«قازاق كسر-ءىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلدانعان كۇن تاريحي وقيعا رەتىندە ەل ەسىنەن جوعالىپ بارادى

بۇگىندە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ءتونىپ كەلە جاتقان قاۋىپ جايلى كوپ ايتا باستادىق. تاۋەلسىزدىك تۋرالى ايتا باستاساق، بىرىڭعاي ەكونوميكالىق وداعىمىز، ەرتەڭگى «كەڭستىگىمىز»، «ورتاق پارلامەنتىمىز»، «ورتاق ۆاليۋتامىز» ەسىمىزگە تۇسكەندە، ونداعى ۇتىلىسىمىز بەن جۇتىلىسىمىز باسقانى قايدام، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن حالقىمىزدى ادبەن ساستىرايىن دەدى. وتكەن جىلى عانا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىن قازاق ەلىنىڭ ۇلى وقيعاسى رەتىندەۇرانداتىپ، نەبىر ءىس-شارالارمەن اتاپ وتكەندەي بولدىق. راس، بۇل تاۋەلسىزدىك جىلدارى بارىمىزگە دە اسا قىمبات، باسقا تويدى تويلاماساق تا وسى اتاۋلى كۇندى اتاپ ءوتۋ ءاربىر قازاق ازاماتىنىڭ پارىزى.

ارينە، وسى جىلداردان بەرى ءار جىلدىڭ 16 جەلتوقسانى تاۋەلسىزدىك كۇنى -  ۇلتتىق مەيرام رەتىندە اتالىپ ءوتىپ كەلە جاتىر، مۇنداي قۋانىشتى كەزەڭدەردى الداعى تالاي زامانداردا دا ۇزاعىنان تويلاي بەرۋگە جازسىن دەيمىز!

«قازاق كسر-ءىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلدانعان كۇن تاريحي وقيعا رەتىندە ەل ەسىنەن جوعالىپ بارادى

بۇگىندە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ءتونىپ كەلە جاتقان قاۋىپ جايلى كوپ ايتا باستادىق. تاۋەلسىزدىك تۋرالى ايتا باستاساق، بىرىڭعاي ەكونوميكالىق وداعىمىز، ەرتەڭگى «كەڭستىگىمىز»، «ورتاق پارلامەنتىمىز»، «ورتاق ۆاليۋتامىز» ەسىمىزگە تۇسكەندە، ونداعى ۇتىلىسىمىز بەن جۇتىلىسىمىز باسقانى قايدام، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن حالقىمىزدى ادبەن ساستىرايىن دەدى. وتكەن جىلى عانا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىن قازاق ەلىنىڭ ۇلى وقيعاسى رەتىندەۇرانداتىپ، نەبىر ءىس-شارالارمەن اتاپ وتكەندەي بولدىق. راس، بۇل تاۋەلسىزدىك جىلدارى بارىمىزگە دە اسا قىمبات، باسقا تويدى تويلاماساق تا وسى اتاۋلى كۇندى اتاپ ءوتۋ ءاربىر قازاق ازاماتىنىڭ پارىزى.

ارينە، وسى جىلداردان بەرى ءار جىلدىڭ 16 جەلتوقسانى تاۋەلسىزدىك كۇنى -  ۇلتتىق مەيرام رەتىندە اتالىپ ءوتىپ كەلە جاتىر، مۇنداي قۋانىشتى كەزەڭدەردى الداعى تالاي زامانداردا دا ۇزاعىنان تويلاي بەرۋگە جازسىن دەيمىز!

