جيىرماسىنشى عاسىردا حالقىمىز قۇرامىندا ءومىر سۇرگەن پاتشالىق جانە سوۆەتتىك يمپەريالار تۇسىندا ەكى مارتە «ويان، قازاق!» ۇرانى كوتەرىلگەن ەكەن...

مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ايگىلى «ويان، قازاق!» اتتى پۋبليتسيستيكالىق ولەڭدەر جيناعى العاش 1909 جىلى شىققان-دى. پاتشا ۇكىمەتىنىڭ تىيىم سالعانىنا قاراماستان قايتا باسىلىپ، ەل ىشىنە كەڭ تارالعان ەدى. ويتكەنى كىتاپقا ەپيگراف بوپ باسىلعان: «كوزىڭدى اش، ويان، قازاق، كوتەر باستى، وتكىزبەي قاراڭعىدا بەكەر جاستى. جەر كەتتى، ءدىن ناشارلاپ، حال ھارام بوپ، قازاعىم، ەندى جاتۋ جاراماس-تى»، – دەگەن شۋماعىنىڭ ءوزى حالىقتىڭ باسىنا تۇسكەن احۋالدى ءدال اڭعارتىپ،  وقىرمانىن وتارلىق ەزگىگە قارسى كۇرەسۋگە شاقىرىپ تۇرعان-تۇعىن.

پاتشالىق زاماندا دۇنيەگە كەلگەن وسى تۋىندىنىڭ جارىق كورگەنىنە جيىرما شاقتى جىلعا تاقاعاندا، اقىن دۋلاتوۆ ءوزىنىڭ اتالمىش كىتابىندا كوتەرگەن ماسەلەلەر شەشىمىن تاپتى دەپ ساناۋعا بولاتىن سوۆەتتىك داۋىردە قايتادان  «ويان، قازاق!» ۇرانى كوتەرىلدى. لاعنەت ايتىلىپ كەلگەن وتار ورنىنا حالقىمىز ەلدىك تۋىن كوتەرگەن سوۆەت زامانىندا، وكتيابر رەۆوليۋتسياسى قازاققا ازاتتىق اپەردى دەپ شاتتانا قول سوعىلاتىن جاڭا زاماندا كوتەرىلدى. كۇرەسكەر-اقىن اۋزىنان شىققان 1909 جىلعى بۇل ۇراننىڭ 1929 جىلى قايتادان ورتاعا تاستالۋىنا، جاڭا كەزەڭگە سايكەس جاڭا نۇسقاسى پايدا بولۋىنا جاڭارعان، وزگەرگەن، حالىق كوڭىلىنەن شىققانداي كورىنگەن، ءسويتىپ «قازاققا ازاتتىق اپەرگەن» بولشەۆيكتىك بيلىكتىڭ قازاق تۇرمىسىنا الاشوردانى تارقاتىپ بارىپ تاڭىلعاننان بەرگى ۇلت مۇددەسىن ەلەي بەرمەيتىن ءىس-ارەكەتتەرى سەبەپ بولعان-تىن. ۇران بۇل جولى جەكە اقىننىڭ ەمەس، ۇجىمدىق اقىننىڭ قاراسوزبەن ساياسي احۋالدى تۇجىرىمداعان اششى ءۇنىن بەينەلەگەن تۇردە، حالىققا قاراتىلعان ۇندەۋ تۇرپاتىندا شىقتى. سوۆەت وكىمەتىنىڭ سولاقاي رەفورمالارىنا ەرەۋىلدەپ قارسىلىق كورسەتكەن جىلداردىڭ باسىندا شىقتى.

ءبىز ونىڭ تۇپنۇسقاسىمەن ەمەس، ورىسشاعا تارجىمەلەنگەن نۇسقاسىمەن عانا تانىسا الدىق. ورىسشا نۇسقا بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي باسقارمانىڭ قازاقستانداعى تولىق وكىلەتتى وكىلدىگى 1930–1932 جىلدارى جۇرگىزگەن № 2370 ءىستىڭ العاشقى بەتتەرىنە تىگىلگەن ەكەن. ماشينكاعا باسىلعان ەكى بەتتىك ورىس تىلىندەگى ءماتىن. العاشقى پاراقتىڭ شەكەسىنە «اۋدارما» دەپ جازىلعان (تۇپنۇسقاسى كەزىكپەگەندىكتەن دە، ءبىز ءماتىندى كەرى اۋدارىپ كەلتىرمەكپىز). تاقىرىبى «كوتەر، قازاق، باسىڭدى! (نەمەسە – ويان، قازاق!)» دەپ اتالعان كورىنەدى. ۇندەۋ شاعىن-شاعىن التى تارماققا جۇيەلەپ جازىلىپتى.

