بيىل جەم-شوپپەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا وتە اۋىر جىل بولىپ تۇر، اپاتتى دەپ ايتۋعا بولادى. سۋىق ءارى ۇزاققا سوزىلعان كوكتەم، جاۋىن-شاشىنعا ساراڭ، قۇرعاق جاز سالدارىنان جايىلىمدار مەن شابىندىقتاردا ءشوپ بوي كوتەرمەي جاتىپ، كۇن ىستىعىنا جۇتاپ، بىردەن قۋراپ كەتتى. قىسقاسى، شوپتەردىڭ ۆەگەتاتسيالىق كەزەڭى جۇزەگە اسپادى. ءتۇرلى جاعدايلاردىڭ توقايلاسۋى دەرسىڭ. مال وسىرۋشىلەرگە وتە قيىن ءارى كۇردەلى جىل بولىپ تۇر.

بۇل، ارينە، جەكە بيزنەستىڭ پروبلەمالارى دەۋگە بولادى. ازىقتى ات ارىماس دەمەكشى، ەرتەڭىن ويلاعان مالشى جەم-ءشوپتىڭ ەكى جىلدىق قورىنا يە بولۋى شارت. جەم-ءشوپتىڭ قورى گەوگرافيالىق ورنالاسۋىمىزعا ءتان توپىراق-كليماتتىق بەلدەۋىندە ارا-تۇرا بولىپ تۇراتىن قۋاڭشىلىق كەزەڭدى وڭاي وتكەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءشوبى جۇتاڭ جاز، قۋاڭشىلىق جانە باسقا دا سىناقتار ءبىز ءۇشىن قانداي دا ءبىر فورس-ماجورلىق جاعداي ەمەس، ايتارلىقتاي بولجامدى، قايتالانىپ تۇراتىن سيتۋاتسيا. ءبىز اتا-بابامىز مالدىڭ قامىن ويلاپ، جازدا جايلاۋدا، قىستا قىستاۋدا جۇرەتىن، كوشپەندى ءومىر سالتىنان الدە-قايدا ارىلعانبىز. وتىرىقشى تۇرمىس سالتى ءشوپتىڭ قورىن جيناپ، جايىلىمداردى جاقسارتىپ، قىستىڭ قامىن جازدا ويلاپ وتىرۋدى تالاپ ەتەدى.

الايدا، قايتالاپ ايتامىن: كوكتەم ىزعارى سوزىلىپ، جاز اپتابى قيىنعا سوقتى. سونداي-اق كەلەسى جىل مالعا مامىراجاي بولاتىنىنا كەپىلدىك جوق.
فەرمەرلەر الاڭداپ، شىعىنداردى ەسەپتەپ، مال باسىن قىسقارتا باستايدى، مالدى سويىپ، نەمەسە تىرىدەي ارزان باعادا ساتادى. ءتىرى مالعا/ەتكە باعا قۇلدىرايدى.
بىراق، قىسقا عانا ۋاقىتقا ءماجبۇرلى تۇردە تومەندەگەن باعا، مال باسىنىڭ جاپپاي قىسقارۋى سالدارىنان كەيىن مال شارۋاشىلىعىندا وندىرىلەتىن ونىمدەردىڭ (ەت، ءسۇت، ماي جانە تاعى باسقا) قۇنى كۇرت وسەدى.
باعانىڭ ءوسۋى ول ەندى بۇكىل حالىقتىڭ قالتاسىن قاعادى. سول كەزدە جاعدايدى تۇزەۋگە كەش بولادى، جاقسارتام دەسەڭ دە ەشتەڭە كومەكتەسپەيدى. ونى تۋزەۋ ەلىمىزگە ۇزاق ۋاقىت، ءارى قىمباتقا تۇسەدى.

ەلدى دۇرلىكتىرگەن كارتوپتىڭ ەكى اپتالىق پروبلەماسىن الداپ-سۋلاپ، سوزبەن سيلاپ-سيپاپ ەڭسەرۋگە مۇمكىندىك بولسا، ەت پەن سۇتكە باعانىڭ كۇرت ءوسۋىنىڭ سالدارى سۇراپىل بولادى.

سوندىقتان مال شارۋاشىلىعىنا تونگەن جاعداي كارتوپ نەمەسە جۇمىرتقاعا قاتىستى ۋاقىتشا تۇيتكىل دەپ ويلاپ، قول قۇسىرىپ وتىرۋعا بولمايدى. مۇنىڭ ارتىندا باعالاردىڭ تۇراقتى ءوسۋى (مال شارۋاشىلىعىندا مال باسى تەز وسپەيدى) عانا ەمەس، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ جاپپاي جابىلۋىنا، جۇمىس ورىندارىنىڭ قىسقارۋىنا، مىڭداعان وتباسىنىڭ تابىسسىز قالۋىنا اكەلەدى.
نە ىستەۋگە بولادى:
1) ۇكىمەت پەن اكىمدىكتەرگە بۇل ماسەلە مال وسىرۋشىلەردىڭ تۇيتكىلى عانا ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك;
2) اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى بيزنەسكە جاردەمدەسۋدىڭ كەشەندى شارالارىن ازىرلەۋ:
- قولدانىستاعى نەسيەلەردىڭ مەرزىمىن ۇزارتۋ جانە قايتا قۇرىلىمداۋ;
- ازىق ساتىپ الۋعا مۇقتاج فەرمەرلەرگە قولايلى شارتتارمەن جاڭا نەسيەلەر مەن ۋاقىتشا قارجىلاي كومەك بەرۋ;
- استىق وسىرەتىن وڭىرلەردە ءداندى داقىلداردى ورۋ كەزىندە سابان جيناۋ بويىنشا جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ (بيىل ساباندى ادەتتەگىدەي سابان ۇساقتاۋشى ماشينالارمەن القاپتارعا تاستاماي، جيناپ الۋ كەرەك);
-وسى ساباندى باسقا وڭىرلەرگە كولىكپەن جەتكىزۋدى جولعا قويۋ;
- مۇمكىندىگىنشە شوپكە مۇقتاج فەرمەرلەرگە ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردا – ۇلتتىق پاركتەر، قورىقتار، ورمان شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارى، جابايى تابيعات قورىقتارىندا جانە باسقا دا ەرەكشە قورعالاتىن جەرلەردە ءشوپ شابۋ مەن جيناۋعا مۇمكىندىك بەرۋ;
-جەم-ءشوپ دايىنداۋ ءۇشىن جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن جانارماي ماسەلەسىن شەشۋ;
-جاردەم بەرۋدىڭ باسقا دا شارالارىن قابىلداۋ (كوممەنتاريدە ۇسىنىستاردى جازىڭىزدار);

ماسەلەنى شەشۋگە ۋاقىت باردا ارەكەت ەتۋ كەرەك! شارا قولدانباسا كەش بولادى!

اسىلجان مامىتبەكوۆ

Abai.kz