ەلدi iشتەن iركiتتەي iرiتۋگە قۇشتارلاردىڭ قۇلاعىنا التىننان سىرعا، قازاقستانداعى مەملەكەتتiك تiل تۋرالى، ونىڭ مارتەبەسi مەن كەلەشەگi جايلى ايتۋدان بiز شارشاماق ەمەسپiز. مۇندايدا قازاق تiلiنسiز قازاقستاننىڭ كەلەشەگi بۇلىڭعىر بولاتىنىن بiلمەيتiن، بiلگiسi كەلمەيتiندەردiڭ iشiنارا تابىلىپ قالاتىنى وكiنiشتi.

ەلدi iشتەن iركiتتەي iرiتۋگە قۇشتارلاردىڭ قۇلاعىنا التىننان سىرعا، قازاقستانداعى مەملەكەتتiك تiل تۋرالى، ونىڭ مارتەبەسi مەن كەلەشەگi جايلى ايتۋدان بiز شارشاماق ەمەسپiز. مۇندايدا قازاق تiلiنسiز قازاقستاننىڭ كەلەشەگi بۇلىڭعىر بولاتىنىن بiلمەيتiن، بiلگiسi كەلمەيتiندەردiڭ iشiنارا تابىلىپ قالاتىنى وكiنiشتi.

مەملەكەتتiك تiل - مەملەكەتتiڭ كەلەشەگi. ونى بiلۋ - كەز كەلگەن ازاماتتىڭ مiندەتi ءارi پارىزى. وكiنiشكە قاراي، بۇل قاعيدا قازاقستانعا كەلگەندە قاۋقارسىز. ويتكەنi «بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ»، بۇرا تارتاتىندار بار. سولاردىڭ بiرi - پەتر سۆويك. سوڭعى كەزدەرi وتاندىق باق پەن ينتەرنەتتi شۋلاتقان سۆويكتiڭ ءسوزiن سول قالپىندا بەرسەك، «ەسلي لۋكاۆو-فەودالنۋيۋ يازىكوۆۋيۋ پوليتيكۋ پومەنيات نا سوۆرەمەننۋيۋ، پريدەتسيا يسحوديت يز توي رەالي، چتو گوسۋدارستۆەننىم يازىكوم ۆ كازاحستانە ياۆلياەتسيا رۋسسكي. ۆ توم چيسلە، بلاگوداريا نەوبراتيمو سوستوياۆشەمۋسيا رۋسسكويازىچيۋ كازاحسكيح ەليت. كازاحسكي جە يازىك، يسحوديا يز تەح جە رەالي، رانو يلي پوزدنو پريدەتسيا پرەۆراششات ۆو ۆتوروي. چەرەز دەيستۆيتەلنوە وبۋچەنيە ۆ شكولاح، ستيمۋلى ي ترەبوۆانيا دۆۋيازىچيا دليا كانديداتوۆ ۆ دەپۋتاتى، مينيستروۆ ي رۋكوۆوديتەلەي گوسورگانوۆ. تولكو تاك ۋداستسيا پودنيات كازاحسكي دو ۆتوروگو گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا» (پەتر سۆويك، چلەن پرەزيديۋما وبششەناتسيونالنوي سوتسيال-دەموكراتيچەسكوي پارتي).
سۆويك مەملەكەتتiك تiلدiڭ مارتە­بەسiن كوتەرۋدە اسا قۇلشىنبايتىن قازاق بيلiگiن، ونىڭ وسال ساياساتىن قىجىرتۋ ارقىلى كوكەيiندە جۇرگەن ارمانىن دا بۇكپەيدi: «شىن مانiسiندە قازiر قازاقستانداعى مەملەكەتتiك تiل - ورىس تiلi» دەيدi. «ءوز قاعىنان ءوزi جەرiگەن» قانداستاردىڭ تiلگە قارسى ۇستاناتىن ساياساتىنا دا ءدان ريزا: «ءبارi دە ورىستiلدi قازاق زيالىلارىنىڭ ارقاسىندا». بۇگiندە ءوز جەرiندە، ءوز ەلiندە جابىقتان سىعالاعان جەتiم بالانىڭ كۇيiن كەشiپ جۇرگەن قازاق تiلiن ەكiنشi كەزەككە ىسىرىپ تاستاۋعا دا كەتارى ەمەس. وكiنiشتiسi سول، سۆويكتiڭ جاقتاستارى مەن پارتيالاستارى اراسىنان «مۇنىڭ قالاي؟» دەگەن جان بولمادى. جسدپ سەركەلەرi دە ونىڭ قازاق تiلiن قورلاعان سوزiنە قاتىستى حالىقتان رەسمي تۇردە كەشiرiم سۇراعان جوق. مۇندايدا ۇلتقا قاتىستى قورلاۋدى ەستي تۇرا، قاننەن-قاپەرسiز، جايباراقات وتىرا بەرەتiن قازاق قوعامىنىڭ موجانتوپايلىعىنا رەنجيسiڭ. ايتپەسە الەۋمەتتiك جەلiلەردە بiر بۇرق ەتiپ بارىپ باسىلعانداردىڭ بەلسەندi تۇردە ارەكەت ەتكەندەرi كەمدە كەم. 
مەنiڭشە، 20 جىلدان استام (!) ۋاقىت وتسە دە، مەملەكەتتiك تiلدi تۇعىرىنا قوندىرۋعا بiرنەشە كەدەرگi بار. ولار: سۆويك سياقتى قازاقتىڭ اسىن iشiپ، اياعىن تەپكەندەردiڭ زاڭدى تۇردە جازاسىن بەرۋگە اسىقپايتىن ەنجارلىعىمىز، كەز كەلگەن نارسەنi «كەشiرە سالۋعا» بەيiم تۇراتىن جالپاقشەشەيلiگiمiز، «يت ۇرەدi, كەرۋەن كوشەدi» دەيتiن نەمقۇرايدىلىعىمىز، تiل، دiل، تاريح پەن رۋحقا قاتىستى ماسەلەلەردە تاباندىلىق تانىتا المايتىنىمىز، ۇلتقا قارسى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا قاتىستى كەرەعار پiكiر ايتقاندار تۋرالى قوعامدىق پiكiردi تۋدىرۋعا كۇش سالمايتىنىمىز، جالعان نامىس پەن ۇلتتىق نامىستىڭ اراجiگiن اجىراتا الماۋىمىز، قانشا جىل وتسە دە بويىمىزداعى قۇلدىق پسيحولوگيادان قۇتىلماۋىمىز. سوراقىسى سول، اعا بۋىننان قالعان جاسىقتىق، جاسقانشاقتىق، قورقاقتىق، بوداندىق پەن سول قۇلدىق پسيحولوگيانى ورتا بۋىن قابىلداپ الدى. ەندi ول كەيiنگi بۋىنعا «مۇرا» بولماق... البەتتە، قازiر قازاقشا سويلەۋگە ارلانبايتىن، ورىسشا بiلمەيتiنiنە نامىستانبايتىن ۇرپاقتىڭ قالىپتاسىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. بiراق ول تەڭiزگە تامعان تامشى سياقتى. «جىعىلعانعا - جۇدىرىق»، ۇلتى مەن ۇلىسى بولەك وتانداستار اراسىندا بالا-شاعاسىن قازاقشا تاربيەلەۋگە، مەملەكەتتiك تiلدi ءوزi دە مەڭگەرۋگە قۇلشىناتىندار دا ساۋساقپەن سانارلىقتاي. اتازاڭدا كورسەتiلگەن باپتاردى ورىنداتۋعا بيلiك تە اسا مۇددەلi ەمەس. بiراق ءار قازاق كەز كەلگەن نارسەنi وزiنەن باستاۋى تيiس. ويتكەنi قازاقشا سويلەۋگە قوعامدا تىيىم سالىنباعان، انا تiلiڭدi ناسيحاتتاۋ، وزگەلەرگە سىيلاتۋعا، ۇيرەتۋگە كۇش سالۋ، ونى كەلەشەككە امانات ەتۋ - بۇگiنگi ۇرپاق پارىزى. 

