باياناۋىل اۋدانى ورتالىعىندا باتىر بابالارىمىز ولجاباي مەن جاسىبايعا  ارنالعان  ەسكەرتكىش كەشەنىن سالۋ ماسەلەسى وتكەن جىلى تالقىلانىپ، جاي-جاپسارى باق-تا جاريالانعان.

ەسكەرتكىش قولادان قۇيىلادى. تۇعىرىمەن ەسەپتەگەندە، بيىكتىگى 26,5 مەتردى قۇرايدى. اينالاسىنا اۋماعى 2,6 گەكتاردان تۇراتىن مادەني دەمالىس ساياباعى سالىنباق. وندا 564 ءتۇپ اعاش وتىرعىزىلىپ، 678 شارشى مەتر گۇلزار ەگىلەدى، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان 2596 شارشى مەتر جولاق توسەلەدى. 108 دانا ساياباق شامى، جۇزدەن استام ورىندىق ورناتىلادى. بالالارعا ارنالعان ويىن الاڭدارى مەن جاستاردىڭ ۆوركاۋت الاڭىن سالۋ ءىسى دە قولعا الىنباق. ساياباق دەمالۋشىلارىنا ارنالعان كولىك تۇراعى ۇيىمداستىرىلادى. جوبا اياسىندا ءدامحانا، ءتىپتى قوعامدىق دارەتحانا قۇرىلىسى دا قاراستىرىلعان.

بۇدان ءبىر سۇراق تۋىندايدى: بۇرىن-سوڭدى ءبىزدىڭ وبلىس اۋماعىندا قولعا الىنباعان مۇنداي عاجايىپ ەسكەرتكىش پەن اۋقىمدى مادەني دەمالىس ساياباعى باياناۋىلعا ورناتىلۋى كەرەك پە الدە قاجەتتىلىگى جوق پا؟ ارينە، كەرەك!

پاۆلودار قالاسىنا الىس-جاقىننان كەلگەن تۋريستەردىڭ، مارتەبەلى مەيمانداردىڭ، قاراپايىم جولاۋشىلاردىڭ ءبىر ماقساتى  –  ۇلىلاردىڭ مەكەنى باياناۋىلعا بارىپ، كورنەكى ورىندارىن تاماشالاۋ، تابيعات اياسىندا دەمالۋ. بارلىعىنىڭ اۋەلى ات باسىن تىرەيتىن جەرى –  اۋدان ورتالىعى. وندا ايگىلى جەرلەسىمىز، اكتەر، رەجيسسەر شاكەن ايمانوۆتىڭ ءمۇسىنى مەن اكادەميك ق.ساتباەۆ مەموريالدىق مۋزەيىنەن باسقا قوناقتارعا ۇيالماي كورسەتەتىندەي نەندەي مادەني نىسان بار؟..  ەندەشە ورتالىقتا ولجاباي مەن جاسىباي باتىرلارعا ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، اينالاسىنا ساياباق سالىنسا نەسى سوكەت؟..

ساياباققا بولىنگەن اۋماق اۋدان ورتالىعىنا كىرەبەرىستەگى جەكە تۇرعىن ءۇي مەن عيمارات قۇرىلىسىن سالۋعا قولايسىز بولعاندىقتان پايدالانىلماي بوس جاتقان سازدى جەر ەكەن.   ەگەر بۇل ورىن اۋدان ورتالىعىن كوركەيتۋ، اباتتاندىرۋ ماقساتىندا پايدالانىلسا،   اتتىلى دا، جاياۋ دا، كارى دە، بالا دا، دەنى ساۋ دا، مۇگەدەك تە بارا الاتىن كوپشىلىككە قولجەتىمدى مادەني دەمالىس ورنىنا اينالاتىنىن پايىمدايمىز. ال ەكى باتىردىڭ ءمۇسىنى كەلىمدى-كەتىمدى كىسىلەر ەستەتيكالىق ءلاززات الاتىن كوركەمونەر تۋىندىسى عانا ەمەس، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى مەملەكەتشىلدىك، وتانشىلدىق سەزىمدەرگە تاربيەلەيتىن، ولارعا رۋحاني كۇش-قۋات بەرەتىن ساياسي-يدەولوگيالىق ءمانى زور نىسانعا اينالاتىنى كۇمانسىز جايت. ەگەر ەسكەرتكىش اۋىل سىرتىنداعى ءبىر توبەنىڭ باسىنا ورناتىلسا، ول جەرگە  جۇرتشىلىقتىڭ ءبارى بىردەي بارا المايدى. نەمەسە ەسكەرتكىش اقبەت تاۋ اسۋىنداعى  بۇرالاڭ جولعا يا جاسىباي كولى جاعاسىنا سالىنسا كوزدەلگەن ماقساتقا جەتۋىمىز نەعايبىل. ويتكەنى، التى اي قىس بويى اۋىل مەن كول اراسىنداعى جول قاتىناسى جابىق تۇرادى.

