(ەسسە)

«جالىنداعى» جاسىن جىلدار

جالعاسى...

ءىى

«سالعىرت ۇلتشىل» مەنى سول كۇندەرى ءبىر سۇراق ىلعي دا مازالاپ جۇرەتىن: وسى ءبىزدىڭ سەكەڭ ەلدەن الابوتەن نەگە ۇلتشىل، البەتتە، بىرەۋ باس دەسە، قۇلاق دەپ قياڭقىلانىپ تۇراتىن ويىق قۇلاق ۇلتشىل ەمەس، سوندا دا نەلىكتەن ءوز حالقىن وسىنشاما وبەكتەپ، ءولىپ-ءوشىپ سۇيەدى؟ دەگەن.

جالپى، ناعىز مايتالمان جازۋشى، سۋرەتكەر بولۋ ءۇشىن سول كىسىنىڭ تابيعي جاراتىلىسىندا تومەندەگىدەي ءۇش قاسيەت بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ولار، بىرىنشىدەن، جاراتۋشى و باستا بويىنا دارىتقان ءتۋابىتتى تالانت، ەكىنشىدەن، ۇزاق وقۋ-توقۋمەن كەلەتىن كەمەل ينتەللەكت، سونان سوڭ مازمۇندى ءومىربايان. مەنىڭشە، جازۋشى – دراماتۋرگ – عىلىم دوكتورى سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ بويىندا وسىلاردىڭ ۇشەۋى دە بار.

ءبىر كەم دۇنيە دەگەن ەمەس پە، كوپتەگەن قالامگەرلەرىمىزدىڭ بويلارىندا وسىلاردىڭ ءبىرى جەتسە، ءبىرى كەمشىن ءتۇسىپ جاتادى. ولاردىڭ كەيبىرىندە جەتكىلىكتى ءىلىم-ءبىلىم مەن مازمۇنعا باي ءومىربايان بولعانىمەن، تابيعي جاراتىلىسىندا قۇداي بەرگەن سۋرەتكەرلىك قابىلەت جوق بولىپ شىقسا، ەكىنشى بىرەۋلەرىندە ينتەللەكت پەن سۋرەتكەرلىك بولعانىمەن، ومىرلىك تاجىريبە جەتپەي جاتادى. وسىعان بايلانىستى جازۋشىلاردى شارتتى تۇردە مىناداي ەكى توپقا بولۋگە بولادى: كوركەم ادەبيەتكە ادەبيەتتەن كەلگەندەر، ادەبيەتكە ومىردەن كەلگەندەر.

قازىرگى قازاق پروزاشىلارى مەن دراماتۋرگتارىنىڭ كوپشىلىگى ماعان وسىلاردىڭ العاشقى توبىنا، ياعني ادەبيەتكە ادەبيەتتەن كەلگەندەردىڭ قاتارىنا جاتاتىن سەكىلدى كورىنەدى. ولاردىڭ ءومىر جولىنىڭ ۇزىنىرعاسى شامامەن مىناداي بولىپ كەلەدى: اۋىلدىق مەكتەپ، ونان سوڭ ەكى استانامىزداعى، نەمەسە وبلىس ورتالىقتارىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيلولوگيا ياكي جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندەگى اۋديتوريالار مەن جاتاقحانالار، سوسىن گازەت-جۋرنالدار مەن باسپالاردىڭ، راديو مەن تەلەۆيدەنيەنىڭ رەداكتسيالارى ورنالاسقان جايلى وفيستەر، سول كەڭسەلەردەگى كومپيۋتەرلەردەگى ينتەرنەت كەڭىستىگى. ارينە، بۇل دا اجەپتەۋىر الەم، ءومىر. الايدا ءتورت اياعى تەڭ جورعا جازۋشى بولۋ ءۇشىن بۇل الەمنىڭ تاجىريبەسىنىڭ ازدىق ەتەتىنى تالاسسىز.