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:

- سۆويكتiڭ تiلگە قاتىستى ايتقان ءسوزiنiڭ استارىندا ارانداتۋشىلىق جاتىر. ويتكەنi كوپ جىلدار بويى قازاق تiلiنiڭ مەملەكەتتiك مارتەبەسi, ورىس تiلiنiڭ قوعامدا الاتىن ورنى تۋرالى قوعامدا بەلگiلi بiر كونسەنسۋس ورىن العان بولاتىن. قازiر قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا، مەملەكەتتiك تiلگە بايلانىستى قىڭىر پiكiر ايتاتىندار جوقتىڭ قاسى. تiپتi, اسiرەۇلتشىل، ورىسشىل ساياساتكەرلەردiڭ ءوزi ونداي ارانداتۋشىلىققا بارا الماسى انىق. مەنiڭشە، ماسەلەنiڭ سەبەپ-سالدارىن سۆويكتiڭ ءومiربايانى مەن ونىڭ ۇستاناتىن قاعيداسىنان iزدەگەن ءجون. ەسكەرەتiن ماڭىزدى جايت، سۆويك جەكە ازامات رەتiندە كەز كەلگەن ماسەلەگە قاتىستى ءوز پiكiرiن، ۇستانىمىن اشىق بiلدiرۋگە قۇقىلى. بiراق جسدپ-نىڭ جەتەكشi كوسەمدەرiنiڭ بiرi رەتiندە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتiك تiلiنە قاتىستى مۇنداي وي ايتۋى ونىڭ ساياسي بولاشاعىنا كولەڭكە تۇسiرەدi ءارi قاتار جۇرگەن جاقتاستارىنا سىن. مەنiڭ تاڭعالاتىنىم، جسدپ سەركەلەرi سۆويكتiڭ وسى مالiمدەمەسiنەن كەيiن ەشقانداي تۇسiنiك بەرگەن جوق. ەگەر حالىقتىڭ، قازاقتىڭ مۇددەسiن قورعاپ جۇرگەن پارتيامىز دەپ ەسەپتەسە، جارماحان تۇياقباي جانە ونىڭ سەرiكتەستەرi رەسمي تۇردە مالiمدەمە جاساپ، سۆويكتiڭ مالiمدەمەسiن جوققا شىعارار ەدi. تiپتi ونى پارتيا قاتارىنان شىعارىپ جiبەرسە دە، كوپتiك ەتپەسi انىق. ەگەر زاڭدىق تالاپتارعا سالساق، سۆويكتiڭ ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرiن پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرi زەرتتەگەنi دە دۇرىس سياقتى. بۇگiندە جارماحان تۇياقباي ەلiمiزدەگi دەموكراتيالىق كۇشتەردiڭ باسىن قوسىپ، قۇرىلتاي وتكiزiپ، قازiرگi بيلiككە بالاما باعدارلاما ازiرلەۋدi جوسپارلاپ وتىر. بiراق ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جوعارى قوياتىن تۇلعالار تۇياقبايعا «ەگەر قازاقتىڭ مۇددەسiنە قارسى كەلەتiن ارەكەتتەر ورىن السا، بiز قۇرىلتايعا قاتىسپايمىز» دەگەن تالاپ قويعان. وسى سەبەپتi سوڭعى كەزدەرi الەۋمەتتiك جەلiلەردە «سۆويكتiڭ كوزدەگەنi - وپپوزيتسيالىق كۇشتەردi بiرiكتiرمەۋ» دەگەن پiكiردi ايتۋدا. ەكiنشi ۆاريانت، بۇل قازاق ۇلتشىلدارى مەن دەموكراتيالىق كۇشتەردiڭ اراسىنا iرiتكi سالۋدى كوزدەگەن بيلiكتiڭ ساياسي ويىنى بولۋى دا مۇمكiن. 
مەنiڭشە، جارماحان تۇياقباي بولسىن، ەلiمiزدەگi كەز كەلگەن ساياسي ۇيىمداردىڭ باسشىلارى بولسىن، ەسكەرەتiن ماڭىزدى ماسەلە بار. ول: قازاقستاننىڭ ساياساتىنا بەلسەنە ارالاسامىن دەگەن نيەتتەگi كەز كەلگەن ازامات، ساياسي پارتيا ت.ب. قازاق سوتسياليستەرi, قازاق دەموكراتتارى، قازاق ليبەرالدارى بولۋى كەرەك. ياعني بۇگiندە تۇتىنىپ، ۇسىنىپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەن ساياسي تۇجىرىمدارى مەن يدەيالارى قازاقى كوڭiل-كۇيمەن، قازاقتىڭ رۋحىمەن، قازاقى شەجiرە، تاريحپەن استاسۋى شارت. ونسىز بiردە بiر ساياسي تۇلعا نە ساياسي ۇيىمنىڭ ەلەكتورالدىق كەلەشەگi بۇلىڭعىر. 
نەگiزi سۆويكتiڭ سوڭعى كەزدەرi شىن بەت-بەينەسi ايقىندالىپ قالدى. مىسالى كەدەندiك وداقتى قولداپ ءجۇر. 1990 جىلداردىڭ باسىندا ايتقان قازاقتىڭ نامىسىنا، ارىنا تيەتiن سوزدەرiن قازiر اشىق ايتپاسا دا، اسiرەورىسشىل، اسiرەرەسەيشiل ساياساتى ءسوزi مەن iسiنەن كورiنiپ تۇرادى. قازاقستاننىڭ كەدەندiك وداق، ەۋرازيالىق وداق سياقتى ۇيىمدارعا بiرiگۋدi كوزدەيتiن شارالارى ەلiمiزدەگi اسiرەرەسەيشiل ساياساتكەرلەرگە دەم بەرگەندەي كورiنەدi. دەمەك قازاق جۋرناليستەرi سۆويكتەرگە تويتارىس بەرiپ، ولاردىڭ ۇلتقا، مەملەكەتكە قارسى iستەگەن ءار iستەرiن اشكەرەلەپ، وندايلاردى قوعامدىق پiكiر تۋدىرۋ ارقىلى سازايىن بەرۋ قاجەت. سوندا عانا قازاقتىڭ تiلi, دiلi, تاريحى تۋرالى پiكiر ايتۋدا ادامدار ابايلاپ سويلەۋگە ءماجبۇر بولادى. 

تالعات ەشەنۇلى، جۋرناليست:

- پەتر سۆويكتiڭ بۇل سوزiنە ءمان بەرمەۋگە دە بولار ەدi. راسىندا، سۆويك دەگەن كiم؟ ولار - وتكەن كۇننiڭ سارقىنشاقتارى. ويى مەن بويى 90-جىلداردىڭ باسىنداعى «ساياسي، الەۋمەتتiك-پسيحولوگيالىق قالىپتان» اسا الماي قالعان، نە بيلiكتەن، نە وپپوزيتسيادان وپا تاپپاعان، مەملەكەتتiڭ بولاشاعىنا مۇلدە سەنبەيتiن جانە سەنگiسi كەلمەيتiن، تاۋەلسiز ەلدە ءوز ورنىن تابا الماعان جانە تابا المايتىن بەيباقتاردىڭ جيىنتىق وبرازى. ولار ءاردايىم ەسكi ستەرەوتيپتەرمەن، ميفتەرمەن، ورىندالماي قالعان ارماندارىنىڭ ەلەسiمەن ءومiر سۇرەدi. ولار ەشقاشان قازاقتى، قازاقتىڭ دiلiن، تiلiن مويىنداعان ەمەس، مويىندامايدى دا. سەبەبi كۆارتيرانتتىڭ اتى - كۆارتيرانت. دەپ قويا سالۋعا دا بولار ەدi. 
