دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى:

قاي تاقىرىپتا بولماسىن ءوز پىكىرىن ىرىكپەي ايتۋدى ءجون كورەتىن دۋلات يسابەكوۆ سوڭعى ەكى-ءۇش كۇندىكتە رەسپۋبليكالىق ارنالاردىڭ بىرىنەن جەمقورلىققا قاتىستى ءبىر ءتۇرلى پىكىر ءبىلدىردى. جەتپىسكە كەلگەن جازۋشىنىڭ اۋزىنان ايتىلعان ءسوزدىڭ اۋانى «از اقشا العان ادامداردى قولعا ءتۇسىرىپ،  اياۋسىز جازالايدى. ال ميلليونداپ جەگەندەر سوت ۇستىندە امنيستياعا ىلىگىپ كەتەدى. سوندىقتان، قازىرگى جەمقورلىقتىڭ باستى ۇرانى سوتتالمايمىن دەسەڭ، كوپ جە»، - دەگەنگە سايادى. جەمقورلىقپەن قالاي كۇرەسۋ كەرەكتىگىن ايتقان جازۋشىدان اڭگىمەسىنىڭ ءمانىسىن بىلمەك بولىپ، حابارلاسقانبىز. وسكەمەندە ساپاردا جۇرگەن دۋلات اعامىز: «تاقاۋدا ءبىر شەنەۋنىكتىڭ ۇستىنەن 550 ملن. تەڭگەنى جىمقىردى دەگەن جەلەۋمەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى ەمەس پە؟ سودان كەيىن «31 ارناعا» جەمقورلىققا قاتىستى ويىمدى كەڭىنەن تارقاتىپ ايتىپ بەرىپ ەدىم. شاماسى، كەيبىر سوزدەرىمدى عانا ويىپ العان بولۋى كەرەك. بۇدان كەيىن تەلەارنالارعا جولامايمىن دەپ شەشتىم. ويتكەنى، ءسوزىمدى ەكشەپ، ايدالاعا ايتقىزىپ، ارزان ويلى قىلادى»، - دەپ قىنجىلىس ءبىلدىردى.

-  «سوتتالمايمىن دەسەڭ، كوپ جە»، - دەگەن پىكىردى نەگە سۇيەنىپ ايتتىڭىز؟

دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى:

قاي تاقىرىپتا بولماسىن ءوز پىكىرىن ىرىكپەي ايتۋدى ءجون كورەتىن دۋلات يسابەكوۆ سوڭعى ەكى-ءۇش كۇندىكتە رەسپۋبليكالىق ارنالاردىڭ بىرىنەن جەمقورلىققا قاتىستى ءبىر ءتۇرلى پىكىر ءبىلدىردى. جەتپىسكە كەلگەن جازۋشىنىڭ اۋزىنان ايتىلعان ءسوزدىڭ اۋانى «از اقشا العان ادامداردى قولعا ءتۇسىرىپ،  اياۋسىز جازالايدى. ال ميلليونداپ جەگەندەر سوت ۇستىندە امنيستياعا ىلىگىپ كەتەدى. سوندىقتان، قازىرگى جەمقورلىقتىڭ باستى ۇرانى سوتتالمايمىن دەسەڭ، كوپ جە»، - دەگەنگە سايادى. جەمقورلىقپەن قالاي كۇرەسۋ كەرەكتىگىن ايتقان جازۋشىدان اڭگىمەسىنىڭ ءمانىسىن بىلمەك بولىپ، حابارلاسقانبىز. وسكەمەندە ساپاردا جۇرگەن دۋلات اعامىز: «تاقاۋدا ءبىر شەنەۋنىكتىڭ ۇستىنەن 550 ملن. تەڭگەنى جىمقىردى دەگەن جەلەۋمەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى ەمەس پە؟ سودان كەيىن «31 ارناعا» جەمقورلىققا قاتىستى ويىمدى كەڭىنەن تارقاتىپ ايتىپ بەرىپ ەدىم. شاماسى، كەيبىر سوزدەرىمدى عانا ويىپ العان بولۋى كەرەك. بۇدان كەيىن تەلەارنالارعا جولامايمىن دەپ شەشتىم. ويتكەنى، ءسوزىمدى ەكشەپ، ايدالاعا ايتقىزىپ، ارزان ويلى قىلادى»، - دەپ قىنجىلىس ءبىلدىردى.

