«بۇرقاسىنعا» جەلەۋ بولعان جەلتوقسان وقيعاسى
نەمەسە گ.ۆ.كولبين كىم ەدى؟

كەزىندەگى كەڭەستەر وداعى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇيعارىمىمەن 1986 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ ورتاسىندا، رەسەيدىڭ ۋليانوۆسك وبلىستىق پارتيا  كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ ىستەگەن گەننادي ۆاسيلەۆيچ كولبين، قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ تاعايىندالادى.

كەڭەس وداعى قۇرامىنداعى ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردىڭ ءبىرى، گرۋزياداعى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولىپ 1975-1983 جىلدارى ارالىعىندا جۇمىس ىستەگەن گەننادي ۆاسيلەۆيچتىڭ، ۇلتتىق ساياساتتى جەتكىلىكتى ءتۇسىنۋى قاي دەڭگەيدە ەكەندىگىن كىم ءبىلسىن؟.. ورال تاۋلارى ايماعىنىڭ ازاماتى ءوزىنىڭ ەڭبەك جولىن 1942 جىلى زاۋىتتا شاكىرت بولىپ جۇمىس باستاعان كورىنەدى. 1955 جىلى ورال پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىن سىرتتاي ءبىتىرىپ، سول ءوزى ىستەگەن زاۋىتتا پارتيالىق ساتىلاپ ءوسۋ جولىن باستايدى. كەيىننەن وسە كەلە، تومەنگى تاگيل قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى، ارتىنان سۆەردلوۆسك وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولىپ ىستەيدى.

1986 جىلدىڭ 16-شى جەلتوقسانى كۇنى ماسكەۋدىڭ جىبەرۋىمەن، گ.پ.رازۋموۆسكي باستاعان دەلەگاتسيا كەلىپ، قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە ون سەگىز مينۋتقا سوزىلعان پلەنۋمدا، كولبين گەننادي ۆاسيلەۆيچتى ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ تاعايىندايدى. بۇل شەتتەن اكەلىپ تاعايىنداۋ، قالاي دەسەكتە قازاقستان حالقىنىڭ وي-پىكىرىمەن ساناسپاۋ جانە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى مەنسىنبەۋ ەدى. وسىدان بارىپ كەلەسى كۇنى، 17 جەلتوقساننىڭ ىزعارىندا قازاق جاستارى ورتالىق كوميتەتتىڭ الدىنداعى برەجنەۆ اتىنداعى الاڭعا جينالعان بولاتىن. اينالاداعى كوشەلەردەن الاڭعا قۇيىلعان جاستار توبى بولىپ وتكەن پلەنۋمداعى تاعايىنداۋعا وزدەرىنىڭ نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، قازاقستاننىڭ ءوز ازاماتىن تاعايىنداۋدى تالاپ ەتكەن ەدى. دەگەنمەن، كەڭەستەر وداعىن ءدۇر سىلكىندىرگەن بۇل وقيعا، رەسپۋبليكامىزداعى تاريحي سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق جانە ساياسي داعدارىستىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتىپ بەردى. قاي جاقتا جانە قاي دەڭگەيدە جۇمىس ىستەسە دە، ەشۋاقىتتا مۇنداي وقىس وقيعانى كورمەگەن گ.ۆ.كولبين، بىردەن ماسكەۋدەگى قوجايىنىمەن حابارلاسىپ، بولىپ جاتقان وقيعالاردى جايىپ سالادى. وسىلاي، كرەملدە وتىرعان باسشىنىڭ جارلىعىمەن، بەيبىت شەرۋدى ۋاقىت سوزباي تاراتۋ ءۇشىن «مەتەل» دەپ اتالاتىن ارنايى ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلادى. بۇعان اسكەري بولىمدەر جانە ارنايى قۇرىلىمدار قاتىسادى. بۇل كوتەرىلىستى جازالاۋ، قار ەرىپ، كوك شىققانعا دەيىن سوزىلدى. وسى ءىس-شارا بارىسىندا 99 ادام تۇرمەگە جابىلىپ، قايسىبىرى اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. سونداي-اق، 83 ادام ارالىعى ءبىر جارىم جىلدان، ون بەس جىلعان دەيىن سوتتالىپ كەتتى. رەسپۋبليكاداعى ىشكى ىستەر مينيستىرلىگىنەن 1200-دەي ادام جۇمىستان شىعارىلىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ترانسپورت مينيستىرلىگىنەن 309 ادام ورىنىن بوساتسا، ەل كولەمىندەگى وننان اسا جوعارى وقۋ ورىنىنىڭ رەكتورلارى لاۋازىمىنان ايىرىلدى. مۇنان باسقا دا تازالاۋلار بىرتىندەپ ىسكە اسىرىلىپ جاتتى. سول كۇندەردەگى گازەت بەتتەرىندە، اسىرەسە، ورىس تىلىندە شىعاتىن باسپاسوزدە, «بولشە پرينتسيپيالنوستي», «زا سوتسيالنۋيۋ سپراۆەدليۆوست» جانە «سنيات س رابوتى» تاقىرىبىنداعى ماتەريالدار ءجيى جاريالانىپ تۇردى. قالاي دەگەنمەن دە، بۇلاي شۇقشيا تازالاۋ، ماسكەۋدىڭ قولپاشتاۋىمەن ەلىمىزگە كەلگەن گ.ۆ.كولبيننىڭ ءبىلىمىنىڭ تاياز، وي-پىكىرى جانە ورەسىنىڭ تار، كەڭەستىك جۇيەنىڭ ءجاي عانا نومەنكلاتۋراداعى ادامى ەكەندىگىن كورسەتتى. پارتيالىق شەڭبەردىڭ اينالاسىندا عانا ويلاي الاتىن جانە ودان ءارى دامىماي قالعان كىسى ەكەنىن تانىتتى.

