اعارتۋشى-عالىم، ۇستاز  احمەت بايتۇرسىنوۆ «بالام دەگەن ەل بولماسا، ەلىم دەگەن بالا قايدان شىعادى» دەگەن ەكەن. ۇلى ءسوز! ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تۇلىمدى ۇلى، بۇرىمدى قىزى دەپ سەندەر ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالدى. ەرتەڭگى كۇنى قادىرلى قازاقستانىم دەگەن قاسيەتتى ۇعىم ارقايسىڭنىڭ كەۋدەلەرىڭدە اتوي سالىپ جاتۋى ءتيىس.

ن.ءا.نازارباەۆ.

اعارتۋشى-عالىم، ۇستاز  احمەت بايتۇرسىنوۆ «بالام دەگەن ەل بولماسا، ەلىم دەگەن بالا قايدان شىعادى» دەگەن ەكەن. ۇلى ءسوز! ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تۇلىمدى ۇلى، بۇرىمدى قىزى دەپ سەندەر ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالدى. ەرتەڭگى كۇنى قادىرلى قازاقستانىم دەگەن قاسيەتتى ۇعىم ارقايسىڭنىڭ كەۋدەلەرىڭدە اتوي سالىپ جاتۋى ءتيىس.

ن.ءا.نازارباەۆ.

ءالى ەسىمدە، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ەلباسىمىز ن. نازارباەۆ ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-عا كەلىپ، جۇزدەگەن ستۋدەنتتىڭ الدىندا «قازاقستان داعدارىستان كەيىنگى دۇنيەدە: بولاشاققا ينتەللەكتۋالدىق سەكىرىس» اتتى ءدارىسىن وقىپ، بۇگىنگى مەن ەرتەڭگى كۇندى بولجاي بىلەتىن ۇسىنىس پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. جاسىل جەلەكتەي جايقالىپ كەلە جاتقان جاستارعا اعالىق اقىل-كەڭەسىن جەتكىزىپ، ەلىمىزدىڭ ەندىگى بولاشاعى تولايىم ءبىلىم الىپ جاتقان جاستاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىنە تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگىن قاداپ ايتتى. «ينتەللەكتۋالدىق ۇلت» جوباسىنىڭ ۇتقىر، ۇتىمدى تۇستارىن جالىندى جاستارعا جەتە ءتۇسىندىرىپ، ەلىمىز عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ يننوۆاتسيالىق جۇيەسىن دامىتۋعا مەيلىنشە مۇحتاج ەكەندىگىن انىق ايعاقتارمەن دالەلدەپ كورسەتتى. سول جولى ەلباسىمىز: «مەملەكەت عى­لىمدى دامىتۋعا قاجەتتى بارلىق شارا­لار­­دى قابىلداۋدا. بىراق مۇنىڭ بارلىعى ەگەر بىلىكتى كادرلار بولماسا، بەكەر بولار ەدى... سوندىقتان مەن جاستارعا ەلىمىزگە ەڭ الدىڭعى قاتارلى عىلىم سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن تالانتتى عالىمدار قاجەت دەپ ۇندەۋ تاستايمىن. عىلىمعا بارىڭدار، قۇلشىنىڭدار، وزدەرىڭنىڭ زەرتتەۋ تالانتتارىڭدى جۇزەگە اسىرىڭدار!» دەگەن بولاتىن. سول جولعى جيىنعا قاتىسقان جاستار، بارلىعىمىزدا ىشتەي ىلكىمدى وي ءتۇيىپ، ەرەكشە تەبىرەنىپ قايتتىق. ەلباسىمىزدىڭ اسىرەسە، جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ، وتاندى ءسۇيۋ، وتانعا ادال قىزمەت ەتۋدى ۇيرەتۋدەگى ۇلگىسى كوڭىلىمىزدە ماڭگى باقي جاتتالىپ قالعانى انىق. ءيا، ءبىزدىڭ كوشباسىمىز بۇگىنگە دەيىن جاستارعا جىگەر بەرەتىن ونداعان بالكىم جۇزدەگەن جالىندى تىركەستەرى تەبىرەنە ارناعان بولار. بىراق، سولاردىڭ ارقايسىسىنا تەرەڭىنەن ۇڭىلسەك، بارلىعىنىڭ استارىندا تەبىرەنىسكە تولى اقەدىل پەيىل، ىزگى نيەت جاتىر.

ەلباسىمىزبەن اراعا جىل سالىپ تاعى دا ءبىر جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. 20-دان اسا جاستاردى قابىلداعان پرەزيدەنتىمىز سول جولى بىزبەن ارقا-جارقا تىلدەستى. وسى جيىندا ارقايسىمىز جەكە-جەكە ءسوز الىپ، كوكەيىمىزدەگى ويلارىمىزدى ەمىن-ەركىن اقتارۋعا مۇمكىندىك الدىق. كەزدەسۋدىڭ توقتامىن ەلباسىمىز ءوزى تۇيىندەپ: «مەن بۇگىنگى جاستارعا قىزىعا دا قۋانا قارايمىن! سەندەر باقىتتى ۇرپاقسىڭدار. ايتالىق، مەن 40 جاستان اسقان شاعىمدا عانا، ونىڭ وزىندە قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ سالالىق حاتشىسى قىزمەتىندە جۇرگەن كەزىمدە تۇڭعىش رەت شەتەلگە شىقتىم. ال قازىرگى جاستاردىڭ قاي-قايسىسى دا قايدا بارامىن دەسە ەرىك وزدەرىندە. بۇعان قوسا ءبىز «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا تالانتتى جاستارىمىز شەتەلدەردىڭ ەڭ تاڭداۋلى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋعا مەملەكەتتىك گرانت ءبولىپ، قامقورلىق جاساۋدامىز. جاستار وسى قامقورلىق پەن سەنىمگە لايىق بولۋى ءتيىس. ءبىز قولدان كەلگەنىنشە تاۋەلسىز ەلىمىزدى جان-جاقتى دامىتۋعا كۇش جۇمساپ جاتىرمىز. بىراق كوكەيدەگىنىڭ بارلىعىن جۇزەگە اسىرۋ - ءبىر ۇرپاقتىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس. سوندىقتان ءبىزدىڭ باستاعانىمىزدى سىزدەر جالعاستىراتىن بولاسىزدار. ەلىمىزدىڭ ودان ءارى گۇلدەنۋىن قامتاماسىز ەتۋ سىزدەرگە سەنىپ تاپسىرىلادى. سوعان دايىندالىڭىزدار. سول سەنىمگە لايىق بولىڭىزدار»، - دەدى ەرەكشە تەبىرەنىپ. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وسى ءبىر ۇلاعاتتى پايىمىن ءبىز ۇندەۋ رەتىندە قابىلداعانىمىز جاسىرىن ەمەس. سەبەبى، ءتاۋ ەتەر تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ءار جىلىن مىنا بىزدەر، جاستاردىڭ جانارىمەن سارالاعاندا - جاڭا قازاقستاننىڭ قابىرعاسىن قالاعان ەلباسىمىزدىڭ ەرەن ەڭبەگى مەن ايشىقتالعان ەرلىگىن كورەمىز. ارينە، ەلىمىزدىڭ جيىرما جىلدا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىن ساناي بەرسەك، قولداعى ون ساۋساقتىڭ سانى جەتپەسى انىق. انىعىندا، مۇنىڭ بارلىعى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى - كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن جاسالىپ جاتقان يگى قادامدار. ال بۇل ءىس-شارالاردىڭ تۇعىرىندا تۇرعان ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ.

ەلباسىمىزبەن بيىلعى جىلى دا جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. جالپى پرەزيدەنتىمىزبەن جۇزدەسۋ ءاربىر جاس ازامات ءۇشىن ەرەكشە باقىت. ويتكەنى بۇل جۇزدەسۋ ءبىر كۇندىك ەمەس - مىڭ كۇندىك، ءاربىر جاستىڭ ساناسىنا ساۋلە تۇسىرەتىن، ءوسۋى مەن تۇلعا رەتىندە جەتىلۋىنە جولاشاتىن سىندارلى ءسات. وسى جولعى كەزدەسۋدەن كەيىن كوڭىلىمىزگە كوپ نارسەنى ءتۇيىپ قايتتىق. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءسوزىن قۇلاق قويا تىڭداعان بىزدەر ادام سەنگىسىز اڭىزدىڭ ءوزىن اقيقاتقا اينالدىرۋعا بولاتىنىن تۇسىندىك. سولاردىڭ ءبىر پاراسى مىناداي.

ەگەر، باجايلاپ باقىلاساق ەلباسىنىڭ جاستارعا وسيەت ايتقان ءاربىر ءدارىسىنىڭ ارعى تىنىندە - «ادام فاكتورى» التىن ارقاۋداي تارتىلىپ جاتادى.  بۇتىندەي العاندا، ءاربىر مەملەكەتتىك الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ ەڭ باستى كورسەتكىشتەرى وسى جەردە جاتقاندىعىن اڭعارامىز. ءيا، اينالىپ كەلگەندە قوعامنىڭ بارلىق تاراپتان العا قادام باسۋى «ادام فاكتورىنا» تىكەلەي بايلانىستى دەيتىن بولساق،  قازىرگى جاستاردىڭ ءبىلىم الۋىنا، تالانتى مەن دارىنىن تانىتا بىلۋىنە مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ جاتقان شارالار، اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار از ەمەس. بۇل ورايدا، ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان ايتىلار پىكىر: «جاستارعا ءسوز ەمەس، ءىس كەرەك، ءىس»! ءاربىر جاس ازامات ەڭ الدىمەن ادام رەتىندە ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا قامقورلىق تانىتا ءبىلۋى، سول ارقىلى تاۋەلسىزدىك جولىنداعى جەتىستىكتەرگە وزىندىك ۇلەس قوسۋى - كورەر كوزگە بىلىنبەگەنمەن مەملەكەتتىك دامۋداعى اسا ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.  دەمەك، وسى ارادا «بىرىگىپ كوتەرگەن جۇك اۋىر بولماس» دەگەن قاعيدا، دانالىق وي جۇزەگە اسادى.

تارازىعا تارتىپ، وي سارابىنا سالار بولساق، ءدال قازىر قازاقستاننىڭ قاداۋي تۇعىرىن بەكىتە تۇسۋدەگى ەسەلى ەڭبەك كىم ءۇشىن جانە نە ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقانىن جانجۇرەگىمىزدەن تۇسىنەتىن كەز جەتكەن سياقتى. دەمەك، ءبىز، جاستار الدىمىزداعى اعا ۇرپاققا، حاكىم اباي اتامىز «جاستىقتىڭ اتى ارىنداپ، تاس قياعا ورلەدىڭ» دەپ ايتىپ كەتكەندەي، ءوز بولاشاعىمىزدى باياندى قىلۋعا تاس-ءتۇيىن دايىن ەكەندىگىمىزدى دالەلدەپ كورسەتۋىمىز كەرەك. بۇل ورايدا، توقتالماي كەتۋگە بولمايتىن «بولبىر» جايت بار. ول جاستاردىڭ اراسىنداعى كەڭەستىك كەزەڭنەن بەرى تامىرىنا بالتا شابا الماي وتىرعان - ماسىلدىق پسيحولوگياسى. ەگەر رەسمي دەرەككە سۇيەنسەك قازىرگى قازاقستان حالقىنىڭ ۇشتەن ءبىرى دەرلىك - 14-29 جاس ارالىعىنداعى جاستار ەكەن. كوپشىلىككە توپىراق شاشقانىمىز ەمەس، بىراق بۇگىنگى جاستاردىڭ اراسىندا جاسى وتىزعا كەلسە دە اتا-اناسىنا ماسىل بولىپ وتىرعان ۇيكۇشىك زامانداستارىمىز قانشاما؟! ال ولار ەلىمىزدىڭ ەل رەتىندە ءوسىپ-ونۋىنە قانداي ۇلەس قوسىپ وتىر؟ نەگە بۇلاي، ادام سونداي ما، الدە زامان سونداي ما؟ مۇندايدا «بولار  بالا ون بەسىندە باسپىن دەر، بولماس بالا وتىزىندا جاسپىن دەر» دەگەن قازاقتىڭ قاناتتى ءسوزى ەرىكسىز ويعا ورالادى، وقىرمان قاۋىم. ول عانا ەمەس، ءوز بويىندا «وتان»، «ەلجاندىلىق»، «ەل، ءتىل، ءدىل» دەگەن ۇعىمدارعا ورىن جوق، ايتەۋىر بار ويى جىلى ورىندى كوزدەيتىن جاستارىمىز دا جوق ەمەس. دەمەك، بۇگىنگى جاستاردىڭ اراسىندا ماسىلدىقپەن قاتار مانساپقورلىق پسيحولوگيا دا ءورىس الىپ وتىر دەگەن ءسوز. ال، بۇلارمەن كۇرەسۋ بۇگىنگى قوعامنىڭ ەڭ باستى مىندەتى. ءدال قازىر ماسىلدىقتىقتىڭ ۋاقىتى ءوتتى. وسى ماسەلەگە اسا شۇيلىككەن ەلباسىمىز دا جاستارعا قاراتا سان رەت اعالىق اقىلىن ايتقانى ەسىمىزدە.
«مەملەكەتتىڭ «عالامدىق» قولداۋىنا ءۇمىت ارتىپ قاراپ وتىرماڭدار. مەملەكەت زەينەتكەرلەرگە، مۇگەدەكتەرگە، جۇمىس ىستەي المايتىندارعا عانا كومەكتەسەدى. قالعاندارىنا - ولار ومىرگە قاجەتتى قاراجات تابۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار تۋعىزادى. جاس كەزدەن باستاپ وزدەرىڭە سەنۋگە، وزدەرىڭدى ەڭبەككە دايارلاۋعا ۇيرەنىڭدەر. ءبىز قازاقستاننىڭ ەڭبەكسۇيگىش، جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتارىنىڭ بولاشاق ۇرپاعىن تاربيەلەۋگە ءتيىسپىز. تەك سوندا عانا ەلىمىز وركەندەي بەرەتىن بولادى» - دەگەن بولاتىن مەملەكەت باسشىسى. تۇيىندەلىپ جەتكىزىلگەن وسى سوزدەردەن-اق، ءبىز، نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى، سول سەبەپتى ءاربىر جاس ومىردە ءوز مۇددەسىن جوعارى قويماي، ەڭ الدىمەن ەلى مەن وتانىنىڭ يگىلىگىن ارتتىراتىن ىلگەرىمدى ءىس اتقارۋى كەرەك ەكەندىگىن تولىقتاي تۇسىنەمىز. سوندا عانا، ەركىن ەلدىڭ باقىتتى ۇرپاقتارى نار كوتەرەر جۇكتەن قايمىقپاي، بولاشاققا نىق قاداممەن قارىشتايدى. ءيا، ءبىزدىڭ الدىمىزدا دا تالاي «تار جول، تايعاق كەشۋلەر» كۇتىپ تۇر. بىراق ادام ءومىرىنىڭ ءوزى سونىسىمەن قىزىق ەمەس پە؟! قيىندىق كورمەي باقىتتى شاق تا سالتانات قۇرماسى الميساقتان بەلگىلى.

ايدار قىرىقبايۇلى،

«الماتى» الەۋمەتتىك - كاسىپكەرلىك

كورپوراتسياسى» ۇلتتىق» اق - نىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى

«اباي-اقپارات»