تاريحي دەرەككە ۇڭىلسەك: 1991 جىلى 8 جەلتوقساندا بەلوۆەج كەلىسىمىنە سايكەس قۇدىرەتتى كسرو ىدىراپ، وداق قۇرامىنداعى قۋىرشاق ەلدەر ءوز الدارىنا جەكە مەملەكەت بولۋعا قول جەتكىزىپ جاتتى. سولاردىڭ قاتارىندا تاۋەلسىزدىكتى سان جىلداردان بەرى ارمانداپ كەلە جاتقان قازاق حالقىن دا اللا قولداپ، ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت بولۋعا مۇمكىندىك تۋدى.1991 جىلعى 16 جەلتوقساندا قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسى «تاۋەلسىزدىك پەن مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭدى قابىلدادى. وندا «قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە كۇللى اۋماقتا بۇكىل ۇكىمەت بيلىگىنە يە بولادى، ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن دەربەس انىقتاپ، ونى جۇزەگە اسىرادى» دەگەن ەلدىگىمىزدى تانىتاتىن ۇعىمدار شىن مانىندەگى تاۋەلسىز جانە دەموكراتيالىق مەملەكەت بولۋ مۇمكىندىگىن اپەردى. الدا ساياسي جانە ەكونوميكالىق وزگەرىستەر ستراتەگياسىن بەلگىلەۋ مىندەتتەرى تۇردى. قازاق ەلى دەموكراتيالىق، ازاماتتىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن جاڭا ساياسي قۇرىلىستىڭ قادامىن باستادى.

سونىمەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى وسى كۇننەن باستاۋ، وسى كۇنى اتاپ ءوتۋ بەلگىلەندى.

ال ەندى 1990 جىلدىڭ 25 قازانىندا «قازاق كسر-ءىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلدانعان كۇنگى تاريحي وقيعا قايدا قالدى؟

ون سەگىز جىل بويى ەلباسى جارلىعىمەن بۇكىل حالقىمىز بولىپەگەمەندىككە العاش قول جەتكىزگەن «رەسپۋبليكا كۇنى» رەتىندە مەرەكەلەپ كەلگەن مەملەكەتتىك مەيرامىمىز - 25 قازان وسىدان ءۇشجىل بۇرىن ءوز كۇشىن توقتاتىپ اتاۋسىز قالدى. تىم-تىرىس. سول كۇنى تاپ ءبىر ەشتەڭە بولماعانداي. وعان دەيىن وسى كۇنى ءتىپتى ءۇش كۇندىك دەمالىس بەرىلىپ، ۇلتتىق مەيرام رەتىندە ەل ىشىندە شامامىزعا قاراي قۋانىشپەن اتالىپ كەلسە، ەندى جىم-جىرت. وتكەن ەكى-ءۇش جىلدان بەرى كورىپ كەلەمىز وسى كۇننىڭ قالاي ءوتىپ جاتقانىن. راس، نامىسىڭا، كوڭىلىڭە تيەدى ەكەن. وسى ايتۋلى كۇندى ومىردەن وشىرگەن بيلىكتىڭ ويلاعانى نە سوندا. تۇسىنبەدىك. ەش سەبەپسىز ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ تىزبەسىن جاريالادى دا، توقتاتا سالدى. الدە 1990 جىلعى دۇربەلەڭدەردى حالىقتىڭ ەسىنە سالماي، نازارىن باسقا جاققا اۋدارايىق دەگەن پيعىل جاتتى ما، كىم ءبىلسىن، اتاۋسىز قالدىردى-اۋ!

تاريحيدەرەككە ۇڭىلسەك: 1990 جىل كسرو-دا بولعان تۇبەگەيلى وزگەرىستەردىڭ، جاريالىلىق پەن قايتا قۇرۋدىڭ، باتىس ەۋروپا مەن اقش اراسىنداعى حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ وزگەرۋىنە تاريحي قادامدار جاسالعان كەزەڭ ەدى. كسرو-دا بۇرىنعى ءامىرشىل-اكىمشىل جۇيەنى ساقتاي وتىرىپ، ەلدەگى قوعامدىق ءومىردى دەموكراتيالاندىرۋدى ۇسىنعان يدەياسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كوكپ باس حاتشىسى م.س. گورباچەۆ 1990 جىلى 15 ناۋرىزدا حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس وتكەن 3-سيەزىندە كسرو پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. الايدا وداقتىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەستىك رەسپۋبليكالار اراسىندا جاڭا وداقتىق شارت جاساپ، كسرو-نى قالاي ساقتاپ قالۋعا، كوكپ-نى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەپ رەفورمالاۋعا ۇمتىلعان ارەكەتتەرىنىڭ ءبارى ساتسىزدىككە ۇشىراعانى بەلگىلى.

