بۇكىل الەمدە دۇنيەجۇزىلىك جاھاندانۋ ۇدەرىستەرىمەن قاتار (نەمەسە ولارعا قاراما-قايشى) جەر-جەرلەردە ساياسي بەلسەندىلىكتىڭ ارتىپ, حالىقتىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىنىڭ ارتا باستاعانى بايقالادى. بۇل - اراب ەلدەرى حالىقتارىنىڭ ويانۋى عانا ەمەس, ولاردىڭ دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋعا, ادامگەرشىلىكپەن استاسىپ جاتقان تابيعي ادىلەتتى زاڭدار بويىنشا ءومىر سۇرۋگە دەگەن ىقىلاس-نيەتى. بۇل - ءبىزدىڭ جاقىن كورشىلەرىمىزدە (رەسەي, قىرعىزستان) بولىپ جاتقان وقيعالار, ەۋروپا جانە باسقا دا ەلدەردەگى ۇلت مۇددەسىن قورعاۋعا اتسالىسىپ جۇرگەن ساياسي پارتيالاردىڭ تانىمالدىعىنىڭ ارتا تۇسكەنى. ساراپشىلار, ءتىپتى, قازىرگى كەزدە الەمنىڭ جاڭا ساۋلەت-سۇلباسىنىڭ جوبالانىپ (سالىنىپ) جاتقانىن دا العا تارتادى.

ال، قازاق حالقى ءۇشىن ءوزى تۋرالى ناقتى تۇردە جاريا ەتەتىن، ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن تولىق ۇعىناتىن، تاريحي جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەتىن ۋاقىت كەلىپ جەتتى. قاۋiپ-قاتەرگە قارسى تۇرا الاتىن رۋحاني كۇشتەردi iزدەستiرەتىن جانە iشكi تەرەڭ رەسۋرستاردى تاباتىن ۋاقىت كەلدى. تاۋەلسiزدiك پەن ۇلتتىق جاندانۋعا ماسايراعان ۋاقىتتىڭ ارتتا قالىپ، ەندى تەك ءوز جاۋاپكەرشiلiگiن ۇعىناتىن جانە دە زاماناۋي بiرتۇتاس حالىق، دەربەس ۇلت بولىپ تاريح ارەناسىنا شىعاتىن شاق تۋدى. قازاق حالقىنىڭ دۇنيەاۋي ءومiر مەن قوعامداستىقتىڭ، حالىقارالىق قۇقىقتىڭ بiرەگەي جانە دەربەس سۋبەكتىسى رەتىندە ۇراندايتىن كەزى كەلدى. قازاق حالقىنىڭ (كۇللى قازاقستاندىقتاردىڭ) ءىس-قيمىلعا كوشەتىن جانە سىنالاتىن تۇسى دا وسى شاق. حالىقتىڭ كوپشىلىگى «تەمىردى قىزعان كەزدە سوعاتىن» بىزدەر ءۇشىن ۋاقىتتىڭ كەلگەنىن، بۇل سىن ساعاتى دەپ تۇسىنەر مە ەكەن؟ ءدال وسى تۇستا مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ءبىر كەزدەرى «ويان، قازاق!» دەپ تاستاعان ۇرانىنىڭ قاجەتتىلىگى ارتا تۇسكەندەي. ءوز تاعدىرىمىزدى ءوز قولىمىزعا الۋىمىز كەرەك!

اڭگىمە بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسiزدiگiنە، ونىڭ دەربەس، وركەنيەتتى تۇردە ءارى دەموكراتيالىق دامۋىنا ناقتى قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانى جايىندا بولىپ وتىر. قازىر ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگى، ونىڭ تاعدىرى قانداي قىمبات ەكەنىن ءتۇسىنىپ باعالايتىنداردىڭ بارلىعىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگiن قورعايمىز!» اتتى ءبىر تۋدىڭ (يدەيانىڭ) استىنا بىرىگۋى ءتيىس. بۇگىندە بۇل يدەيا، وسى ۇران - قازاقستاننىڭ ۇلتتىق يدەياسى بولىپ تابىلادى.

بار ماسەلە رەسەيدىڭ جوعارعى ساياسي ورتاسى بiزدiڭ كونبىس جانە ماقۇلداعىش مىنەزىمىزدى پايدالانىپ وتىرعاندىعى.

ماسكەۋدە تۇرىپ، قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىندا وقىدىم، كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادىم. سونىڭ ارقاسىندا ونداعى ءتۇرلi ورتالارمەن تانىسىپ، بىرقاتار مەملەكەتتiك جانە ساياسي قايراتكەرلەرمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، وسى كۇنگە دەيiن جالعاستىرىپ كەلەمىن. سوندىقتان جەتكiلiكتi كولەمدە مالiمەتكە يە بولىپ، دۇرىس جانە ناقتى شەشiمدەر جاساۋعا ابدەن مۇمكىندىگىم بار.

سوندىقتان جەتكiلiكتi كولەمدە مالiمەتكە يە بولىپ، دۇرىس جانە ناقتى شەشiمدەر جاساۋعا ابدەن مۇمكىندىگىم بار. سونىمەن قاتار، دوستارىم مەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جەتەكشiلەرiنiڭ اينالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن كۋرستاستارىم ارقىلى ماعان ولاردىڭ جوعارعى بيلىك ورتاسىندا جانە ارنايى قىزمەت ورىندارىندا ۇلى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قالپىنا كەلتiرۋ، ياعني رەسەيگە بيىك دەرجاۆانىڭ مارتەبەسiن قايتارۋ سحەماسى الدەقاشان جوبالانىپ، جۇزەگە اسىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتقانى جونىندە ءمالىم بولدى.

بۇل جوسپاردىڭ قاۋىپتىلىگى مەن ەكىجۇزدىلىكپەن استاسقان زالىمدىعى، بىرىنشىدەن، ونىڭ ماقساتتارىنىڭ بۇركەمەلەنگەندىگى مەن جاسىرىن بولۋى، وتانىنا ادال جانە شىنايى بەرىلگەن ازاماتتاردىڭ دا قىراعىلىعىن جوعالتادى، ەكىنشىدەن، بۇل فورمالدى-جاريا جوسپاردى قازاقتاردىڭ قولىمەن ىسكە اسىرادى. وعان بەلسەندى تارتىلعاندار، بۇل جايسىز ىسكە لاۋازىم بويىنشا قاتىسقان تۇلعالالار تۋرالى اڭگىمە بولەك. بىراق ولاردىڭ ارقايسىسى ءار ىسىنە، ءار ءبىر باستاماسىنا، ءار سوزىنە حالىق پەن تاريح الدىندا ءتيىستى جاۋاپ بەرەتىن كەز كەلەتىنىن ءبىلۋى ءتيىس.

كورشى ەل باسشىلىعىنىڭ نەگىزگى كوزدەگەنى - بەيبiت تۇردە جانە مىسىق تابانداعان وتارلاۋ ارقىلى بىرتە-بىرتە قازاقستاندى رەسەيگە الدىمەن زاڭ جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدا، سودان سوڭ تەرريتوريالىق جانە ساياسي تۇردە بايلاپ تاستاۋ. قازىردىڭ وزىندە تiل جانە اقپارات سالالاردا ۇستەمدىك بايقالادى. سوڭىنان بارلىعى ءازiر بولعانىندا: اشىق جانە فورمالدى راسىمدەردى وتكiزۋ ارقىلى (پارلامەنتتە داۋىس بەرۋ، باقىلاۋلى رەفەرەندۋم جانە تاعى باسقالار), نەمەسە قازاقستاننىڭ رەسەيگە سۋبەكت رەتiندە ەرىكتى كiرۋi تۋرالى نەمەسە مەملەكەتتەردiڭ (سسرو-نىڭ ءتۇرi) جاڭا وداعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى، بiراق iس جۇزiندە كەڭەس وداعى سەكىلدى قاتاڭ تۇردەگى بiرتۇتاس مەملەكەت قۇرىلعانىن جاريالاۋ.

Iس جۇزiندە ىقپالداستىق جۇرگىزۋدىڭ ءارتۇرلi جولدارى بايقالادى. قازاقستان باسشىلىعىنىڭ، جەكەلەپ العاندا ەل باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ۇستانىمى مەملەكەتىمىزدىڭ ەگەمەندiگi مەن تاۋەلسiزدiگىن ساقتاي وتىرىپ، رەسەيمەن بiرتۇتاس ەكونوميكالىق قارجى كەڭiستiگiن قۇرۋ، ەركiن كاپيتال ءتۇسiمىن، تاۋارلار جانە ادام اعىمىنىڭ ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ. ءسويتىپ، بiزدiڭ باسشىلىق وسىعان دەيiن جامباستاپ جاتقان ۇلتتىق ءوندىرىستى ايتەۋىر كوتەرۋدى جوسپارلاپ وتىرعان سياقتى.

بiراق، رەسەيلiك ساياساتشىلار مەن مەملەكەتتiك شەنەۋنiكتەرگە ەكونوميكالىق بiرiگۋ جەتكiلiكسiز بولىپ تۇر. بۇل ولار ءۇشiن باستى ماسەلە ەمەس ەكەنi انىق. سوندىقتان ولار وتە ساۋاتتى، جوسپارلى جانە تاباندى تۇردە الدارىنا قويعان ماقساتقا جەتۋ جولىندا بارلىق سۇراقتار مەن ماسەلەلەردى شەشۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋدە: جەدەل تۇردە 87 كەلىسىم دايىندالىپ، قورىتىندى جاسالىپ، بەكiتiلگەن، 55 كەلiسiم قول قويۋعا دايار تۇر (ودان باسقا بەكiتىلۋگە جاتپايتىن كەلiسiمدەر بار), كەدەن وداعى جۇمىس iستەيدi, بiرىڭعاي ەكونوميكالىق جانە قارجى كەڭiستiگi قۇرىلدى، بiزدiڭ بارلىق زاڭ جانە نورماتيۆتiك-قۇقىقتىق اكتىلەر رەسەيلiك اكتىلەرگە سايكەستەندىرىلۋدە، شەشىمى ءبىز ءۇشىن مىندەتتى بولاتىن ۇلتۇستiلىك ورگاندار جاساقتالىپ جۇمىس iستەپ جاتىر. ۇلت ءۇستi ورگانداردا قازىردىڭ وزىندە 1,5 مىڭنان استام مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەر جۇمىس iستەۋدە، ولار ءوز قىزمەتi, فۋنكتسيا جانە وكiلەتتiكتiڭ سالالارىن كۇن سايىن كەڭەيتۋدە. ءتىپتى، ولاردىڭ ءوز مينيسترلەرى دە بار. ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ولاردىڭ بارلىق جۇمىسى تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ ەگەمەندiگىن شەكتەۋگە باعىتتالىپ جۇرمەسە جارادى.

بiزدiڭ كوپتەگەن زاڭگەرلەرىمىز بiرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭiستiك، ەۋرازيا مەن كەدەن وداقتارى، اسiرەسە، كەڭ وكiلەتتi ءۇلتۇستi ورگاندارىنىڭ قۇرىلۋى بويىنشا جاسالعان كەلىسىمدەر قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگiزiن قالايتىن كونستيتۋتسيا ەرەجەلەرiنە قايشى كەلەدi دەپ ەسەپتەيدى. وزىق ويلى جانە دارىندى پروفەسسور ت.قاۋدىروۆ ءدارiسحانانىڭ بiرiندە قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس اراسىنداعى كەلiسiم شارتتاردىڭ وزەكتى ورتەيتىن تۇستارىن اتاي كەلە، بۇل كەلiسiمدەردى دايىنداعان ۇكiمەت پەن ولاردى بەكiتكەن دەپۋتاتتار ەل ەگەمەندiگىن بولشەكتەپ ساتىپ جاتقاندارى ءۇشىن ساياسي جانە تاريحي جاۋاپكەرشiلiكتەن قۇتىلمايتىندىعىن ايتقان بولاتىن.

مەن ءوز تاراپىمنان قازاقتىڭ ساياسي، شىعارماشىل، وقىعان زيالى قاۋىمى ءوز بەيقامدىعىمەن، جانى اشىماستىعىمەن، قورقاقتىعىمەن، ءۇنسىز قالۋلارىمەن ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى، بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىزدىڭ بولاشاعىن، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن تالان-تاراجعا سالۋعا ۇلەس قوسىپ وتىر دەگەندى قوسقان بولار ەدىم. بۇگىنگى ءبىزدىڭ ءىرىپ-شىرىگەن زيالىلارعا، الدىمەن ويلانۋ جانە نە بولىپ جاتقانىن ءتۇيسىنۋ ءۇشىن، ەكىنشىدەن، «دەر كەزىندە تۇسىنبەدىم، بايقامادىم» دەمەس ءۇشىن جاعدايدى انىق جانە تۇسىنىكتى تۇردە جەتكىزۋ كەرەكپىز. ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تەڭسەلىپ تۇرعانىن كورە تۇرىپ، كورمەگەنسۋ - بارىپ تۇرعان قىلمىس ەكەنىن اركىم ۇعىنۋى ءتيىس. سوندىقتان، «قارابەتتەر تاقتاسىن» جاساپ، وعان تاۋەلسىزدىكتىڭ ۋىستان سىرعىپ بارا جاتقاندىعىن مويىنداعىسى كەلمەيتىن ءبىزدىڭ اكادەميكتەردىڭ، عىلىم دوكتورلارىنىڭ (ەكونوميستەردىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ، زاڭگەرلەردىڭ جانە ت.ب.), جازۋشىلاردىڭ، قوعامدىق جانە ساياسي قايراتكەرلەردىڭ ەسىمدەرىن بادىرايتىپ جازىپ قويۋىمىز قاجەت.

ەگەر دە ءوزىنىڭ جەكە پىكىرى بار جانە ونى باتىل ايتا الاتىن ەلگە كەڭىنەن تانىمال قوعامدىق جانە ساياسي قايراتكەرلەردىڭ باعىت-باعدارىنا تالداۋ جاساعان بولساق، ونى قۇرمەتتى وقىرماندار، وزدەرىڭىز دە ورىنداي العان بولار ەدىڭىزدەر.

دايەكتى دالەلدەر مەن سالماقتى تسيفرلار كەلتىرە وتىرىپ، ناقتى عىلىمي تالداۋ جاساعان عالىم م.تايجاننىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى جانايقايعا بەرگىسىز ءوتىنىشىن قالىڭ كوپشىلىك قولداپ اكەتە المادى. ەل-جۇرت ونىمەن تەك قالتارىس-بۇلتارىستاردا، اس ۇيدەگى جەكە اڭگىمەلەر بارىسىندا عانا باس يزەپ كەلىسكەنىمەن، شىنايى قولداۋ بىلدىرمەدى.

ءوز وتانىنىڭ مۇددەسى مەن تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋعا كەلگەندە ارمەنيا باسشىلىعىنىڭ ونەگەسى ۇلگى ەتۋگە تۇرارلىق. ىقپالداستىق دەڭگەيىن جەدەلدەتىپ، ارمەنيا­نى ۇشتىك وداققا قوسىلۋعا يتەرمەلەۋ ءۇشىن رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى س.لاۆروۆ ەرەۆانعا كەلىپ، پرەمەر-مينيستر ت.ساركيسيانمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. رەسەي مينيسترىنە ول تمد ەلدەرىمەن ەكونوميكالىق ىقپالداستىققا ەشقانداي كەدەرگىنىڭ جوق ەكەنىن، ارمەنيادا ۇلتتىق دوكترينانىڭ بارلىعىن العا تارتتى. وسى سەبەپتەن جاڭا وداققا كىرۋ ەگەمەندىكتىڭ ءبىر بولىگىن قولدان شىعارىپ الۋ ەكەندىگىن، ءتىپتى، وعان ەش مۇمكىن بولمايتىندىعى، جانە اقىلعا سىيمايتىندىعىن باتىل جەتكىزدى. ءداپ سونداي ۇستانىمدى ۋكراينانىڭ باسشىلىعى دا ۇستانىپ وتىر.

رەسەيمەن (بەلارۋس تۋرالى، ءتىپتى دە، ءسوز قوزعاماي-اق قويايىق) ءبىرتۇتاس وداقتاس مەملەكەت قۇرۋدى جاقتايتىن ءبىزدىڭ مينيسترلەردىڭ كەلتىرىپ جۇرگەن بارلىق دالەلدەرى اقىماقتىق دەۋگە قيماساق تا، ەزۋگە كۇلكى ۇيىرەر اڭعالدىق ەكەنى انىق. ولاردىڭ وڭاي تەرىسكە شىعارۋعا بەيىم كەلەتىندىكتەرىن بىلگەندىكتەن، مەن وعان توقتالمايمىن. بۇل دەگەنىڭىز قاسقىر مەن قوياندى بىرگە قاماپ قويىپ، ودان قورقاق بايعۇسقا ەشقانداي قاۋىپ تونبەيتىنىن، قاي جاعدايدا دا وعان جاقسى ەكەندىگىنە ناندىرۋعا ۇقساس نارسە عوي.

وعان قوسا، 2012 جىلعى قاڭتاردان باستاپ ءبىز زاڭ جۇزىندە (دەمەك، ساياسي تۇردە دە) ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىمىزدى جوعالتا باستادىق. ەندى مۇنايعا، ازىق-تۇلىك پەن باسقا ونىمدەردىڭ كوتەرمە باعاسىن رەتتەۋ قاعيداتتارى مەن ادىستەرىنە شەشىمدى قازاقستان ۇكىمەتى ءۇشىن مىندەتتى بولىپ تابىلاتىن وداقتىق ورگان بەلگىلەيتىن بولادى. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ ىرگەتاسى ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىمىز بەن قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى بولىپ بەكىتىلگەن كونستيتۋتسيامىزعا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ زاڭدارىنا انىق قايشى كەلەدى.

وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ بەيقام جۇرتىمىز، قازاقستاننىڭ «زيالى قاۋىمى» ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق بانك توراعاسى گ. مارچەنكونىڭ وسى لاۋازىمعا قايتا ورالعاننان كەيىنگى ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا جۋرناليستەردىڭ ءبىرىنىڭ: «بىرىڭعاي ۆاليۋتا ەنگىزىلە مە، ەگەر دە ەنگىزىلسە، قاشانعا جوسپارلانۋدا؟»، - دەگەن ساۋالىنا: «ءيا، مۇمكىن، شاشامەن بەس-جەتى جىلدان كەيىن»، - دەپ ناقتى جاۋاپ بەرگەنىنە ەشكىم شىنايى نازار اۋدارعان جوق. ۇلتتىق بانك توراعاسى مۇنداي پىكىرلەردى ءوز بەتىمەن ايتا الار ما ەدى؟

وسىعان بايلانىستى بەلگىلى ساياساتكەر جانە ۇزدىك تالداۋشى-ەكونوميست پ.سۆويكتىڭ رەسەي جانە بەلارۋسپەن وداققا كىرۋ قازاقستان ءۇشىن قالاي قاراساڭ دا ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءتيىمسىز، سوندىقتان، بۇل تەك وسى ەلدەر باسشىلارىنىڭ ساياسي وداعى، بۇل ىڭعايلاندىرىلعان ساياسي شەشىم دەپ الدەنەشە رەت ايتقان مالىمدەمەسىنە نازار اۋدارعان ءجون.

وكىنىشكە قاراي، بiزدiڭ ۇكiمەت پەن جەتەكشiلەر تiرشiلiك بولمىستارىن تەڭبە-تەڭ جانە شىنايى تۇردە باعالاۋدى جوعالتقاندىقتان، ودان قالدى كەلىپ تۇسكەن مالiمەتتەر مەن ەسكەرتپە-دابىلدارعا ءمان بەرمەگەندىكتەن، اياققا باسىپ، قۇلاق سالماعاندىقتان، جاعداي اسقىنىپ بارادى. ولار كەرەڭ ەستiگiسi كەلمەيدi, قوعامنىڭ، ينتەلليگەنتسيا وكiلدەرiنىڭ نارازىلىقتارىنا پىسقىرىپ تا قارامايدى. ولار ەرتەرەكتە رەسەيلiك ورگاندار مەن عالىمدارىنىڭ قورىتىندىلارىن، مالiمەتتەرiن پايدالانعان جانە قازىر دە سولاي. ولار يمپەريالىق كوزقاراستارىمەن تانىمال س.گلازەۆ سياقتى مامانداردىڭ اقىل-كەڭەستەرى مەن ۇسىنىستارىن نەگiزگە الادى.

ماسەلەن، سولتۇستiك كورشiلەرىمىزدىڭ جوعارعى ورتالارىنداعى كوڭiل-كۇي مەن نيەت تۋرالى بiزدiڭ جەتەكشiلەر حاباردار ەكەنى، ونىڭ iشiندە ءبىزدىڭ ارنايى مەكەمەلەر دە مالiمەت بەرگەنى ماعان بەلگىلى. وسىندايدا ءستاليننىڭ سوڭعى الەمدiك سوعىستىڭ الدىندا نەمiس ءفاشيزمىنىڭ بولاشاق قاۋiپ-قاتەرi تۋرالى تيiستi مولشەردە سەزiنبەگەنى، مالiمەتتەرگە ءمان بەرمەگەنى ەرىكسىز ەسكە ورالادى.

رەسەي بيلىگى مۇمكىندىگىنشە بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ اۋماعىندا ءبىرتۇتاس مەملەكەت قۇرۋ نەمەسە قايتا تۋعىزۋ جونىندەگى ناسيحاتتىق، يدەولوگيالىق جانە عىلىمي جۇمىستى كەڭىنەن قولعا الىپ كەلەدى. 2012 جىلعى 28 ساۋىردە رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسى «رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسى: ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى پارلامەنتاريزمنىڭ قالىپتاسۋى» تاقىرىبى بويىنشا حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىن ۇيىمداس­تىردى. مەملەكەتتىك دۋمانىڭ توراعاسى س.نارىشكين، ونىڭ ورىنباسارلارى، ساياسي پارتيالار فراكتسيالارىنىڭ، كوميتەتتەردىڭ جەتەكشىلەرى، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارى، عالىمدار، بەلگiلi قوعام قايراتكەرلەر، اتسالىستى. جالپى دوڭگەلەك ۇستەل تاقىرىبىنىڭ ءوزى جاقىنداپ قاراعان-دا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىنداتادى.

ءوز سوزدەرىندە رەسەيلىك ساياساتشىلار، دەپۋتاتتار، عالىمدار كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراعانى - بۇل دۇرىس ەمەس، قاتە شەشىم دەگەن تۇجىرىمعا توقتالدى. بارلىق بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ جاعدايى ناشارلاعانىن جانە ەگەمەندiك پەن تاۋەلسiزدiك ادامدارعا ەش جاقسىلىق اكەلمەگەنىن ايتتى. باسقاشا ايتقاندا، ولار بىزدەر ءۇشىن، ياعني، قازاقستاندىقتار ءۇشىن قانداي مەملەكەتتە ءومiر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن، ءتىپتى، نە ويلاۋىمىز قاجەت ەكەندىگىن، قىسقاسى، ءبىز ءۇشىن ءبارىن شەشىپ قويىپتى. ولار ەۋرازيا وداعىنىڭ كەڭiستiگiندە جوعارعى زاڭ شىعارۋ ورگانى بولىپ تابىلاتىن ەۋرازيا پارلامەنتiن قۇرۋدى ۇسىنادى. ولار قايمىقپاستان عالىمداردى، ساياساتشىلاردى، باق-تى ءوز يدەيالارىن جانە ۇسىنىستارىن بەلسەنە قولداۋعا اشىقتان-اشىق ۇندەپ وتىر. سول تاقىلەتتەس اكتسيالار مەن ءىس-شارالاردى دا قازiر كوپتەپ وتكiزۋدە. ولاردىڭ بۇل ساياساتى ۆ. ءپۋتيننىڭ قايتا تۋعان رەسەيلiك يمپەريانىڭ باسشىسى بولىپ سايلانۋىنا بايلانىستى ۇدەتە كۇش الاتىن ءتۇرى بار.

