تاۋەلسىز ەلدىڭ ەركىن ويلى ۇرپاعىن وتانسۇيگىشتىككە، ۇلتشىلدىققا، ەشكىمگە جالتاقسىز ەتىپ تاربيەلەيمىز دەسەك بۇل ماسەلەنىڭ كەزەك كۇتتىرمەسى انىق. لەنين، كالينين، كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، پەتروپاۆل، پاۆلودار سياقتى ەلدىڭ تاريحىنا ەش قاتىسى جوق كەڭەستىك اتاۋلار اقىل-ويى مەن سانا-سەزىمى جەتىلىپ كەلە جاتقان جاس جەتكىنشەكتىڭ تۇلعالىق دامۋىن تەجەيدى. تاۋەلسىز ەلدىڭ توپونيميكاسى تەك قانا قازاق ۇلتىنا تاۋەلدى بولۋى ءتيىس. سەبەبى كەڭەستىك داۋىردە قالا مەن اۋىلداردىڭ تاريحي اتاۋلارىن ورىسشالاعاندا ەشكىم قازاقتان رۇحسات سۇراعان ەمەس.

يمانعاليدىڭ يگى ءىسى

تاۋەلسىز ەلدىڭ ەركىن ويلى ۇرپاعىن وتانسۇيگىشتىككە، ۇلتشىلدىققا، ەشكىمگە جالتاقسىز ەتىپ تاربيەلەيمىز دەسەك بۇل ماسەلەنىڭ كەزەك كۇتتىرمەسى انىق. لەنين، كالينين، كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، پەتروپاۆل، پاۆلودار سياقتى ەلدىڭ تاريحىنا ەش قاتىسى جوق كەڭەستىك اتاۋلار اقىل-ويى مەن سانا-سەزىمى جەتىلىپ كەلە جاتقان جاس جەتكىنشەكتىڭ تۇلعالىق دامۋىن تەجەيدى. تاۋەلسىز ەلدىڭ توپونيميكاسى تەك قانا قازاق ۇلتىنا تاۋەلدى بولۋى ءتيىس. سەبەبى كەڭەستىك داۋىردە قالا مەن اۋىلداردىڭ تاريحي اتاۋلارىن ورىسشالاعاندا ەشكىم قازاقتان رۇحسات سۇراعان ەمەس.

يمانعاليدىڭ يگى ءىسى

جالپى، وتكەنىمىزدى سارالاپ، ەلدى مەكەندەردىڭ تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ - رەسەي يمپەرياسىن ماڭگى ۇمىتىپ، وتارلىق سانادان ارىلۋدىڭ توتە جولى. بۇل رەتتە استانا مەن وعان ىرگەلەس جاتقان ەلدى مەكەندەردە 800-دەن استام كوشە مەن الاڭ اتاۋىن قازاقشالاتقان قالا اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ەرلىگىن ەرەكشە اتاپ كەتكەن ءجون. ەلوردانىڭ ورتالىق كوشەلەرى توتاليتارلىق كەزدە زاڭسىز اتالماي،  ۇمىت بولىپ بارا جاتقان كەنەسارى، ابىلاي حان، قابانباي باتىر، باۋىرجان مومىشۇلى، شوقان سياقتى ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىمەن اتالا باستادى. بۇگىندە جاڭادان بوي كوتەرگەن مادەنيەت ۇيلەرى مەن مەكتەپتەرگە، پاركتەر مەن سكۆەرلەرگە قازاقتىڭ داڭقتى ۇل-قىزدارىنىڭ ەسىمدەرى بەرىلۋدە.

ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ ءبىر سوزىندە «ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارى استاناعا قاراپ بوي تۇزەپ، ۇلت كەلبەتىنە اينالۋى ءتيىس» دەگەن بولاتىن. ىمدى تۇسىنبەگەن، دىمدى دا تۇسىنبەيدى. ەندەشە، جەرگىلىكتى اكىمقارالار بۇل ماسەلەنى تۇرارلاتپاي ۋ-شۋسىز-اق شەشسە ەكەن.

ەرلاننىڭ ەرلىگى

باس قالاعا جاقىن ورنالاسقان پاۆلودار شاھارىنىڭ ونوماستيكاسى وسكەمەن، پەتروپاۆل، كوكشەتاۋلارعا قاراعاندا ءبىرشاما ءتاۋىر. كەرەكۋ وڭىرىنە ۇلتجاندى ازامات ەرلان ارىن كەلگەلى قالاعا قازاقى شىراي كەلىپ، كەسەك-كەسەك ىستەر اتقارىلدى. رەكتورلىق قىزمەتتە ءجۇرىپ-اق كەرەكۋ-بايان ءوڭىرىنىڭ ءبىرتۋار ۇل-قىزدارىنا كوشە اتاۋلارىن الىپ بەرىپ، كەسەنەلەر مەن ەسكەرتكىشتەر تۇرعىزدى. ولكەنىڭ رۋحاني-مادەني مۇراسىن جيناقتاپ، «كەرەكۋ» باسپاسىنان توم-تومداپ كىتاپتار شىعاردى. ەلباسىمىز جىل باسىندا ەرلان ارىنعا وبلىستىڭ تىزگىنىن ۇستاتىپ، حالىقتى ءبىر قۋانتقانى ءالى ەسىمىزدە. ەندى رۋحى بيىك ەرلان اكىم «پاۆەلعا سىي بولعان» كەرەكۋ وڭىرىندەگى ونوماستيكا ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرەدى دەگەن ءۇمىت بار. قالانىڭ باس كوشەلەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىن كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، لەنيندەردىڭ ءداۋىرى ءبىتىپ، وبلىس پەن قالا اتاۋى قازاقشا «سايراسا» نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. باستىسى قانداي باتىل قادام جاساسا دا، ارىن مىرزا ارتىندا قولداۋشى حالقى تۇرعانىن ۇمىتپاسا يگى.

ءبىر قازاقشا كوشە اتاۋى بۇيىرماعان قالا

قوستاناي وبلىسىنىڭ توپىراعى قازاقتىڭ ماڭدايىنا جۇلدىز بوپ بىتكەن ۇلىلارعا كەندە ەمەس. شوقان ءۋاليحانوۆ، ىبىراي التىنسارين، ومار شيپين، ءىلياس وماروۆ، بەيىمبەت مايلين، احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ سەكىلدى كوپتەگەن تۇلعالار وسى وڭىردە دۇنيەگە كەلدى. سوندىقتان بولار رۋدنىيعا ات شاپتىرىم ورنالاسقان قوستاناي قالاسىندا وسى ۇلى تۇلعالارعا ارناپ كوشە اتاۋلارى بەرىلگەن. ال 130 مىڭعا جۋىق حالقى بار رۋدنىي شاھارىنا بىردە-ءبىر قازاقشا كوشە اتاۋى بۇيىرماپتى. قالاداعى لەنين، فرانكو، 50 لەت وكتيابريا، 40 لەت وكتيابريا، كومسومولسكايا، كورچاگين، پيونەرسكايا، ميرا، كاچارسكايا، كالينين كوشەلەرى سىرتتان كەلگەن قوناققا، قۇددى رەسەي يمپەرياسىندا جۇرگەندەي اسەر سىيلايدى. سوندا قازاق حالقىنا ورتاق اباي، ىبىراي، شوقان، احمەتتەردىڭ رۋدنىي قالاسىنا تۇك قاتىسى جوق بولعانى ما؟ الدە ولاردىڭ «جازىعى» 55 جاسار كەنشىلەر قالاسىندا تۋماعاندىعى ما؟ وندا اقتوبە قالاسىندا التىنسارين كوشەسى، شىمكەنتتە بايتۇرسىنوۆ، ال استانادا م.دۋلاتۇلى كوشەلەرى قالاي كەلىپ قالعانىن جەرگىلىكتى بيلىك پەن ونوماستيكالىق كوميسسيا مۇشەلەرى بىلمەي مە؟ بىلەدى. بىلە تۇرا ۇلتتىق مۇددەمىزگە قاتىستى ماسەلەلەردى ەڭ سوڭعى كەزەككە قويادى. ءبىز قانعا بىتكەن مومىندىعىمىزبەن ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان ۇتاتىن جەردە ارقامىزدى كەڭگە سالىپ، ساعىزداي سوزىلىپ ءجۇرىپ الدىق. ەندى ناقتى ىسكە كىرىسەر كەز كەلدى!

«كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەيدى دانا حالقىمىز. سول كوشىمىز كوپ ءجۇرىپ، اداسىپ كەتپەسە يگى.

دەرەك: ورىسشا وبلىس پەن ەلدى مەكەن اتاۋلارى:

2 وبلىس - پاۆلودار وبلىسى; پەتروپاۆەل

19 قالا - پاۆلودار، پەتروپاۆل، رۋدنىي، ريددەر، ستەپنوگورسك، ششۋچينسك، زىريانوۆسك، ليساكوۆسك، شاحتينسك، شەمونايحا، پريوزەرسك، كۋرچاتوۆ، دەرجاۆينسك، بۋلاەۆو، مامليۋت، سەرگەەۆكا، فورت-شەۆچەنكو، ستەپنياك، سەرەبريانسك;

19 اۋدان - يندەر (اتىراۋ وبلىسى), استراحان، تسەلينوگراد (اقمولا وبلىسى), زەلەنوۆ، كازتالوۆ (بقو), مامليۋت، تيميريازەۆ (سقو), گلۋبوكوە، بورودۋليحا، شەمونايحا (شقو), ۋسپەن، ماي، لەبياجە، جەلەزينكا (پاۆلودار وبلىسى), پانفيلوۆ (الماتى وبلىسى), وساكاروۆ (قاراعاندى), تاران، دەنيسوۆ، فەدوروۆ (قوستاناي وبلىسى);

گانيۋشكينو، سۋۆوروۆ، كۋتۋزوۆ، لەنين، كارل ماركس، كالينين، جدانوۆ، پاۆلوۆكا، ولگينو، كونستانتينوۆكا سياقتى 1500-گە جۋىق اۋىل اتاۋى سىزگە رەسەي يمپەرياسىندا جۇرگەندەي اسەر قالدىرادى.

ەسقابىل قۋانىش،

رۋدنىي قالاسى