ايتپاقشى، «ولجاباي باتىردى قويا تۇرىپ، جاسىباي باتىرعا عانا ءمۇسىن ورناتۋ كەرەك» دەگەن پىكىردى دە وقىدىق. اۆتوردىڭ جازباسىنان ويعا تۇيگەنىمىز، ون سان ورتا جۇزگە ۇران بولعان ەر ولجابايدىڭ ەسكەرتكىشىن ءوزى باسقىنشى جاۋمەن سوعىسقان باياناۋىلدا سالۋ دۇرىس ەمەس ەكەن، باتىر جەرلەنگەن قورىمعا بەلگىتاستار ورناتسا  جەتكىلىكتى كورىنەدى... وسى پىكىرگە از-كەم توقتالايىق.

اقمولا وبلىسى ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىنىڭ ولجاباي (بۇرىنعى بلاگوداتنوە) اۋىلى ماڭىنداعى قورىمعا ەسكەرتكىش كەشەنىن سالۋ ىسىنە وزگە بىرەۋلەر ەمەس،  ءوزىمىزدىڭ كەرەكۋ-باياناۋىل ءوڭىرىنىڭ ازاماتتارى ۇيىتقى بولىپ وتىر. اللا قالاسا، وسى 2021 جىلدىڭ تامىز ايىندا قۇرىلىس اياقتالىپ، كەشەننىڭ اشىلۋ ءراسىمى وتكىزىلەدى. ەگەر اناۋ ايتقانداي بۇل ىسكە باياناۋىل اۋدانى اكىمدىگى ارالاسىپ، اۋدان بيۋدجەتىنەن قارجى بولسە يا دەمەۋشىلەردى تارتسا شۋ كوتەرەتىندەر تاسادان شىعا كەلەدى! «اۋدانداعى توزعان جولداردى، سۋ قۇبىرلارىن، كارىز جۇيەلەرىن جوندەمەي، وزگە وبلىس اۋماعىنداعى مادەني نىسانعا قارجى قۇيعانى نەسى؟!»  – دەپ، اكىم-قارالاردى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ عايباتتايتىندار ىلە اتقا قونىپ، ارىز-شاعىمدارىن قارداي بوراتادى!

ايتسە دە، پاۆلوداردا الاش قايراتكەرى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ، قولباسشى باتىرلار مالايسارى مەن باياننىڭ مۇسىندەرى ورناتىلاردا:  «بۇل ىستەرىڭدى دەرەۋ دوعارىپ، اۋەلى مارقۇمدار جەرلەنگەن قورىمدارعا بەلگىتاس ورناتىڭدار!» – دەپ اقىلگويسىگەن بىرەۋ بوي كورسەتتى مە؟.. ەندەشە نەگە ولجاباي مەن جاسىباي باتىرلاردىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە كەلگەندە قىرىق ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، قارسى پىكىر بىلدىرۋشىلەر شىعا بەرەدى؟ (بۇل اكتسيانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ كىمدەر ەكەنىن ءبىلىپ وتىرمىز. ولاردى ۇلتتىق مۇددەدەن گورى رۋىشىلىك ماسەلەلەر كوبىرەك تولعاندىراتىن ءتارىزدى). بۇلاردىڭ ايتقانىنا سەنسەك، ءبىز بۇرىن باق-داۋلەتىمىز تاسىپ، اۋزىمىزدان اق ماي اعىپ وتىرعان زاماندا ءومىر سۇرگەن ەكەنبىز، قازىر يت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاپ جۇرگەن سياقتىمىز... اكىم-قارالار جۇمىسشىلاردىڭ ايلىق ەڭبەكاقىسىنا، زەينەتكەرلەردىڭ زەينەتاقىسىنا، جەتىم-جەسىرلەردىڭ جاردەماقىسىنا كوز ساتىپ وتىرعان تارىزدەنەدى... دەمەۋشى مىرزالار قارنىنىڭ قامىن عانا ويلايتىن، ءوز قۇلقىنىنىڭ قۇلى سىقىلدى...

«مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندەگى مادەني ءىس-شارالاردى ءۇزىلدى-كەسىلدى توقتاتىپ، وعان قاراستىرىلعان قارجىنى الەۋمەتتىك سالاداعى پروبلەمالاردى شەشۋگە جۇمساۋدى تالاپ ەتكەندەر دە بوي كورسەتتى. «نۇرلى جەر»، «نۇرلى جول» باعدارلامالارى سونشالىق وزەكتى دەسەك تە، مادەنيەت سالاسىنا قاراستىرىلعان قارجى ەسەبىنەن جۇرگىزىلۋگە ءتيىستى ەمەس. اۋەلى مادەنيەتىمىزدى كوتەرۋگە كوڭىل بولگەنىمىز  ابزال. مادەنيەتسىزدىك بەلەڭ العان جەردە كورگەنسىزدىك، ۇياتسىزدىق، رۋشىلدىق: ءبارى-ءبارى قاتار جۇرەدى!
ەندى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىنە كەلەيىك. قالىڭ قولدى باستاپ باياناۋىل ءوڭىرىن باسقىنشى جاۋدان بوساتقان قاھارمان قولباسشى مەن قازاقتىڭ ۇلت ازاتتىق سوعىسىندا قازا تاپقان قاس باتىرعا التىننان ءمۇسىن سوقسا دا ارتىق ەمەس! مۇنداي ءسوزدى اششىنعان سوڭ ايتامىز عوي، ايتپەسە ۇيىمداستىرۋ توبى مەن دەمەۋشىلەر القاسى وبلىس اۋماعىندا تەڭدەسى جوق  اۋقىمدى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىنا1,5 ملرد تەڭگە مولشەرىندەگى قارجى كوزىن تابا السا، ريزاشىلىق سەزىمىمىزدى بىلدىرگەننەن باسقا نە دەيمىز؟.. سوڭعى ايلاردا قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ باعاسى كۇرت قىمباتتادى، بۇل سوما ۇلكەن جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا جەتسە جارار ەدى.

ءسوزىمىزدى قورىتىندىلايىق. وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ باس كەزىندە ەلىمىزدىڭ تانىمال تۇلعالارى: وسپانوۆ ح.ق.، قر ۇعا-نىڭ  قۇرمەتتى اكادەميگى، قازسسر-نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەرتاپقىشى، حيميا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، 2011 جىلعى نوبەل سىيلىعىنىڭ نومينانتى، پلاتينالى تارلان سىيلىعىنىڭ يەگەرى; ءاشىموۆ ا.ءا.، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك ەرى، اكتەر، كينو جانە تەاتر رەجيسسەرى، سسرو-نىڭ، قسسر-ءىنىڭ حالىق ءارتىسى، سسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، وتان وردەنىنىڭ يەگەرى; اۋەزوۆ م.م.، مادەنيەتتانۋشى عالىم، ديپلومات، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; شوكين ق.ش.، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اقش، نيۋ-يورك اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى; ابۋسەيىتوۆا م.ق.، قر ۇعا-نىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; نەگيموۆ س.ن.، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەۇۋ پروفەسسورى; مارعۇلان د.ءا.، الكەي مارعۇلان اتىنداعى قوعامدىق قوردىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، حيميا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،   الكەي مارعۇلاننىڭ قىزى; شانينا ج.ق.، قوعام قايراتكەرى، پەداگوگ، جۇمات ءشانيننىڭ نەمەرەسى; قوناەۆ د.ا.، «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، سونداي-اق وزگە دە تانىمال تۇلعالار، باياناۋىل اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى، قوعام بەلسەندىلەرى پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى ابىلقايىر سقاقوۆ مىرزانىڭ اتىنا رەسمي حات جولداعان ەدى. حاتتا ولجاباي مەن جاسىباي باتىرلاردىڭ قۇرمەتىنە باياناۋىلدا كەشەندى ەسكەرتكىش ورناتۋ، وبلىس ورتالىعىندا ولجاباي تولىبايۇلىنا جەكە ەسكەرتكىش ورناتىپ، ەسىمىن كوشە اتاۋىنا بەرۋ جونىندە ۇسىنىستار ايتىلعان. بۇل ءۇش ۇسىنىستىڭ ءبىرى ورىندالدى دەسەك تە بولادى. پاۆلودارداعى مير كوشەسىنە ولجاباي باتىردىڭ اتىن بەرۋ جونىندەگى ماسەلەنى قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى ءبىراۋىزدان قولداپ، قابىلدانعان شەشىمدى رەسپۋبليكالىق ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ قاراۋىنا جىبەردى. قالعان ەكى ۇسىنىس تا وڭ شەشىمىن تابادى دەگەن ويدامىز.

ارمان قاني،

اقىن، حالىقارالىق «الاش»  ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى،
پاۆلودار قالاسىنىڭ، باياناۋىل، ماي اۋداندارىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى

Abai.kz