قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆقا

           «ءدىن تۋرالى زاڭ» تولىقتىرۋمەن شەكتەلمەي ،
                           تۇتاستاي قايتا جازىلۋى ءتيىس!  

ول ءۇشىن اتا زاڭنىڭ جەتىنشى بابىنداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق تىلىنەن» دە بۇرىن، «ءدىنى – يسلام، الەمدىك دىندەر عانا مويىندالادى»، - دەپ كورسەتىلۋى كەرەك.

بيسميللاھي راحماني راحيم               

قۇرمەتتى پرەزيدەنت!

بۇگىندە ءبىزدىڭ قوعامدا ادامداردىڭ دايىندالىپ جاتقان جاڭا زاڭدارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى مۇلدەم جوق. ەلدەگى قالىپتاسقان ءداستۇر – زاڭدى بيلىك جازادى، ونى پارلامەنت ءبىر اۋىزدان قابىلداي سالادى. سونىڭ ناقتىلى كورىنىسى قازىر ءماجىلىستىڭ ەكى تالقىسىنان جەڭىل ءوتىپ، سەناتقا جىبەرىلىپ وتىرعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كورىنەكتى اقپارات جانە ءدىني قىزمەت ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى. وسى زاڭعا بايلانىستى باق بەتتەرىندە جاۋىردى جابا توقىعان مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى زاڭ از كەم ءسوز بولىپ جاتقانى بولماسا، «ءدىن تۋرالى زاڭداعى» تولىقتىرۋعا ءمان بەرىپ جاتقان نە قوعامدىق ۇيىمدار، نە قازاق زيالىلارى مەن ۇلتشىل ازاماتتارى، نە ءدىن جاناشىردارى، نە رەسپۋبليكا مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءۇن  قاتىپ وتىرعان جوق. ءۇن قاتپايدى دا...

سوندا وسىنداي جاعدايدا ەلدە: «ءدىننىڭ ءسوزىن كىم سويلەيدى، ءدىندى كىم قورعايدى؟» - دەگەن سۇراق اشىق تۇر. ويتكەنى، بەلگىلى عالىم، قازىرگى ەۆرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى د. قامزابەكۇلى ايتقان: «يسلام تۋرالى اڭگىمە ايتساڭ ...ساعان 37-ءشى جىلدىڭ اۆتورلىعىن بەرە سالۋى دا كادىك»، - دەگەن ۇرەي ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ كوكىرەگىنە مىقتاپ ەنىپ العان. ءبىزدىڭ ەلدە وسى ۇرەي ءار قازاق وتباسىنىڭ، ءتىپتى ءدىندارلارىنىڭ دا سۇيەگىنە ابدەن ءسىڭىپ قالعان.

مويىندايىق، مويىندامايىق، ءتاڭىرىمىز ءبىزدى الەمدە مۇسىلمان شاڭىراعى استىندا ءومىر سۇرگىزىپ وتىر.  قازىر، ءدىني-ءىلىم تىلىندە ءۇن قاتساق، دىنگە بەيىمدەلىپ، جانناتقا جەتەر جولدا، وسى تالاپ ىسكە اسىپ جاتسا: «وندا ءبىز توزىپ جاتىرمىز عوي»، - دەگەن جاۋاپ، نە شەشىمىن تالاپ ەتكەن سۇراق تۋادى. بۇل – سۇراق تا، جاۋاپ تا. سەبەبى ءبىز اللانىڭ قۇراني زاڭدىلىعىن ەمەس، ۇكىمەت زاڭىنان قورقىپ تىرشىلىك كەشۋدەمىز. بۇل – قورقىنىش، جاي عانا قورقىنىش، نەگىزى جوق ۇرەي. شىن ءدىندار رۋحتى ادام، ءتىرى قۇران ارقىلى اللامەن تىلدەسە الادى. ءدىن – اللانىڭ ادامدى تاربيەلەۋدە دايىنداعان جولى. ءدىندار – اللامەن تىلدەسۋشى. قۇراننىڭ ءتىرى بولاتىنى – اللا ماڭگى ءتىرى. بۇل تۇجىرىم: «راببىلارىڭ بۇيىرادى: ماعان دۇعا ەتىڭدەر، جاۋاپ بەرەيىن» («عافىر»،60), - دەپ قۇراندا مورلەنگەن. دۇعا – راحمەتتىڭ كىلتى. اللا تاعالا: «ماعان كەلەتىن تۋرا جول – ءدىن جولى» («حىجىر»، 41), -دەگەن.

بۇلاي ايتىپ وتىرعانىم، ءبىزدىڭ ەلدە ەلدى ەل ەتەتىن – ءدىن ەكەنىن كوتەرەتىندەر ازىرگە كەم بولىپ وتىر. ءوزى دە از ءدىن قايماعى سانالعان ءدىن قايراتكەرلەرىن كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتى ۇيىمداستىرعان رەپرەسسيا (1926-1931 جىلدارداعى ناۋقانداردا ب.ا.) سىپىرىپ العان. سولاي بولا تۇرعانمەن، ۇلتتىق بولمىسىمىزعا ساي ءدىن تۋرالى تولىققاندى زاڭدى حالىقىمىز كۇتىپ وتىر. بۇل ابدەن ءپىسىپ جەتىلگەن قاجەتتىلىك. ونىڭ ناقتىلى كورىنىسى ەلىمىزدە الدىمەن ءدىني اگەنتتىك، سوڭىنان قوسامجارلانعان اتى بولسا دا ءدىن مينيسترلىگى قۇرىلدى. مۇنداي كۇردەلى قۇرىلىمدار ەلدە قاجەتتىلىك بولماسا قۇرىلمايدى. وسى جەردە تۇڭعىش ەلباسىمىزدىڭ: «...يسلامدىق قاۋىپ-قاتەر»، -دەگەن ۇعىمدى ەرىننىڭ ۇشىمەن ايتا سالۋ وپ-وڭاي بولعانىمەن، ونىڭ، ۇرەيلى قاناتىنىڭ كەڭگە جايىلىپ بارا جاتقانى سونشالىق، ەندى يسلام تاراپىنان بولاتىن ميفتىك قاۋىپ-قاتەر تۋرالى ەمەس، يسلامنىڭ ءوزىن ناقتى قورعاۋدىڭ قاجەتتىگىن ءسوز ەتەتىن كەز كەلدى...» («سىندارلى ون جىل»، 2003 ج.، -دەگەن اللا اۋزىنا سالعان ءسوزىن دە العا تارتۋعا بولادى. ويتكەنى، ءدىن - ۇلتتان دا، تىلدەن دە بۇرىن، ادام اتا كەلمەي تۇرعاندا، ومىرگە كەلەتىن ادامدى تاربيەلەيتىن جول رەتىندە جاراتۋشى تاراپىنان ازىرلەنگەن ناقىل-قۋات. سوندىقتان، ءدىنىن سۇيگەن قازاق «ءدىن تۋرالى» تولعاعى جەتكەن زاڭنىڭ ومىرگە كەلۋىن وسى جاڭا قۇرىلىمداردان كۇتكەن ەدى...

