30 تامىز – كونستيتۋتسياسى كۇنى!

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسى مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى جاريالانعاننان سوڭ، ەكى جىلدان كەيىن 1993 جىلى 28 قاڭتاردا قابىلداندى. بۇل كونستيتۋتسيادا مەملەكەتتىك باسقارۋ ءتۇرى – پارلامەنتتىك فورمادا بولادى دەپ كورسەتىلگەن. ال، كونستيتۋتسيالىق سوت – سوت بيلىگىنىڭ ەڭ جوعارى بۇتاعى رەتىندە قارالىپ، كونستيتۋتسيانى قورعاۋدىڭ كەپىلى بولدى.

العاشقى كونستيتۋتسيا ەكى-اق جىل قولدانىستا بولىپ، ءوز قىزمەتىن توقتاتتى. قازىرگى ياعني، ەكىنشى كونستيتۋتسيا 1995 جىلى 30 تامىز كۇنى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلداندى جانە 5 قىركۇيەكتە ءوز كۇشىنە ەندى.

1995 جىلى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلدانعان كونستيتۋتسياعا بىرنەشە مارتە وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن. سونىڭ ىشىندە، كونستيتۋتسيانىڭ نەگىزگى جانە تىرەكتى، كەلەلى ماسەلەلەرى مەن پرەزيدەنتتىڭ، پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىلىكتەرى تۋرالى باپتارىنا كوپتەگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن. اتاپ ايتقاندا، كۇنى بۇگىنگە دەيىن كونستيتۋتسيا 1998, 2007, 2011, 2017 جانە 2019 جىلدارى رەفورماعا تۇسكەن ەكەن.

قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ تاريحىندا داستۇرگە نەگىزدەلگەن، كوشپەلى ءومىر مادەنيەتىنە ۇيلەسىمدى، قوعامىنىڭ پاتريارحاتتىق-فەودالدىق قۇقىعىنىڭ باستى ۇستانىمدارى مەن نورمالارىن باسشىلىققا العان قاسىمحاننىڭ «قاسقا جولى»، ەسىم حاننىڭ «ەسكى جولى» جانە «جەتى جارعىنىڭ» قاي-قايسى دا زامانالاردىڭ كۇرمەۋى كوپ ماسەلەلەرىن شەشىپ، ەل ىرگەسىن بەكەمدەۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاردى. وسى تاريحي كەزەڭدەردە جاسالعان دالا زاڭدارى ءبىر-بىرىمەن تامىرلاس، ماندەس بولىپ، نەگىزىنەن جەر مەن جەسىر، اسكەري جانە قىلمىس، مۇلىك پەن شارۋاشىلىق اياسىندا بولىپ،  ەل ءىشى مەن سىرتىنداعى اسا كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدا مەملەكەتتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن ساقتاپ قالدى.

زاڭداردىڭ ءتۇپ اتاسى سانالاتىن - كونستيتۋتسيا مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارىن ايقىنداپ، مەملەكەت قۇرىلىمدارىنىڭ، ازاماتتاردىڭ، ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ، الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ماقسات، مىندەتتەرىن جانە قۇقىقتارىن كورسەتەتىن ەلدىڭ باستى قۇجاتى. ال ەل تاريحىندا كونستيتۋتسيا بىرنەشە مارتە قابىلدانعانى بەلگىلى.

قازاق اكسر كونستيتۋتسياسى 1926 جىل

العاشقى قازاقستان كونستيتۋتسياسى 1926 جىلى 18 اقپاندا كسرو قۇرىلعاننان كەيىن 1925 جىلعى رسفسر كونستيتۋتسياسى ەسكەرىلە وتىرىپ، قازاكسر ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قاۋىلىسىمەن تۇپكىلىكتى رەداكتسيادا قابىلداندى، ويتكەنى بۇل كەزدە قازاقستان رسفسر-دىڭ ءبىر بولىگى ەدى.

