بىلتىر ءدال وسى مەزگىلدە ماڭعىستاۋ مۇنايشىلارىنىڭ ەڭبەكاقى مەن وتەماقى تالاپ ەتىپ ەرەۋىلگە شىعىپ جاتقانى تۋرالى حابار ەل قۇلاعىنا ەپتەپ جەتە باستاعان ەدى. ءسوزدىڭ اشىعى كەرەك، سول كەزدە مۇنايشىلاردىڭ تالابىنا رەسمي استانا بىلاي تۇرسىن، قالىڭ بۇقارانىڭ ءوزى اسا ەلەڭ ەتە قويماعان بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە، مۇنايشىلاردىڭ تالابى سياقتى تالاپتىڭ تۇرىنە بۇگىنگى قازاقتىڭ «بۇ قالاي؟» دەۋگە دارمەنى دە قالماعان. ويتكەنى، قازىرگى قاراشى جۇرتتىڭ بايلامى «وكىمەتكە ايتىڭ نە، ايتپادىڭ نە - ءبارىبىر ەشتەڭە ونبەيدىگە» سايادى. الايدا، جاڭاوزەندىكتەر تالاپ ەتۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىن كورسەتىپ، قارۋلى پوليتسيامەن قاقتىعىسۋعا  دەيىن باردى. وققا ۇشتى. اتىلدى. اقىرى تابان ەتى مەن ماڭداي تەرىنىڭ اقىسىن سۇراپ ءجۇرىپ اباقتىعا دا ايدالدى. جادىلارىڭىزدى جاڭعىرتىپ وتەيىك، ەڭبەكاقى مەن وتەماقى ماسەلەسىن كوتەرگەن «جاڭاوزەن» ءوف مەن «قاراجامباسمۇناي» كومپانياسىنىڭ جۇمىسشىلارى اكىمشىلىك تاراپىنان ورىنسىز قىسقارتۋعا ۇشىراعان ەدى. ناقتى دەرەككە جۇگىنسەك،   9000 ادام ەڭبەك ەتىپ، جىلىنا 6 300 000 توننا مۇناي وندىرەتىن «جاڭاوزەن» ءوف-نان 200-دەن اسا ادام، 4640 ادام جۇمىس ىستەيتىن، جىلىنا 1 980 000 توننا مۇناي وندىرەتىن «قاراجانباسمۇناي» كومپانياسىنان - 156 ادام، ال «ERSAI» جشس-نەن (مۇناي وندىرمەيتىن قۇرىلىس مەكەمەسى) 100-دەن اسا ادام جۇمىستان شىعارىلدى. وسىلايشا مۇناي الپاۋىتتارى حالىقتى الەۋمەتتىك قىسىم جاساۋ ارقىلى ىقتىرىپ الامىز دەپ ويلاعان.