گ.ۆ.كولبيننىڭ رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ تاعايىندالا سالىسىمەن، ەلدەگى پارتيالىق جانە مەملەكەتتىك جۇيەدە جاپپاي تازالاۋ، اتتەستاتسيالاۋ كەڭ كولەمدە جۇرگىزىلدى. 1987 جىلدان باستاپ قازاقستاندا وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى ءىس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ 28 پايىزى، سونداي-اق، قالا مەن اۋداندىق پارتيا كوميتەتتەرىندە ىستەيتىندەردىڭ ۇشتەن ءبىرى ورىندارىنان بوساتىلدى. سونىمەن قاتار، 1988 جىلى پارتيالىق جۇيەدە ىستەيتىندەردىڭ 78,2 پايىزى جانە كاسىپوداق سالاسىنداعىلاردىڭ 94 پايىزى سونداي-اق، كومسومول سالاسىندا ىستەيتىندەردىڭ 67 پايىزى تولىق اتتەستاتسيالاۋدان ءوتتى.

گ.ۆ.كولبيننىڭ سول كەزەڭدەگى تاعى ءبىر ۇسىنىسى، الماتىنىڭ سەرىكتەس قالاسى قاپشاعايدا كىشىميتراجدى «وكا» ءاۆتوموبيلىنىڭ زاۋىتىن اشىپ جانە وسى قالانىڭ تۇرعىندارىن 350 مىڭ ادامعا جەتكىزۋ بولدى. بىراق، ىستەلىنۋگە ءتيىس ۇسىنىستاردىڭ كوپشىلىك بولىگى ىسكە اسىرىلمادى. ءتىپتى، قىسقارىلۋعا ءتيىس بەس وبلىستىڭ دا ەكەۋى عانا جۇزەگە اسىرىلدى. ايتار بولساق، 1988 جىلى 2 ماۋىسىمدا قازاق سسر جوعارعى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن مانعىشلاق وبلىسى تاراتىلىپ، ونىڭ اۋماعى گۋرەۆ (قازىرگى اتىراۋ) وبلىسىنا بەرىلدى. سول سەكىلدى، تورعاي ايماعى تاراتىلىپ، ونىڭ اۋماعى قوستاناي جانە تسەلينوگراد ( اقمولا وبلىسى ) وبلىستارىنا ءبولىندى.

دەگەنمەن، ءبىرىنشى حاتشىلىققا كەلەگەن گ.ۆ.كولبيننىڭ ۇلتتىق ساياسات جونىندە ۇستاعان باعىتى، جان-جاقتى تەرەڭ زەرتتەلمەگەن، ورەسى تار، ءتىپتى قايسىبىر وي-پىكىرلەرى قازىرگى كۇندەرى ۇڭىلە وقىپ قاراساڭ كۇلكى تۋدىرارلىقتاي. سول تۇستاعى كوتەرگەن ءبىر ۇرانىنىڭ ءمان-ماعىناسى مىنانداي: ناقتىراق بولسىن دەپ، ورىس تىلىندەگىسىن كەلتىردىك. «دەلايتە ۆسە، چتو نە رازەدينياەت، ا وبەدينياەت!»، «تەپەر كاجدىي كازاح-رۋكوۆوديتەل دولجەن زابوتيتسيا و رۋسسكيح، ا رۋسسكي رۋكوۆوديتەل – و كازاحاح!». بىراق، وسى كوتەرگەن ۇرانىن جۇزەگە اسىرا المادى. ارينە، وسىنداي العا قويعان ءىس-شارالارى، سول 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنا بايلانىستى جارىققا شىققان، كەڭەستەر وداعى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ 1987 جىلعى شىلدە ايىنداعى «و رابوتە كازاحسكوي رەسپۋبليكانسكوي پارتينوي ورگانيزاتسي پو ينتەرناتسيوناليزمۋ ي پاتريوتيچەسكومۋ ۆوسپيتانيۋ ترۋدياششيحسيا» اتتى قاۋىلىسىنا سۇيەنىپ، الدىندا ايتىلعان ماعىناسى تۇككە تۇرعىسىز، كۇلكى تۋدىراتىن، اقىماق ۇراندار بولاتىن. ونىڭ اسىرەسە بار كۇش-قايراتىن سالىپ، شۇعىل تۇردە كىرىسكەن ءىسى - رەسپۋبليكا كولەمىندە ينتەرناتسيوناليزمدى دامىتۋ شاراسى بولدى جانە كسرو ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ە.ك.ليگاچەۆتىڭ كەڭەس وداعى اۋماعىنداعى ىشىمدىكتى تۇتىنۋشىلىقتى بىرتىندەپ قىسقارتۋ جونىندەگى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىسىنا رەسپۋبليكا باسشىلىعىن ۋاقىت سوزباي، تىكەلەي قاتىستىرىپ،  ۇيىمداستىرۋى ەدى. قالاي دەپ ايتساقتا، قانداي باعا وعان بەرسەكتە، گ.ۆ.كولبيننىڭ ءۇش جىلعا تاياۋ بيلىگى، قازاقستان قوعامىنا ايتارلىقتاي ەشقانداي وزگەرىس اكەلمەدى جانە ەستە تۇرارلىقتاي شوقتىعى بيىك-اۋ دەپ سانارلىق ەشقانداي جۇمىسى  بولمادى. جامانداعانىمىز ەمەس، قىسقا ۋاقىتقا ءبىرىنشى حاتشى بولعان گ.ۆ.كولبين، سول كەزدەگى پارتيانىڭ وقشانتايىنان شىققان، ءبىلىمى تاياز، ساۋاتى شامالى، وي-ورەسى تار ادام ەكەندىگى شىندىق ەدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz