ءبىزدىڭ كەيىنگى كەزدەرى ەسىكتەن سىعالاۋعا عانا جارايتىن قاسيەتتى انا ءتىلىمىزدى مەملەكەتتىك مارتەبە العان ءوز ورنىنا قوندىرۋعا دەگەن تالپىنىمىز سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپءتى. سودان، باياعى «ۇلى ورىستىق» اۋرۋى ودان سايىن ۋشىعىپ، «ورىس تىلدىلەردى» بارلىق جەردە قورعاۋدى مىقتاپ قولعا العان كورىنەدى.

بۇل جولدا ەشكىمدى ايامايتىندىعىن انىق كورسەتىپ وتىر. ءبىر كەزدەردە وسى وتىرىكتى جەلەۋ ەتىپ، ۋكراينا حالقىنىڭ قىرىمىن باسىپ الىپ، ودان سوڭ دونەتسك پەن لۋگانسك وبلىستارىن ولاردان ءبولىپ الىپ، كەرەك كەزىندە ۋكرايىندارعا ايداپ سالىپ، ۇنەمى اۋىزدىقتاپ ۇستايمىن دەگەن ءۇمىتى جەلگە ۇشتى. تاراس شەۆچەنكونىڭ ۇرپاقتارى تۇساۋلاۋعا كونبەدى. ارانداتۋلارىنا ۇنەمى تويتارىس بەرىپ وتىردى. ەندى وزدەرى 40 ميلليوننان اساتىن، ارجاعىندا ولارعا تىلەكتەس قالىڭ ەۋروپا جۇرتى مەن قاھارلى ناتو تۇرعاندىقتان، رەسەيدىڭ مىسى باسىلىپ قالدى. مولدوۆا دا ۋىسىنان شىعىپ بارادى. گرۋزيا تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ارتىق. ءبىر كەزدە جالعىز گرۋزين رەسەيدى اشسا الاقىنىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاپ، ابدەن تىزەسى باتقاندىقتان با، گرۋزياعا كەلگەندە تىزەلەرى قالتىراپ قالادى.

ەندى ءوزىمىزدىڭ ورتالىق ازياعا كەلەر بولساق، مۇنداعى ەڭ ءالسىزى - قازاق ەلى بولىپ شىقتى. قىرعىز باۋىرلارعا ونشا ءتىسى باتا قويمايدى. ويتكەنى، ولار رەسەيمەن تىكەلەي شەكارالاسپايدى. ونى جاۋلاپ الۋ ءۇشىن ەكىنشى ءبىر ەلدى باسىپ كىرۋى كەرەك. ول وتە قيىن. ال وزبەكتەرگە ورىستار قاشاندا سەسكەنە قاراعان. ءتىپتى سوناۋ كەڭەس وداعى كەزىندە الا تاقيالى اعايىندار انا ءتىلى مەن سالت-داستۇرىنە اسا بەرىك ەدى. مىنە، قازىر دە ولار كەڭەس ناسيحاتى «باسماشىلار» دەپ، ەلدىڭ بارىنە جەكسۇرىن ەتىپ كورسەتكەن جانداردى «ۇلت-ازاتتىق جولىنداعى كۇرسكەرلەر» دەپ، اقتاپ الىپ جاتىر. بىزدە ءدال وسىنداي «تۇركىستان لەگيونىنىڭ» جاۋىنگەرلەرى جايلى الدەبىر ءسوز بولا قالسا، «ويباي قازاقستاندا فاشيستەرگە قىزمەت ەتكەندەردى اقتاپ الىپ جاتىر» دەپ، اتتانداپ شىعا كەلەتىن رەسەي وزبەكتەگە كەلگەندە جۇمعان اۋزىن اشۋعا جارامادى. ال ونداعى ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايى تۋرالى ءسوز قوزعاۋعا مۇلدەم دارمەنى جوق.