ارينە، بۇدان دا قيىن، بۇدان دا كۇردەلi جاعدايلاردىڭ وزىنەن جول تاۋىپ شىعا بىلگەن باسشىمىز ن.ءا.نازارباەۆقا ارقا سۇيەيمiز، زور سەنىم ارتامىز. بiز ونىڭ مول تاجiريبەسىنە، حالىقارالىق مارتەبەسىنە جانە باسقا مەملەكەتتەردiڭ جەتەكشiلەرiمەن جاسالعان بايلانىستارىنا ۇمiتتەنەمiز. ءبىزدىڭ ەلباسىمىز ەۋرازيالىق وداقتى جەدەل قۇرۋعا كۇش-جىگەرمەن كىرىسكەندەرگە توقتاۋ سالا باستاعانى ءۇمىت وتىن جاعادى. بىراق بۇل جولى قالاي بولار ەكەن؟! وسى ماسەلە بويىنشا رەسەيدىڭ وراسان زور كۇشتەرi جۇمىس قا كىرىسكەن دەپ ءجۇر. ارنايى قىزمەت ورىندارى، تiپتi, مافيا جانە بۇگiنگi رەسەيلiك گەنەراليتەتتiڭ ىقپال ەتەتىن بولiگi دە جۇمىلدىرىلعان دەگەن اڭگىمە بار. وسى تۇستا ءوزىن دەموكرات جانە مەملەكەتتiڭ جەتەكشiسi رەتىندە ديسكرەديتاتسيالاعان جانە كورشi ەۋروپالىق مەملەكەتتەردەن تولىق وقشاۋلانۋعا تاپ بولعان لۋكاشەنكو ورنىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كەز كەلگەن قادامعا بارۋعا بار. باقىلاۋشىلار مەن ساراپشىلار بۇل جولى «باتكانىڭ» رەسەيدىڭ استىنا تولىق جاتقانىن ايتادى.

ساراپشىلار بiزدiڭ پرەزيدەنتكە رەسەيلiك دەرجاۆانىڭ ساياسي جانە مەملەكەتتiك ەليتاسىنىڭ قۋاتتى قىسىمىنا جالعىز ءوزىنىڭ قارسى تۇرۋى وتە قيىنعا تۇسەدى دەپ بولجايدى. سونداي-اق، ولار باسقا دا فاكتورلاردى العا تارتقىلارى كەلەدى. دەي تۇرعانمەن، بۇل جەردە ءوز وتانىن، ەل تاۋەلسiزدiگiن قورعاۋعا جاپپاي حالىقتىڭ قولداۋ ءبىلدىرۋى قاجەت، جاپپاي حالىق قوزعالىسى قاجەت. بۇل جەردە بۇكىل ەلدىڭ بىرلىگى ماڭىزدى رول اتقارادى.

تاريح-تاعدىر قازاقستان حالقىنا مەملەكەتتiك بوستاندىق پەن تاۋەلسiزدiككە، اتا-بابالارىمىزدىڭ ارمانىن iسكە اسىرۋىنا مۇمكiنشiلiك بەردi. ەلباسى ن.نازارباەۆ حالىقارالىق وزىق كۇشتەردىڭ، اسiرەسە، ب.ەلتسين باستاعان رەسەي دەموكراتتارىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان ءوز ەگەمەندىگىنە يە بولدى. جانە بiز قانداي ءبىر قىسىمدار مەن بايبالامداردىڭ نەمەسە الداپ-ارباۋلاردىڭ ىرقىندا كەتپەي، ءوزىمىزدىڭ وتانىمىزدى، مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاي ءبىلۋىمىز قاجەت، ءتىپتى، ولاي ىستەمەسكە ءبiزدىڭ قۇقىعىمىز دا جوق.

بۇگiن بىزدەر، قازاقستاننىڭ ءاربiر ازاماتى، حالقىمىزدىڭ ءاربiر ادال ۇل-قىزدارى، ءوز ار-ۇجدانىمىز بەن تاريحتىڭ الدىندا «ءبىز عاسىرلار بويى قازاقستاننىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسiزدiگى جانە ايماقتىق بۇتiندىگى ءۇشىن بەل شەشە كۇرەسكەن ۇلى بابالارىمىزدىڭ ۇرپاعى اتانۋعا لايىقپىز با؟»، - دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرۋiمiز كەرەك. بۇگiن قازاقستاننىڭ ءار ازاماتى، اسiرەسە وسى تاۋەلسiز 20 جىل ىشىندە (مەملەكەتتiك قۇرىلىمدار، ۇلتتىق كومپانيالار) قىزمەتىندە، عىلىم، مادەنيەت جانە ونەر سالالارىندا، قوعامدىق مايداندا، كاسiپكەرلiكتە وزدەرiن جۇزەگە اسىرا العاندار قازاقستان الدىنداعى ادالدىعىنا تەست تاپسىرۋى ءتيىس! ولار شەتەلگە قاشىپ كەتپەي، ەل الدىنداعى ءوز مiندەتتەرiن ورىنداۋى، تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ الدىنداعى ءوز پارىزدارىن وتەۋى، قايتارۋى كەرەك. قازىر مەن وسى تاۋەلسiز جىلدار ىشىندە ءار-ءتۇرلى سەبەپتەرمەن تابىسقا جەتە الماعان، تۇراقتى جۇمىسى جانە تۇراتىن ءۇي-جايى بولماي، ادiلەتسiزدiككە ۇشىراپ، شەنەۋنىكتەر مەن سىبايلاس جەمقورلاردىڭ وزبىرلىعىنان ازاپ شەگىپ بەينەت تارتقان، بۇگiنگi وكiمەتتiڭ وپپونەنتتەرi بولىپ تابىلعان ءوز وتانداستارىم مەن اعايىندارىما: «قيىن بولسا دا بۇگiنگi اۋىرتپالىقتاردان جوعارى دانا بولىڭىز، ءوز ماسەلەلەرiڭىز بەن iسكە اسپاعان ارماندارىڭىز تۋرالى عانا ەمەس، بiزدiڭ تالاي ازاپ شەككەن حالقىمىزدىڭ تاعدىرى تۋرالى، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تالاي تىرىلگەن» قازاقتىڭ تاعدىرىن ويلاڭىز، تۋعان ەلىڭىزدىڭ مۇددەسىن ءوز نەمەسە وتباسىڭىزدىڭ مۇددەسىنەن جوعارى قويىڭىز!» دەمەكپىن. ەرلiك تانىتىڭىز! ءجابiر كورىپ جابىرقاعان ساتتەرىڭىز بەن ۇتىلعانىڭىزدى ۇمىتىڭىز! ءبارىڭىز بiرiگiپ قازاقستان تاۋەلسiزدiگىن قورعاۋعا شىعىڭىز! ادiلەتسiزدiك كەتەدi, «شەشىلمەيتىن» ماسەلەلەر شەشىلەدى، وكiمەت الماسادى. سiزدiڭ دانالىعىڭىزدى، باتىرلىعىڭىزدى، قازاقستان مەن قازاق حالقىنىڭ الدىنداعى ادالدىعىڭىزدى دۇرىس باعالاي الاتىن جاڭا ۇرپاق كەلەدi. سول قاسيەتتi باعا مەن ماقساتتان جوعارى ەشتەڭە بولمايدى!

رەداكتسيادان:

بۇل ماقالا م. تايجان باستاعان 10 جاس ساياساتكەردىڭ مالىمدەمەسىنە دەيىن ازىرلەنگەن بولاتىن. قوعام قايراتكەرى س.قاسىموۆتىڭ نەگىزگى ماقساتى، بىرقاتار باعىت-باعدارى «وندىقتىڭ مالىمدەمەسىمەن» ۇيلەسىمدى ۇندەسەدى.

Cابىر قاسىموۆ,  قوعام قايراتكەرى

ۇلت TIMES 24 مامىر 2012 جىل