بiراق كەز كەلگەن كۆارتيرانتتىڭ بەت تەرiسiن تiلiپ جiبەرسەڭiز، ارتىنان داراقى، كەۋدەمسوق شوۆينيست شىعا كەلەتiن بولدى. ەڭ قاۋiپتiسi - وسى. وسىدان كەيiن قايتiپ ءمان بەرمەيسiڭ؟ قازاقتىڭ «يتi كۇشiكتەپ، يتەلگiسi قۇس iلسە دە» ۇكiم ايتۋعا قاقىلىمىن دەپ ەسەپتەيتiن، تاماعىڭدى iشiپ، تاباعىڭدى تەبۋدi سۇيەكسiڭدi عادەتiنە اينالدىرعان توبىر قايتادان باس كوتەرiپ جاتىر. 
بۇل نەنiڭ شالىعى؟ بۇل - «پۋتين­دiك رەسەيدiڭ» جاڭا ۇلىدەرجاۆالىق، يمپەريالىق ساياساتىنىڭ شالىعى. قازاقستاننىڭ كەدەندiك وداقتىڭ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭiستiكتiڭ قامىتىن ءوز ەركiمەن كيۋi بiزدiڭ ەلدەگi شوۆينيستەردiڭ كەۋدەسiنە قايتادان نان پiسiرiپ وتىر. سۆويك سياقتىلاردىڭ تiرلiگi سول «لاس، ۇلكەن ويىننىڭ» بiر پۇشپاعى ەكەنiنە ءباس تiگۋگە بارمىن. رەسەي ساياساتكەرلەرiنiڭ، ساراپشىلاردىڭ ءتۇرلi پروۆوكاتسيالىق مالiمدەمەلەرi سۆويكتەر ءۇشiن شۇعىل بەرiلگەن كوماندانىڭ ەسەبiندە. بiر سوزبەن ايتقاندا، بiز اسا قاتەرلi, اگرەسسيالىق ساياساتپەن، اقپاراتتى-يدەولوگيالىق كۇرەسپەن بەتپە-بەت كەلiپ وتىرمىز. 
ءوز باسىم بيلiكتەن ەشقانداي ءۇمiت كۇتپەيمiن. سەبەبi ولاردى ءاۋ باس­تان تورiمiزگە شىعارىپ، توبەمiزدە ويناقتاتقان ءوزiمiزدiڭ بيلiكتiڭ ساتقىندىعى، ىنجىق مiنەزi بولاتىن. بيلiك باياعىدا-اق «ورىس ايۋىمەن» پاكتiگە قول قويعان. ۇلتتىڭ مۇددەسiن، ۇلتتىڭ بولاشاعىن اياقاستى ەتەتiن پاكتiگە.
نە iستەۋiمiز كەرەك؟ قوناقجاي، قويمiنەز، كەڭقولتىق قازاقتىڭ داۋرەنi وتكەن. بiز بارiنە دايىن بولۋىمىز كەرەك. تاسپەن اتقاندى تاسپەن اتۋعا تيiسپiز. قولتىعىنا شوقپار تىققاننىڭ باسىنا اڭگiرتاياق ويناتۋ كەرەك. ءازiربايجان، وزبەك، گرۋزين، ۋكراين باۋىرلارىمىزداي، مەيحانشىلاپ: «تى كتو تاكوي؟ داۆاي، دو سۆيدانيا!» دەپ ايتۋدى ۇيرەنەتiن ۋاقىتىمىز باياعىدا جەتكەن.

