4, 5, 6 قازان ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا پرەمەرا. رەجيسسەر تالعات تەمەنوۆ م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» تراگەدياسىن «اي-قاراگوز» دەگەن اتپەن كورەرمەنگە ۇسىنادى. و باستا-اق تەمەنوۆ ءبىر شىعارماعا كىرىسسە، ءبىر ءسوزىن وزگەرتپەي قويا سالمايتىنى تۇسىنىكتى ەدى. بىراق مۇحتار اۋەزوۆ... «پەسانى وزگەرتتىم» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز تالاي ادامدى ايران-اسىر قالدىردى. «اۋەزوۆتى وزگەرتۋ؟! اۋەزوۆتە دراماتۋرگيا جوق بولسا!..» نە كەرەك، قويىلماي جاتىپ ءبىراز شۋ شىعارعان سپەكتاكل تۋرالى رەجيسسەردىڭ وزىمەن پىكىرلەستىك.

- ايگىلى «قاراگوزدى» قويايىن دەپ جاتىرسىز. شىمىلدىعى تۇرىلمەي جاتىپ ەل نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ەستىپ جاتىر...
- «تەمەنوۆ اۋەزوۆكە اۋىز سالدى» دەپ جاتىر...
- وسىنشاما شۋ شىعارماي، «قاراگوزدى» ءبىر ءارپىن وزگەرتپەي قويا سالساڭىز قايتەر ەدى؟

4, 5, 6 قازان ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا پرەمەرا. رەجيسسەر تالعات تەمەنوۆ م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» تراگەدياسىن «اي-قاراگوز» دەگەن اتپەن كورەرمەنگە ۇسىنادى. و باستا-اق تەمەنوۆ ءبىر شىعارماعا كىرىسسە، ءبىر ءسوزىن وزگەرتپەي قويا سالمايتىنى تۇسىنىكتى ەدى. بىراق مۇحتار اۋەزوۆ... «پەسانى وزگەرتتىم» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز تالاي ادامدى ايران-اسىر قالدىردى. «اۋەزوۆتى وزگەرتۋ؟! اۋەزوۆتە دراماتۋرگيا جوق بولسا!..» نە كەرەك، قويىلماي جاتىپ ءبىراز شۋ شىعارعان سپەكتاكل تۋرالى رەجيسسەردىڭ وزىمەن پىكىرلەستىك.

- ايگىلى «قاراگوزدى» قويايىن دەپ جاتىرسىز. شىمىلدىعى تۇرىلمەي جاتىپ ەل نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ەستىپ جاتىر...
- «تەمەنوۆ اۋەزوۆكە اۋىز سالدى» دەپ جاتىر...
- وسىنشاما شۋ شىعارماي، «قاراگوزدى» ءبىر ءارپىن وزگەرتپەي قويا سالساڭىز قايتەر ەدى؟
- ۋاقىت، زامان، كوزقاراس وزگەردى. اۋەزوۆ «قاراگوزدىڭ» ەكىنشى نۇسقاسىن 1926 جىلى جازدى. ودان بەرى ءبىر عاسىرداي ۋاقىت ءوتتى. قازىر زامان باسقا، پسيحولوگيا باسقا. تەك قانا ماحاببات وزگەرگەن جوق، تارتىس وزگەرگەن جوق. ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسى وزگەرگەن جوق. ەڭ نەگىزگىسى، پەسانى قايتا جازىپ بىتكەندە مۇرات اۋەزوۆكە وقىتتىم. «تالعات، ەگەر اۆتور ءتىرى بولسا، ريزا بولار ەدى»، - دەدى. وزگە تۇگىلى ءوز تەاترىمىزدىڭ اكتريسالارى دا «قالايشا اۋەزوۆكە ءسوز سالدىڭ؟» - دەپ تۇسىنبەدى و باستا. بىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە، قازىر سپەكتاكل دايىن بولعاندا ءبارى ريزا بولىپ جاتىر. مىسالى، شەكسپير قانشاما عاسىردان بەرى قانشا ەلدە، قانشا تەاترلاردا قويىلدى - اركەز جاڭا ءبىر اكتسەنتتەر قويىلىپ، جاڭا ءبىر تراكتوۆكامەن وينالادى. كلاسسيكا دەگەنىمىز سول. موتسارتقا، باحقا تالاي ورىنداۋشى بارۋى مۇمكىن، بىراق ارقايسىسى وزىنشە وينايدى. بىراق تۇپكى نەگىز قالادى. سول سياقتى اۋەزوۆ جازعان ۇشتاعان: سىرىم، قاراگوز، نارشا جانە ءتورتىنشى كۇش - ءمورجان بەينەسىندەگى قوعام وزگەرگەن جوق. مەن «زاكونچەننىي دۋراك» ەمەسپىن عوي. ءبىراز اقىن-جازۋشىلاردى شاقىرىپ كورسەتتىم، بايقاعانىم، سپەكتاكل ەشكىمدى دە بەي-جاي قالدىرمايدى.
- وقيعا وتەتىن ۋاقىتتى وزگەرتكەن جوقسىز با؟
- جوق. بىراق ءان وزگەردى. مىسالى، رامازان ستامعازيەۆتىڭ ورىنداۋىندا تۇرسىنجان شاپايدىڭ «داريعا-داۋرەنىن» الدىم. وسى ءان سىرىمنىڭ ءانى بولىپ قالدى. ەڭ سوڭىندا وسى انمەن بىرگە زال دا كۇڭىرەنىپ كەتەدى. ول از دەسەڭىز، مەن باعدارلامانىڭ سوڭعى بەتىنە ءان ءماتىنىن باسىپ قويدىم. كورەرمەن تەاتردان شىعىپ، كولىگىندە كەتىپ بارا جاتىپ، سول ءاندى ايتىپ بارا جاتاتىنداي قىلدىم.
- جالپى، «قاراگوزگە» نە ءۇشىن قىزىقتىڭىز؟
- اۋەزوۆتە سىرىمنىڭ ءبىر ءسوزى بار: «مەن قاراگوزدى ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ىزدەگەندە ءوزىم ءۇشىن تاپتىم»، - دەيدى. ءبىر-اق اۋىز ءسوز. ال مەن سودان ساحنا جاسادىم. ۇيىتقىعان بوراندا قىزدى ىزدەگەن جۇرتشىلىق كۇدەر ۇزگەندە سىرىمنىڭ جالعىز ءوزى قالىپ قويىپ، اقىرى قاراگوزدى تابۋى - ماحاببات جولىنداعى ەرلىك بولاتىن. سول تۇستا قاراگوزدىڭ اۋزىنا: «مەن سەنىڭ كەلەرىڭدى بىلگەم» دەگەن ءسوز سالدىم. سپەكتاكل سودان باستالادى. ءمورجاننىڭ ءسوزى بار: «باياعىدا اكە-شەشەسى ءولىپ، ەكەۋى جەتىم قالعاندا ءبىر-بىرىنە پانا بولدى»، - دەيدى. مەندە كىشكەنتاي قاراگوز بەن كىشكەنتاي سىرىم بار. ەڭ سوڭىندا برەيگەلدىڭ «سوقىرلارى» كەتىپ بارا جاتادى. «بۇلار كىمدەر؟»، - دەيدى. «سوقىرلار. اتام ايتقان، بۇل دۇنيەدە جاقسىلىقتى، سۇلۋلىقتى، ماحابباتتى كورمەگەندەر - سوقىرلار دەگەن»، - دەيدى. وسى سياقتى، اۋەزوۆتە بار، بىراق ەشكىم بايقاماعان سوزدەردەن ميزانستسەنالار قۇردىم. سوسىن تارتىستى قاراڭىز. اقىلدى ادام، تازا ادام، عاشىق ادامدى قوعام، ورتا جىنداندىرادى. قاراگوز تاياق جەگەننەن، بىرەۋ باسىنان ۇرىپ، ميى شايقالعاننان جىندانعان جوق. ول سىرىمدى سۇيگەننەن، ءوزى ءۇشىن سىرىمنىڭ جاپا شەككەنىنەن جىندانادى. بۇل موتيۆ دوستوەۆسكيدە بار، كورول لير ولەر الدىندا جىندانادى، گاملەت تە سولاي. حح عاسىرداعى ەڭ ۇزدىك شىعارمالاردىڭ ءبىرى ميلوش فورماننىڭ «پرولەتايا ناد گنەزدوم كۋكۋشكي» ءفيلمىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز. سوندىقتان اۋەزوۆتىڭ قاراگوزى دوستوەۆسكي، شەكسپير كەيىپكەرلەرىمەن دەڭگەيلەس ءىرى بەينە. ماعان بۇل پەسادان كەرەگى - سىرىم، قاراگوز بەن نارشانىڭ تراگەدياسى. سپەكتاكل وسى تراگەدياعا قۇرىلادى.
- سىرىم مەن قاراگوز ەمەس، سىرىم، قاراگوز جانە نارشا تراگەدياسى دەيسىز عوي؟
- ءدال سولاي. وسى ۋاقىتقا دەيىن نارشانى قاتارداعى بايدىڭ بالاسى رەتىندە كورسەتىپ كەلدى. ال بىزدە ەڭ سوڭىندا قاراگوزدىڭ باسىندا سىرىم مەن نارشا بىرگە قالادى. اۋەزوۆ پەساسىندا: «سىرىم، سەنى نارشا شاقىرىپ جاتىر»، - دەپ كىسى كەلەتىن. مەنىڭ تراكتوۆكامدا سىرىم نارشاعا ءوزى كەلەدى. «قازاق دالاسىندا ەكەۋىمىزدەي شەرمەندە جوق» دەپ جىلايدى. ەكەۋى دە اقىلدى، ەكەۋى دە كوركەم، ەكەۋى دە كوزى اشىق، ءبىر-اق كىناسى - ەكەۋى ءبىر قىزدى سۇيگەنى.
- ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، نارشا ءوزىنىڭ باسەكەلەسى، ونىڭ ۇستىنە سۇيگەن جارى ارتىق كورەتىن ادامنىڭ الدىنا بارۋى مۇمكىن بە؟
- بۇل تەك قانا كەمەڭگەر ادام باراتىن قادام. نارشانىڭ وبرازى بىزدە وسىنداي بيىككە كوتەرىلدى. ونىڭ ۇستىنە نارشا ء(بىزدىڭ تراكتوۆكادا) ورىنبوردا وقىعان، پاتشالىق اسكەردىڭ مەكتەبىنەن وتكەن، بىلايشا ايتقاندا، ءوز ورتاسىندا بارىنەن بيىك تۇرعان ازامات. ءابىش سەكىلدى، شوقان سەكىلدى، اعارتۋشى. وسىنداي ازاماتقا، بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا الگى «مامبەتكا» قىزدىڭ قاراماي، قايداعى ءبىر «حيپپيگە» ەلىكتەۋى ول ءۇشىن ۇلكەن تراگەديا. بىراق ونىڭ دانالىعى دا سوندا، ول دا سەزىم ءۇشىن قۇرباندىققا بارادى.
- ءسىز وسى ۋاقىتقا دەيىن زاماناۋي سپەكتاكلدەر قويدىڭىز، ورىس شىعارمالارىن، ايتماتوۆتى ساحنالادىڭىز. قازاق كلاسسيكاسىنا كەلۋ ءۇشىن نەگە سونشا ۇزاق تولعاندىڭىز؟
- ويتكەنى قازاق كلاسسيكاسى دەگەن - ءبىزدىڭ بارىمىز، ارىمىز، ءىنجۋ-مارجانىمىز. مەن كوركەمدىك كوزقاراستارىم قالىپتاسا باستاعان كەزەڭدە توعىز جىل بويى ماسكەۋدە تۇرعان اداممىن، كوزىمدى اشىپ كورگەنىم ورىس كلاسسيكاسى بولدى، ورىس سپەكتاكلدەرىمەن، شەت ەل كينوسىمەن ءوستىم. سالعان جەردەن قازاق كلاسسيكاسىنا بارا الماعانىم دا - مۇحاڭدار، عابەڭدەر الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن ەدى. ينستيتۋتتى بىتىرمەي جاتىپ جاس رەجيسسەرلەردىڭ بىرەسە «اقان سەرىنى»، بىرەسە «قىز جىبەكتى» جىلتىڭداتىپ قويۋىنىڭ وزىندە ۇلكەن كىنارات جاتىر. ادام جۇگىرۋ ءۇشىن الدىمەن قاز تۇرىپ، ءتاي-ءتاي باسىپ ۇيرەنبەي مە؟ سول سەكىلدى، زاماناۋي پەسالار مەن اۋدارما دۇنيەلەر مەنىڭ تەاترعا بەيىمدەلۋ جولدارىم ەدى.  ءبىر بايقاعانىم، كورەرمەن «اي-قاراگوزدىڭ» باسىنان اياعىنا دەيىن دەمىن ىشىنە تارتىپ وتىرادى. مەن بۇل سپەكتاكل ارقىلى قازاق كلاسسيكاسىن قالاي قويۋعا بولاتىنىن كورسەتتىم دەپ ويلايمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
ءاسيا باعداۋلەتقىزى

"حالىق ءسوزى" گازەتى