ال قازاقستانعا كەلگەندە «ورىس تىلىنە قىسىم كورسەتىلىپ جاتىر» دەگەن جەلەۋدى سىلتاۋ ەتىپ، اۋزىنا كەلگەنىن ايتادى، نەشە ءتۇرلى قوقان-لوقى جاسايدى، ءتىپتى، جەرىمىزگە دە اشىقتان-اشىق كوز الارتادى. مۇنداي ەسىرۋدىڭ وزىندىك سىرى بار، ارينە. بىرىنشىدەن، باس-اياعى 7 مىڭ شاقىرىمنان استام شەكارامىز اشىق-شاشىق جاتىر دەسە دە بولادى. ونى قورعاۋعا مۇلدەم قاۋقارىمىز جوق. قورعار ەدىك، ەگەر ءبىز ارميامىزدى بۇگىنگى تاڭداعى ەڭ وزىق اسكەري تەحنيكاسى بار يزرايل، تۇركيا مەن اقش سەكىلدى ەلدەرمەن اسا تىعىز قارىم-قاتىناس جاساپ، سولاردىڭ دەڭگەيىندەگى تەحنيكانى كوپتەپ ساتىپ الىپ، اسەكەرىمىزدى مۇزداي قارۋلاندىرساق. بۇعان، ارينە، كوز الداۋ ەسەبىندە قۇرىلعان ودكب دەگەن ۇيىمدى سىلتاۋراتىپ، الدىمەن رەسەيدىڭ ەش ۋاقىتتا جول بەرمەيتىندىگى ايدان-انىق. ونسىز دا ءبىزدىڭ قارۋىمىزدىڭ بارلىعى دەرلىك رەسەيدىڭ ءونىمى. اسكەري قارۋ جونىنىەن تەك ءبىر ەلگە عانا تاۋەلدى بولۋدىڭ اسا قاتەرلى ەكەندىگىن اسكەرگە ەش قاتىسى جوق ادامداردىڭ قاي-قايسىسى دا بىلەدى.

مىنە، وسىنداي وسال جەرىمىزدى جاقسى بىلگەن بۇل كورشىمىز ورىس ءتىلىن جەلەۋ ەتىپ، كەيىنگى كەزدەرى اشىق جاۋلىققا كوشتى. ارينە، سىنىققا سىلتاۋ تابىلا كەتتى. «ءتىل مايدانى» ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى قۋات احمەتوۆتىڭ دۇكەندەرگە بارىپ، قازاق تىلىندە قىزمەت ەتۋدى تالاپ ەتۋى You Tube ارقىلى تاراپ كەتىپ، رەسەيدىڭ قاتتى اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. ولارداعى عالامتورى بار، قالعان ءباسپاسوزى بار، اقپارات قۇرالدارى «اتتان، ورىستارعا، ورىس تىلىنە قىسىم كورسەتىلىپ جاتىر» دەپ، ۇلارداي شۋلاپ، مۇنى بىتىسپەس مايدانعا اينالدىردى. قازاقستان بيلىگى قاتتى قىسىلدى. قىزا-قىزا كەلە، مۇنى «ۇڭگىردەگى ۇلتشىلدىق» دەپ، باعا بەرىپ، الگى بەلسەندىلەردى جازالاۋعا ۋادە بەردى. ماسەلەنىڭ تىم ۋشىعىپ بارا جاتقاندىعىن بايقاعان قۋات اقىرى ۋكرايناعا بوي تاسالاپ ۇلگىردى. ءبىر قاراعاندا رەسەي جاعى تىنىشتالعان سەكىلدى ەدى. «قازاقتىڭ ۇلتشىلدارى شەتەلگە قاشىپ كەتتى» دەپ، الاقايلاپ جاتتى. وسىمەن ماسەلە شەشىلگەن سەكىلدى ەدى.

جوق، قاتتى قاتەلەسىپپىز. جاقىندا بۇل داۋ-داماي قايتا كوتەرىلدى. بۇل جولعى باعىتى مەن ماقساتى ادام شوشىرلىق. قازاققا قارسى مايداندى ءپۋتيننىڭ ساياساتىن ناسيحاتتايتىن رەسەيدىڭ اتاقتى «گازەتا.رۋ» سەكىلدى پورتالداردىڭ قاتارىنا جاتاتىن «لەنتا.رۋ» پورتالى: «مۇندا سەندەر كىم ەكەندىكتەرىڭدى ۇمىتپاڭدار» دەگەن تاقارىبىن «قازاقستاندا ورىس تىلىنە قارسى سوعىس جاريالاندى. ورىس ءتىلىن نە سەبەپتى ەلگە قاۋىپتى دەپ سانايدى؟» دەگەن ارانتداتۋشى تاقىرىپشامەن ادىپتەگەن ماقالامەن باستادى. (ورىسشاسى: «نا زابىۆايتە، كتو ۆى تۋت». ۆ كازاحستانە وبياۆيلي ۆوينۋ رۋسسكومۋ يازىكۋ. پوچەمۋ ەگو نە سچيتايۋت ۋگروزوي دليا سترانى؟) مۇندا باياعى قۋات احمەتوۆكە قايتا ورالىپ، ارازدىقتىڭ وتىن ودان ءارى ۇرلەي تۇسەدى.  پورتالدىڭ ويىنشا بۇل داۋ-داماي شەشىلگەنمەن، ۇلكەن ءبىر پروبلەما قالىپ قويىپتى. قازاقستاندا كيريلليتسادان باس تارتۋ ءۇردىسى جالعاسا تۇسۋدە، ال ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى بىرتە-بىرتە قۇلدىراپ بارادى ەكەن. ال ساياسي ەليتا بۇل ءۇردىستى اشىقتان-اشىق قولداپ، مۇنى ەگەمەندىكتى نىعايتۋدىڭ كەپىلى دەپ سانايتىن كورىنەدى.