قازاق كسر كونستيتۋتسياسى 1937 جىل

1937 جىلدىڭ 26 ناۋرىزىندا كەڭەستەردىڭ بۇكىلقازاقستاندىق توتەنشە ح سەزىندە قابىلدانعان قازاق كسر كونستيتۋتسياسى 11 ءبولىم مەن 125 باپتان تۇردى. ول جەردە «كسرو كونستيتۋتسياسىنىڭ 14-بابىنان تىس قازاق كسر ءوزىنىڭ ەگەمەندىك قۇقىقتارىن تولىق ساقتاي وتىرىپ، مەملەكەتتىك بيلىكتى وزدىگىنەن جۇزەگە اسىرادى» دەلىنگەن.

قازاق كسر كونستيتۋتسياسى 1978 جىل

ءىح شاقىرىلعان رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ كەزەكتەن تىس VII سەسسياسىندا 1978 جىلى 20 ساۋىردە قابىلدانعان قازاق كسر كونستيتۋتسياسى كىرىسپەدەن، 10 ءبولىم، 19 تاراۋ جانە 173 باپتان تۇرادى. كونستيتۋتسياعا سايكەس، بۇكىل وكىمەت بيلىگى جۇمىسشى، شارۋا جانە ەڭبەك ينتەلليگەنتسياسى تاپتارىنا جاتاتىن حالىقتىڭ قولىندا بولدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى 1993 جىل

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسى 1993 جىلى 28 قاڭتاردا ءحىى شاقىرىلعان قازاقستان جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءىح سەسسياسىندا قابىلداندى. ول كىرىسپەدەن، 4 ءبولىم، 21 تاراۋ جانە 131 باپتان تۇرادى.
كونستيتۋتسيا قازاقستان مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن العان ساتتەن بەرگى كوپتەگەن قۇقىقتىق نورمالاردى:

- حالىقتىق ەگەمەندىك

- مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى

- بيلىكتى ءبولىسۋ ءپرينتسيپى

- قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك دەپ تانۋ

- پرەزيدەنتتى مەملەكەت باسشىسى دەپ تانۋ

- سوت ورگاندارىن — جوعارعى، كونستيتۋتسيالىق جانە جوعارى اربيتراجدىق سوتتار جانە باسقالاردى قامتىدى.

1993 جىلعى كونستيتۋتسيا نەگىزىنە پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا مودەلى الىندى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى 1995 جىل

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا قابىلداندى.

1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋبليكادا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ءوتتى، ناتيجەسىندە قازاقستاننىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسى قابىلداندى. داۋىس بەرۋ ەلىمىزدىڭ قالالارى مەن اۋىلدارىنداعى 10253 سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە ءجۇردى. بۇل كونستيتۋتسيانىڭ 1993 جىلعى كونستيتۋتسيادان ايىرماشىلىعى ونىڭ مازمۇنىنىڭ ساپاسىندا ەدى. جاڭا كونستيتۋتسياعا العاش رەت ازاماتتىڭ قۇقىعىنا قاتىستى عانا ەمەس، ادام دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن ودان اجىراماس قۇقىقتارىنا دا قاتىستى نورمالار ەندى. ول بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ساياسي جۇيەنىڭ باستى تۇلعاسى بولىپ تابىلادى، بيلىك تارماقتارىنان جوعارى تۇرادى. بۇل پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىندەگى مەملەكەتكە ساي كەلەدى. پارلامەنت تۋرالى كونستيتۋتسيالىق ءبولىم وزگەرىستەرگە ۇشىرادى.

ءتۇيىن. قازىرگى قازاقستاننىڭ ساياسي باسقارۋ جۇيەسىنە پارلامەنتتىك جۇيە مەن پارلامەنتتىك جۇيەنىڭ قايسىسى ءتيىمدى بولار ەدى؟ تالقىلايىق...

Abai.kz