Cەرiك نۇرمۇراتوۆ، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

- بiر قاراعاندا ءوزiنiڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني جانە رۋحاني ەركiندiگi بار قازاقستان سياقتى ەلگە جانە سونىمەن قاتار ونىڭ تاۋەلسiزدiگiن حالىقارالىق قاۋىمداستىق تولىقتاي مويىنداعان ەلگە ءوزiنiڭ مەملەكەتتiك تiلiنiڭ بۇگiنگiسi مەن بولاشاعى ءۇشiن الاڭداۋ كەرەك ەمەس سياقتى كورiنەدi. دەگەنمەن ءوزiنiڭ بارلىق ەتنيكالىق بولمىسىن تiلi مەن دiلi, ءداستۇرi مەن سالتى ارقىلى تانىتۋعا، الەمگە پاش ەتۋگە تىرىسقان كەز كەلگەن حالىق ۇلتتىق تiلiنiڭ بولاشاعىن، قامىن ويلايدى. قازاقتاردىڭ دا ءوزiنiڭ بولاشاعى ءۇشiن قازiرگi جاھاندانۋ زامانىندا الاڭداۋى زاڭدى قۇبىلىس. ونىڭ ءاربiر سانالى ازاماتى ۇلتتىق وزiندiك سانانىڭ ءارتۇرلi قىرلارى نەگiزiنەن تiل ارقىلى ءوربيتiنiن جاقسى تۇيسiنەدi جانە ول تەك ادامارالىق قارىم-قاتىناس قۇرالى عانا ەمەس، ول نەگiزiنەن ادامنىڭ الەمدi رۋحاني يگەرۋدiڭ وزiندiك كوپتۇرلiلiگiن ساقتاۋشى ماڭىزدى تەتiگi. كوپتۇرلiلiكتiڭ بiرلiگi عانا ادامزات دۇنيەسiنiڭ وركەنيەتتiك دامۋىنىڭ تۇپكi ءمانiن ايعاقتايدى. ال قوعامداعى قۇبىلىستىق بiرiزدiلiك پەن بiرىڭعايلانىپ كەتۋ ءۇردiسi مادەنيەت مەن وركەنيەتتiڭ كۇيرەۋiنە الىپ كەلەدi. سوندىقتان ادامزاتتىڭ ورتاق تاعدىرىن انىقتايتىن رۋحاني iرگەتاسى، بiرتۇتاس دۇنيەنi ءتۇسiنۋi بولعانمەن ولاردىڭ سىرتقى كورiنiس بەرۋi الۋان ءتۇرلi بولۋى زاڭدىلىق. وسىعان وراي ۇلتتىق مادەنيەتتەر مەن ۇلتتىق تiلدەرگە دەگەن سۇرانىس جالپى عالامنىڭ ۇيلەسiمدiلiگiنە سايكەس كەلەدi.
ەۋروپاداعى فرانتسۋزدار وزدەرiنiڭ ۇلتتىق تiلiنە، مادەنيەتiنە اعىلشىن، يسپان، نەمiس جانە يتاليان تiلدەرiنەن سوزدەر مەن تۇسiنiكتەر كوپتەپ ەندەپ كەتپەۋiن قاداعالاپ وتىرادى. اسسيميلياتسياعا ۇشىراۋ قاۋپi كوپتەگەن ەتنوستاردى الاڭداتادى. باسقا دا مىقتىمىن دەگەن ۇلتتاردىڭ وزدەرi ەتنيكالىق تiلدەرiنiڭ ساقتالۋىنا، دامۋىنا مۇددەلi, سونىڭ سان قىرلى نۇسقالارىن الەۋمەتتiك بولمىستا سىناقتان وتكiزۋدە. بۇل جەردە الەۋمەتتiك شىندىقتا تەرiس ماعىناداعى ۇلتشىلدىق ەمەس، ناعىز وڭ ماعىناداعى ۇلتجاندىلىق قۇبىلىسىنىڭ كەلبەتiن بايقايمىز. سوندىقتان قوعامداعى تiل فيلوسوفياسى بۇل ەتنوس فيلوسوفياسىنىڭ ناعىز كۇرەتامىرى، وزەگi ەكەندiگiنە كۇماندانۋعا بولمايدى. قازiرگi زامان فيلوسوفياسىندا ەتنوس فيلوسوفياسى جاڭا باعىت رەتiندە بەلەڭ الىپ كەلە جاتقان سالاعا جاتادى. ال ەندi ەتنوستىڭ تاعدىرىن نەگiزiنەن ونىڭ ءمانiن قۇرايتىن ۇلتتىڭ رۋحى جانە ۇلتتىڭ تiلi شەشەتiنiن بايقايمىز. ۇلتتىق رۋحى سىنعان، كۇيرەگەن دۇنيەدە ۇلت پەن ۇلىس بارiنەن ايرىلادى. ونىڭ iشiندە تiلi دە جويىلىپ كەتۋi مۇمكiن. سوندىقتان ەلiمiزدەگi مەملەكەتتiك تiلدi وركەندەتۋدiڭ بiردەن-بiر ماڭىزدى تەتiگi - حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىن جانداندىرۋ، وركەندەتۋ، دامىتۋ بولىپ تابىلادى. وسى ايتقانعا وڭاي تەزيستiڭ استارىندا كوپتەگەن تارماقتارعا بولiنگەن ۇلكەن iس-قيمىلدار مەن ارەكەتتەر جۇيەسi جاتىر.