بۇدان ءارى پورتالدىڭ جۋرناليستەرى بيلىكتەگى بەلگىلى-بەلگىلى، حالىققا اسا سىيلى ازاماتتاردى الگىندەي «ۇلتشىلداردى قولداۋشىلاردىڭ» قاتارىنا قوسىپ، جاۋلارىنىڭ تىزىمىنە ەنگىزەدى. ماسەلەن، توقاەۆتىڭ كەڭەسشىسى ەرلان قارين اباەۆتىڭ «ۇڭگىردەگى ۇلتشىلدىق» دەگەن پىكىرىن سالعاننان-اق، بىردەن قولداۋدىڭ ورنىنا، ونىمەن كەلىسپەي، قايتا بىزدەگى «ۇلتشىلداردى» ءوز ىستەرى مەن پىكىرلەرىندە وتە ساق بولۋعا شاقىرىپتى. مۇنى از دەسەڭىز، رەسەيدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ميحايل ميشۋستين قازاقستانعا بارىپ، مۇنداعى ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايى مەن وزدەرى «ءتىل پاترۋلدەرى» دەپ ايدار تاققان «ەكسترەميستەردىڭ» جاعدايى تالقىلانىپ جاتقاندا، تاعى دا شۋ شىعىپتى. ءدال سول كۇنى «اتاقتى قۇقىق قورعاۋشى»، ەۋرازيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ دامۋىن قولداۋشى ەرمەك تايچيبەكوۆ جەتى جىلعا سوتتالىپتى. ءدال سول كۇنى  «ورىستادى جەك كورۋشلىگىمەن تانىمال بولعان «رۋسوفوب» اسقار وماروۆ قازاقستاننىڭ اقپارات ۆيتسە-ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالىپتى.

بۇل پورتالدىڭ جۋرناليستەرىنىڭ قازاقستان جايلى، ونىڭ باسشى قۇرامىنىڭ ءومىرباياندارىنىڭ ۇڭعىل-شۇعىنا دەيىن بىلەتىندىگى ءتىپتى، تاڭ قالدىرادى. وسى ورايدا، بۇلاردى رەسەيدىڭ ارنايى قىزمەت ورگاندارى كەرەكتى اسا قۇپيا دەيتىن اقپاراتتارمەن جابدىقتاپ وتىراتىن شىعار دەگەن وي كەلەدى. ايتپەسە، وسى اسقاردىڭ ءبىر كەزدەردە «كازينفورم» اگەنتتىگىن باسقارىپ تۇرعاندا، «ول رەسەي مەن وزبەكستاننىڭ ءبىراز جەرلەرىن قازاقستانعا قوسقان كارتا جاريالاعان ەدى» دەگەن، ساۋەگەيلىگىن قالاي تۇسىندىك؟..

بۇل پورتال بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمدى دا جاي قالدىرماپتى. ونىڭ كىناسى - وسىناۋ قازاقستان پارلامەنتىنىڭ بىلدەي ءبىر دەپۋتاتى ءبىر كەزدەردە ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى ەسەبىندە «قىلمىسكەر، باندالاردى» اقتاپ ء(سىرا، «تۇكىستان لەگيونىنىڭ» ساربازدارىن ايتاتىن شىعار), ۇنەمى رەسەيگە قارسى مالىمدەلەر جاسايتىن كورىنەدى.

ارتىندا مىقتىلار تۇرعاننان با، بۇلار ەندى ەگەمەن ەلدىڭ ۇكىمەتىنە دە اۋىز سالۋدان تايىنبايدى. سويتەدى دە، ەلىمىزدىڭ ءبىلىم مەن عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆتى «قارا تىزىمگە» قوسىپ قويادى. ونىڭ كىناسى - ءبىر كەزدەرى مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋدى قازاق تىلىنە كوشىرۋ تۋرالى بارىپ تۇرعان «ۇلتشىلدىق» مالىمدەمەسى بولىپتى.