قازاقستان دا وسى كەزدە بۇل ۇدەرىستەن شەت قالماعان ەدى. الدىمەن 1990 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە ەلىمىزگە پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى ەنگىزىلىپ، قازاقستان كپ وك ءبىرىنشى حاتشىسى، قازاق كسر جوعارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى ن. نازارباەۆ قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ تاعايىندالدى. قازاقستانداعى ساياسي جاعداي دا بۇل كەزەڭدە تەز ارادا قۇبىلىپ، ەلدىڭ ەگەمەندىككە دەگەن قۇلشىنىسى ويانا باستادى. ەلىمىزدە «ازات»، «ازامات»، «الاش»، سياقتى ۇلتتىق قوزعالىستار مەن ۇيىمدار،«قازاق ءتىلى» قوعامى قۇرىلىپ، ەل حالقىن تاۋەلسىز مەملەكەت بولۋعا شاقىرعان ۇندەۋلەر مەن مالىمدەمەلەر تاراتىپ، ميتينگىلەردى دە ءجيى وتكىزىپ جاتتى. رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ايماقتارىندا حالىقتان تاۋەلسىز مەملەكەتتى جاريالاۋ تۋرالى قول جينالىپ، الماتىعا ورتالىق كوميتەتكە دە جەتكىزىلىپ جاتتى، ورتالىق الاڭدا «ەلىم، جەرىم، ۇلتىم، ءتىلىم» دەگەن ۇلتشىل زيالى قاۋىم مەن جاستاردىڭ ميتينگىلەرى ءجيى وتكىزىلىپ، ۇرانداتىپ، وسى ءساتتى پايدالانىپ، ەگەمەندىككە قول جەتكىزۋگە سەبەپكەر بولىپ ەدى.

وسى كەزدە ماسكەۋدەگى تامىز بۇلىگى دە بۇرق ەتىپ، ودان كەيىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى اتانعان ب. ەلتسيننىڭ جارلىعىمەن كوكپ قىزمەتى دە شەكتەلدى، وداقتىڭ ىدىراۋى باستالدى. ءا دەگەن بەتتەن-اق وداقتان پريبالتيكا، قاپقاز، ۋكراينا ەلدەرى، ودان كەيىن ولارعا ىلەسىپ، ورتا ازيا ەلدەرى وزدەرىنىڭ «ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيالارىن» جاريالاي باستاعانى دا ەسىمىزدە. وسى كەزەڭدە ءبىزدىڭ قازاقستان بيلىگىنىڭ ماسكەۋ جاققا جالتاڭداپ، «مۇنىڭ ارتى نە بولار ەكەن» دەپ كۇتىپ وتىرعانىن دا كوز كوردى.

ۋاقىت ءوتىپ بارا جاتتى. كۇزدىڭ قىراۋلى كۇندەرى دە كەلىپ، قازاق كسر-ءى نە اندا، نە مىندا ەمەس،  ارى-ءسارى بولىپ تۇرعان ءسات ەدى. «ازات»، «ازامات»، «الاش» قوزعالىستارىنىڭ باستاۋىمەن حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋى كۇشەيە بەردى. الدىمەن مارقۇم سابەتقازى اقاتاەۆ باسقارعان «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ باستاماسىمەن «ەگەمەندىك دەكلاراتسياسىنىڭ» جاريالانۋى دا وسى تۇس ەدى. ايتسە دە بيلىك تە قاراپ وتىرا المادى. 1990 جىلى 16 قىركۇيەكتە «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك دەكلاراتسياسىنىڭ» جوباسىن العاش رەت باق-تا جاريالاپ جىبەردى. قىسىلتاياڭ شاقتا ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيانى قابىلداۋ دا وڭايعا تۇسپەگەنى بەلگىلى. ويتكەنى وداق پەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ىقپالى ءالى دە بار ەدى. قسر جوعارى كەڭەسىنىڭ كەزەكتەن تىس سەسسياسىندا قالاي دەسەك تە، ەگەمەندىكتى جاريا ەتكەن قۇجاتتى قابىلداۋ بارىسىندا ەل ەگەمەندىگىنە قارسىلار دا بار بولىپ شىقتى. ءتىپتى ولاردىڭ «مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى»، «قازاق ۇلتى تاعدىرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنە وتىرىپ،» دەپ كەلەتىن قازاقي ۇلتتىق تۇجىرىمدارعا قارسى شىعىپ كەلىسپەۋشىلىك تانىتقاندارى دا ەسىمىزدە. سونىمەن بىرگە سەسسيادا «باسقارۋشى جانە نەگىزگى كۇش كوممۋنيستىك پارتيا بولىپ تابىلادى» دەگەن 6-باپتى الىپ تاستاۋ تۋرالى باتىل ۇسىنىسقا ەگەمەندىكتى قالامايتىن «ناعىز قىزىل كوممۋنيستەر» كوپ قارسىلىق بىلدىرگەنى تۋرالى جازىلىپ جاتتى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەردىڭ بۇل ماڭىزدى قۇجاتتى كەيىنگە قالدىرىپ، ەگەمەندىك الۋدىڭ ەش رەتى جوق ەكەندىگىن ايتقاندار دا بولدى. ولاردىڭ تالايىنىڭ ءالى كوزى دە ءتىرى. مۇنداي سىن ساتتە سالىق زيمانوۆ، سۇلتان سارتاەۆ، شەرحان مۇرتازا، مۇحتار شاحانوۆ جانە باسقا دا زيالى ۇلتجاندى اعالارىمىزدىڭ ارقاسىندا قۇلدىقتى كوكسەيتىندەرگە ءۋاج ايتىپ، ۇلت ماسەلەسىن توتەسىنەن قويا ءبىلدى. بۋىرقانعان ەگەمەندىك رۋح پەن قۇلدىق سانا ارپالىسقان سەسسيادا دەكلاراتسياداعى 17-باپ سەگىز ساعات بويى تالقىعا تۇسكەن. كەڭەستەر وداعىنىڭ تالقانى تاۋسىلماي جاتىپ، وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ كەيبىرى بۇل كەزدە تاۋەلسىزدىك تۋرالى زاڭدارىن قابىلداپ تا ۇلگەرگەن ەدى. ءسويتىپ كسرو قاپاسىنان 15 تاۋەلسىز مەملەكەت بۇرشىگىن جارىپ شىعىپ، ارقايسىسى ءوزىنىڭ ۇلتىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن عانا ءومىر سۇرەتىنىن جاريالاي ءبىلدى.

1990 جىلدىڭ 25 قازانى كۇنى قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىندەمەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا رەسپۋبليكانىڭ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەتتىلىگىن جاريا ەتكەن تۇڭعىش زاڭنامالىق اكت بولاتىن. بۇل قۇجات بويىنشا قازاقستان ەلى حالىقارالىق قاتىناستاردا دەربەس تولىققاندى وبەكتى رەتىندە سىرتقى ساياساتتا ءوزىنىڭ مۇددەلەرىن ايقىنداپ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەردى. ەلىمىز ەگەمەندىك دەكلاراتسيا ارقىلى تابيعي بايلىعىمىزدى، ەكونوميكالىق جانە عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتىن تولىق مەنشىگىنە الدى. قازاقستان اۋماعىنداعى بارلىق اسكەري قۇرىلىمدار مەملەكەت قاراماعىنا ءوتتى. دەكلاراتسيا بويىنشا قازاقستان اۋماعىندا ەگەمەندىككە قايشى كەلەتىن كسرو زاڭدارىنىڭ كۇشى جويىلدى.دەكلاراتسيا ورتالىققا باعىنىشتى كۇيدەن ارىلتىپ، ماسكەۋمەن جاڭا جاعدايدا تەڭ ارىپتەس رەتىندە ىنتىماقتاستىققا قول جەتكىزدى.