ءوزiنiڭ حالقىنىڭ سانى جاعىنان ەلدەگi دەموگرافيالىق قۇرىلىمدا كۆورۋمدىق شاماعا، ياعني زاڭدى شەشiم قابىلداۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن قۇقىققا يە بولاتىن دارەجەگە جەتiپ قالعان قازاقتار (كەز كەلگەن ۇيىمداعى مۇشەلەردiڭ ۇشتەن ەكiسi, ياعني 66,6 پايىزى كۆورۋمدى قۇرايدى، ول جيىندى وتكiزۋگە، بەلگiلi بiر وندiرiستiك، ۇيىمداستىرۋ شەشiمدەرiن قابىلداۋعا زاڭدى تۇردە مۇمكiندiكتەر بەرەدi) كوپ ماسەلەنi دەموكراتيالىق جولمەن شەشەتiن ۋاقىتقا جەتتi. ياعني كوپشiلiكتiڭ پiكiرiمەن، مۇددەسiمەن ساناساتىن قوعام قاجەت. ال ەندi قازاق «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەيدi, بiراق «بiز قازاقتار ەلدە كوپ ەدiك» دەپ قورقىتۋ ارقىلى نەمەسە زورلىق جاساۋ جولىمەن يگi iستەردi جاساۋدان اۋلاق بولۋعا تيiستiمiز. بiر كەزدە حالقىمىزعا جاسالعان ءارتۇرلi قيتۇرقى زۇلماتتار ءۇشiن ونىڭ قايتارىمىن دورەكi جولدارمەن iزدەمەسiمiز انىق (حح عاسىرداعى فاشيزمنiڭ قۇرباندىعى ءۇشiن قازiرگi زامانداعى نەمiس حالقىنىڭ جاڭا ۇرپاعىن كiنالاپ جاتقان ەشكiم جوق). كەزiندە ءال-فارابي اتامىز «قايىرىمدى ادامدار عانا قايىرىمدى قالانى» قۇراي الادى دەگەن بولاتىن. دەمەك، قازiرگi زامانداعى تiل ماسەلەسiن شەشۋدە، تiلدiڭ مارتەبەسiن لايىقتى دەڭگەيگە كوتەرۋ جولىندا ادامگەرشiلiككە ساي كەلەتiن iزگiلiكتi قادامداردىڭ باسىمدىق تانىتقانى قۇبا-قۇپ دەمەكشiمiز. 
