قانداستى «قاشقىن» دەگەن احمەتبەكوۆ ماجىلىستەن كەتسىن!
تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى – ماجىلىستە «قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسى» دەگەن پارتيا وتىر. تۇپ-تۋرالى ءبىر جىل بۇرىن بۇل پارتيانىڭ اتاۋى – «قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى» بولعان. ىقشامداپ ايتساق – قازاقستان كومپارتياسى. بۇگىن ەل ىشىندە ەلەسى دە قالماي بارا جاتقان سوۆەتتىڭ سارقىنشاعى.
بىلتىر سايلاۋ ناۋقان قىز-قىز قايناپ، رەسمي تىركەلگەن ساياسي پارتيالار ەدەل-جەدەل سەز وتكىزىپ، پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنان ورىن بولىسۋگە ۇمتىلىپ جاتقان ۋاق. ەل كوزىندە ساياسي بەدەلى ابدەن جوعالۋعا شاق تۇرعان كوممۋنيستەر 2020 جىلدىڭ 11 قاراشاسى كۇنى سەز وتكىزدى. 15-ءشى سەز. قىزىلدار پارتياسى «كومۋنيستىك» دەگەن اتاۋمەن ەلدەن ەكى داۋىس تا الا المايتىنىن ءتۇسىنىپ، رەبرەندينگ جاسادى. ءسويتىپ، پارتيا اتاۋىنان «كوممۋنيستىك» دەگەن ءسوزدى الىپ تاستادى.
احمەتبەكوۆ، قوڭىروۆتار باستاعان پارتيا ليدەرلەرىنىڭ بۇل شەشىمىنە پارلامەنتتىڭ سول كەزدەگى ەڭ ەگدە جاستاعى دەپۋتاتى، قارت كوممۋنيست ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ باستاعان توپ نارازىلىق ءبىلدىردى. ءسويتىپ، پارتيا ءوز ىشىندە بۇلىنە باستادى. كوسارەۆ: «ءبىز ءوزىمىز جاڭادان پارتيا قۇرامىز. كوممۋنيستەرى كوپ ايماقتاردا فيليالدار اشامىز»، - دەپ شىقتى. الايدا، سودان بەرى ۆلاديسلاۆ ءبوريسوۆيچتىڭ قۇرامىن دەگەن پارتياسىنان دا، وزىنەن دە حات-حابار بولمادى. ول الگىندە عانا (16 قاراشادا) 84 جاسقا تولدى.
ال پارتيا اتاۋىنان «كوممۋنيستىك» دەگەن ءسوزدى الىپ تاستاپ، «حالىقشىل بولدىق، مىنەكەي»، دەگەن احمەتبەكوۆتەر بىلتىرعى سايلاۋدا قالاي ۇپاي العانى ءبىر قۇدايعا ايان، ايتەۋىر پارلامەنتتەگى ءۇش پارتيانىڭ ءبىرى اتاندى. قازىر «كومپارتيا» اتىنان 10 دەپۋتات ماجىلىستە وتىر. ولاردىڭ ىشىندە «ورىسپەن ورتاق اقشامىز بولسىن»، - دەپ سويلەگەن ايقىن قوڭىروۆ تار، «قازاقستان ورىس الەمىنەن الىستاپ بارا جاتىر»، - دەپ ويبايعا سالعان يرينا سميرنوۆالار بار...
بۇل وندىقتى «كومپارتيالىقتار» دەۋىمىز تەگىن ەمەس. بىلتىر ات اۋىستىرعان كەزدىڭ وزىندە-اق، جامبىل احمەتبەكوۆ: «پارتيا اتى وزگەرگەنمەن، كوممۋنيستىك يدەولوگيادان باس تارتپايمىز»، - دەپ اشىق مالىمدەگەن.
