كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەڭ ماڭىزدى قۇندىلىعى – باسەكەگە قابىلەتتى ادامي كاپيتالى، ءوز كەزەگىندە ادامي كاپيتالدىڭ قاينار كوزى – جاستار. بيىلعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگى مەن 30 قازان ارالىعىندا جۇرگىزىلگەن ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا، قازاقستان حالقى 19,2 ملن جەتكەن، ونىڭ 3,7 ملن استامىن – 14 پەن 28 جاس ارالىعىنداعى جاستار قۇراپ وتىر.

ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان بەرى جاڭا جانە تاۋەلسىز كوزقاراسى بار تۇتاس جاڭا ۇرپاق ءوستى، ولار بۇگىندە ەلىمىزدى عىلىمدا، مادەنيەتتە، سپورتتا جانە باسقا سالاسىندا بۇكىل الەمگە بەلسەندى تۇردە تانىتىپ ءجۇر. دەگەنمەن قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ مۇشەسى بولعاندىقتان جاھاندىق پروتسەستەر دە ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ دامۋ جولىنداعى ۇردىسىنە اسەرىن تيگىزۋدە.

بۇل رەتتە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنىڭ قارساڭىندا، قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ جاستار جانە وتباسى ىستەرى كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن «جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى «قازاقستان جاستارى – 2021: تاۋەلسىزدىككە – 30 جىل» ۇلتتىق بايانداماسىنىڭ جارىق كورگەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. قازاقستاندىق جاستاردىڭ جاعدايىن زەرتتەيتىن ەلىمىزدەگى بىرەگەي مەكەمە بولىپ تابىلاتىن «جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى، 2013 جىلدان بەرى 8 ۇلتتىق بايانداما ازىرلەسە، بيىل 9-ىنشىسىن ۇسىنىپ وتىر.

ۇلتتىق بايانداما جاستاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن، ەڭ باستىسى، جاس قازاقستاندىقتاردىڭ پىكىرىن جان-جاقتى سارالايتىن كەشەندى عىلىمي قۇجات سانالادى. تالداۋدى وسىنداي فورماتتا جۇرگىزۋ قۇزىرەتتى ورتالىق مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا قازاقستاندىق جاستاردىڭ سۇرانىستارىنا دەر كەزىندە دەن قويۋعا جانە جاستار ساياساتىن ءتيىمدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وسى جىلعى ۇلتتىق بايانداما بويىنشا وتكىزىلگەن زەرتتەۋ جۇمىسى وتە ماڭىزدى، سەبەبى وتانىمىزدىڭ 30 جىلدىق تاۋەلسىز دامۋىنىڭ ناتيجەلەرى قاراستىرىلدى. اتاپ ايتقاندا، العاش رەت تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى پريزماسى ارقىلى جاستار ورتاسىنىڭ دامۋ ديناميكاسىنا سالىستىرمالى تالداۋ جۇرگىزىلىپ، مەملەكەت تاراپىنان جاستاردى قولداۋدىڭ نەگىزگى شارالارىن ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن دامىتۋدىڭ 30 جىلدىق حرونولوگياسى جاسالدى. ارنايى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارىنىڭ پورترەتى»، «تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىنا جاستاردىڭ كوزقاراسى» اتتى جاستار تۋرالى ارنايى بولىمدەر ۇسىنىلدى.

ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ جاستارى تۇتاستاي العاندا قۇندىلىقتار جۇيەسىنىڭ ساباقتاستىعىن ساقتايتىندىعى انىقتالدى، بۇل رەتتە قازىرگى زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك-مادەني مانماتىنگە سۇيەنە وتىرىپ، جاڭا قۇندىلىق باعدارلارى دا تۇجىرىمدالىپ كەلەدى دەپ ايتۋعا بولادى.

جاستاردىڭ ەكونوميكالىق مىنەز-قۇلقتارىنا كەلەتىن بولساق، كەلەسىدەي ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ وتۋگە بولادى:

– جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىندە جاستار ۇلكەن سانالىلىق تانىتادى. سوتسيولوگيالىق ساۋالناما ناتيجەلەرى بويىنشا جاستاردىڭ 43,9%-ى قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىسقا ورنالاسۋدىڭ تابىستىلىعى ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ كاسىبيلىگىنە بايلانىستى ەكەنىن العا تارتادى. جاستار ءار ماماننىڭ ءوز كاسىبي قىزمەتىنىڭ ناتيجەلەرىنە جاۋاپتى بولۋى (53,4%) جانە جۇمىستىڭ پراكتيكالىق داعدىلارىن (45,3%) مەڭگەرۋى ءتيىس ەكەنىن تۇسىنەدى.