سەرىك اسىلبەكۇلى بولسا كوركەم ادەبيەتكە ءومىردىڭ وزىنەن كەلگەن پروزاشىلارىمىز بەن دراماتۋرگتەرىمىزدىڭ ازعانتاي توبىنا جاتادى (مەن بۇل اراعا ومىرلىك تاجىريبەنىڭ جەتىمسىزدىگىن بويلارىنا قۇداي جاراتقان تاڭعاجايىپ تەرەڭ تۇيسىكتەرىمەن تولتىرىپ الاتىن اقىنداردى ادەيى قوسپاي وتىرمىن). ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن ەندى ونىڭ ءومىر جولىنان كەيبىر ناقتى دەرەكتەردى كەلتىرە كەتەلىك.

جازۋشى ايگۇل كەمەلباەۆاعا بەرگەن كولەمدى ينتەرۆيۋىندە سەكەڭ ءوزىنىڭ ءومىربايانىنان تومەندەگىدەي مالىمەتتەر بەرەدى: «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ سولداتى، مەنىڭ اكەم وتەگەنوۆ اسىلبەك مايداندا قاتتى جارالانىپ، ۋفا قالاسىنداعى اسكەري گوسپيتالدا بەس اي جاتقاننان كەيىن، 1944 جىلدىڭ سوڭىندا اسكەر قاتارىنان بوساتىلىپ، ەلگە ورالادى. ەلگە كەلگەن سوڭ 6 – 7 جىل كولحوز پرەدسەداتەلى بولىپ ىستەيدى دە، 1950 جىلدارى توراعالىق قىزمەتىن رايكومعا قايتا تاپسىرىپ، ءبىر وتار قوي الىپ، قىرعا كەتەدى. ءوزىنىڭ بۇل قادامىن ول كىسى: «مەنىڭ ساۋاتسىزدىقتى جويۋ مەكتەبىندە ءۇش-ءتورت اي العان ازعانتاي ءبىلىمىم 1950 جىلداردىڭ باسىندا ءبىر-بىرلەرىنە قوسىلىپ ىرىلەنە باستاعان ۇلكەن كولحوزدى باسقارۋعا قاۋقارسىز بولا باستادى. ەلگە بۇل كەزدە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ كاسىپتىك ۋچيليششەلەرى مەن تەحنيكۋمدارىن بىتىرگەن جاس ماماندار كەلە باستادى. سوندىقتان مەن رايكومعا بارىپ، ارىزىمدى جازىپ، ءوز ورنىمنان ەرىكتى تۇردە بوسانۋدى ءجون كوردىم. ول كەزدە قانشا مايدانگەر بولساڭ دا، مەن سەكىلدى شالا ساۋاتتى ادامعا ەكى-اق جول بار ەدى، بىرەۋى – قولىڭا كەتپەنىڭدى الىپ، ديحان بولۋ، ەكىنشىسى قازاقتىڭ اتا كاسىبى – قويشىلىق. مەن ەكىنشى جولدى تاڭدادىم»، – دەپ تۇسىندىرەتىن.

ەندى ءبارى تۇسىنىكتى بولعان شىعار دەپ ويلايمىن. «قىسقى كانيكۋلداعى» سوۆحوز ورتالىعىنداعى ينتەرناتتا جاتىپ وقيتىن، قيانداعى جالعىز قىستاۋداعى ۇيىنە ون كۇنگە قىسقى دەمالىسقا كەلىپ جۇرگەن قويشىنىڭ بالاسى تاڭاتتىڭ ءپروتوتيپى – مەنىڭ ءوزىم.

مالشىلاردىڭ بالالارى كىشكەنتايىنان ەل-جۇرتتان جىراقتا، جاراتىلىسپەن ەتەنە بوپ وسكەننەن بولار، تابيعاتقا، ونداعى وسىمدىكتەر دۇنيەسى مەن جان-جانۋارلار الەمىنە وتە جاقىن سەزىمتال بولىپ وسەدى. سونان سوڭ قيالشىل بولادى، سەبەبى اينالاڭدا سەنىمەن بىرگە وينايتىن قۇربى-قۇرداستارىڭ جوق. ال بالا بولعان سوڭ ءبارىبىر بىرەۋلەرمەن ويناماي بولمايدى، سوندىقتان سول قيالىڭداعى قۇربىلارىڭمەن اسىر سالاسىڭ، نەمەسە «قىسقى كانيكۋلداعى» تاڭات سەكىلدى مويناق ءتارىزدى يتىڭمەن جارىسىپ وينايسىڭ. ايتەۋىر اينالىساتىن ءبىر ەرمەكتى ءوزىڭ تاۋىپ الۋىڭ كەرەك.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، مالشىلاردىڭ بالالارى ورتالىقتاعى جايلى ۇيلەردە وسكەن اۋىل مەن قالا بالالارىنا قاراعاندا ەرتە ەسەيەدى. مالشىنىڭ اۋىر تۇرمىسى ونى ەرتە ەسەيتپەي قويمايدى. مىسالى، مەن ءۇشىنشى كلاستان باستاپ جازعى ءۇش اي كانيكۋل كەزىندە ءبىر وتار قويدى كۇنارا جالعىز ءوزىم باعىپ كەلەتىنمىن. اكەمە سولاي كومەكتەسەتىنمىن» («اق جەلكەن»، №6, 2015, 53 – 54-بەتتەر).

وسى ۇزىندىدەن-اق ءبىز جازۋشىنىڭ بالالىق شاعىنىڭ وپ-وڭاي بولماعانىن بايقايمىز. مۇنان سوڭ 1968 جىلى مەكتەپ بىتىرگەن ول سول جىلعى اق قوياننىڭ اتاقتى اقتۇتەك قىسىندا اۋىلدا تاعى ءبىر جىلعا قالىپ، كومسومول-جاستار بريگاداسىندا جۇمىسشى، مالشىنىڭ كومەكشىسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. سەبەبى، مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن وعان رايكومنىڭ نۇسقاۋىمەن اتتەستات بەرىلمەي قويادى. سول كەزدەگى سوۆەت وداعىنىڭ ايبىندى اۆانگاردى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ساياساتى سونداي بولاتىن: الىستاعى قازاق اۋىلدارىنىڭ جاستارى مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن تۋعان جەرلەرىندە تاعى كەم دەگەندە ءبىر جىل قالىپ، مال باعۋعا ءتيىستى-ءتى. جانە، ءبىر قىزىعى، كومپارتيانىڭ بۇل پارمەنى كەڭەستەر وداعىنىڭ باسقا رەسپۋبليكالارىنداعى مەكتەپ بىتىرۋشىلەرگە جۇرمەيتىن.

تاعدىر كەيىنىرەك، 1973 جىلى الماتىداعى اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن تاعى دا ۇزدىك بىتىرگەن ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزگە استانادا قالۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ول تاعى دا سول يمپەريانى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاپ تۇرعان كومپارتيا باسقارعان ۇكىمەتتىڭ جولداماسىمەن قىزىلوردا وبلىسى قازالى اۋدانىنداعى قيانداعى ءبىر اۋىلدىق مەكتەپكە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ مۇعالىمى بولىپ كەلەدى. بۇل جەردە ونىڭ جاستىق ءومىرىنىڭ التى جارىم جىلى وتەدى، ءسۇيتىپ ول ءوزى بالا كۇنىنەن اڭساعان ارمان قالاسى الماتىعا تەك 1980 جىلدىڭ قاڭتارىندا عانا قايتا ورالۋعا مۇمكىندىك الادى.

نەگىزى، ءبىر جاماندىقتىڭ ءبىر جاقسىلىعى، ءبىر كەساپاتتىڭ ءبىر شاراپاتى بولادى دەگەن ءسوز راس. سەكەڭنىڭ عۇمىرىندا وسىنداي كۇردەلى ءومىر وتكەلەكتەرىنەن ءوتۋى كەيىن ونىڭ شىعارماشىلىق الەمىنىڭ مازمۇنىن بايىتۋعا كوپ شاپاعاتىن تيگىزەدى. سولايشا ونىڭ ەڭبەكپەن ەسەيگەن بالالىق، بوزبالالىق شاقتارىنىڭ ءتىرى كۋاگەرى سەكىلدى بولىپ كەيىننەن ومىرگە «قوڭىرتاۋدىڭ باسىندا ءبىر توپ جۋسان»، «مەكتەپ ءبىتىرۋ كەشى»، «قىسقى كانيكۋل»، «ەح، روسسيا!..» سەكىلدى اڭگىمەلەرى مەن «ۇشقارا»، «وتتان دا ىستىق ءومىر» (كەيىنىرەك «قالقاش» دەپ اتالدى), «جەز كيىك» پوۆەستەرى كەلسە، ودان دا سوڭىراق اۆتوردىڭ الىستاعى اۋىلدا مۇعالىم، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ىستەرى جونىندەگى ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن كەزدەرىندەگى جاستىق شاعىنىڭ ىزدەرى سايراپ جاتقان «اق ءيىن»، «الداش – الدانىش – الدەكەڭ»، «ەسەكەڭ»، «اتا جۇرتتا»، «شەر تارقاتۋ»، «قاراشاداعى ۇيلەنۋ تويى» سەكىلدى اڭگىمەلەرى مەن كەزىندە قازاق وقىرماندارىنىڭ اراسىندا ۇلكەن رەزونانس تۋدىرعان اتاقتى «رابيعانىڭ ماحابباتى»، «بوتەننىڭ تويى» (العاشقى اتى – «قۇلتاي»), «اق قارعا» پوۆەستەرى جانە «قازاقشا اشىلىپ سايراۋ» كومەدياسى دۇنيە ەسىگىن اشتى. سونىمەن بىرگە بۇلار جازۋشىنى ارمان قالاسى – الماتىعا باستاپ اكەلگەن جولدىڭ دا باسى بولدى. اسىرەسە «وتتان دا ىستىق ءومىر»، «جەزكيىك» پوۆەستەرىنىڭ «جالىن» باسپاسى مەن «جالىن» الماناعى جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان شىعارمالارعا بىرىگىپ جاريالايتىن رەسپۋبليكالىق جابىق ادەبي بايگەدە جۇلدەلى ورىندارعا يە بولۋى اۆتوردى استاناعا كوشۋگە قاتتى ىنتالاندىرادى جانە بۇعان الگى پوۆەستەردى وقىعان جيۋري مۇشەلەرى – «جالىن» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى قالداربەك نايمانباەۆ، «جالىن» الماناعىنىڭ رەداكتورى تۇمانباي مولداعاليەۆ جانە «جالىن» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ مۇرىندىق بولىپ، ناتيجەسىندە سەكەڭ اتالعان باسپانىڭ پروزا بولىمىنە رەداكتور رەتىندە قابىلداندى. بۇل جاعدايدى قالداربەك اعامىز 1981 جىلى وداقتىق «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ تىلشىسىمەن سۇحباتىندا «ون نە پريەزجال «پروبيۆات» سۆويح راسسكازوۆ» دەپ، ءبىر-اق اۋىز سوزبەن تۇيىندەپ كەتكەنى بار. «ادەبيەتتىڭ اۋىلىنا تەسىكتەن تۇسپەي، ەسىگىنەن كىردى» دەگەنى عوي.

ايتسا ايتقانداي، اۋىلدا جۇرگەن مۇعالىم تۇگىل الماتىداعى قالامگەرلەردىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن لاۋازىمدى ورىن ەدى بۇل ول كەزدە. «كەمەدەن تويعا توپ ەتە ءتۇستى» دەپ وسىندايدا ايتاتىن شىعار، بىراق ول ەڭ الدىمەن ەلدە جۇرگەندەگى تىنىمسىز ەڭبەكتىڭ، ءوزىنىڭ كورگەن-بىلگەنىن، باستان وتكەرگەنىن سۋرەتكەرلىك ساناعا ىجداھاتپەن، ۇڭعىتتىقپەن سالىپ زەردەلەپ، جاس كەزدە عانا بولاتىنداي باس قاڭعىپ، كوز تۇنىپ، قۇلاق تارس ءبىتىپ جازعاننىڭ ناتيجەسى دەسە لايىق. سونىڭ ارقاسىندا مۇعالىم-قالامگەر استانا قالاعا جاڭا باستاپ جۇرگەن ءنانتالاپ جاس جازۋشىلارداي قوڭىلتاق كۇيدە ەمەس (شىعارماشىلىق جاعىن ايتامىز), ەلدە جازعان ءتورت پوۆەسپەن (بارلىعى سەگىز پوۆەستىڭ تەڭ جارىمى) جانە ونشاقتى اڭگىمەمەن (بارلىعى وتىزشاقتى اڭگىمەنىڭ ۇشتەن ءبىرى) قورجىن باسى توق كەلگەن. ءوز قارا توپىراعىنان ءنار الىپ بولعاسىن، ەندى سول ارقىلى اينالا باسقا دۇنيەگە ورگانيكامەن  قاراۋ ءۇشىن كەلگەن.

جازۋشىنىڭ رەسمي ءومىربايانىندا ونىڭ نەگىزىندە قىزىلوردانىڭ قارماقشى اۋدانىنداعى قاراق دەيتىن جەردە تۋعاندىعى، ال سوڭىرا ءۇي-ءىشىنىڭ كورشىلەس قازالى اۋدانىنداعى «قازالى» قوي سوۆحوزىنا قونىس اۋدارۋىنا بايلانىستى ەكى جاسىنان سول جەردە ءومىر سۇرە باستاعاندىعى ايتىلادى. دالىرەگىنە كەلسەك، اسىلبەك اقساقال مەن ءلاتيپا اپا ءۇپىر-ءشۇپىر ءتورت بالاسىمەن جاڭاعى «قوي ساپقوزدىڭ» «بىرلىك» دەيتىن №3-بولىمشەسىندە تۇرعان (سەكەڭە ءسوز قارماقشىلىق ناعاشىلارىنان، سونىڭ ىشىندە بەلگىلى نۇعىمان جىراۋ ارقىلى دارىعان). ەل اۋزىنداعى اتىمەن ايتساق، بۇل – سىردىڭ سوناۋ قيىرداعى ارالعا بارىپ قۇيار تومەنگى ساعالارىنىڭ ءبىرىن جاناي قونىس تەپكەن اقيىن دەپ اتالاتىن الاقانداي قازاق اۋىلى. ماركەستىڭ كەيىپكەرلەرىنە ماكوندا قانداي قاسيەتتى مەكەن بولسا، بۇگىندە بارى مەن جوعى بەلگىسىز اقيىن – سەرىك اسىلبەكۇلى گەرويلارىنىڭ دەنى تۋىن تىككەن ءاز-ۇيا. «سەرىك ءۇشىن اقيىن – جەر كىندىگى. اقيىندە جازۋشىنىڭ ءوزى عانا تۇسىنەتىن ءبىر كەرەمەت بار. اقيىننىڭ اسىپ توگىلمەيتىن قوڭىر اۋەنى ۇنەمى قۇلاق تۇسىنان كۇمبىرلەيدى دە تۇرادى»، – دەپ جازۋشى قۋانىش جيەنباي ءارى ادەمى، ءارى ءدال ايتقان. سول اقيىننىڭ جايىن سەكەڭنىڭ ءوزى وسى اتتاس اڭگىمەسىندە باس كەيىپكەر تولەۋتايدىڭ كوزىمەن جەرىنە جەتكىزە جازادى. تولەۋتاي – ىلگەرىدە ايتىلعان «قىسقى كانيكۋلداعى» تاڭات، «ۇشقاراداعى» قويشىنىڭ كومەكشىسى سياقتى اۆتوردىڭ ءوزى. ال «قوڭىرتاۋدىڭ باسىندا ءبىر ءتۇپ جۋسان» اڭگىمەسىندەگى شالدىڭ تۇپبەينەسى – اۆتور 5-سىنىپقا دەيىن قولىندا وسكەن اتاسى قاني قوسىمۇلى. ءتىپتى «قالقاشتا» دا اۆتوردىڭ ءومىربايانىنان الىنعان تۇستار، سارىندار از ەمەس بولۋى. جازۋشى مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ جۇرگەندە سوۆحوز باسشىلىعى ونى ءبىر توپ جوعارى كلاسس وقۋشىلارىنا باس قىلىپ ايدالاعا ءشوپ شابۋعا اپارىپ تاستايدى دا، ارتىنشا ۇمىتىپ كەتەدى. سودان سەكەڭ ۇلارداي شۋلاعان ءبىر توپ بالامەن ەلسىزدە اسسىز-سۋسىز ءبىر اپتاداي قامالىپ جاتادى. قازىرگى وزدەرىن وزدەرى ەكسترەمال جاعدايلارعا تۇسىرەتىن رەاليتي-شوۋ سياقتى. ايتەۋىر سۋ ىشەرلىكتەرى بار ەكەن، سەگىزىنشى كۇنى بۇلار ديرەكتوردىڭ ەسىنە الدەقالاي ءتۇسىپ كەتىپ، ادام جىبەرسە، وسى زاماننىڭ «روبينزوندارى» جاعدايلارى ونشا جاقسى بولماي جاتىرعان كورىنەدى. سوندا دا ءشوپ شاۋىپ، پىشەن دايىنداۋدى توقتاتپاعان سابازدار. «قالقاشتا» اۆتور ءشوپ شاباتىن كاسەلكەنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن جىلىكتەپ شاعىپ سۋرەتتەيدى عوي، سوعان قاراعاندا الگى «ارالداعى» ءبىر اپتا جازۋشى رەتىندە ونىڭ ابدەن كادەسىنە جاراعان سياقتى. بۇدان كەيىن ءبىزدىڭ سەكەڭدى ادەبيەتكە تۇپ-تۋرا ومىردەن – كيت اۋلايتىن كەمەنىڭ پالۋباسىنان، گايتيدىڭ جۇگەرى پلانتاتسيالارىنان، شاناعا يت جەككەن زىمىستان الياسكانىڭ وزىنەن كەلگەن دجەك لوندونعا بالاپ، «قازاقتىڭ دجەك لوندونى» دەمەگەندە، كىم دەيسىڭ؟!.

سونىمەن قاتار سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ بىرقاتار كەيىپكەرلەرى كوركەمدىك جيناقتاۋ جولىمەن جاسالعان. مىسالى، «رابيعانىڭ ماحابباتى» مەن «ادەبيەت ءپانىنىڭ وقىتۋشىسىنداعى» ۇلىقپان – وسىنداي تاسىلمەن جيناقتاپ بەرىلگەن كەيىپكەر. «ەح، روسسياداعى» اسكەردەن كەپ، ورىسقۇلىقتىلىعىمەن ەلدى قىرىپ كەتە جازدايتىن قاسقىرباي ومىردە ناقتى بولعان كىسى بەيسەننەن كوشىرىلگەن، الگىندەي وقيعانىڭ بولعانى دا شىن. قۇلتاي دا سولاي، ول اۆتوردىڭ قۇرداسى، جولداسى، ەكەۋى اقيىندە بىرگە وسكەن جانە شىعارماعا ءوز اتىمەن ەنگىزىلگەن. «الماتىداعى ينستيتۋتتاعى وقۋدان بوساپ، جازعى كانيكۋلعا كەلگەندە قوي باعىپ جۇرگەن قۇلتايمەن اۋىلدا تالاي كەزدەسىپ، بىرگە جۇرگەن كەزدەرىمىز بولعان، – دەپ ەسكە الادى اۆتور جوعارىداعى ايگۇل كەمەلباەۆامەن سۇحباتىندا. – سوندا مەنى ونىڭ جاندۇنيەسىنىڭ تازالىعى، بەتىنە يمانى شىعىپ تۇراتىن پاكتىگى جانە كوركەم ادەبيەت شىعارمالارىن كوپ وقىپ قانا قويماي، سودان ۇلكەن ادامگەرشىلىك ءتالىم العاندىعى ريزا ەتەتىن. ءوزىمنىڭ ازدى-كەم ومىرىمدە وسى كۇنگە دەيىن مەن ءدال قۇلتاي سەكىلدى ادامگەرشىلىك، ادامدىق سيپاتى جاعىنان ءمىنسىز جاراتىلىس يەسىن وتە سيرەك كوردىم. سوندىقتان بىرگە وسكەن سول قۇربىما وسى ءبىر تۋىندىم ارقىلى كوركەم سوزدەن ادەبي ەسكەرتكىش قويعىم دا كەلدى ءبىر جاعىنان».