العاشقى تاراۋشا «قازان توڭكەرىسى جاسالعان كۇننەن جانە ۇلتتارعا ءوزىن-ءوزى بيلەۋ قۇقى بەرىلگەننەن بەرى – ون ءبىر جىل بولدى» دەپ باستالادى. ودان ءارى ءوز تاعدىرىن ءوزى ايقىنداعان ۇلتتاردىڭ ءبىرى قازاق ەكەنىن، ونىڭ كورىنىسى «قازاقتىڭ اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسى» بولىپ تابىلاتىنان ايتا كەلىپ، «بىراق ءىس جۇزىندە ايتارلىقتاي ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جوق» دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى تۇيەدى. سودان سوڭ ونىڭ سەبەبىن اتايدى. سەبەبى رەسپۋبليكا جاريالانىپ، رەۆوليۋتسيالىق جاڭا وكىمەت قۇرىلعالى بەرى ونى «ورىس قاراقشىلارى باسقارىپ وتىر» دەيدى. ولار «قازاق حالقىن مادەنيەت جانە ەكونوميكا تۇرعىسىنان ەزىپ-جانشۋعا تۇسىرە وتىرىپ، ءوز ساياساتىن جۇرگىزۋدى ماقسات ەتكەن» دەپ اشكەرەلەيدى. بۇل اشكەرە-بايلامى «وزىق ويلى ورىس اۆانتيۋريست-قاراقشىلارىنىڭ قازاق جەر-سۋىندا قونىستانىپ وتىرعان فاكتىمەن راستالادى» دەگەن قورىتىندى ءتارىزدى تۇيىنمەن ۇندەۋدىڭ ءبىرىنشى ۇزىگىن تياناقتايدى.

ەكىنشى تارماقتا ەلدى اۋىر سالىق-سالعىرتتارىمەن قىسقان ولار «الەمدىك رەۆوليۋتسيانىڭ نەگىزى، اۆانگاردى بولۋدى ماقسات ەتە وتىرىپ، قازاقستاندا حالىقتىڭ ازىق داقىلدارىن سىعىپ-سورىپ الۋدى كوزدەيتىن ناۋقاندار جۇرگىزۋدە» دەپ، تاعىلعان ايىپتى ۇستەمەلەي تۇسەدى. سويدەيدى دە: «قازان (وكتيابر) رەۆوليۋتسياسىنىڭ ناتيجەسىندە جەڭىپ العان قۇقتارىنان ورىس قاراقشىلارى ايىرعان، ەزىلۋدەن كوز اشپاعان قازاق حالقى ءۇشىن اشقاراق ارامتاماقتارعا استىق بەرۋدىڭ ەشقانداي ءمانى جوق، – دەپ ءبىر شەگەلەپ قويادى دا، – ويتكەنى بۇل ساياسات  قاراقشىلار مەن اۆانتيۋريستەردەن شىعىپ وتىر»، – دەگەن تۇسىنىك-ءتۇيىن جاسايدى.

ۇندەۋدىڭ ءۇشىنشى بولىمشەسىندە تۇجىرىمدالماق «قازاقستاننىڭ ەزگى استىندا بولۋىنىڭ باسقا سەبەبىن» اتاۋ الدىندا: «قازاق ەڭبەكشى جۇرتى وزىنە كەرەك زاڭ جوبالارىن ءوزى جاساپ الىپ پا ەدى؟» دەگەن ساۋال قويىپ، وعان: «ارينە، جوق!» دەپ جاۋاپ بەرىپ الادى. سوسىن پاتشالىق كەزىندەگى ەزىلۋ مەن قانالۋدىڭ سوۆەت داۋىرىندە جاڭاشا جالعاسۋىنىڭ  سىرىن، ياعني «ەزگىدە بولۋىنىڭ باسقا سەبەبىن»: «وسى ەۋروپالىق قاراقشىلار مەن اۆانتيۋريستەر قازاق حالقىنىڭ ءوز تاعدىرىن ءوزى ايقىنداۋ حاقىنداعى قۇقتارىن اياققا تاپتاپ كەلە» جاتقانىمەن تۇسىندىرەدى.

ءتورتىنشى تاراۋشادا: «قازاق جاستارىن وقۋ ورىندارىندا تاربيەلەۋ ونى ورىس مادەنيەتى ىقپالىنا باعىندىرۋ پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن» دەگەن وي ايتادى. سونداي تارتىپپەن جۇرگىزۋلى وقۋ-تاربيە جۇمىسى ناتيجەسىندە: «ورىس اۆانتيۋريستەرى قازاق حالقىن الداپ، جاستاردى مادەني دامۋدىڭ سوڭىندا، ارتقا قالدىرىپ كەلەدى» دەيدى. قىز-جىگىتتەرگە: «قازاق جاستارى، ءبىزدىڭ ۇلتتىق ءپرينتسيپىمىزدى ۇمىتپاعان ءجون»، – دەپ تىكەلەي ۇندەۋ ارنايدى. «ءبىزدى ورىس اۆانتيۋريستەرى باستاپ كەلە جاتقان جولدان شىعايىق! شىعىڭدار!»، – دەپ شاقىرادى.

بەسىنشى تارماقشادا رەسپۋبليكادا كوتەرىلگەن جەرگىلىكتىلەندىرۋ (كورەنيزاتسيا) ناۋقانىنىڭ استارىن اشادى. «سانالى قازاق قىزمەتكەرلەرىن ءوز قولاستىنا الۋ ءۇشىن ەۋروپالىق اۆانتيۋريستەر ورتاعا «قازاقتاندىرۋ» دەگەن جالعان ۇران تاستادى، – دەيدى، – بىراق ءىس جۇزىندە سول ۇراندارىن جۇزەگە اسىرمادى دا، مەكەمەلەردى ورىستارعا تولتىرا بەردى. قازاق حالقىنىڭ مىڭداعان تىلەكتەرىنىڭ ىشىنەن تىم بولماسا بىرەۋى ورىندالدى ما ەكەن، قايدا ول»، – دەپ شاراسىزدانا سۇرايدى.

ۇندەۋدىڭ سوڭعى، التىنشى بولىگىن جەر ماسەلەسىنە ارناپتى. «نيكولاي پاتشانىڭ ساياساتى سالدارىنان ءوز جەر-سۋىنان قۋىلىپ، تاۋلار مەن ورماندارعا، شولەيتتەرگە ىعىسۋعا ءماجبۇر بولعان قازاق حالقى قازان (وكتيابر) توڭكەرىسىنەن كەيىن بۇرىنعى رەنىش-وكپەسىن ۇمىتۋدان ۇمىتتەنگەن ەدى، – دەلىنگەن ۇندەۋدە، – الايدا حالىق بۇگىندە پاتشا كەزىندەگىدەن دە ناشار احۋالعا ءتۇسىپ قالعان بوپ شىقتى. بۇل ماسەلەدە قازاق حالقى ەشقانداي دا تەڭقۇقىقتىلىق العان جوق».

وسى تۇجىرىمنىڭ ارتىنا: «دەرەكتەر مىنانى ايتادى»، – دەپ، 1920 جىلى قازاقتىڭ سوۆەتتىك اۆتونومياسىن جاريالاعان قۇرىلتايشى سەزدىڭ مازمۇنىنا ءوز ۇعىمىمەن شەگىنىس جاسايدى: «اۆانتيۋريست-قاراقشىلاردىڭ قازاقستاننىڭ باتىسىندا شاقىرعان سوۆەتتەر سەزىندە قازاقتار ەشقاشان ورىستارسىز مادەني وركەندەي المايدى دەگەن وي ايتىلدى. سوندىقتان دا قازاقستانعا جەرى جوق ورىستاردى كوشىرىپ اكەپ قونىستاندىرۋ كەرەك جانە ولاردىڭ پايدالانۋىنا شۇرايلى قازاق جەرلەرىن تابىستاۋ كەرەك دەپ تاپتى. بۇل ورىس اۆانتيۋريستەرى ساياساتىنداعى نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بوپ تابىلادى».

شاعىن ۇندەۋگە سىيعىزعان وسىلارداي كۇردەلى ويلاردان كەيىن ۇندەۋ اۆتورلارى: «وسىنداي قورلاۋلاردى ەستە تۇتا وتىرىپ،  «سانالى التى الاش» وكىلدەرى ورىس اۆانتيۋريستەرىنە جانە ولارعا ساتىلعان قازاق حالقىنىڭ وپاسىزدارىنا قارسى اشىق ساياسي كۇرەسكە شىعۋعا شاقىرادى»، – دەپ جازىپتى. بۇدان ۇندەۋدى جازعان ۇيىمنىڭ اتى «سانالى التى الاش» ەكەنىن اڭعارۋعا بولاردى. ودان ءارى: «ءادىل «الاش» ۇيىمىنىڭ بىرلىگى جاساسىن!» دەگەن تەرەڭ ماعىنالى ۇران كەلتىرىلگەن. ىڭعايى، «سانالى التى الاش» – «الاش» ۇيىمى دەگەن اتاۋمەن بىرىكتىرىلگەن بولسا كەرەك. ودان ءارى: «قانقۇيلى ورىس اۆانتيۋريستەرىنە – قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرلارعا ءولىم كەلسىن!» دەگەن قارعىس ىسپەتتى ۇران-ءماتىن ءتۇسىرىلىپتى دە، ۇندەۋ «قازاق الەۋمەتىنىڭ بىرلىگى جاساسىن! «قازاقشىلدار» ۇيىمى جاساسىن!» دەگەن ۇراندارمەن اياقتالىپتى. ۇندەۋگە «قازاقشىلدار» ۇيىمى» دەگەن قول قويىلعان. شىمكەنت قالاسىندا جازىلعانى كورسەتىلگەن.

سونىمەن، «سانالى التى الاش» – «الاش» ۇيىمى قانداي ۇيىم؟ «قازاقشىلدار» شە؟ تەرگەۋگە الىنعان «ۇلتشىلداردىڭ» قايسىسىنىڭ وعان قانداي قاتىسى بار؟ № 2370 ءىس تومدارىنان ءبىز بۇل سۇراققا جاۋاپ تاپپادىق. بالكىم، ءىس قاتتالعالى بەرگى سەكسەن جىل ىشىندە  تەرگەۋ ماتەريالدارى بىرنەشە رەت سۇرىپتالىپ، قايتا تىگىلىپ وتىرعاندىقتان، وعان قاتىستى ءبىرلى-جارىم پاراق ماردىمدى دەرەگى بولماعاندىقتان ەلەۋسىز ءتۇسىپ قالعان شىعار؟ سولاي بولۋى دا ىقتيمال. ەسەسىنە، № 011494 ءىستىڭ 3-ءشى تومىنان قىزىق ماعلۇمات كەزىكتى.

ءبىز تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان ۇندەۋدىڭ ءبىر داناسى 1929 جىلدىڭ جازىندا تۇتقىندالعان ادەبيەتشى ءابدىراحمان ءبايدىلديننىڭ جەكە ارحيۆىندە ساقتالعان ەكەن. وگپۋ تەرگەۋشىسى، ارينە، مۇنىڭ جاي-جاپسارىن سۇراستىرادى. سوندا، 1929 جىلعى 6 شىلدەدە جۇرگىزىلگەن قوسىمشا تەرگەۋدە،  تۇتقىن ءبايدىلدين: «ماعان كورسەتىلگەن، «باسىڭدى كوتەر، قازاق!» دەگەن سوزدەرمەن باستالاتىن قۇجاتتى ماعان بك(ب)پ سىرداريا وكرۋگتىك كوميتەتى ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جامبىلوۆ بەرگەن بولاتىن»، – دەپ كورسەتەدى. اعارتۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرى كاسىپوداعىنىڭ رەسپۋبليكالىق كوميتەتىن باسقاراتىن توراعا رەتىندە شىمكەنتكە ىسساپارعا بارعانىندا، شاماسى، وكرۋجكومنىڭ ءبولىم باستىعىمەن اراسىندا جىلى  اڭگىمە-دۇكەن بولسا كەرەك. سوندا «ول ماعان شىمكەنتتە وسى ۇندەۋدى كوشەلەردە كورنەكتى جەرلەرگە جاپسىرىپ جۇرگەن استىرتىن توپ اشىلعانىن ايتىپ بەرگەن ەدى»، – دەدى تۇتقىن. ۇندەۋدىڭ ءوز قولىنا قالاي وتكەنىن بىلاي ايان ەتتى: «مەن ودان ۇندەۋدىڭ كوشىرمەسىن ماعان بەرۋىن سۇرادىم، سوندا ول ونى ماعان بەرگەن-ءتىن». نە ءۇشىن سۇراپ العان؟ نەمەنەگە ساقتاپ قويدى ەكەن؟ «مەنىڭ ۇندەۋدى وزىمدە ساقتاعان سەبەبىم – جازۋدى ويلاستىرىپ جۇرگەن ءوزىمنىڭ كىتابىما ماتەريال رەتىندە پايدالانعىم كەلگەن، سول تۇستا سونداي ماقساتىم بولعان ەدى».

بۇل كورسەتۋگە قاراعاندا، 1928 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي، الدە 1929 جىلدىڭ باستاپقى ايلارىندا  «كوتەر، قازاق، باسىڭدى! (نەمەسە – ويان، قازاق!)» ۇندەۋى دۇنيەگە كەلگەن دە، ونى تاراتۋ ءىسى جۇرگەن (بالكىم، ارنايى شابارماندارمەن جان-جاققا دا جىبەرىلگەن بولار، انىعى – ارنايى توپ سىرداريا وكرۋگىنىڭ ورتالىعى شىمكەنت شاھارىنىڭ كوپشىلىك جۇرەتىن ورىندارىنا جاپسىرىپ-ىلۋمەن شۇعىلدانعان). بۇل ارەكەتتى جاساۋشىلار، ءسوز جوق، جەرگىلىكتى قۇپيا قىزمەت تاراپىنان اشكەرەلەندى. وعان، ءبايدىلديننىڭ كورسەتۋىنەن اڭعارىلاتىنداي، وكرۋگتىڭ پارتيالىق بيلىگى دە ءوز ءسوزىن ايتتى. ارينە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءتيىستى شارالارىن قولدانعانىنا كۇمان جوق. دەمەك، رەسپرەسسيا قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى وڭىرلىك كوميسسيالار وسى رەتتە وبلىستىق مۇراعاتتاردا ماقساتتى تۇردە ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزسە وڭدى بولار ەدى.

1929 جىلدىڭ كۇزىنەن وكىمەتتىڭ سولاقاي رەفورمالارىنا قارسىلىق رەتىندە رەسپۋبليكادا حالىق ەرەۋىلدەرى باستالعانى ءمالىم. جوعارىدا اتالعان ۇندەۋدىڭ مازمۇنى كوتەرىلىسشىلەردىڭ ۇيىسۋىنا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اسەر ەتۋى ىقتيمال عوي. قالاي بولعاندا دا، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ 60-شى جىلدارى اقتالماۋىنا ونىڭ «ارنايى ۇندەۋ جازۋ ارقىلى سوزاق كوتەرىلىسىنە قاتىسى بولعاندىعى سەبەپ بولدى» دەگەن ءسوز جۇرتشىلىق ىشىندە كوپتەن ايتىلاتىن. بىراق وگپۋ تەرگەۋشىلەرىنىڭ حاتتاعان تەرگەۋ ماتەريالدارىندا ول جايىندا ەشتەڭە كورىنبەدى. مۇمكىن الدەقانداي ءىز جەرگىلىكتى ارحيۆتەردە ساقتالعان شىعار. سارىسۋ – سوزاق كوتەرىلىسى بولعان سىرداريا وكرۋگى كەيىن ەكى وبلىسقا: سارىسۋ اۋدانى – جامبىل، سوزاق اۋدانى – شىمكەنت (وڭتۇستىك قازاقستان، قازىرگى تۇركىستان) وبلىستارىنا ءبولىنىپ كەتكەنى ءمالىم. ەندەشە ايماقتىق كوميسسيالار ماقساتتى ىزدەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە وتىرىپ، ۇندەۋ اۆتورلارىن انىقتاۋعا، ولارعا («قازاقشىلدار» ۇيىمى مەن ونىڭ مۇشەلەرىنە، ۇندەۋدى تاراتۋمەن شۇعىلدانعاندارعا) قانداي شارالار قولدانىلعانىن جەرگىلىكتى بيلىك تارماقتارى قۇجاتتارىن مۇقيات زەرتتەۋ ارقىلى انىقتاي كەلە ەلەۋلى ءىس تىندىرىپ، سوۆەت زامانىنداعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىس شىندىعىن اشۋدى تىلەيتىن وسى ماسەلەدە شەشۋشى ءرول اتقارا الادى...