سونىمەن مەملەكەتتىك ەگەمەندىك دەكلاراتسياسى - ەگەمەندىكتى بىلدىرەتىن قۇر مالىمدەمە امبيتسيا عانا ەمەس، شىن مانىندە زاڭدى كۇشكە يە ماڭىزدى قۇجات بولدى.  سوندىقتان دا ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا، ءبىر جىلدان اسقاننان كەيىن 1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىندا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى تۋرالى دەكلاراتسياسىمەن تەرەڭ ۇندەستىك تاپتى.

حوش، سونىمەن 1990 جىلعى 25 قازاندا، وسىنداي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ەگەمەندىك جاريالانعان كۇن، ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نەگىزى قالانعان كۇن، ءتىپتى بيلىكتىڭ ءوزى «تاۋەلسىزدىك كۇنى»، «رەسپۋبليكا كۇنى» دەپ مويىنداپ، ون سەگىز جىل بويى مەرەكەلەپ كەلە جاتقان ايتۋلى وقيعانى حالىقتىڭ ساناسىنان الىپ تاستاۋ كىمنىڭ قانداي تەرىس پيعىلىنان پايدا بولعانىن تۇسىنە الماي-اق قويدىق.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ۇلى مەيرامى رەتىندە اتاپ ءوتىپ جۇرگەن 16 جەلتوقسان كۇنى قوعامدا قالاي مەرەكەلەنىپ، قالاي اتالىپ ءوتىپ جۇرگەنى تۋرالى زور قوعامدىق قايشى پىكىرلەر تۋىپ، كوپشىلىك حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي كەلە جاتقانىن قايتالاماي-اق قويايىق. ءتىپتى وبالى نەشىك، كەزىندە پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ اراسىندا دا وسى ماسەلەنى كوتەرگەن دەپۋتاتتار بولىپ ەدى، بۇگىندە ەشكىم دە جۇمعان اۋىزدارىن اشپايدى.

الدىمەن ايتساق، ءدال وسى كۇندەر 1986 جىلى قازاق جاستارىنىڭ كەڭەستىك توتاليتارلىق رەجىمگە قارسى شىققان الەمگە ايگىلى «جەلتوقسان كوتەرىلىسىن» ەسكە الاتىن «دەموكراتيالىق جاڭعىرۋ كۇنى» ەمەس پە!؟ ادەتتە بۇل كۇن ىلعي دا تاسادا قالىپ، دۇرىس اتالىپ وتپەي كەلە جاتقانىن دا كورىپ كەلەمىز. وتكەن جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىمەن قوسا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعى دا قاتار كەلگەنىمەنمەملەكەت پەن بيلىك تاراپىنان بىردە-ءبىر ءىس-شارانىڭ كەڭ اۋقىمدا وتكىزىلگەنىنوز باسىم ەستىگەن دە ەمەسپىن، كورگەن دە جوقپىن. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، جەلتوقسانشىلار ءوز بەتتەرىمەن وتكىزگەنىمەن ءبارىبىر جالپىحالىقتىق بەلەڭ الا الماسى انىق.ول ول ما، ءتايىرى، مانادان بەرى زار جىلاپ، كۇڭىرەنە ايتىپ وتىرعان بۇل ايتۋلى كۇندەرىمىزدىڭ ءدال وسى ۋاقىتتارعا سايكەس كەلۋى ەۋروپالىق روجدەستۆو مەن جاڭا جىلدىڭ تاساسىندا قالىپ قويۋى ابدەن-اق قانىمىزدى قايناتىپ ءبىتتى. بۇل ماسەلەلەر قانشاما ايتىلىپ، جازىلعانىمەن دە بيلىكتىڭ باسىنا ءالى جەتپەي كەلە جاتقان سياقتى. جاڭا جىل دەمەكشى، ون جىلداي بۇرىن جاڭا جىلعا دايىندىق تاۋەلسىزدىك كۇندەرى وتكىزىلگەننەن كەيىن باستالۋشى ەدى. ال سوڭعى ون جىلداي ۋاقىتتان بەرى تەرىس پيعىلدى بازبىرەۋلەردىڭ «بۇلاردىڭ اۋسەلەسىن كورەيىك، وسىلارعا جاڭا جىل قاجەت پە، الدە تاۋەلسىزدىك كۇنى مە» دەگەن سياقتى ارام ويلارى جاتقان سەكىلدى كورىنەدى. جەلتوقساننىڭ ارقاداعى قاقاعان ايازىندا تاۋەلسىزدىك كۇنىن دالادا ەمەن-جارقىن اتاپ ءوتۋ دە مۇمكىن ەمەستىگى بەلگىلى. سودان با ەكەن، بۇل كۇن جىلى كەڭ سارايلاردا تەك شەنەۋىنىكتەر مەن تاۋەلدى ادامدارعا شەن-شەكپەندەر تاراتىلىپ، كەۋدەلەرىنە وردەن، مەدال جاپسىراتىن كۇنمەن عانا شەكتەلۋدە ەكەنىن ەش جاسىرا المايسىز. سودان كەيىن الارىن الىپ العاندار ءۇن-ءتۇنسىز، ۇيلەرىندە مە، مەيرامحانالاردا ما، الدە شەتەلدەردە مە، وزدەرى عانا «جۋىپ» جاتاتىن سىڭايلى. شىركىن-اي، دەيسىڭ تاعى كىجىنىپ، سونداي قۇرمەتكە يە بولعان ەكەنسىڭ، ەرتەڭىنە سول العان سىي-سياپاتىڭا لايىقتى بولۋ ءۇشىن تۇرعىندارمەن، قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرىمەن، جاستارمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، قىزىقتى كەشتەر مەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ جاتساڭ قانداي جاراسىمدى بولار  ەدى. ءاي، ونداي دەگەن جوق قوي، بۇل كۇندە. قايتا باياعى كەڭەس وداعى كەزىندە كەز كەلگەن ەڭبەك ادامى وردەن، مەدال الىپ جاتسا، جاستار مەن وقۋشىلاردىڭ قۇرمەتتى قوناعى بولىپ، قىزىقتى كەزدەسۋلەر وتكىزىلەتىن ەدى-اۋ!؟ تاۋەلسىزدىك مەيرامىنىڭ سودان كەيىنگى ءۇش-ءتورت كۇن دەمالىسىنىڭ العاشقىسى وسىلاي وتسە، قالعان كۇندەرى تىپ-تىنىش، تىم-تىرىس. ويتكەنى، استانا قىسىنىڭ كۇشىنە ەنىپ تۇراتىن كەزى، كوشەدە ەمەن-جارقىن قىدىرىستاپ جۇرە المايسىڭ. بۇل كۇندەرى  جوعارى بيلىكتى ايتپاعاننىڭ وزىندە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ «تاۋەلسىزدىك كۇنىن دە»، «جەلتوقسان كوتەرىلىسى» كۇندەرىن اتاپ ءوتىپ جاتقانى تۋرالى دا باق-تاردان الدەبىر ۇيىمداستىرىلعان حابارلار مەن باعدارلامالار بولماسا كۇندەلىكتى ءىس-شارالار جايىنداعى جاعىمدى وقيعالاردى ەستي المايسىز.ونىڭ ەسەسىنە ءزاۋلىم سارايلاردا جاڭا جىلدىق شىرشالاردىڭ اياسىنداعى كەشتەردىڭ ءوتىپ جاتقانى تۋرالى جاڭالىقتار قۇلاعىڭىزعا ءجيى شالىنادى. باسقا قالادا قايدام، مەن ءوزىم ءدال استانانىڭ وزىندە جىل سايىن وسىنداي بولىپ جاتقاسىن، سولاردى كوزىممەن كورىپ جۇرگەسىن ايتىپ وتىرمىن.

ويتكەنى بيلىك حالىقتىڭ نامىسىن وياتاتىن مۇنداي ۇلتتىق مەيرامداردى وتكىزۋگە قۇلىقسىز دەۋگە بولار ما، الدە حالىقتى كوتەرە بىلەتىن يدەيا جوق پا؟ ايتپەسە وتكىزەمىن دەسە، استانا مەن الماتىدا، وبلىس ورتالىقتارىندا مۇمكىندىكتەر كوپ. ءزاۋلىم-ءزاۋلىم كونتسەرت، ويىن-ساۋىق، سپورت زالدارى مەن سارايلارى، مادەنيەت ورىندارى قۇدايعا شۇكىر، قازىرگى تاڭدا جەتىپ ارتىلادى. سونىڭ بارىندە الداعى جىلدىڭ بيۋدجەتىنە كىرگىزىپ، نەبىر پاتريوتتىق ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا بولادى ەمەس پە.

توقەتەرىن ايتقاندا، «تاۋەلسىزدىك كۇنىن» 16 جەلتوقساندا وتكىزۋدى دوعارىپ، قايتادان 25 قازانعا اۋىستىرعان ءجون دەر ەدىم. ونىڭ ءمانىسىن جوعارىدا ايتتىق. جانە ەڭ باستىسى 25 قازان ارقا مەن استانادا كۇزگى ميزام شۋاقتىڭ لەبى ەسىپ تۇراتىن كەزى ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون دەر ەدىم، سوندا مەرەكەلەۋگە كوپ مۇمكىندىكتەر بولادى. مەن ءوزىم استانادا 1997 جىلدان بەرى 25 قازانداعى «تاۋەلسىزدىك كۇندەرىن» وتكىزۋ  مەرەكەسىنە جىل سايىن قاتىسىپ كەلدىم. اسىرەسە سول 1997 جىلدىڭ 25 قازانى كۇنگى مەرەكەدە اقمولا حالقى مەن ەندى كەلىپ جاتقان شەنەۋىنىكتەردىڭ جاقسى جاراسىپ، جەڭىل جەيدەمەن جۇرگەنى جاقسى ەسىمدە.ودان كەيىنگى جىلدارى داوسى مەرەكەلىك كۇندەر كۇزدىڭ جايما-شۋاق ساتىمەن، ناعىز مەرەكەلىك توي-دۋمانعا اينالعانى جالپى جۇرتتىڭ ەسىندە بولار.

ال 16-17 جەلتوقسان «دەموكراتيالىق جاڭعىرۋ جانە جەلتوقسان قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى» رەتىندە قالا بەرگەنى ءجون.ونىڭ ۇستىنە وعان  جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ زارى قوسىلدى. سول كۇندەردى ارقاشاندا ەسكە الاتىنداي، ۇلتتىق رۋحىمىزدى كوتەرەتىندەي دەڭگەيگە جەتكىزۋ تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەن ۇسىنىستاردى تەك قولداۋ كەرەكتىگىن ايتۋدان جالىقپاۋىمىز كەرەك. ءتىپتى بولماسا، بۇرىنعىداي «تاۋەلسىزدىك كۇنىن» قالاي دا اتاپ ءوتۋ كەرەك بولساق، وندا ەكى رەت تە اتاپ وتەيىك. وندا تۇرعان نە بار. ماسەلەن، پوستكەڭەستىك شەڭبەردەن شىققان لاتۆيادا وسىنداي ەكى رەت اتالىپ وتەتىن ۇلتتىق مەرەكەنىڭ ورنى بولەك: ءبىرى- 1918 جىلدىڭ 18 قاراشاسى، لاتۆيا مەملەكەتىنىڭ «تۋعان كۇنى»، ياعني العاشقى تاۋەلسىزدىگىنىڭ جاريالانعان كۇنى، ەكىنشىسى - 1991 جىلى قابىلدانعان تاۋەلسىزدىكتى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ كۇنى. ال ءبىز بولساق، وسىنداي وقيعالاردان باس تارتىپ، كەرى كەتىپ بارا جاتقاندايمىز.

قالاي دەسەك تە، قازاقستان تاريحىندا ەرەكشە ماڭىزعا يە بولعان 25 قازان بۇرىنعى «رەسپۋبليكا كۇنى» قايتا ۇلتتىق مەيرام رەتىندە جاريالانىپ، ەل شەجىرەسىندەگى ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك وقيعا رەتىندەگى ورنىن الۋعا ءتيىستى.

«Abai.kz»