وزدەرىنە جاۋ سانايتىن «قارا تىزىمگە» ەنگەندەر مۇنىمەن شەكتەلىپ قالمايدى. وعان «الاش ايناسى» مەن «جاس الاش» سەكىلدى گازەتتەر مەن «قامشى» پورتالى دا كىرىپ كەتكەن. بۇلارداعى ورىس تىلىنە قاتىستى ماقالاردى كوزىنەن ءتىزىپ، مۇقيات تالداۋىنا قاراعاندا بۇلارعا ءبىزدىڭ ەلدە مىقتى ءبىر اۋدارماشىلار توبى جۇمىس ىستەي مە دەپ قالاسىڭ. ەندى وسىدان كەيىن، ەلىمىزدە اتاقتى «بەسىنشى كولوننا» جوق دەپ ايتا الاسىز با؟

ءبىر عاجابى، الگى رەسەيلىك جۋرناليستەر جوعارىدا اتالعان ازاماماتتاردىڭ لاۋازىمدى ىستەرىن عانا ەمەس، ولاردىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقاننان بەرى نە ىستەپ، نە قويعاندارىن، قانداي مەكتەپكە بارىپ، قانداي وقۋ ورىندارىن بىتىرگەندەرىن، قانداي قىزمەت ساتىلارىنان وتكەندەرىن بەس ساۋساقتاي ءبىلىپ وتىر. دەمەك، ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە رەسەيدىڭ ارنايى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ قۇپيا تىزىمىندە جازۋلى تۇرمىز با؟ وندا ءومىرىمىز ءتىپتى دە قىزىق بولاتىن ءتۇرى بار.

مىنە، تمد اياسىنداعى ەڭ جاقىن دوسىمىز دەيتىن ەلدىڭ سيقى وسىنداي. مۇنى ەندى شپيوندىق ارەكەت دەپ ساناماۋعا امالىڭ قالمايدى.

جالپى، كورشىمىزدە ەكى ەلدىڭ اراسىنا وت جاعىپ، ءبىر-ءبىرىن جاۋلاستىرۋعا ۇمتىلعان ارەكەتى قازىرگى تاڭدا مۇلدەم ءورشىپ بارادى. «لەنتا.رۋدىڭ» پىكىرلەستەرى مەن جاقتاستارى، وزگەسىن بىلاي قويعاندا ءتىپتى، رەسەي پرەزيدەنتى جانىنداعى حالىقارالىق قاتىناستار جونىنىدەگى كەڭەستىڭ (اتىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى) وزىنەن دە تابىلىپ جاتىر.

ماسەلەن، وسى كەڭەستىڭ مۇشەسى بوگدان بەزپالكو دەگەن «ساياساتشىسىماق» رەسەي جاۋلارىنىڭ «قارا تىزىمىنە» - ءماجىلىستىڭ كەزەكتى ءبىر وتىرىسىندا «ەلىمىزدەگى ماڭدايشالاردى قازاق تىلىندە جازىپ، قاجەت كەزىندە ورىس تىلىندە دە جازۋعا بولادى» دەگەن ۇسىنىسى ءۇشىن، ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتى، ەلىمىزدىڭ ۇلتجاندى ازاماتى بەرىك ابدىعاليۇلىن دا قوسىپ قويعان. ودان دا سۇمدىعى، بۇل ەش شىمىرىكپەستەن قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرلارىنا فاشيستەردىڭ جاساعان ارەكەتىن تاعۋعا دەيىن بارعاندىعى جاعا ۇستاتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، سوناۋ 90-شى جىلدارى وسىنداي اكتيۆيستەر ەلەن دەگەن ورىس قىزىن كور جاعاسىنا اپارىپ تۇرعىزىپ قويىپ، كەيىن قاتتى زورلاعان» كورىنەدى. جانە دە ول «بۇل مەنىڭ ەسىمدە» دەپ شالقايادى.

سوندا ءبىز حالقىمىزعا وسىلايشا اشىقتان-اشىق جالا جاپقان ادامدى باسىنا سيپاپ قويا بەرەمىز بە؟ كۇنى ەرتەڭ مۇندايلار سوناۋ گيتلەر دوستارى سەكىلدى «قازاقستانعا جاڭا، بىزگە قولايلى ءتارتىپ ورناتامىز» دەپ، بەس قارۋىن سايلانىپ، جەتىپ كەلمەسىنە كىم كەپىل؟ ال مەن بۇعان ءتىپتى دە تاڭ قالماس ەدىم.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz