توبىعىنان دا قاققان، اتپاعانى بولماسا... 

«ەسىلدەي ەسىپ جاتقان كوڭىلى بار،
سابەڭە وكپەلەيتىن «قاي انتۇرعان؟!»

قاسىم امانجولوۆ

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى كۇلاش احمەتوۆانىڭ بۇل ماقالاسى ادەبي ورتانى، جالپى وقىرمان قاۋىمدى بەي-جاي قالدىرمايتىن شىعار دەپ ويلايمىز. ويتكەنى ماقالادى قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى ءسابيت مۇقانوۆقا قاتىستى  ورىنسىز ايتىلىپ جۇرگەن سىن-ەستەلىكتەرگە وتكىر جاۋاپ بەرىلگەن. اۆتور الاش اراداگەرلەرىنىڭ شىعارماشىلىعى مەن ءومىربايانى تۋرالى العاش جازعان ادەبيەتشى-عالىم ءسابيت مۇقانوۆ ەكەنىن ەسىمىزگە سالادى. ماقالادى ءسابيت پەن عابيدەن ءمۇستافيننىڭ اراسىنداعى سالقىندىق تا ءسوز بولادى.

رەداكتسيادان.

كۇلاش احمەتوۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى:

ءسابيت مۇقانوۆ، ەڭ الدىمەن، كلاسسيك جازۋشى!

بىلتىر، 2020 جىلى قازاقتىڭ باس اقىنى – ابايدىڭ 175-كە  كەلگەن مەرەيلى جىلىندا ءسابيت مۇقانوۆ تا 120 جاسقا تولدى! مەرەيلى جاسقا كەلگەن تۇلعانى ەنتسيكلوپەديانىڭ حرونولوگيا ىزىمەن سىدىرتىپ، «دەجۋرنىي» سوزدەرمەن  جازۋعا دا  بولادى. بىراق بۇگىندە ءسابيت مۇقانوۆقا ول – جول ەمەس. كوزىن كورگەندەردىڭ ءبىراۋىزدان ايتۋىنا قاراعاندا  دارحاندىعى دالاداي، كوڭىلى جاس بالاداي سابەڭنىڭ  ۇلتقا سىڭىرگەن ەڭبەگى، ۇرپاققا قالدىرعان رۋحاني مۇراسى ۇشان تەڭىز. سونىڭ  بارلىعىنان حابارسىز  بۇگىنگى جاستار ءسابيت مۇقانوۆتى تەك جازۋشى عانا دەپ تانيدى. سەبەبى مەكتەپ وقۋلىقتارىنان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ىسىرىلا-ىسىرىلا  شىعىپ قالعانى قاشان… ال  جوعارى وقۋ ورىندارى كلاسسيكالىق ستاندارتتىق  جۇيەدەن ايىرىلىپ قالعالى، «ورىس ويىنا كەلگەنىن ىستەيدىنىڭ» كەرىمەن ءجۇر…   شىندىعىندا ءسابيت مۇقانوۆ – سانقىرلى  تۇلعا. سانقىرلىلىعى سول، كەيبىر مۇراسى ءالى رەتتەلىپ تە، زەرتتەلىپ تە بولعان  جوق… سابەڭ دەگەن اتتى  قاراپايىم  حالىق ءسابيت مۇقانوۆقا  جاسى دا،  باسى دا  جاس كەزىندە-اق بەرگەن.  جاسىراتىنى جوق، ول تۇستا سابەڭنىڭ ءوزى  الدىمەن ساكەنگە ايتىپ، سونان سوڭ  ءوزى جەتەكتەپ اكەلىپ ورتاعا قوسقان  عابيتى دە،  عابيدەنى  دە ادەبيەت  دەيتىن  الاماننىڭ  ۇزەڭگىسىنە اياق سالعانى بولماسا، ءسابيت مۇقانوۆسىز  «تىرپ»  ەتە المايتىن  كەزدەرى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز ات جارىستىرۋ ەمەس. بىراق ءبىرى  بىلمەي، ەندى ءبىرى  جاقسى بىلە تۇرا «سابەڭنىڭ اتىنا  ءبارى جاراسادىنىڭ» كەرىمەن  جىمىسقى ويلارىن وتكىزبەك بولعانى قىنجىلتادى. «حالىق ايتسا، قالىپ ايتپايدى، – دەگەنگە جۇگىنەر بولساق، بۇكىل قازاقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، سۇيىكتى ۇلىنا اينالۋ ءۇشىن تەك كلاسسيك-جازۋشى بولۋ ازدىق ەتەدى. قازىردىڭ وزىندە جاسى دارداي اتاعى نارداي بولعانمەن، قادىر-قاسيەتى الا-قۇلا  «كلاسسيكتەر» از با ارامىزدا؟.. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا سابەڭنىڭ شوقتىعى قالامداستارىنان دا، زامانداستارىنان دا الدەقايدا بيىك!

ءسابيت مۇقانوۆ – تۋما تالانت. تۋما تالانت ەشكىمنەن «قارىزعا»  ءسوز دە، ءبوز دە سۇرامايدى.  كوكەيىنە كەلگەن كولگوسىر ويىن توگىپ-توگىپ ايتادى دا، ونىڭ قايىرىمىنا قايرىلىپ تا قارامايدى. ال جاساندى تالانتتار قينالىپ جازعان ەڭبەگىن ەلەمەگەن ەلدىڭ ەسىن الىپ الەك. ول ەلەنىپ، ەسكەرىلگەنگە دەيىن  تامىر-تانىسقا دا، ۇكىمەتتىڭ ەسىگىنە دە  دامىل جوق.  وندايدى  حالىق  كورمەيدى ەمەس،  كورەدى،  بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. سابەڭە  بۇل تۇرعىدان زامانداستارى دا، قالامداستارى دا ءتىپتى قۇرداستارى دا ءمىن تاعا المايدى. قايتا ەسە جىبەرىپ العانداردىڭ كوشىن ءسابيت مۇقانوۆ باستاپ تۇرعان شىعار.  باسى  داۋ مەن داقپىرتتان  ارىلماۋىنىڭ  دا ءبىر  سەبەبى  وسىندا بولسا كەرەك. سوندىقتان سابەڭ تۋرالى  ءسوزدى «اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن» سيپاي ايتۋ  ىشىنە سىر بۇككەن  ادامنىڭ  عانا  ءسوزى بولۋى مۇمكىن. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ  بۇگىنگى  جاعدايىنا ول ءجون ەمەس.

سونىمەن، ءسابيت مۇقانوۆ  كىم؟! ءسابيت مۇقانوۆ، ەڭ الدىمەن، كلاسسيك جازۋشى! وعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. ءسابيت مۇقانوۆ 73 جىلدىق عۇمىرىندا قازاق ادەبيەتىنىڭ بارلىق جانرىنا قالام تارتىپ، وقىرماندارىنىڭ ماحابباتىنا بولەنگەن قازاقتىڭ ەڭ سۇيىكتى جازۋشىسى! سابەڭنىڭ ەڭ سۇيىكتى جازۋشى ەكەندىگىن دالەلدەيتىن وقىرماندارىمەن اراداعى حاتتار.  سول حاتتار قازىر مەملەكەتتىك ارحيۆتە 141 توم بولىپ ساقتاۋلى. ونى سابەڭ ءوز قولىمەن تاپسىرعان. حات تاقىرىبى ءارالۋان. كوركەم شىعارماسىن  وقۋشى ىزدەپ ءجۇرىپ وقىسا، ەلىكتەسە، ەرىنبەي-جالىقپاي اۆتورعا  حات  جازسا، جازۋشى  باقىتى دەگەن   سول ەمەس پە؟! قۇدايعا تاۋبە، قازاق اقىن، جازۋشىدان   كەندە ەمەس. بىراق ولاردىڭ  بارىنە بىردەي  مۇنداي باق  بۇيىرماعان. ول باسى اشىق شىندىق. ول حاتتاردىڭ كەيبىرىن سابەڭ مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى اقىن ادىلعازى قايىربەكوۆ 2018 جىلى قۇراستىرىپ شىعاردى. سابەڭە كەلگەن حاتتا سابەڭ جازعان حاتتا اماندىق-ساۋلىقتان  باستالعانىمەن، اعىس ارناسى ءارتۇرلى. ءبىر حاتتا تاريحي فاكتىگە كەزدەسەسىز، ءبىر حاتتان ساياسي سىر ۇعاسىز. ال ەندى ءبىر حاتتان سابەڭنىڭ مەيىرىمدى داۋسىن ەستىپ، شيرىعىپ شىعا كەلەسىز. ءماشھۇر-ءجۇسىپ كوپەەۆ، شاكارىم قۇدايبەردىۇلى، ماعجان جۇماباەۆ، قايىم مۇحامەدحانوۆتاردىڭ ءسابيت مۇقانوۆقا جازعاندارى اتى حات دەمەسەڭىز  مولدىرەگەن مادەنيەت، تۇنىپ تۇرعان تاريح. دامىعان ەلدەردىڭ مادەنيەتىندە تاريحي تۇلعالاردىڭ حاتتارىنا قۇرمەتپەن قارايتىنى دا سوندىقتان. بىزدە  ەپيستوليارلىق جانردىڭ زەرتتەلۋىندەگى ولقىلىقتاردىڭ وبەكتيۆتى دە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرى بار. ءسابيت مۇقانوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ  ەپيستوليارلىق جانرى بۇكىل ءبىر  ۇلتتىڭ مادەنيەتىندەگى  اريستوكراتتىق تەكتى دالەلدەيتىن بىردەن-ءبىر فاكت. سوندىقتان قازاق جاستارىنىڭ بويىنان قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان حات جازۋ مادەنيەتىن قايتا  قالىپتاستىرۋ      قاجەت. ول – تۇلعاتانۋدا دا، قوعامتانۋدا دا تاپتىرمايتىن قۇرال. قازاق ادەبيەتىنىڭ عانا ەمەس، مادەنيەتىنىڭ دە تاريحىندا وقىرماننان حات الۋدا دا، وقىرمانعا حات جازۋدا دا كوش باسىندا ءسابيت مۇقانوۆ تۇر!

عابيت مۇسىرەپوۆ، عابيدەن مۇستافين، ءسابيت مۇقانوۆ

الاش ازاماتتارى تۋرالى جازعان العاشقى عالىم

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ەنتسيكلوپەديالاردا عانا بولماسا، شىعارماشىلىعىندا وتە سيرەك ايتىلاتىن تاعى ءبىر قىرى اۋدارمالارى. كەڭەستىك جۇيەنىڭ كەزىندە ەڭ الدىمەن  ءوز ەلىندە  ءوز ۇلتى  قادىر- قاسيەتىن ايقىنداعان   شىعارما عانا شەت ەلدە سۇرانىسقا يە بولاتىن. اۋدارىلاتىن. ال ءسابيت مۇقانوۆتىڭ كوركەم شىعارمالارى دۇنيەجۇزىنىڭ 46 تىلىنە اۋدارىلعان. ولاردىڭ ىشىندە ايگىلى ورىس، اعىلشىن، قىتاي، فرانتسۋز تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، بىرنەشە ميلليونداعان تيراجبەن تاراسا، كەيبىر شىعارمالارى الەمدىك ادەبيەت حرەستوماتياسىنا ەنگەن. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ  شىعارمالارىنا الەكسەي تولستوي، لەونيد لەونوۆ، الەكساندر فادەەۆتەردەن باستاپ وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ وزىمەن  تەرەزەسى تەڭ تالاي داڭقتىلارى قۇرمەتپەن پىكىر بىلدىرگەن. قازاق جازۋشىلارىنان شىعارماسى  ورىس، فرانتسۋز  تىلىنە ەڭ ءبىرىنشى بولىپ اۋدارىلعان دا ءسابيت مۇقانوۆ («سىن بايا». ماسكەۋ، 1935). ءتىپتى  پاريجدەن ورالعان ميرزويان «سۇلۋشاش» رومانىنىڭ فرانتسۋز  تىلىندە باسپادان شىققالى جاتقانىن ايتىپ، ءسابيت مۇقانوۆتان ءسۇيىنشى سۇراپ  قۋانتقان. بۇل – 1936 جىل.

ال  ءسابيت مۇقانوۆتىڭ قالىڭ بۇقارا بىلە بەرمەيتىن  ەندىگى ءبىر قىرى مەكتەپ وقۋلىعىنان باستاپ،  جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ارنايى جازعان وقۋلىقتارى مەن وقۋ قۇرالدارى. ياعني، ءسابيت مۇقانوۆ – عالىم!   اكادەميكتىك اتاق عىلىمدا اشقان جاڭالىققا، نە عىلىمعا  قوسقان ەلەۋلى ەڭبەككە بەرىلەدى دەگەنىمىزبەن، سايلاۋمەن كەلەتىن اتاق  بولعاندىقتان كەيدە  باق، ال كەيدە «باپ» شابادى. سابەڭە  اكادەميكتىك اتاق   ءوز اياعىمەن  كەلگەن (1954). سەبەبى، ءسابيت مۇقانوۆ قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسى (اكادەميك) بولعانعا دەيىن-اق  ءبىلىم-عىلىم سالاسىنا   كىرىسىپ،   قازاق بالاسىن مەكتەپ وقۋلىعىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا («Qazaq  ءاdebieti»:   حrestomatia. وrta mekteptin  8-klasna arnalqan qurastrqandar: S. Muqanov   Q.Bekqogin.  Qazaq memleket baspas. Alma-Ata ،  1941)   كازپي-دە  ءۇشىنشى كۋرستا  وقىپ جۇرگەن  قاليجان بەكحوجيندى سوواۆتور ەتىپ  قۇراستىرعان.  ال ورتا مەكتەپتىڭ 9-كلاسىنا ارنالعان  «قازاق  ادەبيەتى» وقۋ قۇرالىنىڭ حIح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن حح عاسىردىڭ باسىنداعى ادەبيەتتىڭ  ءبىرىنشى باسىلۋىن س.مۇقانوۆ   ح. جۇماليەۆپەن   بىرگە  جانە رەداكتسياسىن باسقارا وتىرىپ، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك وقۋ قۇرالدار باسپاسىنان (الماتى، 1948) شىعارعان.  ال 1932 جىلى «حح qasrdag  Qazaq  ءاdebijeti» «Qazagstan  baspasنان» جارىق كورگەن. عىلىمي ەڭبەك – كوركەم شىعارما ەمەس… ادەبيەتكە كەش  كەلگەن سابەڭنىڭ  وسى عىلىمي-زەرتتەۋ  ەڭبەكتى جازۋعا بەل شەشۋى كوزسىز باتىلدىق. مۇنداي باتىلدىققا  ادام ەكى جاعدايدا عانا  بارۋى مۇمكىن. بىرىنشىدەن، ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىنە  وتە سەنىمدى بولعاندا، ەكىنشى،  ايتپاۋعا  بولمايتىن  قاجەتتىلىك تۋعاندا. سابەڭ  وسى ەكى سەبەپتىڭ  ەكەۋىنە دە دايىن بولعان. بىرىنشىدەن، ءسابيت مۇقانوۆ حح عاسىردىڭ 20-جىلدارى قايناعان  ادەبي ايتىستاردىڭ  بەل ورتاسىندا  جۇرگەنى «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنەن  بەلگىلى. سول   ايتىستار سابەڭنىڭ  قالامىن ۇشتاي ءتۇستى. ەكىنشىدەن، ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ كەمشىندىگىن تىلگە تيەك ەتكەن قوشكە كەمەڭگەروۆتىڭ سىنىن  ورىندى قابىلداعان سابەڭ جوعارى ءبىلىمىن جان-جاقتى جەتىلدىرگەن (قاراڭىز: سابيت مۇقانوۆ 1923-1926 – ورىنبورداعى جۇمىسشى فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى، 1928-1929 – لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى»، 1930-1931-ماسكەۋ. اكادەميالىق مارر اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتى، 1931-1936 – ماسكەۋ. قىزىل پروفەسسورلار ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتى بولدى). سابەڭ  «حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى» (1932)  تاريحىن  كىمنىڭ كىم ەكەنىن تانىپ، عىلىمي كوزقاراسى قالىپتاسقان كەزدە جازدى. احمەت بايتۇرسىنۇلىنان باستاعان شىعارماشىلىق پورترەتتەر گاللەرەياسىن دۋلاتۇلى مىرجاقىپ، قاراشۇلى ومار، جۇمابايۇلى ماعجان، تورايعىرۇلى سۇلتانماحمۇت، دونەنتايۇلى ءسابيت، كۇلەيۇلى بەرنياز، اۋەزۇلى مۇحتار، ايماۋىتۇلى جۇسىپبەكپەن اياقتاعان. سۇلتانماحمۇتتىڭ 1920 ج.، قاراشۇلىنىڭ 1921 ج.، كۇلەەۆتىڭ 1923 ج. دۇنيەدەن وتكەنىن ەسكەرسەك، ولاردىڭ شىعارمالارىنىڭ باس-اياعىن جيناپ الۋ  تۇرماق  ءومىربايانىن قۇراستىرۋدىڭ  ءوزى وڭايعا سوقپاعانى ايدان انىق. ال تۇرمەدە وتىرعان احمەت، مىرجاقىپ، ماعجان، جۇسىپبەك، مۇحتاردىڭ  جاقىن-جۋىعىنىڭ ءوزى ماڭىنا جولاماي قاشقاقتاپ جۇرگەندە ءسابيت مۇقانوۆ  مونوگرافياسىنا «حالىق جاۋلارىن» عىلىمي-زەرتتەۋ وبەكتى  ەتىپ الۋى  ولىمگە  باس تىگۋمەن پارا-پار. سابەڭنىڭ  وسىنداي قيىندىقتاردى بەلدەن باسىپ، باس تىگۋىنىڭ  سەبەبىن ءسابيتتانۋشى تۇرسىنبەك كاكىشەۆتىڭ: «قايتىپ ورالار-ورالماسى بەلگىسىز، ەرتەڭى بۇلىڭعىر تۇلعالاردى تاريحتا قالدىرۋ ماقساتىندا جازدى» – دەگەن، اكادەميالىق تۇجىرىمىنىڭ  دۇرىستىعىن ۋاقىت دالەلدەپ وتىر. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ بۇل مونوگرافياسى  جارىق كورگەن بويدا  «الاش قايراتكەرلەرىنە تريبۋنا بەرىلگەن ەڭبەك» – دەپ، وقىرماننىڭ قولىنا تيمەي جاتىپ، كىتاپ تۇرمەسىنە قامالدى. بۇل – 1932 جىل. سوندا ءسابيت مۇقانوۆ الاش قايراتكەرلەرىن ماقتاعان با، داتتاعان با؟ قايسىسى باسىم؟ داتتاسا، سول كەزدەگى ۇكىمەت گازەت-جۋرنالدار ارقىلى اۆتورىنا دا،  كىتابىنا دا  جارناما  جاساماي  ما؟  قۇزىرلى ورگاندار سابەڭنىڭ ەڭبەگىن وڭدى-سولدى پايدالانباي ما؟  پارتيالىق العىستى جاۋدىرماي ما؟ ماراپاتتىڭ ءتۇر-ءتۇرىن ءۇيىپ-توكپەي مە؟ جوق. ونىڭ ءبىر دە ءبىرى بولعان جوق. باسپادان شىققان  بويدا-اق كىتاپ تۇرمەسىنە ءتۇسۋىنىڭ ءوزى  اۆتورعا ەندى «شالىس» باسسا،  جاعدايدىڭ ۋشىعاتىنىن  «ەسكەرتىپ» تۇرعان جوق پا؟ سوعان قاراماستان سابەڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ ەشقايسىسىنان دا باس تارتپاعان. 1988-1989 جىلدارى  الاش ازاماتتارى اقتالىپ، ولاردىڭ ءومىربايانىنان باستاپ شىعارمالارىمەن وقىرماندى تانىستىرۋ قاجەتتىگى تۋعاندا م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ەڭ ءبىرىنشى كومەك قولىن سوزعان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ  وسى  «حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى» بولاتىن. سابەڭنىڭ ەڭبەگىن  ينستيتۋت عالىمدارى باسشىسى دا، قوسشىسى دا قارادى. اركىم ءوز كەرەگىن ىزدەدى. تاپتى. الدى. سەبەبى، بۇل – الاش ازاماتتارىنىڭ ءومىربايانىنان باستاپ شىعارمالارى تالدانعان   جالعىز ەڭبەك    بولاتىن.  سوندىقتان سابەڭنىڭ وسى ەڭبەگىن تالاي  عالىمدار كوسىپ-كوسىپ پايدالاندى.  قۇدايىن ۇمىتپاعاندارى دايىن اسقا تىك قاسىق بولعاندارىن قاناعات تۇتىپ، ديسسەرتاتسيالارىن ۋ-شۋسىز قورعاپ الدى. ال «جاڭالىق» اشقىسى كەلگەندەر سابەڭنىڭ تەوريالىق تالداۋدا ساياسي استارمەن ادىپتەيتىن تۇستارىنا كەزىگە قالسا، ءالىپتىڭ سوڭىن باقپاي-اق باسپاسوزدەردە  جالاۋلاتىپ جاتتى. ءبىر قىزىعى، الاش ازاماتتارىن وزدەرى اقتاپ العانداي ورەكپىدى.  عىلىم مادەنيەتىنە جاراسپايتىن وسى ادەتتەن  ءالى دە ارىلا الماي كەلەمىز. ەڭ سوراقىسى، سابەڭنىڭ الاش ازاماتتارىن قازاقتىڭ ۇلتتىق ادەبيەتتانۋىنىڭ عىلىمي  اينالىمىنا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ەنگىزىپ   وتىرعانىن  «كورمەدى».

قاراڭىز. ا. بايتۇرسىنۇلى  تۋرالى ءسابيت مۇقانوۆ: «قازاق ءتىلىنىڭ نەگىزىن جاساپ، قازاق مەكتەبىنىڭ  ىرگەسىن قالاعان العاشقى ادام – احمەت. احمەتتىڭ بۇل تاريحي   ەڭبەگى باعالانباي قالماق ەمەس» – دەگەنى   قازاق ەلى باردا ونىڭ ۇلتتىق مەكتەبى بار. قازاق مەكتەبى بار جەردە احمەت بايتۇرسىنوۆ ەسىمى ۇمىتىلمايدى  دەگەنى عوي.  نە بولماسا م.جۇمابايۇلى تۋرالى: «ابايدان كەيىن ءتىل ونەگەسىندە ماعجاننان اسقان اقىن قازاقتا جوق» دەگەندى دە وزگە ەمەس، مۇقانوۆ ايتتى. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ماعجانعا بەرگەن وسى باعاسىن قاي ماعجانتانۋشى جاڭارتا الدى؟! عىلىمنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋ جولىندا اركىم وزىنە ىڭعايلىسىنا قاراي بەت بۇرىپ جاتقاندا سابەڭ   قازاققا قاجەتتىنى، عىلىمنىڭ ويسىراپ تۇرعان تۇسىن  تولىقتىرۋعا  بەل بۋدى. ال بۇگىنگى ەل امان، جۇرت تىنىشتا  ءسابيت مۇقانوۆتىڭ سول  ازاماتتىعىن  قاي اكادەميك  قايتالاي الادى؟ سوندىقتان ءسابيت مۇقانوۆ – قازاق  ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا شىعارماشىلىق پورترەت جاساعان تۇڭعىش عالىم!

«مەنى ءسابيتتىڭ قاسىنا قويۋعا رۇقساتىن بەرسىن…»

شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن تۇلعالاردا ءوزىنىڭ ەرتەرەكتە جازعان-سىزعاندارىن قايتا قاراپ وتىراتىن ادەت بار. سول ادەت سابەڭدە دە بولعان. «قارا تاقتاعا جازىلىپ جۇرمەڭدەر، شەشەندەر» دەگەن ماقالاسى (1923 ج.) ءالى «ەل اۋزىندا». ءسابيت مۇقانوۆ وسى ماقالاسىن قايتا قاراپ، ساياسي ساۋاتى جەتىلمەگەن، جوعارى ءبىلىمسىز كەزىندە جىبەرگەن قاتەسىن ءتۇسىندىرىپ، ماقالا ارقاۋى بولعان كەيىپكەرلەرى كەنەسارى، شوقان، اباي، احمەت بايتۇرسىنۇلىن قايتا قاراپ، وي ەلەگىنەن وتكىزدى.  سونىڭ ناتيجەسىندە  «حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى» (1932), «قازاقتىڭ حVIII-حIح عاسىرداعى ادەبيەتىنىڭ تاريحىنان وچەركتەر» (1942), «جارقىن جۇلدىزدار» (1964) اتتى عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى جەكە-جەكە كىتاپ بولىپ شىعا كەلدى. وكىنىشتىسى، جوسپارىنداعى ءبىراز دۇنيەلەرگە قوسا ىبىراي التىنسارينگە دە ۇلگەرمەي كەتتى. سوعان    قاراماستان عىلىمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ قاي-قايسىسى دا قازاقتىڭ ۇلتتىق عىلىمىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ قورجىنىنا ولجا بولعانىن  باعالاۋىمىز كەرەك. وسى ەڭبەكتەرىنىڭ ىشىندە  «حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى» اتتى (1932) 450 بەتتىك   ەڭبەگىن قايتا باستىرۋعا وقتالعان سابەڭ لاتىن ارپىنەن كيريلليتساعا ءتۇسىرىپ،  1963 جىلدىڭ 14-قاڭتارىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا  حات جازىپتى. حات تاريحي قۇجات بولعاندىقتان تولىق كەلتىرەيىك.

«قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا

مەنىڭ 1929-1930 جىلدارى «حح-عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى» (بايشىل-ۇلتشىل ءداۋىر) ەسىمدى كولەمدى ەڭبەك جازعانىمدى، ول ەڭبەكتىڭ 1932 جىلى لاتىن ارپىمەن قالىڭ كىتاپ بوپ (450 بەتتەي) باسىلىپ شىققانىن بىلەسىزدەر. كىتاپتىڭ ءوز تۇسىندا بايشىل-ۇلتشىلدىق يدەولوگيانى اشكەرەلەۋدە ءبىرتالاي رول ويناۋى مالىم. ودان بەرى 30 جىل ۋاقىت ءوتتى. كىتاپ قايتالاپ باسىلعان جوق. كۋلتتىڭ بەلەڭ العان كەزىندە «بۇل كىتاپتا بايشىل-ۇلتشىلدارعا تريبۋنا بەرىلدى» دەپ مەنى بىرەۋلەردىڭ كىنالاعانىن دا بىلەسىز. قازىر مەنىڭ وسى كىتاپقا تاعى دا ورالعىم كەلەدى، ويتكەنى ەلەۋلى كەمشىلىكتەرىمەن قاتار، كىتاپ قازىرگى «بايشىل-ۇلتشىل» دەگەننىڭ نە ەكەنىن جاقسى بىلمەيتىن جاستارعا پايدالى دا سياقتى. كىتاپتى قايتا قارار الدىندا جازۋشىلار وداعىنىڭ جاردەمى كەرەك سياقتى، سوندىقتان، وسى كىتاپتىڭ بۇرىنعى رەداكتسياسىن جازۋشىلار وداعىنا وقىتىپ، ونىڭ قانداي سىنى جانە تالابى بارىن بىلگىم كەلەدى. وسى ماقساتپەن، كىتاپتىڭ ماشينكاعا ورىس ارپىمەن باسىلعان ءبىر داناسىن جازۋشىلار وداعىنا بەرۋدى ماقۇل كوردىم. ەندىگى ءسوز، وداقتىكى».

وكىنىشكە وراي ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ءوتىنىشى قازاقتىڭ ۇلتتىق ادەبيەتى ءۇشىن وزەكتى بولعانىنا قاراماستان، وداق قولداماعان. ءوتىنىش وداقتان قولداۋ تاۋىپ، ىسكە اسسا، ار جاعىندا الاش ازاماتتارىن دا اقتاۋعا ءبىر-اق قادام ەمەس پە؟ سەبەبى  1957 جىلى ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت اقتالعاننان كەيىن الپىسىنشى جىلدارى الاش ازاماتتارىن اقتاۋ جونىندەگى ماسەلە جازۋشىلار وداعىندا وقتىن-وقتىن كوتەرىلىپ وتىرعان. سابەڭ ءوتىنىشىنىڭ اياقسىز قالۋى تەك «اۆتور مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى اراسىنداعى ارازدىققا عانا  قاتىستى ما، جوق باسقا دا سەبەبى بار ما» دەگەن ويمەن ءسابيتتانۋشى قۇلبەك ەرگوبەكوۆكە قوڭىراۋ شالدىم. قۇلەكەڭ ءمان-ءجايدى بىلگەن سوڭ بىردەن: – ول جىلدارى وداق توراعاسى كىم ەكەن، ءادي ءشارىپوۆ پا؟ – دەگەندە: – جوق، عابيدەن مۇستافين، – دەدىم.  ا-ا، ول كەزدە مۇستافين بولسا، ول كىسى بەيسەكەڭنىڭ دە (بەيسەنباي كەنجەباەۆتى ايتادى – اك) «الاش ازاماتتارىن اقتاۋ كەرەك» دەگەن ۇسىنىسىنا رەنجىپ، بەتىن قايتارعانداعى ديالوگىن سوزبە-ءسوز ايتىپ بەردى. قۇلەكەڭنىڭ بۇل كەزەڭنىڭ ءبىراز ۋاقيعاسىنان جاقسى حاباردار بولعانى ماعان قامشى سالدىرمادى. ءارى قاراي: «عابيدەن ءمۇستافيننىڭ الاششىل ورىنبەك بەكوۆ ءۇشىن عوي الاش  قايراتكەرلەرىن  قالاماي جۇرگەنى، ءتىپتى قارسى بولعانى»، – دەپ ەپتەپ حابارىم بار وتباسىلىق درامانى قولمەن قويعانداي بايانداپ بەردى. سونان سوڭ: «مۇستافين بۇل رايىنان  تەك دۇنيەدەن  وزارىنان ەكى جىل بۇرىن عانا قايتتى  عوي»، – دەپ بەيسەنباي كەنجەباەۆ پەن عابيدەن مۇستافين  اراسىنداعى تاريحي اڭگىمەنى تاعى دا كۋالىككە تارتتى. «قۇلەكە، وسىنى نەگە جازبايسىز؟» – دەدىم. «جازامىن. جازامىن عوي. قولىم تيمەي جاتىر»، – دەدى ول. سونىمەن سابەڭنىڭ  جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسىنا ءوز قولىمەن تاپسىرعان «حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ» (1932) ماشينكاعا باسىلعان ءبىر داناسى مەملەكەتتىك ارحيۆكە جەتپەگەن بولىپ شىقتى. وداق توراعاسىنا مونۋمەنتالدى ەڭبەكتىڭ ءىشى ۇنامادى ما، جوق سىرتىنداعى مۇقانۇلى ءسابيت دەگەن اۆتورى ۇنامادى ما، قالاي بولعاندا دا ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ءوتىنىشىن قولداماعان. مۇمكىن، سابەڭدى دە، كىتابىن دا قولدامايتىن  جاۋابىن سول ساتتە-اق ايتتى  ما  ەكەن دەگەن دە وي كەلەدى. سەبەبى سول جىلدارداعى جازۋشىلار وداعىنىڭ ارحيۆ قۇجاتتارى سابەڭە دەگەن سالقىندىقتى عانا ەمەس، ءتىپتى اگرەسسيانى دا اڭعارتادى. ال سابەڭنىڭ كارتا وينامايتىن، اڭ اتپايتىن مەيىرىمدى مىنەزى، انايى سوزگە دە  اۋەستەنبەگەنىن شاپپا-شاپ اڭگىمەلەرىنەن كورىنەدى. سابەڭنىڭ سول «السىزدىگىن» دە، اڭعالدىعىن دا قۇرداستارى جاقسى پايدالانعان. سابەڭ مەن وداق باسشىلارىنىڭ اراسىنداعى اڭگىمەنى وسى جەردەن-اق توقتاتۋعا بولار ەدى. ەگەر «ءسابيت – ساتقىن» دەگەن اقيقاتقا بەرگىسىز اڭىزدار بولماسا… بۇل اڭىزداردىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىندەگى اڭىزداردان ايىرماشىلىعى كۇنى كەشە حح عاسىر ورتاسىنان اۋعاندا داۋىل دا، جاۋىن دا باسىلىپ، ەل ورىنعا وتىرعاندا ايتىلعاندىقتان، «كىم ايتتى، نەگە ايتتى؟» دەگەندى تاۋىپ الۋ ونشا قيىنعا  سوعا قويمايدى. بىراق «جابۋلى قازاننىڭ قاقپاعىن» اشقىسى كەلمەيتىندەر ءالسىن-ءالسىن  ءسابيت مۇقانوۆتى  ايىپتاۋدى  السىرەتىپ الماس ءۇشىن ءار جىلداردا تۇزدىقتاپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىردى… قاراپايىم وقىرمان ادەبيەت پەن مادەنيەت توڭىرەگىندە بولعان تاريحي ۋاقيعالاردىڭ شىندىعىنان حابارسىز بولعاندىقتان، قولدان جاسالعان  «اڭىزدى» اقيقاتتاي  قابىلدايدى. ال  باسىندا ءسابيت مۇقانوۆتىڭ عابيدەن مۇستافينمەن  اراسىنداعى تانىستىق  وتە جاقسى باستالعان. سول دوستىقتىڭ اسەرىمەن نوۆوسىبىردەن بالا-شاعاسىمەن ارىپ-اشىپ كەلگەن ءمۇستافيندى سابەڭ مەن ءماريام اپاي ۇيلەرىندە التى اي پانالاتىپتى. تاتۋ-ءتاتتى كۇندەردىڭ بىرىندە عابيدەننىڭ كەشكە  قاس قارايا باستاعان ساتتە ۇيدەن شىعىپ كەتەتىن كۇندەگى  ادەتىندە سابەڭ سىرتتا بولادى دا، ۇيدەن شىققان عابيدەننىڭ قوراعا شارباقتىڭ ەسىگىن اشىپ، ءبىر كىسىنى كىرگىزىپ العانىن كورەدى. ەكەۋى سابەڭ وتىرعان اجەتحانانىڭ  ىرگەسىنە كەلىپ سويلەسكەندە اڭگىمە بارىسىن اپ-انىق ەستىگەن سابەڭ، ءوز قۇلاعىنا ءوزى سەنەر سەنبەسىن بىلمەي، سوڭىنا دەيىن تىڭداۋعا بەل بۋادى. «قوناعىن» اۋلادان  شىعارىپ سالعان مۇستافين ۇيگە كىرگەن  سوڭ اشۋعا بۋلىققان سابەڭ عابيدەنگە قاتتى كەيدى. سوندا  عابيدەن مۇستافين نكۆد-عا  سابەڭ تۋرالى مالىمەت بەرىپ جۇرگەنىن مويىنداعان. اتى-جونىنە دەيىن ايتقان. قانشا اعىنان جارىلۋعا تىرىسىپ، جۋىپ-شايعانمەن اشۋلى سابەڭ رايىنان قايتا قويماعان، ءتىپتى «سەنگەن قويىم سەن بولساڭ» دەگەننىڭ كەرىمەن «دوسىن» ۇيىنەن قۋىپ شىعۋعا دەيىن بارعان. سودان باستاپ دوستىقتارىنا  سىزات تۇسكەن. ۋاقىت وتە كەلە  وتباسىلىق ارالاستىق قايتا جالعاسقان. ال ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت 1957 جىلى اقتالعان تۇستا ساكەننىڭ جەسىرى گۇلبارام تاتەي مەن قاينىسى ءماجيت اراسىنداعى داۋ-داماي قالاماقىعا قاتىستى تالاسقا ۇلاسقان. اعايىن اراسىنداعى سول ارازدىقتاردىڭ ورتاسىندا دا ءمۇستافيننىڭ بولعانى ادەبي  ورتاعا ءمالىم.  ال ءسابيت مۇقانوۆ بولسا، ساكەن سەيفۋللين ۇستالعانعا دەيىنگى وتباسىلىق سىيلاستىعىن گۇلبارام جەڭگەسى جەسىر قالعاندا دا ۇزبەگەن. قايتا جاۋاپكەرشىلىگىن ەسەلەي تۇسكەن. ساكەنگە قاتىستى ءاربىر ءىس-شارالاردىڭ باسى-قاسىندا سابەڭ جۇرگەن. اسىرەسە، ساكەننىڭ مەرەيتويلارى تۇسىندا گۇلبارام تاتەي مەرەيتويلىق كوميسسيانىڭ توراعاسى بولعان ءسابيت مۇقانوۆپەن دە، ءماريام اپايمەن دە باستان-اياق بىرگە بولعان. وسى كورىنىس كوپشىلىككە ۇناعانمەن، كەيبىر اعايىندار جاقتىرمادى… «كەزىندە ساكەندى ۇستاتقان ءسابيت ەدى، ەندى اقتالعاندا جانىعۋىن قاراشى» دەگەن قاساقانا ايتىلعان ءسوز دە وسى كەزدە شىققان. شىنى سولاي بولسا سابەڭنىڭ بەتىنە باسىپ ايتار ەدى، ءتىپتى جازار ەدى. جوق. ونىڭ ءبىرىن دە اشىق جاساي المادى. قياستىقپەن ايتىلعان ءبىراۋىز كۇڭكىلدى، اسىرەسە، جاڭاارقا وڭىرىنىڭ  «جاڭارتىپ، جاسارتىپ» وتىراتىنى وكىنىشتى… سابەڭنىڭ ساكەنگە، جالپى ادامزاتقا ادالدىعىنا كوزى ابدەن جەتكەن گۇلبارام تاتەي ومىردەن وزارىندا: «ماريامعا سالەمىمدى جەتكىزىڭدەر. مەنى ءسابيتتىڭ قاسىنا قويۋعا رۇقساتىن بەرسىن. ساكەننىڭ سۇيەگى قايدا قالعانى بەلگىسىز. بالا دا جوق، باي دا جوق. ءسابيت ساكەننىڭ كارى جولداسى عوي», – دەگەن اماناتىن ءماريام اپاي ورىندادى. ساكەننىڭ جارى گۇلبارام تاتەيدى اق جۋىپ ارۋلاپ،  ءوز  قولىمەن سابەڭنىڭ قاسىنا قويدى. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ساكەنگە جاساعان قىلاۋداي قياناتى بولسا، گۇلبارام تاتەي مۇقانوۆتار وتباسىنا جولار ما ەدى؟!

نە جازسا دا اشىق ايتتى، انىق جازدى

ۇلتىن سۇيگەن قاي ازامات بولماسىن ۇلتتىق قۇندىلىققا قاۋىپ تونگەندە جانىن باعىپ وتىرمايتىنى بەلگىلى. 1969 جىلى كازپي-ءدىڭ ديسسەرتاتسيالىق كەڭەسىندە پەداگوگيكا عىلىمىنان اتاق قورعاعالى جاتقان ءبىلىم بەرۋ ءمينيستىرىنىڭ ورىنباسارى ششەرباكوۆ دەگەن ديسسەرتانتتىڭ اۆتورەفەراتى كەزدەيسوق قولىنا ءتۇسىپ قالعان سابەڭ «ىرىلەندىرۋ» ماقساتىن كوزدەگەنسىپ، قازاق مەكتەپتەرىن جاۋىپ، ارالاس مەكتەپتەرگە اينالدىرۋ قاجەتتىگىن عىلىمي نەگىزدەگەن  جۇمىستىڭ قورعالۋىنا قاتىسىپتى. «قازاق مەكتەپتەرىن تاراتۋ تۋرالى ديسسەرتانت اشىق ايتپاعانمەن دە، بۇكىل ديسسەرتاتسيانىڭ ىشكى ءمانى وسىنداي…». «…مەن ۇلتتىق قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلۋىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن…». «…مەنىڭ پارتيالىق ار-وجدانىم مۇنداي يدەيالىق تۇرعىدا قاتەلىكتەرگە توزبەيدى. سوندىقتان دا مەن ءوزىمنىڭ وي-پىكىرىم مەن قارسىلىعىمدى اشىق ايتۋىم كەرەك»، –  دەپ ءسابيت مۇقانوۆ   اشىق قارسىلىق كورسەتىپ باققانمەن، قازاق مەكتەپتەرىن جاۋىپ، ۇلتتىق ءتىلدىڭ كۇيرەۋىنە كەڭەس مۇشەلەرى ءبىراۋىزدان داۋىس بەرەدى. ال ماسكەۋ بولسا،  ششەرباكوۆتىڭ جۇمىسىن ءبىر ايدا-اق بەكىتىپ جىبەرەدى.

ءسابيت مۇقانوۆ نە ايتسا دا،  نە جازسا دا اشىق ايتتى، انىق جازدى. كۇلبىلتەلەمەدى. ايتقانىن ايتتىم دەدى، جازعانىن جازدىم دەدى. سوندىقتان دا  اتاعى تۇگەندەلمەي  تۇرىپ-اق  داڭقى جەر جاردى. سەبەبى ءسابيت مۇقانوۆ  سىرەسكەن  «سىپايى»  ەمەس، قاراپايىم حالىقشىل جازۋشى بولدى. سولاردىڭ تىلىندە ويلادى، سولاردىڭ تىلىندە جازدى. حالىق سول ءۇشىن دە جاقسى كوردى.  سابەڭ دە ولاردان ايانىپ قالمادى. قازاق  قورلىق كورىپ قينالسا، جانىنان تابىلدى. ءسوزىن سويلەدى. قىزدى-قىزدىمەن  شەندى مەن شەكپەندىنىڭ  نامىسىنا ءتيىپ، جانىن جەپ  ايتتى. ايتاتىن  ءسوزىنىڭ اتىلاتىن  وق ەكەنىن بىلە  تۇرا ەلەپ-ەكشەپ  جاتپادى. سونىسى وزىنە سور بولدى. سول  كەكتىڭ جالىنى ءالى باسىلماعان سياقتى. ول سابەڭ مۇراسىنا جاۋاپسىزدىقتان دا، اتىنىڭ ناسيحاتتالۋ ماقساتىنداعى ءىس-شاراعا دەگەن سالعىرتتىقتان دا  اڭعارىلادى. سونى پايدالانىپ قالعىسى كەلەتىن قۋلار ساناسىنداعى سۇم ويىن جىلعالاتىپ كىرگىزۋگە تالپىنۋدا.

1959 جىلدىڭ تامىز ايىندا 3-4 كۇنگە سوزىلعان اتاقتى تەمىرتاۋ كوتەرىلىسى (1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىمەن پارا-پار) ەل اعالارىنىڭ ەسىندە بولار. وسى «تەمىرتاۋداعى تارتىپسىزدىك» قازاقستان   كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1959 جىلعى قازاننىڭ 23-24 كۇندەرى بولعان حVI-پلەنۋمىندا قارالعان. ءسابيت مۇقانوۆ وسى پلەنۋمدا ارنايى ءسوز الىپ، ورىس تىلىندە  سول كەزدە  قازاقستاندى  باسقارىپ وتىرعان 1-حاتشى نيكولاي بەلياەۆتى دە، رەسپۋبليكا مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى دىنمۇحاممەد قوناەۆتى دا قاتتى سىنعا العان. سابەڭنىڭ: «…بەلياەۆ بىل بوگات رەچامي، ا دەلوم كراينە بەدەن. ستىدنو ەمۋ زا ەتو! كازاحسكايا پوگوۆوركا گلاسيت: «ستىد سيلنەە سمەرتي». توۆاريشۋ بەلياەۆۋ تەپەر نادو ۆ ساموم سكوروم ۆرەمەني سمىت سو سۆوەگو ليتسا ەتۋ پوليتيچەسكۋيۋ گرياز. يناچە ەمۋ كريتيكا بۋدەت كۋدا جەستچە، چەم تەپەر!..» دەگەنىنىڭ سوڭى 1960 جىلى 19-قاڭتاردا ن.بەلياەۆتىڭ قازاقستان كپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1-حاتشىسى قىزمەتىنەن  الىنىپ، ستاۆروپول ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ  ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنە تومەندەتىپ اۋىستىرىلۋىمەن اياقتالعان.

ال سابەڭنىڭ قوناەۆقا قاراتا: «پو ۆسەوبششەمۋ پريزنانيۋ ون ياۆلياەتسيا «مەشكوم وبەششاني» دەگەنى «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمە» دەگەن سۋجۇرەك، قورقاق، جاعىمپاز ادامنىڭ ءسوزى مە؟.. سابەڭنىڭ وسى ءسوزىن قوناەۆتىڭ كەشىرە الماعانى كوزىقاراقتى وقىرمانعا «جاڭالىق» بولماۋى دا مۇمكىن. بىراق ءسابيت مۇقانوۆقا دەر كەزىندە جاسالۋى كەرەك قۇرمەتتىڭ ءالى  «كوش سوڭىندا» قالۋىنىڭ  سىرى دا  سوندا جاتسا كەرەك.  كوڭىلى كولدەي  قوناەۆتىڭ ساكەن مەن سابيتكە كەلگەندە تارىلا قالعان «تاكاپپارلىعىن» الماتى باسىنان-اق اڭعارۋعا بولادى… د.قوناەۆتىڭ كەشىرمەك تۇرماق، كەك تۇتقان پەندەلىگىن قۇجاتپەن دالەلدەگەن قازاقتىڭ ساتيريك جازۋشىسى عابباس قابىشوۆ  تا، ساكەنتانۋ مەن ءسابيتتانۋ ءىلىمىن عىلىمي   نەگىزدەگەن تۇرسەكەڭ – تۇرسىنبەك كاكىشەۆ تە اشىپ ايتتى. جازدى. جاريالادى.

120 جاسقا كەلگەن ءسابيت مۇقانوۆ كەزىندە قارا قازاقتىڭ قامى ءۇشىن قانداي داۋعا تۇسپەدى؟!  قارا بالانىڭ نامىسىن  جىرتىپ، كىممەن جاۋلاسپادى؟! تۇرمەگە تۇسپەگەنى بولماسا، سابەڭدى دە  ساتقان،  اتپاعانى بولماسا، توبىقتان دا قاققان. ەندىگى جەردە كورسەتىلەر قۇرمەتتىڭ باسى – جۇگەنسىز  كەتكەن جەل سوزدەر جەلىدەن الىنسا، ءسابيت مۇقانوۆتى عانا ەمەس، تانىمال تۇلعالاردى ورىنسىز ايىپتاپ، جاعىمسىز كەيىپكەر ەتىپ كورسەتكەن تەاتر، كينو قويىلىمدارى ءبىلىمدى مامانداردىڭ سۇزگىسىنەن وتسە… ءسابيت مۇقانوۆ تۋرالى  جالعان اقپارات  تاراتقان مەرزىمدى باسىلىمدار مەن تەلەديدارعا  سۇحبات بەرگەن «شەشەندەر»   جاريالى تۇردە وپروۆەرجەنيە بەرگەندە عانا سابەڭنىڭ رۋحى الدىندا قوردالانىپ قالعان قاتەلەرىمىزدى تۇزەۋگە تالپىنعان بولار ەدىك. ال قاتەلىكتەردى جونگە كەلتىرۋ ءۇشىن ءسابيت مۇقانوۆتى مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەنگىزۋدەن باستاپ، بەلگىلى، بەلگىسىز شىعارمالارى مەن اكادەميالىق ەنتسيكلوپەدياسىن شىعارۋدى قولعا الۋ كەرەك.

زامان قالاي قۇبىلىپ، قالاي وزگەرسە دە  قازاق ادەبيەتىنىڭ عانا ەمەس، قازاق عىلىمىنىڭ، قازاق مادەنيەتىنىڭ تاريحىنان ۇرپاققا مول مۇرا قالدىرعان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ جۇلدىزى  ارقاشاندا جوعارى! شوقتىعى بيىك! ولاي بولماسا سويلەر ءسوزىن، ايتار ويىن، بەرەر باعاسىن ءجۇز ويلانىپ، مىڭ تولعانىپ بارىپ بەرەتىن عابيت مۇسىرەپوۆ «سابەڭنىڭ ءبىلىمىن – ەنتسيكلوپەدياعا، جازعان ەڭبەگىن – كىتاپحاناعا» تەڭەر مە ەدى؟! الىسسا، الىسۋىنا، جارىسسا، جارىسۋىنا جارايتىن ۇزەڭگىلەس زامانداسى سابەڭنىڭ زامانداستارىنان ەرەكشەلىگىن تانىپ، قادىرىن ءبىلىپ، قاسيەتىن  ارداقتاپ  ايتىپ كەتكەن اتالى سوزىنە بۇگىنگى ۇرپاق ءبىز دە ءبىر ءسات ويلانا قاراپ، بولار ەلدىڭ بالالارىنىڭ بولىمدى ۇلگىسىن كورسەتەيىك!

دەرەككوزى: قازاق ادەبيەتى گازەتى

Abai.kz