-  «سوتتالمايمىن دەسەڭ، كوپ جە»، - دەگەن پىكىردى نەگە سۇيەنىپ ايتتىڭىز؟

-  قازىر جەمقورلىق دەگەن الەمدى جاۋلاعان دەرتكە اينالدى. ول ءبىز تامساناتىن اقش پەن ۇلىبريتانيا،  كورشىلەس رەسەيدە دە بار. بىراق ولار سىر بىلدىرمەي، زاڭ تۇرعىسىنان ۇستاي المايتىنداي ەتىپ ىستەيدى. قازاقستاندا جەمقورلىققا قارسى قۇرىلعان كوميتەت بار. بىراق سوعان قاراپ تۇرساڭ، كۇرەسىپ جۇرگەندەردىڭ وزدەرىندە وسى دەرتتىڭ بارى بايقالىپ قالادى. قازىر ەلىمىزدە جامان ادەت پايدا بولدى. ازعانتاي قاراجاتتى پارا رەتىندە كەيبىر پوليتسەيلەر سەكىلدى قىزمەتكەرلەر الادى دا، كەيىن قىزمەتىنەن ايىرىلىپ، سوتتالىپ كەتە بارادى. كەزىندە ستاتيستيكا اگەنتتىگىن باسقارعان قازاقتىڭ كەلىنشەگى ەدى. تۇرىنە قاراپ اقشا جەيدى دەپ ويلامايتىنبىز. سوعان قاراماستان حالىق ساناعى كەزىندە قانشاما اقشانى جەپ، ءىزىن سۋىتتى. كەزىندە ءتىل كوميتەتىن باسقارىپ،  جۇمىسىن ىستەپ جۇرگەن جاپ-جاقسى جىگىت بار ەدى. كورگەن سايىن: «وسى بالا تازا جىگىت»، - دەگەن ويدا قالاتىنبىز. سويتسەك، تىلدەردى دامىتۋعا بولىنگەن قارجىنى الىپ، ءبىر-اق كۇندە جوق بولىپ كەتتى. ولار قالاي شەت ەلگە اقشا اۋدارادى، تۇسىنىكسىز. جالعىز ءوزىنىڭ قولىنان ءبىزدىڭ ەلدە سونداي قوماقتى قاراجات اۋدارىلا بەرە مە؟ وعان باسقالاردىڭ دا قاتىسى بولۋى كەرەك قوي. كەزىندە مادەنيەت مينيسترلىگىندە بۇرىن تسك-دا جۇمىس ىستەگەن كۋتوۆوي دەگەن ۆيتسە-مينيستر بولدى. وپەرا تەاترىن جوندەۋگە شەت ەلدەن العاش رەت ينۆەستيتسيا رەتىندە تارتىلعان 5 ملن. دوللاردى كۋتوۆوي ءبارىن دەرلىك شەت ەلگە اۋدارىپ، قاشىپ، جوعالدى. ول كەتكەننەن كەيىن بارىپ ىزدەۋ سالىپ، تابا المادىق. اندا-ساندا رەسەيدىڭ ارنالارىنان سونى كورىپ قالامىن. قازىر سول ەلدە جۇمىس ىستەپ ءجۇر. سولاردى بىزدىكىلەر پانالاپ جۇرگەن جاعىنان ءمان-جايدى ايتىپ سۇراعان بولسا، بىزبەن قارىم-قاتىناسى جاقسى ەلدەر قايتارىپ بەرەر ەدى. ال ولار الدەكىمدەرمەن سىبايلاس بولعاندىقتان ەركىندىكتە ءجۇر. ءتىپتى، حراپۋنوۆتى شەت ەلگە قاشىپ كەتتى دەپ جۇباتامىز ءوزىمىزدى. ول باس ساۋعالاپ قاشقان جوق. ءۇش كۇن بويى دۇنيە-مۇلكىن ۇشاققا تيەپ، اسىقپاي اتتاندى. ال ءبىز بولساق، ءبىر جاققا ءجۇز كىتاپ جىبەرەمىز دەپ الەك-شالەگىمىز شىعادى. وعان اقشاسىن تولەيمىز. ال ولار بولسا، ەمىن-ەركىن ەش كەدەرگىسىز جۇگىن تيەپ، كەتە بەرەدى.

-  دەگەنمەن، از نەمەسە كوپ قارجى جىمقىرعانداردىڭ جازاسى بىردەي سەكىلدى...

-  كەشە عانا ءبىر باسشى 550 ملن. تەڭگەنى جىمقىردى دەپ كۇللى باق شۋلادى. ونىڭ قانشا جىل كەسىلەتىنىن الداعى ۋاقىتتا كورەرمىز. مىسالى، مەن وڭتۇستىكتە 60 مىڭ تەڭگە الىپ، ءۇش جىلعا سوتتالىپ كەتكەن اۋدان اكىمىن بىلەمىن. ال ميلليوندى جۇتقاندار سولارمەن بىردەي جازاعا تارتىلىپ ءجۇر. قانشا دەگەنمەن مەملەكەتتىڭ قوماقتى قارجىسىن جىمقىرىپ وتىر عوي. سونىسىمەن قويماي كەشىرىم بەرىلىپ، بوساپ شىعىپ كەتەدى نەمەسە ۇستاتپاي شەت ەل اسىپ كەتەدى. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزىندە 10 مىڭ سومنان اسىپ كەتسە، قاتاڭ تۇردە جازاعا تارتىلاتىن. مورالدىق جاعىنان الىپ قاراعاندا ۇرلىقتىڭ ۇلكەن كىشىسى بولمايدى. ال زاڭدىق تۇرعىدان كەلگەندە ءىرى مولشەردە اقشا جىمقىرىپ، مەملەكەتكە زيانىن تيگىزگەندەردىڭ  مەملەكەتكە كەلتىرگەن زيانىنا بايلانىستى جازا مەرزىمى ۇزاق بولۋى ءتيىس.