ويدا-جوقتا، بۇل نۇرگەلدى كوممۋنيستەردىڭ جاعاسىنا نەگە جارماستى دەيتىن شىعارسىزدار. جۋىردا سەرىك جولداسباي دەگەن ارىپتەسىمىز ءوزىنىڭ «ORDA LIFE» You Tube ارناسىندا جاكەڭمەن (جامبىل احمەتبەكوۆ) سۇحبات جاساپتى. 17-18 مينۋتقا جۋىق سۇحبات بارىسىندا جامبىل اۋجانۇلى ارعى-بەرگىنى ايتامىن دەپ، اتىنان اۋىپ ءتۇسىپتى. اۋجانۇلىنىڭ اۋىت كەتكەن اڭگىمەسىن شولىپ شىقتىق. قاراڭىز:
;t=5sاتى دا، زاتى دا كومپارتيا – «حالىقشىل» پارتيا بولا الدى ما؟
بىلتىر، 12 قاراشادا جازعان ءسوزىم: «اتىن ءجۇز رەت اۋىستىرسا دا كومپارتيانىڭ زاتى دا، اتى دا - كومپارتيا! بۇل رەبرەندينگ قانشالىقتى دەر ۋاعىندا نەمەسە ەففەكتيۆتى جاسالعان؟! ءوز باسىم بۇل ءجۇرىس ءتيىمدى دەپ ويلامايمىن». وسى ءسوزىم – ءسوز! مۇنى جامبىل احمەتبەكوۆتىڭ ءوزى دە ايتىپتى.
«ءبىز بىلتىر رەبرەندينگ وتكىزىپ، پارتيا اتىن وزگەرتىپ، «كوممۋنيستىك» دەگەن ءسوزدى الىپ تاستاپ، «حالىق پارتياسى» بولىپ قالدىردىق. نەگىزىنەن العاندا، ءبىزدىڭ باعدارلامالارىمىز سول قالپى قالدى. ءبىز سوتسياليستىك يدەيانى العا ۇستاپ وتىرمىز، ول بۇرىن دا بولاتىن. نەگىزىنەن بۇل يدەيا قالدى. ءبىز تەك اتاۋىن وزگەرتۋ ارقىلى جۇمىس ىستەۋ تاكتيكاسىن، مەتوديكاسىن وزگەرتتىك. ءبىز الداعى ۋاقىتتا حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋگە، الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋعا، الەۋمەتتىك مەملەكەت قۇرۋعا اتسالىسىپ جاتىرمىز.
كوممۋنيستىك يدەيا دەگەندى ازىرەيىلدىك يدەيا دەپ كورگەندەي بولادى. كەيبىرەۋلەر ءوزىنىڭ ىستەي الماي جاتقان جۇمىسىن اقتاۋ ءۇشىن وتكەندى جامانداۋى كەرەك. ادامنىڭ ەڭ جاقسى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى دەگەن كوممۋنيستىك يدەيا قالادى. سوندىقتان اتىن وزگەرتكەنىمىزبەن، زاتىن وزگەرتپەدىك»، - دەپتى جامبىل احمەتبەكوۆ.
دەمەك، ءدال قازىر ماجىلىستەگى 10 دەپۋتات – «قازاقستان حالىق پارتياسىنان» ەمەس، بۇرىنعى سول «كومپارتيادان» وتىر دەگەن تۇجىرىم – دالەلدى! جالپى قازاقستان سەكىلدى كوممۋنيستىك جۇيەدەن اسا اۋىر قىساس كورگەن، ۇلتتىق گەنوتسيدكە ۇشىراعان ەلدە كوممۋنيستىك پارتيانىڭ بولۋى، ءارى بيلىكتە ءجۇرۋى اقىلعا قونبايدى. دەسە دە، اقورداداعى ۇلكەن كىسىنىڭ ءھام ونىڭ ساياسي ۇستازىنىڭ سولتۇستىك جاقتىڭ ىقپالىنا قاراي قابىلداعان شەشىمى بولسا كەرەك، ايتەۋىر سوڭعى جىلدارداعى سايلاۋلاردا كومپارتيا ماجىلىسكە ءوتىپ ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاندا تۇبەگەيلى دەستالينيزاتسيا، دەكوممۋنيزاتسيا ۇدەرىسى بولعان جوق. ءوزى كەشەگى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شينەلىنەن شىققان بۇگىنگى باس بيلىك وكىلدەرى ازىرشە ونداي باتىل قادامعا بارۋى ەكى تالاي.
«لەنيننىڭ ءمۇسىنى بار، ول تۇرادى»
بىلتىر عانا: «حالىق پارتياسى بولدىق»، - دەپ ەل كوزىنە سۇيكىمدى كورىنۋگە ارەكەت ەتكەن جاكەڭ سوۆەتتىڭ قىزىل جالاۋى مەن لەنيننىڭ پورترەتتەرىن ءالى ساقتاپ ءجۇر ەكەن.
«لەنيننىڭ مۇسىندەرى بار. ول تۇرادى. ءبىز تاريحتان مۇلدەم باس تارتىپ وتىرعان جوقپىز. بىزدە جالاۋلار دا بار. ءبىزدىڭ باعدارلامامىز دا سول، ماركستىك، لەنيندىك يدەيالار قالادى. سوتسيال-دەمكورتاتتار دەپ ايتۋعا دا بولادى. سوتسيال-دەموكراتتيزم كوممۋنيستىك يدەيانىڭ الدىڭعى ساتىسى عوي. قازىر تاريحىمىز ارتقا كەتىپ بارا جاتقانان كەيىن، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى ارتقا شەگىنىپ بارا جاتقاننان كەيىن، وسى جاقتان باستاۋدى ءجون سانادىق. ءبىز ءبارىبىر كوممۋنيستىك يدەياعا جەتەمىز»، - دەيدى «حالىقشىل» دەپۋتامىز.
«كوممۋنيستىك» اتپەن پارلامەنتكە وتە المايتىن ەدىك»
پارتيا اتاۋىنان «كوممۋنيستىك» دەگەن ءسوزدى الىپ تاستاعاندا الاتايداي ءبۇلىنىپ، «ءوزىم كوممۋنيستىك پارتيا قۇرامىن»، - دەپ كەتكەن ۆلاديسلاۆ كوسارەۆپەن بايلانىسىن ۇزبەپتى. سويلەسىپ، كەزدەسىپ تۇراتىنىن، ءتىپتى كوسارەۆتى ءوزىنىڭ ۇستازى تۇتاتىنىن ايتىپ ماقتانىپتى.
دەسە دە، جوعارىدا ءبىز ايتقان ابدەن ەسكىرگەن يدەولوگيانىڭ – سايلاۋدا پايدا اكەلمەيتىنىن مويىنداپتى. مويىنداپ:
«ءيا، كوسارەۆپەن سويلەسىپ، حابارلاسىپ تۇرامىز. ول كىسى قازىر ءوزىنىڭ ۇيىندە، ءۇي شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ جاتىر. دەنساۋلىعى جاقسى. تىڭ. قازىر كىتاپ جازۋعا كىرىسىپ جاتىر...
ول كىسى پارتيا اتاۋىن وزگەرتۋگە عانا رەنجىگەن. بىراق، ول تۇسىنىستىكپەن قاراعانىن ايتتى... ول ارينە، ادامي تۇرعىدان جاقسى. ال قازىرگى جاڭاشا ءومىر كەزىندە زاماناۋي ءجۇرۋ كەرەك قوي. ەگەر ءبىز سول اتاۋىمىزدى ساقتاپ قالساق، ءبىزدى قارالاۋ، جامانداۋلار كوبەي بەرسە، ءبىز جۇمىسىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىرا المايتىن ەدىك. ءتىپتى، پارلامەنتكە دە وتە الماي قالۋىمىز ىقتيمال ەدى»، - دەيدى جاكەڭ.
كەزىندە پارتيا باسشىلىعىنا جەتەلەپ اكەلگەن، ءوزى ايتپاقشى «ۇستازىنا» احمەتبەكوۆ ساتقىندىق جاسادى ما، دەگەن جۋرناليست سۇراۋىنا، بۇيدەيدى:
«مەن كوسارەۆقا ەشقانداي ساتقىندىق جاساعان جوقپىن. ءبىز دوس رەتىندە قالدىق. ول مەنى پارتيالىق جۇمىسقا قالاي ۇيرەتتى، «ءسىز مەنىڭ مۇعالىمىم بولىپ قالاسىز»، - دەپ ونىڭ كوزىنشە دە ايتقانمىن»، - دەيدى احمەتبەكوۆ.
«قازاقتى مەن قىرعان جوقپىن»
حوش، بۇل پارتياىشىلىك اڭگىمە. جالپى جۇرتقا احمەتبەكوۆتىڭ كىمدى ۇستاز تۇتاتىنى ماڭىزدى بولماسا كەرەك. جاكەڭنىڭ، سوزدەن سۇرىنەتىن جەرى مىناۋ: كەڭەستىڭ قاندىاۋىز ءامىرى قازاققا قولدان اشارشىلىق جاساپ، ساياسي رەپرەسسيا ۇيىمداستىرىپ، قاساقانا قىرعىن سالعانى ءۇشىن، كەشەگى قاندىقول كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ قىلمىسى ءۇشىن بۇگىنگى كومپارتيا قازاقتان، كەشەگى قىلمىسكەر جۇيەنىڭ سۇمپايى ساياساتى ومىرلەرىن جالماعان الاش ارىستارىنىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارىنان كەشىرىم سۇراۋى كەرەك ەدى. ءبۇل ءسىز بەن ءبىزدىڭ پىكىرىمىز. الايدا: «اتىمىزدى اۋىستىرساق تا، زاتىمىزدى اۋىستىرمادىق»، - دەگەن جامبىل اۋجانۇلى سازارعان قالپى: «ول قازاقتى مەن قىرعان جوقپىن»، - دەپتى. سوزبە-ءسوز:
«ول كەزدە حالىقتى مەن قىرعان جوقپىن جانە ءبىزدىڭ پارتيا قىرعان جوق. سوندىقتان كەشىرىم سۇرايتىن ءجونىمىز جوق. ال بۇرىنعى تاجىربيە جاساعان ادامدار قوعام الدىندا جاۋاپ بەرگەن دە شىعار. كوممۋنيستىك يدەولوگيانى – كوممۋنيستىك تاجىربيەمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ اقشىلدىعى، تازالىعى، حالىققا قىزمەت ەتۋلىگى ءبىر بولەك.
قازىر ءسىز 4 ميلليون دەيسىز... 1-2 جىلدان كەيىن 6 ميلليون، سودان كەيىن 8 ميلليون بوپ كەتەتىن شىعار. حالىقتى الداۋعا بولمايدى. نەگىزىنەن 700 مىڭ ادام رەپرەسسياعا ۇشىرادى. سونىڭ 25 مىڭى قازاقستاندا اتىلدى.
ال اشارشىلىق كەزىندە 4 ميلليون دەگەن... ول كەزدە بارلىق قازاقستان 4 ميلليون بولاتىن... ءۇش جارىم با، ءتورت-اق ميلليون بولاتىن. سونىڭ ىشىندە قىرىلعانى 1 ميلليون 200 مىڭ ادام دەپ سانالادى. سودان كەيىن قايتىس بولعانى بار، سىرتقا كەتىپ قالعانى بار، شەتەلگە قاشىپ كەتكەنى بار، امالسىز كەتكەندەرى بار. ءوز جەرىندە قالاتىن ادام قالىپ، قازىر ءبىز، ۇرپاعى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز»، - دەيدى احمەتبەكوۆ.
پارلامەنت دەپۋتاتى جامبىل احمەتبەكوۆ، باسقاسى-باسقا رەسەي يمپەرياسىنىڭ 1897 جىلعى تۇڭعىش حالىق ساناعى بويىنشا، قازاقتىڭ سانى 4 ملننان اساتىنىن، 1924 جىلدىڭ قازان ايىندا ءاليحان بوكەيحاننىڭ بۇگىنگى «ەگەمەن قازاقستان»، سول كەزدەگى «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە جاريالانعان «قازاق قانشا؟» دەگەن ماقالاسىندا: «حيا مەن بۇقار امىرلىكتەرىندەگى قازاقتاردى قوسپاعاندا، قازاق كەڭەستىك اۋتونومياسى اۋماعىنداعى قازاقتىڭ سانى 1914 جىلى 6 ملن 450 مىڭ بولدى» دەگەنىن وقىماعان بولسا كەرەك.
«ولار ەل باسىنا كۇن تۋسا، ەرتەڭ دە قاشىپ كەتەدى»
جاكەڭ، ونان ءارى دە وڭدىرماپتى. سوۆەتتىك سويقاننىڭ سالدارىنان شەكارا اۋىپ، بوسىپ كەتكەن قازاقتى – «قاشقىندار»، - دەپتى. كەرەك دەسەڭىز: «ولار ەل باسىنا كۇن تۋسا، ەرتەڭ دە قاشىپ كەتەدى»، -دەپ كوكىپتى. سوزبە-ءسوز:
«كەزىندە ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە قاشىپ، باسقا جاققا كەتتى. ەندى اۋعانىستانعا كۇن تۋعان كەزدە قاشىپ بىزگە كەلەيىن دەپ جاتىر. كەشىرسىن، ارينە. ونى باسقا بەرمەگەن سوڭ، امالسىز كەتتى عوي. ەرتەڭ ەل باسىنا كۇن تۋاتىن بولسا، ءبىزدىڭ ارامىزداعى سول ادامدار تاعى دا قاشىپ باسقا جاققا كەتەدى. ءبىزدى قورعايتىن، تۋدى ۇستاپ جانىن پيدا ەتەتىن ادامدار از بولادى. سوندىقتان ولاردىڭ كەلۋى مەن كەتۋىنە ەكى ءتۇرلى قاراۋ كەرەك. ولاردى جاقسىلاپ تەكسەرۋ كەرك. ولار كەلدى. ايىبى جوق، كەلسىن...
الاش باتىرلارى دەي ما، قازىر الاش ارىستارى دەپ اتالادى، ءوزىمىزدىڭ يتەلليگەنتسيانىڭ كەتىپ قالعانى وكىنىشتى-اق. بىراق، ولار دەر كەزىندە وزدەرىنىڭ قانداي جۇيەگە كەلگەنىن، سوۆەت وداعى سول كەزدەگى تۇپكىلىكتى بولماسا داعى، جەتپىس جىل بولدى عوي، سول كەزدە باسقا تاكتيكامەن قىزمەت اتقارۋى كەرەكتىگىن تۇسىنۋلەرى كەرەك ەدى. ول تاكتيكانى بۇلار تابا الماي، قارسى شىعىپ، تۇپكى ماقساتىن تۇسىنبەي وتىرىپ، بىردەن قارسى شىققانان كەيىن، ارينە، ءبىر-بىرىنە جالا بەرىپ، اتىلىپ كەتتى»، - دەپتى جاكەڭ.
ءارى قاراي، «اقش پەن باتىس كاپيتاليزمى - كوممۋنيزمنىڭ باستى جاۋى»، - دەپ مالىمدەيدى. قىتايداعى گەنوتسيدتىك ساياساتتى اقتاعانداي الەكتەنىپ، «ەكسترەميستەردى جازالاۋ امالى»، - دەيدى. «ىشكى شارۋاسىنا ارالاسۋعا حاقىمىز جوق»، - دەپ بىلگىشسىنەدى. سوسىن رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆتىڭ «قازاقستانداعى كسەنوفوبيا» جايلى سوزدەرىنە پىكىر بىلدىرەدى. «قازاقستاندا كسەنوفوبيا مۇلدەم بولعان جوق»، - دەيدى. «رەسەيدىڭ جۇرگىزىپ جاتقان قازاقستاندى سىرتتان يدەولوگيالىق قورقىتۋ، ۇرەيلەندىرۋ تاكتيكاسى»، - دەيدى. جالپى سولاي.
قاشقىن كىم، ساتقىن كىم، احمەتبەكوۆ مىرزا؟
سونىمەن، قاشقىن كىم، ساتقىن كىم؟ ءماجىلىس دەپۋتاتى جامبىل احمەتبەكوۆ – كەڭەس وكىمەتىنىڭ زۇلماتىنان جان ساۋعالاپ، تۋعان ەل، تۋعان توپىراعىنان بوسىپ، بوتەن جۇرتتى پانالاپ، امان قالعان قازاقتى – «قاشقىندار، ولار ەرتەڭ دە قاشىپ كەتەدى»، - دەپ ۇكىم وقيدى. بۇل قىپ-قىزىل جالا! كەرەك دەسەڭىز، ەل ىشىنە بۇلىك سالۋ!
جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قازاقستاندا تۇبەگەيلى دەستالينيزاتسيا، دەكوممۋنيزاتسيا ۇدەرىسى بولعان جوق. ەل تاريحىنداعى سول اۋىر كەزەڭگە، ونداعى كومپارتيانىڭ جەتەكشى رولىنە وركەنيەتتى تۇردە باعا بەرىلگەن جوق. ميلليونداعان قانداستارىمىزدىڭ ءومىرىن قيعان، تاعدىرىنا وبال جاساعان ول اۋىر قىلمىستار رەسمي تۇردە ايىپتالمادى.
لەنيندىك-ستاليندىك زۇلماتتى باستان كەشىرگەن، سول كەزەڭدەردە ۇلتتىق گەنوتسيدكە ۇشىراعان قازاقستان سەكىلدى ەلدە ءدال سول بولشەۆيكتىك-كوممۋنيستىك پارتيانىڭ بولۋى ءارى بيلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولۋى – تاريحي، ساياسي نونسەنس!
ال تاعدىردىڭ تالكەگىمەن، كەڭەستىك زۇلماتتىڭ شوقپارىمەن شەكارا اسقان، ەل تاۋەلسىزدىگى نىعايىپ، شەكاراسى شەگەندەلگەندە اتاجۇرتقا اسىعىپ جەتكەن قازاقتى – «قاشقىن» دەپ ايىپتاعان جامبىل احمەتبەكوۆتىڭ قازاقستاننىڭ باستى زاڭ شىعارۋشى ورگانى – پارلامەنتتە، پارلامەنتتىڭ ماجىلىسىندە وتىرۋعا مورالدىق قۇقى جوق! ءتامام!
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
Abai.kz