قازاق تiلiن ازاماتتاردىڭ جەتە بiلۋiنە، ۇيرەنۋiنە جانە ومiردە ونى ورىندى دەڭگەيدە قولدانۋعا دەگەن ەكi جاقتى قوزعالىس قاجەت. بiر جاعىنان ۇكiمەت تاراپىنان جۇيەلi قولداۋ مەن باقىلاۋ قاجەت، كەز كەلگەن ازاماتتاردى ىنتالاندىرۋدىڭ بارلىق تەتiكتەرiن قوسۋ قاجەت، بۇل تاراپتا ۇلكەن جەتiستiككە جەتكەن ۇجىمدار ماراپاتتالۋ كەرەك، ۇنەمi مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ وتىرۋى قاجەت. سوندا مەملەكەتتiك تiلدi قولداۋ قۇر ءسوز بولىپ قالمايدى، ءاربiر ۇجىمنىڭ ءومiر قاجەتتiلiگiنە اينالادى، ادامداردى قىزىقتىراتىن ەكونوميكالىق تيiمدi تەتiككە اينالادى. ماتەريالدىق قىزىقتىرۋدىڭ كوپتەگەن جولدارى بار ەكەنiن ەسكەرسەك، بۇل سالاداعى جەكەلەنگەن شىعارماشىلىق پەن تاپقىرلىق قولداۋ تاۋىپ وتىرۋى كەرەك. سونىمەن قاتار جالپى حالىقتىق قوزعالىستىڭ قاجەتتiگi بۇل ماسەلەنiڭ ەكiنشi قىرى بولىپ تابىلادى. ول دەگەنiڭiز كەشەگi كەڭەس داۋiرiندە تاربيەلەنiپ، ءوزiنiڭ انا تiلiنەن شەتتەپ قالعان قانداستارىمىزدى بiز قازاق تiلiن بiرشاما جەتiك بiلۋشiلەر iشكە تارتۋىمىز كەرەك، ولاردى كiنالاماي، «كوسموپوليت» دەپ ولارعا ايدار تاقپاي بارىنشا قولداۋ جاساۋعا تىرىسۋىمىز قاجەت. بiرتۇتاس حالىقتى جiكتەمەلەۋدەن، بولشەكتەپ، سورتقا بولۋدەن پايداسى از ناتيجەلەر الامىز. ونسىز دا شەتەلدەن كەلەتiن وتانداستارىمىزعا كۆوتانىڭ ءۇش جىلعا توقتاتىلۋى بiرتۇتاس قازاق حالقىنىڭ بiرiگە تۇسۋiنە، ءوزارا ىقپالداسۋىن دامىتۋعا بiرشاما كەدەرگi بولۋى مۇمكiن. 
قازاقتىڭ تiلi قازiرگi كەزەڭنiڭ وزiندە تولىققاندى ونەردiڭ تiلi, ءداستۇر مەن ءارتۇرلi حالىقتىق راسiمدەردiڭ تiلi, بiراق ول سونداي دەڭگەيدە عىلىمدا، بiلiم بەرۋدە، مەديتسينادا، ونەركاسiپتە، تۇتىنۋ سالالارىندا جانە حالىقارالىق قاتىناستاردا ءوز كەلبەتiن تولىق تانىتا الماي كەلەدi. مiنە، وسى ماعىنادا اعىلشىن مەن ورىس تiلiن نەگiزiنەن ءوز جەكە مۇددەسi ءۇشiن ۇيرەنەتiن جاستاردىڭ ساناسىنا حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىن ساقتايتىن، ۇلتتىق مادەنيەتiن وربiتەتiن قازاق تiلiنiڭ ەندەۋi وتە-موتە وزەكتi دۇنيە. ەلiمiزدiڭ ءاربiر حالقىنا ادال ەرiنiڭ تىرىسۋشىلىعىنان، «تامشىدان تەڭiز قۇرايتىنداي» ارەكەتiنەن جاڭا لينگۆيستيكالىق احۋال تۋىنداۋى دا مۇمكiن. ول ءۇشiن ەلiمiزدە قازiرگi تۇتىنۋ پسيحولوگياسىنىڭ اۋقىمىندا جۇرگەن، تەك ءوز باسىنىڭ قامىن ويلاعان پەندەلەردiڭ ورنىنا حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشiن تەر توگەتiن ازاماتتاردىڭ كوبەيۋi شارت.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى

«تۇركىستان» گازەتى