-  ۇرلىق-قارلىقتان تازارعان قوعام ورناۋى مۇمكىن بە؟

-  ونداي تازالىق ەندى ەشقاشان بولمايتىن شىعار. وعان ادامداردىڭ پسيحولوگياسى دايىن ەمەس. ۇرلىق-قارلىق بولمايتىن زامان كەزىندەگى سوتسياليستىك قوعام ەدى. ول كەزدە التىن كەنىن قازىپ جاتقاندار، بانكتە ىستەيتىن ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ ايلىق جالاقىسى بارىمىزبەن قارايلاس بولدى. ەگەر تۋرا سونداي جۇيە قايتىپ كەلسە، جەمقورلىق از دا بولسا تىيىلادى. سول ۋاقىتتا شەت ەلگە ءىرى سوماداعى اقشا قازاقستاننىڭ بانكىسى ارقىلى عانا اۋدارىلاتىن.  قازىرگى كەزدە 1 ملن. دوللاردان اساتىن قارجىنى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن تەكسەرىپ، مىندەتتى تۇردە پارلامەنت ارقىلى وتكىزۋ كەرەكپىز. جەكە ادامداردى وسىلاي تەكسەرسە، اقشا جەۋگە توقتاۋ قويىلار ەدى.

-  «كەڭەستىك كەزەڭدە» دەپ ايتىپ جاتىرسىز. سوعان قاراعاندا سول ءبىر قوعامعا دەگەن ساعىنىشىڭىز بار-اۋ؟

-  بۇل ساعىنۋ ەمەس. سول كەزدىڭ قوعامىنداعى ءتارتىپتى اڭساۋ. قازىر بانك قوجايىندارىنا قاراساق ەشكىمگە باعىنبايتىن ادامدار. نە ىستەيمىن دەسە دە ءوز ەركىندە. باياعىدا بانك باسشىسى ۇيگە كىرىپ كەلگەندە ونى ادام دەپ ەسەپتەمەيتىن. جاي عانا قىزمەتكەر ساناتىندا بولاتىن. ەگەر ءبىر بانكتىڭ باسشىسى ارامىزعا كەلگەن بولسا، ءبارىمىز قىرىلىپ قالا جازدايمىز. كەزىندە وسىعان قاتىستى «اباي اتامىز بەن ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسى قاتار كەلسە، بىزدەر مارچەنكونى تورگە شىعارىپ جىبەرەر ەدىك»، - دەپ ايتقانىم بار ەدى. ارينە، سولاي بولسا اتامىزعا قۇرمەت كورسەتەتىندەر تابىلعانىمەن، ءبارىبىر كوپشىلىك بانك توراعاسىنا قۇلدىق ۇرار ەدى. كەڭەس ۋاقىتىندا جەكە باسقا ءبىر عانا ءۇي ساتىپ الا الاتىن. ال ءبىزدىڭ ەلدە اۋدان اكىمى قاي اقشاسىنا استانادان ەكى قاباتتى ءۇي سالادى نەمەسە كومپانيادا جۇمىس ىستەيتىندەر شەت ەلدەن قالاي ساراي ساتىپ الادى؟ كەشە عانا شكولنيك دەگەن جەكە باسىنا ياحتا الدى. سونى ءوزىنىڭ ايلىق جالاقىسىنا ساتىپ الماعانىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. وسى جاعدايدا «مىنانى قايدان الدىڭ؟» دەيتىن ادام تابىلماعانى وكىنىشتى. ول مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن ادام. ەگەردە اكتسيونەرلىك قوعامنىڭ توراعاسى بولسا، تۇسىرگەن تابىسىنا الدى دەپ قويا سالۋعا بولار ەدى. بىزدە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەيتىن ادامنىڭ كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋىنا قاقىسى جوق دەپ جازىلعان. سولاي بولا تۇرا، مەملەكەتتىك قىزمەتتەگىلەردىڭ تۇگەلگە دەرلىگىندە ءوز اتىنا جازىلماعان جەكە كاسىبى بار.

اڭگىمەلەسكەن - زاڭعار تاۋداي

«حالىق ءسوزى» گازەتى