اۆتوردىڭ «ەسكەرتكىش» دەپ وتىرعانى – قۇلتاي 1973 جىلى، 22 جاسىندا، سىرداريانىڭ ارعى بەتىنە قوي وتارىن قايىقپەن وتكىزىپ جاتقاندا سۋعا كەتىپ ولگەن...

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: سەرىك اسىلبەكۇلى تۋىندىلارىنىڭ اۆتوبيوگرافيالىق سيپاتى باسىم بولىپ كەلەدى جانە مۇنى جازۋشىنىڭ ءوزى ءارتۇرلى باسىلىمداردا جاريالانعان سۇحباتتاردا جوققا شىعارمايدى. سوعان قاراعاندا قالامگەر جازۋشىلىق عۇمىرىنىڭ قاي كەزەڭىندە دە ءومىر شىندىعىنا بارىنشا ادال بولىپ قالۋدى ماقسۇت تۇتقان ءتارىزدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە ول و باستان گابريەل گارسيا ماركەستىڭ «جازۋشى شىندىقتى جوعالتقان كەزدە سۋرەتكەر رەتىندە ءوزىن دە جوعالتادى» دەگەن پىكىرىن ءوز شىعارماشىلىعىنىڭ باستى تەمىرقازىعى ەتىپ العانداي. اركىم ءارتۇرلى ماقساتپەن جازادى عوي: بىرەۋلەر تاريحتا ءىز قالدىرۋ ءۇشىن، ەندى قايسىبىرەۋ ەسىنەن اۋىسىپ كەتپەۋ ءۇشىن، ال بازبىرەۋلەر كوبىنەسە نەگە، نە ءۇشىن جازعىسى كەلەتىنىن وزدەرى دە تۇسىنبەۋى مۇمكىن. وسى سوڭعىلارى قولعا قالامدى ايتەۋىر ءبىر تۇيسىكپەن شىندىقتى جازۋ ءۇشىن الاتىنداي. ماسەلەنكي، يتاليان جازۋشى ايەل گراتسيا دالەددا سياقتى. باستاۋىش مەكتەپتى عانا بىتىرگەن گراتسيا اۋىلىندا ءوزى كورگەن وقيعالاردى رومان قىلىپ جازىپ، نوبەل سىيلىعىنا يە بولعان عوي. سوعان قاراعاندا مۇنداعى گاپ فاكتىلىك شىندىقتىڭ ءومىر شىندىعىنا، ودان ءارى ومىرلىك شىندىق ارقىلى كوركەم شىندىققا – كىتاپ شىندىعىنا اينالۋىندا بولسا كەرەك. «فرانتسۋز بۋرجۋازياسىنىڭ تاريحىن بالزاكتى وقي وتىرىپ انىعىراق جانە تولىعىراق تانۋعا بولادى» دەگەن ماركستىڭ ءسوزى وسى جەرگە ءدال.

ال ەندى سوناۋ ءالپى باۋرايىنداعى سەنورا گراتسيانىڭ ءوز اۋىلىنىڭ شىندىعىن وبرازعا بولەپ كورسەتىپ، ايداي الەمدى تاڭعالدىرعانى سياقتى، سىردىڭ جاعاسىنداعى اۋىلىنىڭ شىندىعىن ءبىزدىڭ مۇعالىم سەكەڭ قالاي كورسەتە الدى ەكەن، سوعان كەلەيىك.

جالعاسى بار...

باسى: تالانت تابيعاتى ءى ءبولىم

ماقسات ءتاج-مۇرات

Abai.kz