سوۆەتتىك تاريحنامادا 30-شى جىلدارعى «باندىلار قوزعالىسى» دەپ تاڭبالانعان حالىق كوتەرىلىستەرى تاريحىن تەرەڭ زەرتتەگەن تاريحشى-عالىم، عىلىم اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى تالاس وماربەكوۆ 1997 جىلى شىققان «20–30-جىلدارداعى قازاقستان قاسىرەتى» كىتابىندا «1929–1931 جىلدارى  قازاقستاندا 372 رەت شارۋالاردىڭ بۇقارالىق باس كوتەرۋلەرى» ورىن العانىن، بۇل قارسىلىق ەرەۋىلدەرىنىڭ ءىس جۇزىندە «قازاق شارۋالارىنىڭ ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى» بولعانىن قۇپيا قىزمەت ماعلۇماتتارى مەن تاريحي دەرەكتەردى مولىنان كەلتىرە وتىرىپ دالەلدەيدى. رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار وڭىرىندە بۇرق-بۇرق تۇتانعان ءىرى 15 كوتەرىلىستى تالداپ، ءتۇرلى رەپرەسسيالىق شاراعا تارتىلعانداردىڭ سانىن كەلتىرەدى.

كوتەرىلىسكە بايلانىستى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتىلعانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى سوۆەتتىك ۇعىم انىقتاعان «باندىلىق قۇرىلىمداردا» بولعاندىقتان، 1993 جىلعى 14 ساۋىردە قابىلدانعان «جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» زاڭنىڭ 6-شى بابىندا ەسكەرىلگەن «قارۋلى باندىلاردى ۇيىمداستىرۋ جانە ولار جاساعان كiسi ولتiرۋلەرگە، باسقا كۇشتەۋ ارەكەتتەرiنە قاتىسۋ» تۇجىرىمدالعان تارماق تۇرعىسىنان  اقتاۋعا جاتقىزىلماعان بولاتىن.

بۇگىنگى تاڭداعى مىندەت –  قارسىلىق شارالارىنا قاتىسقانداردىڭ «باندىلار» ەمەس، ۇلت ازاتتىعى جولىنداعى كوتەرىلىسشىلەر ەكەنىن، قوزعالىستارىنىڭ ءمانى «قازاقشىلدار» ۇيىمىنىڭ سول 1929 جىلى تۋعان «كوتەر، قازاق، باسىڭدى! (ويان، قازاق!)» ۇندەۋىندە تۇجىرىمدالعانىن بايىپپەن تالداپ، ساراپتاۋ. ءسويتىپ توقسان جىلدان استام ۋاقىت بويى بۇرمالانىپ كەلە جاتقان قوزعالىستى ءوز اتىمەن اتاۋعا قول جەتكىزۋ جانە 30-شى جىلدارعى كوتەرىلىسشىلەر حاقىندا تاريحي ادىلەتتىڭ ورناۋىنا اتسالىسۋ، ولاردىڭ ناعىز تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرلەرى، حالىق باتىرلارى ەكەندىكتەرىن مويىنداۋ بولىپ تابىلادى.

بەيبىت قويشىباەۆ، 

جازۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، رەپرەسسيا قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا مۇشەسى

Abai.kz