر اۋىلىن سالۋ ارقىلى جاڭا قونىستانۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ارنايى ءبىلىمى جوق، تەك قارا جۇمىسقا عانا جارايتىن ەڭبەكشىلەردى ىرىكتەپ، مەملەكەتتىڭ تۇراقتى ەڭبەك ارمياسىنا اينالدىرۋدى كوزدەدى. مەملەكەت ولارعا جول سالدىرادى، جەرلەردى تەگىستەتەدى، قالا-قالاشىقتاردىڭ كوشەسىن تازالاتادى. اعاش ەككىزىپ، ورمان وتىرعىزادى. تىڭ جەرلەردى يگەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا بەيىمدەيدى. سول ارقىلى ولار وزدەرى دە قوعامعا بەيىمدەلەدى. مەملەكەتتەن جالاقى الىپ، وتباسىن اسىرايدى، بالالارىن وقىتادى. دەمەك، مەملەكەت بارلىق ايلا-تاسىلدەرمەن ءوز حالقىنىڭ باسەكەگە قابىلەتسىز ەڭ ءالسىز بولىگىن دە دالاعا تاستاعان جوق.

امەريكا، كانادا قاتارلى ايتارلىقتاي باقۋاتتى ەلدەن كەلگەندەردىڭ قاتارى دا قوماقتى ەدى. ولاردىڭ كوبىسى جان-تانىمەن بەرىلگەن مەملەكەتشىلدەردەن تىس، ياھۋدي ءدىنىنىڭ كوزسىز فاناتتارى بولاتىن. ولاردىڭ وزدەرى ءومىر سۇرگەن ەلدەردەگى باقۋاتتى ءومىرىن تاستاپ، يزرايلگە كەلۋى وتانشىلدىق ۇلى ارمانىنىڭ جەتەگى عانا بولاتىن. ولاردىڭ يزرايلگە كەلۋى مەملەكەتكە پالەندەي اۋىرتپالىق تۇسىرگەن جوق، قايتا سول وركەنيەتتى ەلدەردە العان بىلىمدەرىمەن وزدەرىنىڭ تاۋەلسىز وتاندارى ءۇشىن جان سالا قىزمەت ەتتى. 1970 جىلداردان باستاپ يزرايل كەڭەس وداعىنان قونىس اۋدارعان 400 000 ەۆرەيدى قابىلدادى. بۇرىن كەڭەستەر وداعى مەن ءيزرايلدىڭ قارىم-قاتىناسى ايتارلىقتاي سالقىن بولدى دا، كەڭەس وداعى اۋماعىنداعى ەۆرەيلەردىڭ يزرايلگە قونىس اۋدارۋى قيىننىڭ قيىنىتۇعىن. 1980 جىلداردان كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ ىشكى ساياساتىنداعى وزگەرىستەر ەۆرەيلەردىڭ يزرايلگە قونىس اۋدارۋىنا كەڭ جول اشتى. 1990 جىلى ءبىر جىلدىڭ وزىندە 200 000 ەۆرەي يزرايلگە قونىس اۋداردى. ودان كەيىن دە كوش قارقىنى تولاستاعان جوق. ساناق مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، 1991-1995 جىلدار ارالىعىندا كەڭەس وداعىن مەكەندەيتىن 1 ملن ەۆرەي يزرايلگە قونىس اۋدارىپ، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى ەڭ الىپ كوشى-قون اعىنىن قالىپتاستىردى.

يزرايل قۇرىلعان 70 جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرى يزرايلگە قونىس اۋدارعانداردىڭ كوشى ءبىر تولاستاعان ەمەس. وسىنداي جويقىن كوشى-قون اعىنىن قابىلداۋ جانە بەيىمدەپ اكەتۋ، ءشان مانىندە، عاجايىپ جەتىستىك. بۇل كوشى-قون اعىنى ءيزرايلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن بەكەمدەپ، تاۋەلسىزدىگىن نىعايتا تۇسكەنىمەن، مەملەكەتكە اسا اۋىر قارجىلىق شىعىنداردى دا الا كەلدى. بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن يزرايل ءوز ەكونوميكاسىن ەرەكشە قارقىنمەن دامىتتى. ال سىرتتان ەكى باعىتتا اسا قوماقتى قارجى تارتىلدى:

1. ەۆرەي ۇلتتىق قورى، الەمدەگى ەۆرەي ۇيىمدارىنان (نەگىزىنەن اقش-تاعى ەۆرەي قارجى الپاۋىتتارىنان) مول قارجى تارتىپ وتىردى. قاجەت كەزىندە تومەن وسىممەن قارىز دا الاتىن.

 2. باتىس گەرمانيانىڭ گەنوتسيدكە ۇشىراعان ەۆرەيلەر ءۇشىن تولەيتىن قۇن تولەمى جانە اقش قاتارلى ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق كومەكتەرى.

وسى قارجىلار ارقىلى يزرايل العاشقى كەزدەردە سىرتتان استىق، قاجەتتى زاتتار مەن قۇرال-جابدىقتار ساتىپ الاتىن. سول ارقىلى قونىس اۋدارعان ەۆرەيلەردى تەز ارادا قونىستاندىرىپ، ءوندىرىس پەن قۇرىلىسقا جۇمىلدىرىپ، ەل ەكونومكياسىن العا سۇيرەيتىن.

يزرايل ۇكىمەتى مەملەكەت قۇرىلعان كۇننەن باستاپ كوشى-قون مينيسترلىگىن قۇرىپ، جاڭا قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ شەكارادان كىرۋى، قونىستانۋى، بەيىمدەلۋى  جانە جۇمىسقا ورنالاسۋىنا دەيىن جاۋاپتى بولدى. ودان تىس، مەملەكەتتىك ەمەس قوعامدىق ۇيىمدار دا ەرەكشە ەڭبەك ءسىڭىردى. مىسالعا «ەۆرەيلەردىڭ مەملەكەت قۇرۋ قوعامى»، «جاس اريا» (ورالۋشىلار) قاتارلى قوعامدىق ۇيىمدار ءوز ەرىكتەرىمەن قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ناقتى ماسەلەسىن شەشۋگە كومەك كورسەتەتىن. ءبىر قىرىنان العاندا، وسى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قونىس اۋدارۋشىلارعا دەگەن كومەگى ەرەكشە بولدى دەپ ايتۋعا بولادى. ولار كوشىپ كەلۋشىلەرگە يربيت ءتىلىن ۇيرەتەتىن، ءيزرايلدىڭ قوعامدىق ومىرىنە بەيىمدەيتىن. ولاردىڭ قۇجاتتانۋىن، دەنساۋلىعىن قامسىزداندىرۋىن جانە ءتۇرلى-ءتۇستى جەڭىلدىكتەردى پايدالانۋىن، جاردەماقىلار، اتالۋى الەۋمەتتىك كومەكتەر - ءۇي الۋ، قىزمەتكە ورنالاسۋ، وقۋعا تۇسۋىنە دەيىن جول كورسەتىپ، نۇسقاۋ بەرىپ، قولىنان جەتەكتەپ، ويلى-شۇقىرى كوپ جاڭا ورتاعا بەيىمدەلۋىنە قالتقىسىز جاردەم ەتەتىن.

يزرايلگە قونىس اۋدارعاندار ىشىندە جەكە ادامدار، وتباسىلار، ءتىپتى، جاس بۋىنداردىڭ ارناۋلى توپتارى دا بولاتىن. مىسالعا، امەريكاداعى ەۆرەي جاستارى وزدەرىنىڭ ورتاق ساياسي سەنىم، ومىرگە، قوعامعا، دىنگە كوزقاراسى بىردەي بولعاندارى ءوزارا ۇيىمداسىپ، يزرايلگە توپتىق تۇردە قونىس اۋدارىپ جاتادى. يزرايل كوشى-قون مينيسترلىگى ولاردىڭ تالاپتارىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىر ەلدى-مەكەنگە نەمەسە ءبىر قالاعا بىتىراتپاي، توپتىق قونىستاندىرىپ وتىرادى. كەيبىرەۋلەر الدىندا قىدىرىستاپ، تەك ءيزرايلدى كورىپ قايتۋ ءۇشىن عانا كەلەدى. ءبىراز ۋاقىت تۇرعاننان كەيىن ۇلتتىق سانا-سەزىمى ويانىپ، ءيزرايلدى قيماي، قونىستانىپ قالاتىندار دا كەزدەسەدى. سارا بەن مەناحەم دەگەن ايەل ارگەنتينالىق ەۆرەي باي ساۋداگەردىڭ قىزى ەدى. ول 1961 جىلى اتا-اناسىنىڭ تاپسىرماسىمەن يزرايلگە كەلىپ، يزرايلگە كەتىپ قالعان ءوز ءسىڭلىسىن ىزدەيدى. ءسىڭلىسى سونىڭ الدىندا اكە-شەشەسىنىڭ رۇقساتىنسىز يزرايلگە كەتىپ قالعان ەكەن. اكە-شەشەسى قىزىنىڭ شەشىمىن اقىماقتىققا بالايدى. بىراق ونىڭ اكە-شەشەسى دە يزرايل مەملەكەتشىلدەرىنىڭ ساناتىندا يزرايل ۇلتتىق قورىنا تۇراقتى تۇردە قارجى اۋدارىپ تۇرادى. ال وزدەرى شەت ەلدەگى باقۋاتتى ءومىرىن قيمايدى، بالالارىن دا ازاپقا سالعىسى كەلمەيدى ەكەن. سارانىڭ ءوز ەستەلىگىندە جازۋىنشا:

«...مەن يزرايلگە كەلگەن سوڭ، ءسىڭلىمدى قايتىپ كەتۋگە كوندىرە المادىم. سول بارىستا مەن دە ءيزرايلدى جان-تانىممەن ءسۇيىپ قالدىم. ءسويتىپ، مەن دە قالىپ قويدىم. بۇل جەر مەن ءۇشىن وتە كوڭىلدى، ءومىرىم ءماندى. قازىر يزرايل مەنىڭ ءوز ۇيىمە اينالدى. جاقسى ما، جامان با – مەن ءوز تاڭداۋىما وكىنبەيمىن...»

وسى ەستەلىگىن جازعان كەزدە ول يزرايلدە 20 جىل بويى تۇرىپ كەلە جاتقاندىعىن ايتادى. ول يزرايلدە كۇيەۋگە شىعىپ، تۇرمىس قۇرىپتى. ۇل-قىزدارىن ءوسىرىپ، باقىتتى وتباسىعا اينالىپتى. ءوز ماماندىعى بويىنشا يەرۋساليمدە ءتىس دارىگەرى بولىپ قىزمەت اتقارادى ەكەن. مەملەكەت قۇرىلعان العاشقى جىلدارى يزرايلدە تۇرۋ قاۋىپتى جانە ماشاقاتتى بولعانى داۋسىز. بىراق، ادىلەتتى قوعام، كۇن سايىن گۇلدەنگەن ەكونوميكا، قايناعان ءومىر، سالتانات قۇرعان ۇلتتىق رۋح پەن انا ءتىل سارا سياقتى سانداعان جاساردى باۋراي تۇسەتىندىگى شىندىق.

يزرايلگە جاڭا قونىس اۋدارعان ءاربىر ەۆرەي ءۇش جىلعا دەيىن ءتۇرلى جەڭىلدىكتەر مەن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتەردى يگىلىكتەنە الادى. مىسالعا، ءاربىر ەۆرەي تەكتى كوشىپ كەلۋشىگە يزرايلگە قايتا ورالۋ اكتىسى كۇشىمەن تەز ارادا ازاماتتىق بەرىلەدى. يزرايل ازاماتتىعىن قابىلداعان ءاربىر ەۆرەي ازاماتى عانا «كىرىس قورجىنىنىڭ» يەسى اتانادى. وعان 7 اي بويى اقشالاي جاردەماقى رەتىندە ءتۇرلى ماقساتتاعى اقشا تولەنەدى. «كىرىس قورجىنىنىڭ» مولشەرى وتباسىنىڭ قۇرامىنا بايلانىستى بولادى. 7-12 اي ارالىعىندا جۇمىسقا ورنالاسا الماعان كوشىپ كەلۋشى ءوز بەتىمەن تابىس تابا المايتىن بولسا، كىرىس مينيسترلىگىنەن كۇن كورىستىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيىندەگى جاردەماقى الىپ تۇرادى. ودان تىس، ولار 5 اي بويى بەيىمدەۋ ورتالىعىندا تەگىن تۇرا الادى جانە تەگىن كاسىپتىك بەيىمدەۋ مەن قاجەتتى بىلىمگە قول جەتكىزەدى. 5 جىل ىشىندە تۇرعىن ۇيگە جاردەماقى الىپ تۇرادى جانە تابىس سالىعىنان بوساتىلادى. يزرايل زاڭناماسىنا سايكەس، ەۆرەي كوشىپ-كەلۋشىلەرىنە باسقا دا كومەك تۇرلەرى قاراستىرالعان.

50-60 جىلداردا كوشىپ كەلۋشىلەر ءۇشىن باسپانا ماسەلەسى ەڭ ۇلكەن ماسەلەگە اينالعاندىعىن ايتقان بولاتىنبىز. كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ شاتىرعا تۇنەپ، لاشىقتاردى پانالاعان كەزدەرى دە بولعان. قازىر يزرايلدە كوشى-قوننىڭ كەمەلدى جۇيەسى قالىپتاسقان. بىلايشا، «ءمىنسىز» دەۋگە بولادى. مەملەكەتتىڭ كوشى-قون مينيسترلىگى مەن ءيزرايلدىڭ كوشى-قون جونىندەگى ۇلتتىق قورى بۇل ماسەلەگە باسىمەن جاۋاپ بەرەدى. ولار ءۇش جىل بويى كوشىپ كەلۋشىلەرگە كەشەندى قىزمەت كورسەتەدى. قازىر يزرايلدە 40-تان اسا بەيىمدەۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيدى. ولار، ەڭ الدىمەن، كوشىپ كەلۋشىلەرگە يربيت ءتىلىن وقىتىپ، ءتۇرلى-ءتۇستى كاسىپكە باۋليدى. بەيىمدەۋ ورتالىعىندا «ۋرپان» دەپ اتالاتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى تەز ارادا مەڭگەرتىپ شىعاتىن باعدارلاما جۇمىس ىستەيدى. بۇل تىلدىك باعدارلاما وزىق وقىتۋ تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، جاڭادان كوشىپ كەلۋشىلەردى 6 اي ىشىندە يربيت تىلىندە ءتىل سىندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ءبىز ەۆرەيلەردىڭ 80-نەن استام مەملەكەتتەن يزرايلگە قونىس اۋدارعاندىعىن بۇرىندا ايتقان بولاتىنبىز. مىسالعا، كەڭەس وداعىندا وسكەن ەۆرەي مەن يەمەندە تۋىپ-وسكەن ەۆرەيدىڭ پارقى جەر مەن كوكتەي. ولاردىڭ اراسىنان ورتاقتىق تابۋ مۇمكىن ەمەس. ولاردىڭ سىرتقى كەلبەتى، كيىم كيىسى، تاماقتانۋى، تۇرمىستىق ادەتى ءبىر-بىرىمەن مۇلدە ۇقسامايدى. مادەنيەت ورەسى، ەكونوميكالىق كىرىسى، ساياسي كوزقاراسى، قىزىعۋشىلىقتارى دا تۇرلىشە. يزرايل قوعامى وسىنداي ۇقسامايتىن ادامداردان، وتباسىلاردان، قوعامدىق الەۋمەتتىك توپتاردان تۇرادى. وسىلاي بولعان سوڭ، قوعامدىق قايشىلىق تا ءجۇز بەرىپ تۇرادى. بىراق، ادىلەتتى قوعامدىق جۇيە وسىلاردىڭ بىردە-ءبىرىن الالامايدى، تەڭ قارايدى. سول سەبەپتى، جاڭا ءبىر ءوزارا توعىسقان قوعامدىق سانا، ۇلتتىق قۇندىلىق پەن مادەنيەت قالىپتاسىپ كەلەدى. وسىنداي ورتاق قوعامدىق-مادەني قۇندىلىقتاردىڭ جەتەگىندە ورتاق ۇلتتىق مۇراتقا دەگەن تالپىنىس مىنا ءبىر جاقتان ايقىن كورىنەدى. ول -ەۆرەيلەرگە ءتان ات قويۋ ءتاسىلى. يزرايلگە قونىس اۋدارعانداردىڭ 80% استامى يزرايلگە كەلگەن سوڭ، اتى-جوندەرىن يربيت ءتىلىنىڭ جۇيەسىمەن قايتا وزگەرتىپتى. ولاردىڭ سەنىمىندە بۇل جاڭا ءبىر ءومىردىڭ باستاۋى. قايتا تۇلەپ، ءوز وتانىنا ەۆرەي بولىپ، كەۋدەسىن كەرىپ ءجۇرۋدىڭ باستاماسى. بۇل باستامانى ەۆرەيدىڭ مەملەكەت قۇرۋشى كوسەمدەرى وزدەرى باستاپ بەرگەن بولاتىن. ءيزرايلدىڭ تۇڭعىش پرەمەر-ءمينيسترى داۆيد يوسەف گرين پولشاداعى كەزىندە ونىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى داۆيد بەن-گۋريون بولاتىن. كەيىنگى پرەمەر-مينيسترلەر دە ءوز اتتارىن ەۆرەيلىك ەسىمگە وزگەرتىپ الدى.

مىنە وسىلاي ءبىر-ءبىرىن تۋىس، دوس ساناعان ەۆرەي حالقى، «بار ەۆرەي مەنىڭ جالعىزىم»-دەپ ويلايتىن يزرايل بيلىگى تاۋەلسىز وتانىنا اعىلعان ەۆرەيلەردىڭ سالقار كوشىن كولىكتى ەتىپ، ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ قۇرىش قامالىن ماڭگى مىزعىماستاي ەتىپ قالاپ جاتىر.

جالعاسى بار...

راقىم ايىپۇلى 

Abai.kz