بىلتىر ءدال وسى مەزگىلدە ماڭعىستاۋ مۇنايشىلارىنىڭ ەڭبەكاقى مەن وتەماقى تالاپ ەتىپ ەرەۋىلگە شىعىپ جاتقانى تۋرالى حابار ەل قۇلاعىنا ەپتەپ جەتە باستاعان ەدى. ءسوزدىڭ اشىعى كەرەك، سول كەزدە مۇنايشىلاردىڭ تالابىنا رەسمي استانا بىلاي تۇرسىن، قالىڭ بۇقارانىڭ ءوزى اسا ەلەڭ ەتە قويماعان بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە، مۇنايشىلاردىڭ تالابى سياقتى تالاپتىڭ تۇرىنە بۇگىنگى قازاقتىڭ «بۇ قالاي؟» دەۋگە دارمەنى دە قالماعان. ويتكەنى، قازىرگى قاراشى جۇرتتىڭ بايلامى «وكىمەتكە ايتىڭ نە، ايتپادىڭ نە - ءبارىبىر ەشتەڭە ونبەيدىگە» سايادى. الايدا، جاڭاوزەندىكتەر تالاپ ەتۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىن كورسەتىپ، قارۋلى پوليتسيامەن قاقتىعىسۋعا  دەيىن باردى. وققا ۇشتى. اتىلدى. اقىرى تابان ەتى مەن ماڭداي تەرىنىڭ اقىسىن سۇراپ ءجۇرىپ اباقتىعا دا ايدالدى. جادىلارىڭىزدى جاڭعىرتىپ وتەيىك، ەڭبەكاقى مەن وتەماقى ماسەلەسىن كوتەرگەن «جاڭاوزەن» ءوف مەن «قاراجامباسمۇناي» كومپانياسىنىڭ جۇمىسشىلارى اكىمشىلىك تاراپىنان ورىنسىز قىسقارتۋعا ۇشىراعان ەدى. ناقتى دەرەككە جۇگىنسەك،   9000 ادام ەڭبەك ەتىپ، جىلىنا 6 300 000 توننا مۇناي وندىرەتىن «جاڭاوزەن» ءوف-نان 200-دەن اسا ادام، 4640 ادام جۇمىس ىستەيتىن، جىلىنا 1 980 000 توننا مۇناي وندىرەتىن «قاراجانباسمۇناي» كومپانياسىنان - 156 ادام، ال «ERSAI» جشس-نەن (مۇناي وندىرمەيتىن قۇرىلىس مەكەمەسى) 100-دەن اسا ادام جۇمىستان شىعارىلدى. وسىلايشا مۇناي الپاۋىتتارى حالىقتى الەۋمەتتىك قىسىم جاساۋ ارقىلى ىقتىرىپ الامىز دەپ ويلاعان. ءبىر تاڭقالارلىعى الەۋمەتتىك جايتتىڭ كۇردەلەنۋىنە جول بەرمەي، ەكى جاققا بىردەي ءتيىمدى شەشىم قابىلداۋعا ەرىكتى ماسىموۆتە، سونداعى «سامۇرىق-قازىنا ءال-اۋقات قورىنىڭ» باسشىسى تيمۋر قۇلىباەۆتا ينۆەستورلاردىڭ جەرگىلىكتى جۇمىسشىلاردى يلەپ باسقانىنا ءيى قانعانداي ءۇنسىز قالعان ەدى. ءسويتىپ، قورعانسىز جۇرتتى ەزىپ-جانشۋدىڭ «ناتيجەسى» قورعانسىز جۇرتتىڭ ەندىگى قورلىق پەن مازاققا كونبەيتىن اشۋ-ىزاسىنا ۇلاستى. وتكەن ءىس ءوتتى، ۇكىمەت ەندى جاڭاوزەن وقيعاسىنان كەيىن ەل ءىشىنىڭ تالاپ-تىلەگىنە قۇلاق اسىپ، ۋشىعىپ كەتۋى ىقتيمال ەرەۋىلدەردىڭ سەبەپ-سالدارىنا ەرتەرەك نازار  اۋداراتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنگەنبىز (قالاي دەسەكتە، ايتەۋىر ءوزى ۇكىمەتىمىز عوي دەگەن ەسەك دامە دە بىزدىكى). ولاي بولماي تۇر. مىنە، شىلدەنىڭ شىلىڭگىر اپتابىندا "ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ" كومپانياسى مەتاللۋرگيالىق كومبيناتىنىڭ 3 مىڭ جۇمىسشىسى ەرەۋىلگە شىقتى. «كومپانيا باسشىلارىنا ەسكەرتۋ رەتىندە جاسالعان ەرەۋىلگە 11 مىڭ كەنشى قولداۋ بىلدىرگەن. ءۇش ساعاتقا سوزىلعان ەرەۋىل كەزىندە زاۋىت جۇمىسى تولىقتاي توقتاپ قالعان. كەنشىلەردىڭ باستى تالاپتارى - جالاقىنى 30 پايىزعا كوتەرۋ.  جالاقىعا قاتىستى كەلىسسوز وتكەن جىلدىڭ قازان ايىنان بەرى ءجۇرىپ كەلەدى. الايدا، كومپانيا باسشىلىعى الەمدىك نارىقتاعى داعدارىستى سىلتاۋراتىپ، جالاقىنى تەك 10 پايىزعا كوتەرەتىنىن مالىمدەدى. ونىڭ ءوزى كەلەسى جىلدىڭ باسىنان عانا باستالماق» دەپ حابارلايدى 31-ارنانىڭ جاڭالىقتار قىزمەت.

قىسقاسى، تەمىرتاۋ جاڭاوزەننىڭ جالعاسى بولىپ جۇرمەسىن. ءبىز نە ايتساقتا قاۋىپ ەتكەننەن ايتامىز. بىلتىر دا جاڭاوزەن دۇمپۋىنە ءدۇمى كۇشتىڭ بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارعىمىز كەلىپ ماڭعىستاۋ وبلىسىندا قۇرىلعان «اق جاۋلىقتى انالار» كوميتەتىنىڭ ۇندەۋىن جاريالاعان ەدىك. ول ۇندەۋدە بىلاي دەلىنگەن بولاتىن:

تالاپ

ءبىز ماڭعىستاۋ ازاماتتارىنىڭ بارلىق تالاپتارىنىڭ تولىق ورىندالۋىن بيلىكتەن تالاپ ەتەمىز! ناتاليا سوكولوۆا، نۇربەك قاشاقباەۆ پەن اقجانات امينوۆ قاماۋدان دەرەۋ بوساتىلۋى كەرەك! پوليتسەيلىك تەرروردى جەدەل توقتاتىپ، ەرەۋىلشىلەرگە، ولاردى قولداۋشى ازاماتتارعا قارسى اشىلعان اكىمشىلىك ىستەر تولىق توقتاتىلۋى كەرەك! جۇمىستان شىعارىلعاندار تۇگەل ورىندارىنا قايتۋى كەرەك! «وزەنمۇنايگازدىڭ» بۇرىنعى مارتەبەسى قايتارىلسىن! جەكەشەلەندىرىلگەن مەكەمەلەر مەملەكەتكە قايتارىلسىن! جەرگىلىكتى حالىق جۇمىسقا ورنالاستىرىلسىن! جاڭا جۇمىس كوزى اشىلىپ، مۇگەدەكتەر مەن جەتىم-جەسىرلەرگە جۇمىس بەرىلسىن! وقۋ مەن دارىگەرلىك كومەك اقىسىز بولسىن! مۇنايدان تۇسكەن پايدادان جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ شوتىنا اقشا سالىنسىن!

ەگەر وسى تالاپتار جەدەل ورىندالمايتىن بولسا، بۇكىل حالىق بولىپ، ەرەۋىل بولىپ جاتقان اۋىل، قالا، وبلىس اكىمدەرىنىڭ، اسكەري قۇرىلىمدار باسشىلارىنىڭ ءوز ورىندارىنان كەتۋىن ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ ەتەمىز!

ءبىزدى قينايتىن تاعى ءبىر ماسەلە - بانكتەردىڭ نەسيە قاقپانىنا تۇسكەن وتباسىلاردىڭ جالعىز باسپاناسىن تارتىپ الۋى! وسىنداي وزبىرلىقتىڭ ناتيجەسىندە سوڭعى 5 جىلدا 15 ادام ءوز ومىرلەرىن قيدى. كەڭەس كەزىنىڭ وزىندە پاتەر تەگىن بەرىلەتىن، قازىر باسپاناسىنان ايىرىپ، بالا-شاعاسىن دالاعا شىعارىپ تاستاعان وتباسىلار قانشاما! قاقاعان ايازدا قار ۇستىندە قالعاندار دا بار. سوندا بۇل قانداي تاۋەلسىزدىك؟ بۇل ماسقارالىقتى توقتاتاتىن ۋاقىت جەتتى! بانككە بورىشتى دەگەن جەلەۋمەن حالىقتىڭ بانكوماتتارى جابىلىپ، 1933 جىل قايتالانۋدا! جيىرما جىلدا جەتكەن بيىگىمىز وسى ما؟

ءبىز، انالار، وسى تالاپتاردى ورىنداتۋ ماقساتىندا «اق جاۋلىقتى انالار كوميتەتىن» قۇرىپ، ءار جۇما سايىن ساعات 11 مەن 12 ارالىعىندا اۋىل، قالا، وبلىس اكىمدىكتەرىنىڭ الدىندا ءۇنسىز باسقوسۋ وتكىزەتىنىمىزدى جاريالايمىز!

ەگەر بيلىك وسى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابا المايتىن بولسا، سونى مويىنداپ، قولىنان ءىس كەلەتىن باسقا ازاماتتارعا ورنىن بوساتۋى كەرەك!

ءبارىمىز ءبىر ۇلت ەكەنىمىزدى كورسەتەيىك، جۇمىلايىق! سوندا عانا ءبىز وتانىمىزعا، جەرىمىزگە يە بولا الامىز!

«اباي-اقپارات»

سۋرەتتەر magnitka.jaktau.kz سايتىنان الىندى