اقش قىتاي مەن رەسەيدى ارتتا قالدىرىپ، قازاقستاننىڭ ءىرى شەتەلدىك ينۆەستورلارىنىڭ بىرىنە اينالدى. ال كورشىلەس رەسەي مەن قىتاي ينۆەستيتسيالارىنىڭ كولەمى تومەندەدى. بۇل تۋرالى «سentral.asia-news.com» سايتى جازىپتى.

قازاقستان ۇلتتىق بانكى الەمدە كوروناۆيرۋس سالدارىنان ەكونوميكالىق داعدارىس بولعانىنا قاراماستان، شەت ەلدەردەن قازاقستانعا تىكەلەي ينۆەستيتسيالار ءبىر جىل ىشىندە 9,7 ملرد دوللارعا وسكەنىن حابارلاعان بولاتىن.

1 ساۋىرگە قاراي ينۆەستيتسيا كولەمى 167,2 ملرد دوللارعا جەتكەن. قازاقستانعا ينۆەستيتسيا سالاتىن كوشباسشى ەلدەردىڭ «ۇشتىگىنە» نيدەرلاندى، اقش جانە فرانتسيا كىرەدى ەكەن. ۇلتتىق بانكتىڭ بۇل مالىمەتتەرىن «lsm.kz» سايتى جاريالاعان.

ال بانك ءساۋىر ايىندا 1990 جىلدان باستاپ اقش قازاقستانعا شامامەن 38,7 ملرد دوللار ينۆەستيتسيالاعانىن حابارلادى.

نيدەرلاندىدان شامامەن - 63 ميلليارد دوللار، فرانتسيادان - 13,4 ميلليارد دوللار كەلگەن. ءبىر تاڭقالارلىعى، وسى ۋاقىت ىشىندە قىتايدان تەك 5,6 ميلليارد دوللار ءتۇسىپتى.

2021 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اقش، گوللانديا جانە فرانتسيانىڭ جاڭا ينۆەستيتسيالارى 2020 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعىدان اسىپ ءتۇستى. سونىمەن قاتار، بانك 2020-2021 جىلدارعا ارنالعان سانداردى كورسەتپەستەن، قىتايدىڭ ينۆەستيتسياسى جىلدان جىلعا تومەندەپ جاتقانىن جەتكىزدى.

بۇل رەتتە قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتاعى (ەاەو) نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسى – رەسەيدەن كەلگەن تىكەلەي ينۆەستيتسيا كولەمى نەبارى 5,3 ميلليارد دوللاردى قۇراعان-مىس.

ەلوردالىق قارجىگەر اندرەي چەبوتارەۆتىڭ ايتۋىنشا، امەريكالىق ينۆەستيتسيالار قازاقستانعا 1990-شى جىلداردىڭ باسىنان باستاپ، نەگىزىنەن مۇناي-گاز سەكتورىنا كەلىپ تۇسكەن.

-وسى سالاداعى ءىرى جوبالاردىڭ ءبىرى — اتىراۋ وبلىسىنداعى تەڭىز كەن ورنى، ونى ازىرلەۋمەن «تەڭىزشەۆرويل» حالىقارالىق كونسورتسيۋمى (تشو) اينالىسادى.

تشو-دا قاتىسۋ ۇلەسىنىڭ 50%-ى امەريكالىق «Chevron» كومپانياسىنا، 25%-ى — اقش-تىڭ تاعى ءبىر «ExxonMobil» كومپانياسىنا، «قازمۇنايگاز» قازاقستاندىق ۇلتتىق كومپانياسىنا – 20% جانە «LUKARCO» رەسەي-امەريكاندىق بىرلەسكەن كاسىپورنىنا – 5% تيەسىلى، - دەپ ءتۇسىندىردى چەبوتارەۆ.

كەن ورنىن يگەرۋ ءۇشىن تشو بيۋدجەتىن كەڭەيتكەن. ءسىرا، بۇل قازاقستانعا امەريكالىق ينۆەستيتسيالار اعىنى ارتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى شىعار، دەپ ەسەپتەيدى مامان. سونداي-اق، چەبوتارەۆ: «مەن اقش-تان كەلگەن ينۆەستيتسيالار اعىنىن ورتالىق ازياداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەس رەتىندە بىزگە قىزىعۋشىلىق تانىتۋىمەن بايلانىستىرار ەدىم»، - دەيدى.

قىتايدىڭ شەگىنىسى

قىتاي ينۆەستيتسياسىنىڭ تومەندەۋىنە كەلەتىن بولساق، چەبوتارەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل بىرنەشە جاعدايعا بايلانىستى.

بىرىنشىدەن، قازاقستاندا شىڭجاڭداعى مۇسىلمانداردى قايتا تاربيەلەۋ جونىندەگى قىتاي ساياساتى بەلسەندى سىنعا ۇشىرايدى.

«وسىنىڭ سەبەبىنەن قحر قازاقستانعا كاپيتال اعىنىن ازايتۋى مۇمكىن. ياعني، مۇنداي ۇلكەن سەرىكتەستىڭ بولۋى ءبىز ءۇشىن جاقسى نارسە ەمەس. قىتاي ءبىزدىڭ دوستىققا جاتپايتىن ريتوريكامىزدان كەيىن كەز كەلگەن كەلىسىمدى جويا الادى»، - دەپ بولجايدى چەبوتارەۆ.

ەكىنشىدەن، قىتايلىق كومپانيالار قازاقستاندىق مۇناي ونەركاسىبىندە جۇمىس ىستەسە دە، كەن ورىندارىندا ءوندىرىستى كەڭەيتپەيتىنىن، ولار جاي عانا سالىستىرمالى تۇردە ارزان قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزەتىنىن ايتادى.

«ۇشىنشىدەن، قازاقستان نۇر-سۇلتاندا جەڭىل رەلستى كولىك توسەۋگە قىتايدان كەلگەن ينۆەستيتسيالاردى يگەرە المادى»، - دەپ تولىقتىردى قارجىگەر 2019 جىلعى داۋدى ەسكە سالىپ.

«تورتىنشىدەن، قىتايلىق «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» جوباسى بويىنشا قحر مەن قازاقستان اراسىنداعى باقىلاۋ-وتكىزۋ پۋنكتىلەرىن جاڭارتۋ جوباسى عانا بولدى. بىراق، بۇل سونشالىقتى ۇلكەن ينۆەستيتسيا ەمەس. ال رەسەيگە كەلەتىن بولساق، ونىڭ قازاقستانعا كاپيتال اعىنى ءاردايىم ءالسىز بولدى»، - دەپ قورىتىندىلادى چەبوتارەۆ.

رەسەيدىڭ ىقپالى

رەسەيلىك ينۆەستيتسيالاردىڭ قىسقارۋى اياسىندا كرەمل قازاقستاندى ءوز ەركىنە باعىندىرۋعا تىرىسادى، دەپ ەسەپتەيدى الماتىلىق ەكونوميست ارمان بەيسەمباەۆ.

بۇرىن قازاقستاننىڭ اقش، رەسەي، قىتاي، تۇركيا جانە باسقا ەلدەرمەن جاقسى قارىم-قاتىناس قۇرعان كوپۆەكتورلى ساياساتى ءتيىمدى بولاتىن. بىراق، الەم وزگەرۋدە، پولياريزاتسيالانۋدا، - دەيدى بەيسەمباەۆ.

«بىزدەن كوبىنە ناقتى بىرەۋدىڭ جاعىن تاڭداۋ تالاپ ەتىلەدى. ءبىز نە امەريكاعا بەت بۇرىپ، وسىلايشا اۋماعىمىزعا كوز تىگەتىن وتە اگرەسسيۆتى كورشىنى (رەسەي) تابامىز. نەمەسە رەسەيگە سۇيەنىپ، وسىمەن ءبىتتى دەپ وتىرامىز. رەسەي قازاقستانعا ەاەو - ەكونوميكالىق ەمەس، ساياسي وداق ەكەنىن كورسەتەدى. ويتكەنى بۇل پىكىر ونى قۇرۋ كەزىندە، ءتىپتى ءبىر جىل بۇرىن دا ايتىلعان بولاتىن»، - دەپ ءتۇسىندىردى ەكونوميست.

«ءبىز ولارعا گەوساياسات پەن ەكونوميكا بولەك بولۋى كەرەك دەپ ايتقانىمىزبەن، رەسەي باسقا پوزيتسيانى ۇستانادى. ويتكەنى وعان سانكتسيالار ەنگىزىلىپ، باتىس ەلدەرىمەن سوعىس ءجۇرىپ جاتقاندىقتان، ونىڭ ەاەو-داعى وداقتاستارى شەت قالا المايدى»، - دەيدى بەيسەمباەۆ رەسەيگە قارسى حالىقارالىق سانكتسيالاردى مەڭزەپ. اتالعان سانكتسيالار 2014 جىلى ماسكەۋ قىرىمدى زاڭسىز اننەكسيالاعاننان كەيىن كۇشىنە ەنگەن ەدى.

ەكونوميست، سونىمەن قاتار: «ماۋسىم ايىندا سانكت-پەتەربۋرگتە رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر پانكين ەۋرازيالىق وداق سانكتسيالارعا بىرلەسكەن جاۋاپ دايىنداپ جاتقانىن مالىمدەگەن كەزدە، رەسەي مۇنى انىق كورسەتتى...»، - دەيدى.

رەسەي ەۋرازيالىق كەڭەستىڭ ءاربىر جينالىسىندا ساياسي كۇن ءتارتىبىن بەلگىلەيدى. ازىرگە قازاقستان باسشىلىعى بۇعان قارسى تۇرا العانىمەن، بۇل پوزيتسيانى ۇزاق ۇستاي الا ما، جوق پا دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

«رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى ميحايل ميشۋستين سوڭعى جىلى قازاقستانعا ەكىنشى رەت كەلىپ وتىر، بۇل كەزدەيسوق ەمەس. ولار بۇل ارەكەتىمەن قازاقستاندا نە بولىپ جاتقانىن قاداعالاپ وتىرعانىن، ەندى ءوز ەركىنىڭ بولمايتىنىن، ەلىمىزدە ونىڭ ەكونوميكالىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ساياسي مۇددەلەرى دە بار ەكەنىن انىق كورسەتەدى»، - دەيدى ساراپشى.

دايىنداعان رامينا چاكيرباەۆا

Abai.kz