– جاستاردىڭ پىكىرىنشە، جۇمىسقا ورنالاسۋلارىنا جاردەمدەسەتىن ەڭ ءتيىمدى شارالار ءبىلىم الۋلارى كەزىندە كاسىپورىنداردا تاعىلىمدامالار ۇيىمداستىرۋ جانە كەلىسىمشارت نەگىزىندە ناقتى جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن ستۋدەنتتەردى ماقساتتى دايارلاۋ بولىپ تابىلادى.

– ساۋالناماعا قاتىسقان جاستاردىڭ 52,8% - ى ءۇشىن تۇراقتى جۇمىس ورنىنىڭ بولۋى ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمدىلىك پەن دامۋ مۇمكىندىگىنىڭ العىشارتى بولىپ تابىلادى. قالالىق ستۋدەنت جاستار ءۇشىن ۋاقىتشا داياشى نەمەسە بارمەن بولىپ جۇمىس ىستەۋ ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالعان.

– ەڭبەك نارىعىن تەحنولوگيالاندىرۋدىڭ تاۋەكەلدەرى مەن سالدارى تۋرالى الەمدىك بولجامدارعا قاراماستان، قازاقستاندا ءاربىر ءۇشىنشى جاس بولاشاقتا ماماندىعىن وزگەرتكىسى كەلمەيدى، بىراق سول ماماندىق بويىنشا بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا 31,9%-ى نيەتتەنىپ وتىر. سونىمەن قاتار، جاستار ەڭبەك نارىعىنداعى مۇمكىندىكتەرىن ارتتىراتىن قوسىمشا داعدىلاردىڭ بولۋى قاجەت دەپ سانايدى – بۇل شەت تىلدەرىن (43,7%), كومپيۋتەردى ءبىلۋ (38,2%), باعدارلامالاۋ نەگىزدەرىن ءبىلۋ (32,6%), الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ينتەرنەت ارقىلى ساۋدا جاساۋدى مەڭگەرۋ (21,9%).

جالپى مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ جاتقان قولداۋدىڭ وڭ ناتيجەسى رەتىندە كەلەسى ەرەكشەلىكتەردى اتاپ وتۋگە بولادى:

ءبىرىنشى. سوڭعى 20 جىلدا ەلدەگى NEET جاستار ۇلەسىنىڭ كورسەتكىشى 18,6% - دان 7,1% - عا دەيىن تومەندەدى، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ارقاسىندا («ديپلوممەن اۋىلعا!»، «سەرپىن»، «جاس كاسىپكەر»، Zhasproject جانە ت.ب.). الەمدىك رەيتينگتە قازاقستان NEET جاستارى ۇلەسىنىڭ 1-9,9% دەڭگەيىندەگى ەڭ تومەن كورسەتكىشتەرى بار ەلدەر ساناتىنا كىرەدى.

ەكىنشى. سوڭعى بەس جىلدا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ 4,1%-دان 3,8%-عا دەيىن تومەندەگەنى بايقالادى. 2020 جىلى ەلىمىزدە 80,4 مىڭ جاس جۇمىسسىز بولدى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 1,7%-عا ارتىق، ال جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 3,8%-دى قۇرادى. 2021 جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىندا بۇل كورسەتكىش رەسپۋبليكا بويىنشا ازداپ تومەندەدى (77,5 مىڭ ادامعا دەيىن). رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، پاندەميا كەزىندە جالپى ەڭبەك نارىعى تۇراقتى بولدى جانە جۇمىسسىزدار سانىنىڭ وسۋىنە جول بەرمەدى، بىراق كارانتيندىك شەكتەۋلەر «ۋاقىتشا جۇمىسسىزدار» سانىنىڭ وسۋىنە سەبەپ بولدى.

جالپى، قازاقستاندىق جاڭعىرۋ ۇلگىسىنىڭ پراگماتيزم جانە باسەكەگە قابىلەتتىلىك ۇستانىمدارى جاستاردىڭ ەكونوميكالىق مىنەز-قۇلقىنان كورىنەتىنىن ايتۋ كەرەك.

«قازاقستان جاستارى – 2021: تاۋەلسىزدىككە – 30 جىل» ۇلتتىق بايانداماسىنىڭ قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە باسىلىپ شىققان نۇسقاسى جاستار جانە جاستار ساياساتى سالاسىنداعى بارشا مۇددەلى تاراپتارعا تاراتىلاتىن بولادى. ال ەلەكتروندى نۇسقاسىن جاقىن ارادا www.eljastary.kz بىرىڭعاي جاستار پورتالىنان جۇكتەپ الۋعا بولادى.

Abai.kz