راس، ەلىمىزدە نە كوپ، جۇمىستارى تۇرلاۋسىز پارتيالار كوپ. تىرشىلىكتەرىن تارازىلاساڭ جەتەكشىلەرى كەشەگى اتەيستەر، بۇگىندە ءىزى ءىزىم-قايىم جويىلعان كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ بەسىگىنەن شىققاندار، ورىستار ءسىڭدىرىپ كەتكەن ءدىنسىز قوعامدى اڭسايتىندار. ءتىپتى، جاڭادان قۇرىلىپ جۇمىس باستاعالى وتىرعان قاۋىمداستىقتار دا قازاقتىڭ تابيعي بولمىسىن تىرىلتپەي، باتىس ەۆروپا نەمەسە سول كورشى ورىس ەلىنە ارقا سۇيەپ، سولاردىڭ نوقتالى بوتاسىنداي تىرشىلىك كەشۋگە بەيىم. بۇلاردان دىنگە جاناشىرلىق كۇتۋگە ءۇمىت از. جالپى، ۇلت ىشىنەن قۇرىلعان، ۇلت قامىن ويلايتىن ۇيىمنىڭ ءوزىنىڭ اتىنا ساي ۇلتتىق بولمىسى مەن مىنەزى بولۋى كەرەك جانە ول مىنەز سول ۇلتتىڭ بولمىسىنداعى  ءداستۇرلى دىنىنە ارقا سۇيەمەسە ەش قاشان ۇلت ءۇشىن ءپاتۋالى قىزمەت اتقارا المايدى. مىنا جالعان دۇنيەدەگى سەنىمى جوق پارتيا مەن سەنىمى جوق ۇكىمەتتىڭ تىرشىلىگى ۋاقىتشا عانا. الەم كارتاسىنا نازار سالساق حالقى از، جاعدايلارى بىزدەن الدەقايدا تومەن قانشاما مەملەكەتتەر، الەمدەگى الپاۋىت ەلدەرگە جالتاقتاماي-اق، ەشكىمگە ۇقساپ باقپاي-اق، جاراتىلىسىنداعى ۇلتتىق  ابىرويىمەن باياندى تىرشىلىگىن جاساپ وتىر. بىرەۋدەن ارتىق، بىرەۋدەن كەنجە قالسا دا، ەشكىمنەن ىقپايدى، ەشكىمنەن بۇگەجەكتەپ قايمىقپايدى، ەشكىمگە جالتاقتامايدى، ەشكىمگە ۇقساعىسى دا كەلمەيدى. ويتكەنى، ومىرلىك قالىپتاسقان وزىندىك ۇلتتىق بولمىس بىتىمدەرى مەن وزدەرىنە ءتان ءدىني داستۇرلەرى بار. سونى ساقتاۋىمەن دە ولار باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ال ءبىزدىڭ ەلدە كەزىندە ۇيقىلى-وياۋ جۇرگەن قازاقتىڭ بەيقامدىعىن پايدالانعان بۇگىنگى ۇكىمەت، مۇنداي يماني ۇيىمدى قۇرۋعا دا زاڭمەن قاتاڭ تىيىم سالىپ تاستاعان. سوندا رۋحاني قاينارىمىزدىڭ بۇلاق كوزى ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى كىم قورعاۋى كەرەك؟ بىزدەگى باتىستى ونەگە تۇتقان ساياسي كۇش جەتەكشىلەرى سول ەلدەردەگى باستى پارتيالار وزدەرى ۇستاناتىن ءدىن اتىمەن اتالاتىنىنا نەگە زەردەلى كوزبەن وي سالىپ قارامايدى. بۇل دەرت قازىر - ءتاڭىر سىيىنا وپ-وڭاي يەلىك ەتكەن ۇكىمەتىمىزدىڭ دە ايىقپاس باس اۋىرۋى بولىپ وتىر...

ويلانايىقشى، ەلىمىزگە ەگەمەندىك قالاي كەلدى؟ حالقىمىزدىڭ، ءتىپتى كەشەگى وتىز جىل ەل بيلەگەن تۇڭعىش ەلباسىمىزدىڭ وسىعان قىلاۋداي ەڭبەگى ءسىڭدى مە؟ ەل ەگەمەندىگىن، ءدىنى بوتەن ەلدىڭ تىرناعىنان قامىردان قىل تارتقانداي ايىرىپ، اماناتتاپ، تارتۋ ەتكەن ۇلى كۇش – ول اللا تاعالا! وسى ۇلى كۇش پەن ونىڭ ءدىنى ەلىمىزدە نەگە مويىندالماۋدا؟ نەگە ءبىز ەل بولىپ، وسى قۇدىرەت يەسىنە باس ءيىپ، راحمەت ايتۋ ورنىنا، حالىقتى تاڭىردەن الشاقتاتۋعا تىرىسىپ باعۋدامىز، نەگە ادامزاتقا جول ەتكەن يسلام ءدىنىن جوققا شىعارۋعا ىقىلاستىمىز. قۇرانداعى: «اللا - ءوز ءدىنىن ءوزى قورعايدى!»، -دەگەن سۇرە ءمانىن نەگە ۇعىنبايمىز…

اڭگىمەنى ءوزىم بىلەتىن ەكى-ءۇش ناقتى دەرەكتەرمەن وربىتەيىن. ءبىز، كەشەگى اشىلىپ، جابىلعان ءدىني اگەنتتىك پەن ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگىنىڭ اشىلۋىن قانشاما ۋاقىت ەل بولىپ كۇتتىك. وسى ماسەلەنى كوتەرىپ، رەسپۋبليكالىق قوعامدىق ساياسي اپتالىق «قازاقستان» (№4, 29.01. 2004 ج.) گازەتىندە جاريالانعان «ءدىن ۇكىمەتكە كەرەك بولماسا دا حالىققا قاجەت! رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ مىرزاعا اشىق حات»، - دەگەن ماقالاما سول كەزدەگى پرەزيدەنت اپاراتىنان كونفەسسياارالىق قاتىناستار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ر. جوشىباەۆ مىرزانىڭ: «ءبىزدىڭ ەلىمىز كونستيتۋتسيا بويىنشا زايىرلى مەملەكەت بولعاندىقتان ءدىن مينيسترلىگى ءبىزدىڭ ۇكىمەتىمىزدە بولۋعا ءتيستى ەمەس»، - دەگەن سول جىلعى جاۋاپ حاتى ءالى كۇنگە مەنىڭ مۇراعاتىمدا ساقتاۋلى تۇر. سول «بولمايدى»، - دەگەن ءدىني قۇرىلىمدار قۇرىلدى عوي. بولمايدى دەگەن نارسە بولدى عوي…

ءيا، اللانىڭ ءامىرىنسىز ەشتەڭە بولمايدى. ومىردەن وتكەن اتا بابامىزدىڭ تىرشىلىگىندە تىلەگەن دۇعالارىنا وراي، وق شىعارماي-اق قولى جەتكەن ەگەمەن ەلىمىزگە بۇل ءدىني قۇرىلىمدار جاراتۋشىنىڭ بەرگەن سىيى بولاتىن. ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاندا اتوم قارۋى الەۋەتى جونىنەن الەمدەگى العاشقى ءتورت مەملەكەتتىڭ ءبىرى، ال مۇسىلمان ەلدەرى اراسىندا وسى جويقىن قارۋعا يەلىك ەتكەن تۇڭعىش مەملەكەت بولدى. ءوزىن عانا ەمەس، الەم مۇسىلمان ەلدەرىن قاناتىنىڭ استىنا الىپ قورعاي الاتىن الەمدىك الەۋەتكە جەتتى. ءدىني پايىمى بارلارعا بۇل سىي- ەلىمىزدە يسلام، ءدىن اتىنىڭ شوقتىعىن كورسەتتى. وسىلاي ءوز سىيىن بەرگەن جاراتۋشى يەمىز نەگە ول قۇرىلىمداردى قايتا قۇردىمعا جىبەرتتى؟ ويتكەنى، اتالىنعان  قۇرىلىمدار ءدىن اتاۋىنا ساي جۇمىس جاسامادى، دىنگە كەرى جۇمىس جاسادى.

از-كەم دالەل: سول كەزدەگى ءدىن ءمينيسترى باق-قا بەرگەن سۇبحاتتارىندا «ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرورريزمگە قارسى ءىس قيمىل جونىندەگى 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما» ازىرلەپ جاتقانىن ايتىپ، جار قۇلاعى جاستىققا تيمەدى. ءبىراز ءدىنى تاياز عالىمدار: «ەلىمىزدە ءدىني تەرروريزم مەن ەكسترەميزم ەپيدەمياسى ەتەك جايىپ بارادى»، - دەپ جۇرتتى ۇرەيلەندىرىپ باقتى. بۇدان دا سوراقىسى استاناداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وتكەن «يسلام جانە وركەنيەت» تاقىرىبىنا ارنالعان ءىى رەسپۋبليكالىق يمامدار فورۋمى: «…جولداۋدا جۇكتەگەن مىندەتتەردى ساپالى ورىنداۋ ماقستاتىندا ءدىني  ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ، تۇلعالاردى وڭالتۋ جانە  ولارعا اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى جان-جاقتى ءبىلىمدى، بىلىكتى جانە مەملەكەت مۇددەلەرىن قورعاي الاتىن يمامدار كورپۋسىن جەتىلدىرۋ قاجەت دەپ سانايمىز»، - دەپ ۇندەۋ تاستادى. («ە.ق.» مەن «ايعاق» گازەتەرىنەن.ءساۋىر ايى. ب.ا.).

اۋ، وسىلايشا ۇرانداتىپ جاتقان سابازدار ءوز سوزدەرىنە وزدەرى نەگە زەردەلەپ ءمان بەرمەيدى؟ ءسوز – دۇعا. نەگە ولار: «ءدىني ەكستەميزم مەن تەرروريزمنەن قورعانايىق!»، - دەگەن ءسوزدى، «الدىمەن ءدىندى –دىنگە جاپسىرىلعان ەكسترەميزم مەن تەرروريزم اتاۋىنان قورعايىق!»، - دەگەن سوزگە الماستىرىپ، جاندارى شىرىلداپ، ءداستۇرلى دىنىمىزگە قۇرمەتى مەن جاناشىرلىعىن كورسەتپەيدى. مىنا باعدارلاما مەن باستامالار، ءسوز توركىنىن تۇسىنگەن ادامعا – ءدىن اتىن بۇركەمەلەنىپ، ءدىن دۇشپاندارىنىڭ سويىلىن سوعۋ، يسلام اتىن جامىلعان سودىرلاردى قورعاۋ بولىپ تۇرعان جوق پا ؟! بۇل «بەلسەندىلەر» ءدىن ەمەس، ءدىننىڭ اتىن جامىلعانداردىڭ سالىپ جاتقان ىلاڭى ەكەنىن نەگە ءوز اتىمەن ايتپايدى؟ مەن كورگەنىمدى كورگەن قالپىندا وسىلاي جۇمسارتىپ ايتسام، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇتىرى وزگەرمەگەن قۇران: «ولاردىڭ ىشىندە كىتاپتى بىلمەيتىن ناداندارى دا بار. ولار تەك قانا باسشىلاردىڭ ايتقانىن ىستەپ، بوس قيالمەن كۇپىرلىكتە عانا جۇرەدى»،  -دەپ قاتاڭىراق ايتقان. («باقارا»، 78 ايات).

وسى ورايدا «بودان حالىقتى ورىستاندىرۋ مەن شوقىندىرۋ تۋرالى» پاتشا جارلىعىن ىسكە اسىرۋعا پاتشا ارحيەرەيى جانىنا گەنەرال گۋبەرناتورى مەن ويازباستىعىن ەرتىپ، 1900 جىلى 1200 قازاقتى شىركەۋ تۇبىنە جيناپ، «قۇداي دەپ ايساعا تابىناسىڭدار، قۇراندى تاستاڭدار!، -دەپ  «ەۆانگەلي كىتابىن» تاراتۋعا كەلگەندە، بولىس شالباي تىنىكەبالاسى: «ايسا قۇداي ەمەس. ءبىزدىڭ قۇدايىمىز بارشا دۇنيەنى، دۇنيەدە بولعان  نارسەلەردى جاراتۋشى. ءبىز بۇل كىتاپتان بۇگىن قۇتىلماساق ەرتەڭ كەش بولادى. ءدىن ءۇشىن ولەمىز!»، - دەپ يسلامدى قورعاپ اتتان سالعانىن ەسكە الايىق. شىركىن، ءبىز دە وسى شالباي اتالارىمىز سياقتى ءدىنىمىزدى دىنسىزدەردەن قورعاساق قوي...

وتان، ەل دەگەن نە؟.. ول حالىقتىڭ وتكەنى، بۇگىنى جانە كەلەشەگى. قۇران سۇرەلەرىندەگى اياتتار دا – بولعان، بولىپ جاتقان جانە اقىر زامانعا دەيىن الداعى بولاتىن تاعدىرلار نەگىزىندە تىزىلگەن تاريح جانە باعىت بەرەتىن ساباق. قۇراننىڭ وزىندە: «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر بىرلەرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق» («حۇجىرات» 49 – 13), - دەپ ەسكەرتكەن. دەمەك، جاراتۋشىمىز ءبىزدى ۇلت ەتىپ جاراتقان ەكەن، ونىڭ ءدىنىن، دەربەستىگى مەن بىرلىگىن ساقتاۋ جانە قورعاۋ مەملەكەتتىڭ، ۇلت ازاماتى مەن ءدىن يەلەرىنىڭ  ابىرويلى بورىشى. ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ۇلتتىق ءداستۇرى بولاتىندىعىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ەشبىر ەل ءوز دىنىنەن الشاقتاماعان. ءتىپتى، كەزىندە اتاجۇرتتا يسلام مەملەكەتى العاش قۇرىلعان كەزدەرى، بارىنشا گۇلدەنگەن ءداۋىردى باسىنان كەشكەنىن. ونىڭ ناقتىلى دالەلى – الەم مويىنداعان التىن وردا مەن اق وردا مەملەكەتى. ال، اۋليە احمەت ءياسساۋيدى وزىنە ءپىر تۇتقان جيھانگەر قولباسشى ءامىر تەمىر - ماۋەرانناحر جەرىندە مەملەكەتتىڭ كۇش قۋاتى مەن تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن ونى باسقارۋدا: «ەرەجەلەر مەن زاڭداردى يسلامعا نەگىزدەدىم، ءوزىم دە ءدىندى قاتاڭ ۇستاندىم»، - دەپ وسيەت قالدىرعان.

ءدىن ادامدى باسقارادى، ءدىن ادامعا جول كورسەتەدى. قازاق حالقى و باستان ءدىن زاڭىمەن جۇمىس جاساعان حالىق. ارىگە بارماي بەرىدەن قايىرعاننىڭ وزىندە «قاسىم حاننىڭ  قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»،  ونىڭ جاراسىمدى جالعاسى ءاز تاۋكەنىڭ «جەتى جارعىسى» - قۇراندى باسشىلىققا الىپ جازىلعاندىعىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ءۇش زاڭنىڭ دا اتاسى – قۇران. بۇل رەتتە: «...مۇقياتتاپ حاتتادىم،ءاز تاۋكەگە قىزمەت قىپ. جازدىم «جەتى جارعىنى».سالىستىرىپ تالدادىم. بەرگى مەنەن ارعىنى»، - دەپ جىرلايتىن قوجابەرگەن مەن ءۇش ءجۇزدىڭ باس بيلەرى جانە سول كەزدە ساسىق، مۇحاممەد، قوقىم، انەت، ەدىگە، سوقىر ابىزدارمەن جەتى جارعىنى ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ،  مەملەكەت باسشىسى رەتىندە دايىنداعان ءپىر ءمۇسىرالى بولدى. تىرشىلىگىندە «جەتى ادامعا جان بەرگەن ءمۇسىرالى ءپىر» اتانعان ءاز ءمۇسىرالى جادىكۇلى قازاق ەلى تاريحىندا العاشقى ۇكىمەت جانە ءدىن باسى بولعان جان. «جەتى جارعى» – يماني جولمەن ەلدى باسقارۋ زاڭى. قازاق حاندىعىندا، اسىرەسە وسى ءاز تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا، پىرلەر ينستيتۋتى مىقتى جۇمىس جاساعان. «جەتى جارعى» وسى ينستيتۋت دايىنداعان دالالىق زاڭ. وسى زاڭمەن جۇمىس جاساعان ەل بيلەۋ جۇيەسىنەن 1824 جىلى حان بيلىگى، 1868 جىلى سۇلتان بيلىگى جويىلدى... ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاڭدا قىرىق جاماۋ بولعان اتا زاڭىمىزدان باستاپ ءار زاڭعا تولاسسىز تولىقتىرۋلار ەنگىزۋىمىز،  وسى اتا جۇرت زاڭدارىنان ساباق الماي، باتىستىڭ تابيعاتىمىزعا ساي كەلمەيتىن زاڭدارىن تۇتاستاي كوشىرىپ الۋىمىزدان بولىپ وتىر...

ەلدىڭ، ەل بولىپ ىرگەسىن سوكپەۋى – وتكەن تاريحىمىز كورسەتكەندەي ەلدىڭ تۇتاس العانداعى سەنىمىندە. ال جەر بەتىندەگى سەنىمنىڭ اكەسى الىمساقتان – ءدىن!!! ءدىنسىز ەل، ءدىنسىز وتباسى، ءدىنسىز ادام بالاسى بولمايدى. ادام بولمىسىندا دىنىمەن تۋىلعان. ءدىني سەنىمىنەن ايىرىلعان ەل جەر بەتىندە ماڭگىلىك تۇرا المايدى، قانشاما كۇشكە يەلىك ەتكەنىمەن كەشەگى كەڭەس يمپەرياسى سياقتى جويىلادى.  قۇراندا: «ءتاڭىرىم ارقىلى ءبىلىم الىڭدار»، - دەپ ايتقان. قازىر جەر جۇزىنە، كۇللى جەر بەتىنە تازارتۋ ماسەلەسى كەلىپ جاتىر. دىندە ءدىن دۇشپاندارىمەن  – ايتىسپايدى، قارسىلىسپايدى، اللانىڭ سابىرلىعىنا  شاقىرىپ قوشتايدى، ولارمەن قول ۇستاسادى، بىرىگەدى، قاتارىندا بولۋعا مويىنداتىپ كوندىرەدى. وسىنى بىلە تۇرا، كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان، سونىڭ اتەيستىك مەكتەبىندە ءبىلىم العان  بىزدەگى ساياسي كۇش جەتەكشىلەرىنىڭ ءبارى اسىل دىنىمىزگە ۇركە قاراپ، ونىڭ ماڭگى ءتىرى جول ەكەندىگىن سەزىنبەۋدە.

بىزدە، وكىمەت پەن ۇكىمەتتىڭ دە دىنگە دەگەن كوزقاراسى ەكەۋىندە ەكى ءتۇرلى بولىپ وتىر. بۇل قاي اقىلعا سياتىن كورىنىس؟ بۇدان جيىرما جىل بۇرىن ۇكىمەت جانىنداعى ءتورت جىل جابىلىپ قالعان ءدىني حاتشىلىق قايتا اشىلىپ، ونىڭ توراعالىعىنا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بەكىتىلگەن بولاتىن. قازىر ول قۇرىلىم دا قۇردىمعا جىبەرىلگەن. ەلدە  سول قۇرىلىم ەسەبىنەن الەم جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزىنىڭ حاتشىلىعى جۇمىس جاساۋدا. باسشىسى قر پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى. ءۇش جىلدا ءبىر رەت وتەتىن الەمدىك جانە  ءداستۇرلى ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ قۇرىلتايى ءۇشىن ارنايى قۇرىلعان حاتشىلىقتىڭ اتقارار قىزمەتى نە؟  حاتشىلىق مۇشەلەرىمەن جىل سايىن جينالىپ سەزدە قابىلداناتىن ءدىن سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى قارايدى. ءوز ەلىمىزدىڭ ەمەس، الەم ءدىنىنىڭ ماسەلەسىن قوزعايدى. الەم ازاماتتارىنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋگە ات سالىسادى. سونىڭ بۇلتارتپاس دالەلى ەلىمىزگە ءبىر رەت كەلىپ كەتكەن ريم پاپاسىنا بۇگىندە ارنايى ات سابىلتىپ، ەلشى جىبەرىپ، ەندى سەزگە قاتىسۋىن وتىنۋدەمىز. شىركىن، وسى ىقىلاس وزدەرىن بارشا الەمگە يسلام امىرلىگى ەتىپ جاريالاعان كورشىلەس اۋعان ەلىنىڭ يماني باسشىلارىنا دا اۋدارىلسا عوي...

ال ۇكىمەتىمىز شە؟.. ءوز ىشىنەن قۇرىلعان ەكى ۆەدموستۆونى كەزەگىمەن بەسىگىندە تۇنشىقتىرىپ، ەلدەگى  ءدىن جۇمىسىن مادەنيەت مينيستىرلىگىنىڭ ءالجۋاز ءبىر كوميتەتى دارەجەسىندە ۇستاپ وتىرۋعا جەتكىزدى. مادەنيەت دەگەن 18 مىڭ عالامدى ءوز عۇزىرىنا العان ءدىن عۇزىرىنىڭ شاعىن عانا ءبىر سالاسى ەمەس پە؟ بۇل - كوزىمىز كورىپ وتىرعان كورىنىس ەكى جۇزدىلىك. وسى وكىمەتتىك قۇرىلىم  مەن  ەلدەگى ءالجۋاز ءدىني كوميتەت نەگە بىرىكتىرىلمەيدى؟...

نەسىن جاسىرامىز  ۇكىمەت: «سەن قاناتىڭ بار ۇش»، - دەسە  «جوق، مەن تۇيەمىن»، - دەيتىن، «ەي، وندا اڭدىپ كەلە جاتقاندار سەنى ۇستاپ الىپ قويادى عوي»، - دەسە، «مەن تىعىلىپ قالامىن»، - دەپ باسىن قۇمعا تىعا سالاتىن، «تۇيە ەكەنسىڭ وندا جۇك ارتايىق»، - دەسە، «جوق مەن قۇسپىن»، - دەپ قاناتىن كوتەرەتىن تۇيە قۇس (ستراۋىس) سياقتى دىنىمىزگە ەكى ءجۇزدى كوزقاراسپەن قاراپ، ءوز بولمىسىنا ۇقساس «قۇبىلمالى ءدىني قۇرىلىم – ءدىني اگەنتتىك پەن ءدىن مينيسترلىكتەرىن»  قۇرىپ، ارتىنشا  قايتا جويىپ، سول قيمىلدارىمەن  ۇنەمى ءدىني جولعا قارسى شىعۋمەن كەلەدى. بۇل قۇرىلىم  وز حالقىنىڭ تاعدىرىن تەرەڭنەن قوزعاپ، سابىرلىعىن قۇرانعا اكەلىپ تىرەگەن ابايدى، «ءبىر اللاعا سيىنىپ، كەل بالالار وقىلىق»، - دەپ  بالادان باستاپ ءبارىمىزدى يماني تاربيەگە شاقىرعان ىبىراي ءالتىنساريندى نەگە تىڭدامايدى؟  وزدەرىنىڭ باستاۋىش بىلىمدەرىن ءدىني مەدرەسەلەردە العان الاش كوسەمدەرىنىڭ ءدىني ۇستانىمدارىن نەگە باسشىلىققا المايدى؟ «قازاقتى ەش قاشاندا ءوز دىنىنەن دە، جازۋىنان دا اينىتا المايسىڭ»، - دەپ شەگەلەپ ايتقان الاشتىڭ باس ۇستازى بايتۇرسىنوۆ ەمەس پە؟ ءدىندار ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم، عۇمار قاراشتار ءاردايىم قالىڭ الاشتىڭ ورتاسىنان كورىنگەن جوق پا؟ سول الاشتىڭ 1 جانە 2 سەزىنە قاتىسقان مولدالار تىرشىلىگى نەگە ساباق بولماسقا؟  يسلامدى ۇلت داستۇرىنە ساي تانۋ، ءتۇسىنۋ، ناسيحاتتاۋ سولاردان قالعان مۇرا عوي.  بۇگىن ءبىز مويىنداماساق تا، كەسەنەسى كوك تىرەپ تۇركىستاندا تۇرعان اۋليەمىز ءياسساۋيدى ءدىندار رەتىندە العاش تانىعاندار دا، تانىتقاندار دا وسىلار بولاتىن...

ءدىندى مويىنسىنعان يماندىلار ادامگەرشىلىكتەن اتتامايدى.  يمان – ادامدى اقىلدى قىلادى. رۋحتىلاردى – اسىل، السىزدەردى – قۋاتتى قىلادى.  ال يمانسىزدارعا قيىن. «اللام ءوزى كەشىرەدى»- دەپ ەركىنسۋدە شەك بار. شەك بولعان سوڭ ءتاڭىرىم  قۇراندا ەسكەرتكەندەي لۇت پايعامباردىڭ حالقىن ءبىر كۇندە جەر بەتىنەن جۋىپ جويدى، نۇحتىڭ حالقى سۋدىڭ استىندا قالدى، باسقا دا پايعامبارلار ەلدەرىنىڭ  باسىنا تۇسكەن وسىنداي وپاتتار بولدى. كەزىندە وسى اتالىنعان ەلدەرگە ەسكەرتۋدىڭ سانسىز ءتۇرى جەتكەن. نۇح پايعامبار وسىنى 950 جىل ايتقان بولسا، ادام اتا ءوزى جاراتىلعالى ايتىپ كەلە جاتتى...

قۇرمەتتى پرەزيدەنت! 

مەملەكەتىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا: «ءدىني بىرلەستىكتەر جونىندەگى مەملەكەتتىك ورگاندى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەندى قۇرادى»، - دەپ كورسەتىلگەن. مەنىڭشە وسى سويلەم: «ەلدەگى دىنگە بايلانىستى شەشىمىن تاپپاعان جۇمىستىڭ ءبارىن ەل يگىلىگىنە ساي شەشۋ پرەزيدەنت قۇزىرەتىنە بەرىلگەن»، - دەپ جازىلۋى كەرەك ەدى. مۇنى كۇندەلىكتى ءومىردىڭ ءوزى كوزىمىزگە كورسەتىپ وتىر. بۇل پرەزيدەنتكە  حالىق  سەنگەن  ۋاكىلدىك. ال ءبىز كوتەرىلىپ وتىرعان بۇگىنگى ماسەلەمەن ۇكىمەتپەن بىرلەسە وتىرىپ رەسپۋبليكا مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى اينالىسۋى كەرەك بولسا، قازىر بۇل ۇيىمدا ناعىز تۇلعالار  دارالانباۋدا. بارلارىنىڭ ءبىلىم دارەجەسى قاريلىقتان  اسپاعاندار (وزدەرى دە مويىندايدى), ارالارىندا تۇلعا بولار ءدىني ءىلىم يەلەرى قارا كورسەتپەي وتىر...

بۇعان قوسارىم، «مۇحاممەد» سۇرەسىنىڭ 7-ءشى اياتى: «ەي، مۇمىندەر! سەندەر اللاعا جاردەم بەرسەڭدەر، سەندەرگە اللا جار بولىپ قادامدارىڭدى نىقتايدى»، -دەيدى. قانداي كەرەمەت! اللا سەنەن مۇقتاج ەمەس، ساعان بەرەتىنىنە دە. بىراق ، اللا ادامعا باق سىيلاپ وزىنە كومەكشى ەتىپتى. ءبىز  قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايدىڭ باستاعان ءىسىن جالعاستىرۋعا كەلگەن جاندارمىز. كىم اللانىڭ ايتقانىن ورىندايتىن بولسا، ودان وتكەن باقىتتى جان جوق. وندا ءسىز بەن ءبىز، نەگە اللاعا كومەكتەسپەيمىز؟ ءدىن – ادام ءۇشىن. جاردەمدى اللا ادامعا ايتىپ تۇر. ارعى جاعىندا قانداي سىر بار؟!..

ەسىڭىزدە بولار، بۇرىنعى مەملەكەت باسشىسىنىڭ 8 اقپان 2002 جىلعى وتىنىشىمەن رەسپۋبليكا پارلامەنتىنىڭ 2002 جىلعى 31 قاڭتاردا قابىلداعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭ اكتىلەرىنە ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭىن قر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىندە قاراتىپ، رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنا سايكەس ەمەس، - دەگەن شەشىم شىعارتقان  بولاتىن. ءدال سول جول بۇگىن دە قايتالانىپ وتىر. ءسىز دە الدىڭىزعا بارعالى تۇرعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» 2011 جىلعى 11 قازانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا تولىقتىرۋ ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭىنا  توقتاۋ سالىپ، زاڭنىڭ تولىقتىرۋمەن عانا شەكتەلمەي تۇتاستاي قايتا جازىلۋىن باس-كوز بولۋىڭىز كەرەك. ويتكەنى، ءسىزدىڭ باقىتىڭىز، اللا بۇگىنگى قازاق  ەل بيلىگىن وزگەگە ەمەس وزىڭىزگە بۇيىرتتى. بەرە بىلگەن اللا تاعالا جاۋاپكەرشىلىگىن سۇراي دا بىلەدى. بيلىكتى – ادامداردى دىنىنەن شەكتەمەي،  ءدىن قۋاتىن ەل يگىلىگىنە جاراتۋ پرەزيدەنت قۇزىرىندا. قازىر  «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن ىسكە اسىرۋعا شاقىرىپ جاتىرسىز، اللا جار بولسىن!  بۇل يدەيا ىسكە  اسۋ ءۇشىن ءادىلىن ايتساق اتا زاڭمىزدىڭ جەتىنشى بابىنداعى «قازاق رەسپۋبليكاسىنداعى  مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى»، - دەگەن سوزدەن دە بۇرىن، ەل تولقۇجاتىنا «ءدىنى – يسلام، الەمدىك دىندەر عانا مويىندالادى»، - دەگەن ءسوز التىن ارىپپەن جازىلىپ ەنگىزىلۋى كەرەك. ويتكەنى، قۇران تىلدەن دە بۇرىن، ادام اتا ومىرگە كەلمەي تۇرعاندا، ومىرگە كەلەتىن ءپاندالاردى  تاربيەلەيتىن اللانىڭ جولى رەتىندە ازىرلەنگەن  ناقىل-قۋات. «ماڭگىلىك ەل بولامىز!» دەسەك، ءدىنىمىز يسلام ەكەندىگىن اتا زاڭىمىزدا وسىلاي كورسەتىپ، اللانىڭ ريزالىعىن يەلەنىپ، ەلىمىزدىڭ يماني كوزقاراسىن قالىپتاستىرايىق.  سول كەزدە ءدىنىمىز دە، وتىز جىلدان بەرى ءوز دەربەستىگىنە جەتپەگەن ءتىلىمىز دە ءوزىنىڭ داڭعىل جولىنا تۇسەدى. سىزدەن وسى ۇسىنىستى قولداۋدى تالاپ ەتەمىز! جاراتۋشى ءبىزدى وسىنداي ۇلت ەتىپ جاراتقان ەكەن، ەندىگى جەردە ونىڭ ءدىنى مەن دەربەستىگىن قورعاۋ پرەزيدەنتتىڭ ابىرويلى مىندەتى بولۋمەن  بىرگە سول ۇلتتىڭ ءاربىر ازاماتى مەن ءدىن يەلەرىنىڭ دە پارىزى. بۇل - اللانىڭ اماناتى.

وسى ورايدا مەملەكەتتى باسقارۋداعى ادامدار ءوز قازىناسىن ارتتىرۋلارى كەرەك. ال ادام بالاسىنىڭ قازىناسى - ءىشىپ جەگەندە عانا ەمەس، ادام بالاسىنىڭ قازىناسى ۇستانعان ءدىنىن تەرەڭ بىلۋىندە. دىنگە اللا بەرگەن كەڭشىلىگىن بەرسەك، ەلىمىزدە قوعام باسقاشا گۇلدەنەدى.  ءوز-وزىنە كەلگەن ءدىنىمىز، يماني كەمەل قۋاتىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ ارقا سۇيەر كۇشىمىز – اللا! كەزىندە ءدىن، مۋفتيات ماسەلەسىن ەلدىك ماسەلە رەتىندە كوتەرەگەن الاش كوسەمى ا. بوكەيحان  جاراتقان مەن حالىقتىڭ ءوز ورىنىن كورسەتىپ: «كۇشتىگە سيىنساڭ، قۇدايعا سيىن»-دەگەن، اۋەلى قۇدايعا سەنىپ، قۇدايدان سوڭ كۇشتى حالىققا سەن!»، - دەگەن ءسوزىن بايراق ەتىپ قايتا كوتەرەر ۋاقىت كەلدى.  بۇل – ۇلتتىق يدەيا!.

وسى ورايدا ءدىنىمىز بەن اللانى ىزدەپ تابۋعا ءبىز بەيىمدەلۋىمىز كەرەك.  سوندا  عانا دۇرىس تىرشىلىك ەتىپ، ءدىنىمىزدى نۇرلاندىرا الامىز. بۇل ادام بويىنىڭ اللاعا دەگەن ىڭعايلانۋى.زاڭ مەن شاريعاتتىڭ اراسىنداعى ارا قاشىقتىقتىڭ ۇيلەسۋى. شاريعات اللانىڭ زاڭى بولعاندىقتان ول قاشاندا بيىك تۇرۋى كەرەك. سوندىقتان، وسى كۇنگە دەيىن ءوز اتتارىنان وزدەرى شوشىپ جۇرگەن  رەسپۋبليكا مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى،  رەسپۋبليكالىق يسلام ۇيىمى اتاۋىمەن قايتا قۇرىلىپ، اتىنا ساي جۇمىس جاساعانى ماقۇل.  مۇسىلمان – جالپى الەم ادامنىڭ جاراتىلىسى، يسلام ء–دىن. ۇيىمدى يسلام اتىمەن اتاۋدان باس ءمۇفتي ۇكىمەتتەن قايمىعاتىن بولسا قىزمەتىنەن شەتتەتىپ، بۇل جۇمىستى اللاعا اماناتتاۋ كەرەك. اللا ەل اراسىنان ءوز دىنىنە قوجا بولار تاقۋاسىن رەتتەپ تابادى. بۇعان كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى. ەلدەگى قازىرگى ءدىن دەرتىن (جالپى دىندەگى ەمەس، اللانىڭ ءدىنىن ەش ۋاقىتتا دەرت شالمايدى. ب.ا.)  - مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ ارقىلى قۋاتتاندىرىپ، ساۋىقتىرۋ كەرەك. بۇلاي ايتىپ وتىرعانىم ءدىن جولىندا دەموكراتيا ايتىلمايدى، دەموكراتيا ۇكىمەت پەن سونىڭ جۇمىسىن تارازىلايتىن قوعامدىق ۇيىمدار ءۇشىن قاجەت. ال ءدىننىڭ جولى  قۇراندا  مورلەنىپ  كورسەتىلىپ قويىلعان. ول ەش ۋاقىتتا وزگەرمەيدى.

ءبىز ورىس پەن قىتايدى نەمەسە الىستاعى اقش پەن باتىستى ەمەس، اللانى عانا پانا تۇتۋمىز كەرەك. قاي ەلدى بولسىن، ءوز مۇددەسى ءۇشىن ۇمتىلعان  الپاۋىت ەلدەر ەمەس، اللا عانا جارىلقايدى. ءبىر وق شىعارماي-اق ەگەمەندىكتى سىي ەتكەن قۇداي، قاشان دا ەلىمىزگە ءوزى قورعاۋشى. جەر ءبىزدىڭ باۋىر ەتىمىز، سودان جارالعانبىز. ءيسى دە، سۋى دا، تاسى دا ءبارى بىزدىكى. جانىمىزداعى الپاۋىت ەلدەر باسىپ الاتىن جەر ەمەس قازاق جەرى. اللا وسى جەردى قورعاۋ ءۇشىن، ءدىنىن ساقتاۋ ءۇشىن، ۇلت باتىرلارىن بەرگەن. ءدىندى ۇيرەتەر اۋليەلەر  بولسا، باتىرلاردىڭ ارقايسىسى اللانىڭ قولداۋىمەن اۋليەلەرگە اينالعان. قۇداي عىزىرىمەن قوسىپ قارۋلى پەرىشتەلەرىن ولاردىڭ الدىنا سالعان. كورشى مەملەكەتتەر قياناتتىقپەن سۇعاناقتىق جاساسا، ءتاڭىرىم كەشەگى سسسر سياقتى ونداي مەملەكەتتى جولىن تاۋىپ وپ-وڭاي جوق ەتە سالادى. ەلگە اتاجۇرت ءدىنى ءوز بولمىسىمەن ورالسا جاستارىمىزدىڭ ومىرگە دەگەن، وزدەرىنە دەگەن  سەنىمى ارتىپ، بۇگىنگى بەتىمەن كەتكەن كوررۋپتسيانىڭ تامىرىنا بالتا شابىلادى. ەل ەنشىسىنە بۇيىرىلعان ۇلان اسىر قازىنا دا ءوز يگىلىگىمىزگە جۇمسالىنادى...

قازىر ءبىزدىڭ يسلام مەملەكەتى ەكەنىمىزدى  الەم حالىقتارى مويىنداپ وتىر.  يسلام ەلدەرىمەن باس قوسۋدا سولاي جۇمىس جاساپ وتىرمىز. الەم مويىنداپ وتىرعان سوڭ، ءبىزدىڭ ەل: «بۇل ءدىن زاڭىن ۇستايتىن مەملەكەت»، - دەپ اللانىڭ الدىندا ۋادە بەرىپ قويعان. وسىنى بىلە تۇرا  ۇكىمەت ءوز زاڭىنا: «ءدىن مەملەكەتتەن بولەك، ءدىن مەملەكەتكە قارامايدى، ەكەۋى ەكى بولەك»، - دەگەن باپ ەندىرگەن. ارينە، بۇل  و باستان ءدىن تۋرالى زاڭدى قابىلداۋدا كەتكەن قاتەلىك. اللانى مويىنداۋدا، مەملەكەتتىڭ ءدىن جاعىن باسقارىپ وتىرعانداردىڭ دىنگە دەگەن تازالىعى مەن بەيىمدىلىگى، جوعارى دارەجەلى ءبىلىمى عانا ەمەس، ءىلىمي دارەجەلەرى دە  بولۋى كەرەك ەدى.

بۇكىل الەم ەلىمىزدى مۇسىلمان مەملەكەتى رەتىندە، الەمدىك يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمى ءوزىنىڭ تولىققاندى مۇشە رەتىندە تانىپ وتىرسا، بىزگە جات جۇرتتىق بۋدانداسقان ءدىن ەمەس، ءداستۇرلى ءوز يسلامىمىز كەرەك. بۇل ۇران، ەموتسيالىق ۇندەۋ ەمەس. كەيبىر ءناپسىنىڭ قۇلى بولعان ءدىنى تاياز باۋىرلارىمىز سياقتى اراب قارجىسىنا مالدانىپ، سولاردىڭ ايتۋىمەن ورازا تۇتىپ، سولاردىڭ شىلاۋىندا كەتپەي، ءدىن  تىزگىنىن قوجا بولىپ ءوز قولىمىزدا بەرىك ۇستاۋىمىز  كەرەك. ءدىن – ءتىرى، جاندى دۇنيە. ەلدىڭ ءدىن تۋرالى جاڭا زاڭىن دىڭگەگىندە ءدىنى بار ازاماتتار ازىرلەپ، ونى  ۇلتتىق ۇيلەسىمدىلىك كەڭەستە دۇرىستاپ قاراۋى كەرەك. سوندا، بۇگىندە ەلدەن بەزىپ، بوگدە ەلدە ءار اعىمدا جۇرگەن باۋىرلارىمىز دا ورالىپ ءوز ۇيىرىنە قوسىلادى.

ارينە، بۇل اڭگىمە، ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىن ويلاندىرار ماسەلە. دىننەن تىس - ءدىنسىز تىرشىلىك جاسايمىز دەۋ جاي عانا تاكاپپارلىق، شولاق ويلىلىق. ەل بولۋ ءۇشىن، ناعىز قازاق ەلى بولۋ ءۇشىن، قول ۇستاسىپ تىرلىك ەتۋگە تاۋەكەل ەتۋىمىز كەرەك. قازاق ەلى و باستان ءدىنى بار مەملەكەت.  حالىقتىڭ ىشىندە ءدىندى ۇستانىپ جاتقان تاقۋالار مەن ءدىندى سۇيەتىن جاندار بارشىلىق.  ولار  ءدىن جولىن اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن ۇستاپ، اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن ءومىر سۇرەتىندەر. ولاردىڭ جۇرەكتەرى – مەشىت. ولار قۇدايدان دۇعا تىلەيدى. مۇنداي جانداردىڭ جانىنا قاسىرەت باتسا، قۇداي سول مەملەكەتتى جازالاپ جىبەرۋى دە مۇمكىن. ەلدەگى ءار ادامنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى بار. ءبىز ەندى اللادان تىكەدەن تىك – ءدىندى، ەلىمىز پانا تۇتار ءدىننىڭ جولىن، ونىڭ اتا زاڭىمىزدا ايقىن كورسەتىلىپ جازىلۋىن تىلەيمىز. بۇل - شىندىق!

باقتىباي اينابەكوۆ،

«قازاقستان قاجىلارى» ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى، ىلىمگەر-جازۋشى

Abai.kz